دانلود تحقیق تاریخ زبان فارسی

زبان صورت واحدی ندارد زیرا امری است اجتماعی ، و وسیله ی برقراری ارتباط و جامعه از جنبه های سیاسی و مذهب و آداب و رسوم و ...

تغییر می کند تحول حاصل شده به ضرورت نیازهای آن جامعه را دگرگون می سازد ، این دگرگونی در تحول زبان تأثیر دارد .

این تحولات طبق قوانین و قواعد معینی صورت می گیرد.

با وجود دور شدن هر زبان از صورت اولیه ی خود ، می توان رابطه ی آن را با اصل خود تشخیص داد.

همین نکته عامل توجه به تغییرات زبانی و کشف قواعد حاکم بر آن در پژوهش های زبانی است .

تحول و تکامل زبان ، امر طبیعی و به طریق مشخص است ، از این رو دور شدن آن از فرم قدیمی یا تغییر آن ، خطا شمرده نمی شود .

_ برخی واژگان مهجور و رواج کلمات دیگر به جای آنها :
بغ = خدا بوم = سرزمین مرد = انسان
تغییر در معنا و مفهوم واژگان
مرد از ریشه ی mar به معنی مردن در اصل به معنی میرا و مردنی معنی کلی در فارسی باستان :
انسان و آدمی در فارسی جدید محدودیت معنایی دارد : دلالت بر جنس مذکر از نوع آدمی
_ تغییر در کلمات از لحاظ صرف : صرف اسم در دوره ی باستان به هشت حالت مختلف .

_ علایم صرفی : تکواژ هاییکه به صورت لا حقه هایی به پایان صورت ساده ی واژه می پیوست .

تغییر هر یک از این حالات هشت گانه به اعتبار شماره های سه گانه ( مفرد ، مثنی ، جمع ) و اجناس سه گانه ( مذکر ، مؤنث ، خنثی ) .

یک اسم می توانست به هفتاد و دو صورت متفاوت صرف شود .

اثر حذف تکواژ پایانی در فارسی جدید :
1.

از بین رفتن سیستم صرف اسامی
2.

خارج شدن ساخت جنس دستوری و شمار مثنی
_ خارج شدن برخی از واژه ها و جایگزینی واژه های دیگر:
Hya مفرد مذکر در حالت فاعلی و ترکیبی از ضمیر اشاره و موصول به معنی « او » که کاربرد آن به کلی منسوخ شده و گاهی به جای آن از تکواژ « که » استفاده می شود .

_ تغییر در ترکیب اجزای جمله : تحول قواعد نحوی و روابط همنشینی در دستگاه این زبان از دوره ی باستان تا دوره ی جدید .

مثلا در فارسی باستان فعل پیش از کلمه ی دیگر در جمله آمده در فارسی امروز فعل در آخر عبارات می آید و در جملات اسمی واژه ی رابطه با مسند و مسند و الیه همنشین می شود .

نتیجه : هر زبان در هر زمان از جهات متفاوت در حال تحول است .

_ تفاوت آواها و شیوه ی ترکیب آنها با وضع پیشین .

_ معمول شدن آوا های جدید با قوانین واج آرایی نوین .

_ مهجور ماندن الفاظ در گذر زمان و جایگزینی واژه ها ی جدید .

_ رواج الفاظ نوین که بر معانی جدید دلالت دارند .

_ ایجاد طرز های نو در ساختمان جمله و عبارت در نتیجه از بین رفتن صورت قدیمی زبان و فراموش شدن آن .

علل تحول زبانی :
1 _ علل خارجی ( برون زبانی )
2 _ علل داخلی ( درون زبانی )
علل خارجی تحول زبانی : دگرگونی یک زبان هم آهنگ و همراه با تحولات جامعه ای که از آن به عنوان و سیله ی ارتباطی استفاده می کند است .

تحولات جامعه منوط به تحولات معنوی ، سیاسی و اقتصادی و اجتماعی آن جامعه است .

واژگان زبان بیش از هر چیز دیگر می توانند دگرگونی های اجتماعی را منعکس کنند.

عوامل خروج پاره ای لغات کهن : تغییر شیوه های زیستن ، متروک ماندن پاره ای از مشاغل و در نتیجه آلات و ابزار مربوط به آنها ، ظهور مشاغل جدید و وسایل مدرن ، پیشرفت علوم و فنون و صنایع ، پیدایش رابطه ها و پدیده ه ها ی جدید ، مهاجرت ها و مسافرت ها ، ارتباط ها ی تجاری و فرهنگی با ملل دیگر .

مثال لغات کهن : برگستوان ، قراگند ، چرخشت
لغات جدید : کامپیوتر ، آنتن ، سوبسید
تغییر معانی لغات جدید : یخچال ، پیکان ، سوار
علل داخلی تحول زبانی
کم کوشی : صرف کمترین انرژی در گفتار
مثال : تبدیل چَوَند ( ( cavand به چند ( cand) و یا حذف ساخت دستوری جنس و شمارمثنی از دستگاه زبان و ساده شدن دستگاه افعال در زبان فارسی .

خلاصه ی تحولات تاریخی هر زبان :
1- تحول آوا ها و اصوات
2- تحول ساخت کلمات ( تحولات صرفی )
3- تحول طرز و رابطه ی همنشینی کلمات در جمله تحولات نحوی
4- تحول واژگان
5- تحول معانی
زبان های هند و اروپایی :
فارسی ، هندی ، آلما نی ، انگلیسی ، روسی ، فرانسه ، ایتالیایی
- بنابر محاسبات زبان شناسان ( در سال 1964 ) شمار زبان ها چهار تا هفت هزار بر آورد شده است .

این زبان ها از زبان های مشخصی ( زبان مادر ) منشعب شده اند و تحول هر یک به طریقی خاص بوده است .

- نحوه ی دسته بندی این زبان ها:
- ساختمان صرفی و نحوی زبان ( اصطلاحا نوعی یا ساختمانی نامیده می شود ) مطابق این شیوه زبان های دنیا به سه دسته 1.

تک هجایی 2.

پیوندی 3.

صرفی تقسیم می شوند.

زبان های تک هجایی:
هر هجا یک تکواژ است هر تکواژ از یک هجا تشکیل می شود .

این هجا ها همیشه صورت ثابتی دارند و شکل آنها بر حسب نقش های مختلف دستوری تغییر نمی کند .

طریق شناخت نوعی صرفی آنها ، تربیت همنشینی تکواژها بر روی زنجیره ی گفتار است .

زبان های تک هجایی : چینی، سیامی، تبتی .

زبان های پیوندی :
ماده ی اصل کلمات همیشه صورت واحدی دارد .

با اضافه شدن معانی ثانوی شکل ، فهم اصلی کلمه تغییر نمی کند.

برای نشان دادن معانی فرعی ، عناصر دیگر زبان در کنار ماده ی اصلی قرار داده می شود .

زبان های تصریفی:
برخی از کلمات برای رساندن مفاهیم فرعی و ثانوی ، تغییر شکل می دهند .

در زبان های صرفی کلمات وجود دارد که معنی مستقلی ندارد .

وظیفه ی این کلمات که حرف نامیده می شود نشان دادن مفاهیم فرعی و رابطه ی خاص میان این کلمات است .

این نوع طبقه بندی که ناظر بر ساختمان است چندان مورد توجه زبان شناسان قرار نگرفت ، زیرا مطالعات زبان شناسی نشان می دهد که همه ی زبان ها نمونه هایی از سه نوع خصوصیات یاد شده را دارند ..

هیچ زبان به طور مشخص شامل تنها یک نوع ویژگی نیست .

رده بندی از حیث خویشاوندی : در جامعه ی اروپا از قرن شانزده به بعد علم لغت و اشتقاق مورد توجه قرار گرفت .

همین عامل تألیف فرهنگ های ریشه شناسی و تدوین کتاب های دستور تطبیقی و سنجشی و نیز مطالعات و بررسی های تاریخی زبان ها برای دست یافتن به موارد متشابه و اختلاف زبان ها و ارتباط آنها با یکدیگر شد .

این نوع بررسی های تاریخی تطبیقی علت پی بردن دانشمندان به همسانی های موجود در میان برخی زبان ها بود .

از قرن هجده به بعد ، زبان شناسان ، تشابهات دستوری و ساختمانی زبان ها را با شیوه ی جدید برای طبقه بندی زبان در پیش گرفتند .( رده بندی از حیث خویشاوندی ) .

خانواده های زبانی دنیا : هند و اروپایی ، سامی و حامی ، اورالی ، یافینو – اوگری ، آلتایی زبان های منفرد : زبان های ویژه و مستقل هستند که رابطه ی خویشاوندی با زبان های دیگر ندارند تنها وجه اشتراک برخی از این زبان ها ، رابطه ی جغرافیایی آنهاست .

محققان گروهی از این زبان ها را که در یک سرزمین یا یک منطقه از جهان رایج بوده اند با عنوان کلی می خواندند .

مانند زبان های آسیایی ، چینی ، تبتی ، هندی ، مالاریا ، یولنزیایی .

گویش های فراوان در میان مردم بومی آفریقای مرکزی و جنوبی ، بومیان آمریکا ، سرزمین هندوستان ، جنوب شرقی و مشرق آسیا رواج دارد از جمله زبان های منفرد به شمار می آیند .

زبان های ایرانیاز کدام خانواده زبانی هستند؟

زبان ها ی ایرانی شاخه ای از خانواده ی زبانی « هند و اروپایی ) است .

اقوام هند و اروپایی : اقوامی که در روزگارانی بس کهن در نواحی واقع در جنوب روسیه ی امرئزی ، در دشت ها و استپ های میان جنوب یسبری ، دریاچه ی اورال و شمال بحر خزر و شمال قفقاز می زیستند که تا هزاره ی سوم پیش از میلاد در سرزمین مشترک اولیه ی خود می زیستند و بعد ها ناچار به مهاجرت شدند ، مسیر حرکت مختلف بود ، در سرزمین هایی از جنوب آسیا تا شمال اروپا پراکنده شدند ، این اقوام در نقاط مختلفی از اروپا و آسیا از جمله هندوستان سکنی گزیدند و نام هند و اروپایی شهرت یافتند .

پراکندگی قوم هند و اروپایی عامل گوناگونی زبان در میان این قوم است .

هند و اروپایی ؛ گروهی از زبان های هم ریشه است که مهمترین آنها هند و ایرانی ، یونانی ، آلبانیایی ، ایتالی ، هیتی ، تخاری ،ارمنی ، بالتو اسلاوی ، سلتی ، ژرمنی هستند .

هند و ایرانی : به دو شاخه ی هندی و ایرانی تقسیم می شود .

قدیمی ترین اسناد به زبان ندی باستان ، متن های « ودا » است به زبان سنسکریت ( سنسکریت : یعنی زبان فصیح ).

یونانی : این اقوام در شبه جزیره بالکان و جزیره های دریای اژه و کناره های غربی آسیا ی صغیر مسکن گزیده اند .

قدیمی ترین آثار باقی مانده به زبان یونانی ، لوح نوشته هایی که از جزیره ی کرت (crete) واقع در دریای اژه در جنوب یونان بدست آمده است و مربوط به اواخر هزاره ی دوم پیش از میلاد مسیح است .

آلبانیایی : یکی دیگر از شاخه های مستقل زبان هند و اروپایی است که امروزه مردم آلبانی بدان تکلم می کنند .

ایتالی :زبان ایتالیک در سرزمین ایتالیل=ا رواج داشته است و زبان لاتینی مهنم ترین زبان در بین گروه های این زبان بود و به وسیله ی امپراطور روم در سراسر سرزمین های تابع متداول شد و به صورت زبان علمی و ادبی در سراسر اروپا در آمد زبان های منشعب از این زبان « لاتینی » ، رومیایی نامیده شد.

هیتی : در میان اقوام هیتی یا حتی رواج داشت ، که چند قرن در آسیای صغیر حکم فرمانی داشتند که در حدود سال 1200 پیش از میلاد دولتشان از میان رفت .

آثار باقی ماده از این زبان که قدیمی ترین نمونه های بازمانده از اقوام هند و اروپایی است در آغاز قرن بیست در کاوش های باستان شناسی در بغاز کوی ( در 150 کیلومتری شرق آنکارا ) بدست آمده است .

تخاری : این اقوام در سده های پیش از میلاد مسیح در ترکستان چین بسر می بردند.

ارمنی : از قرن ششم پیش از میلاد مسیح در نواحی شمال بین النحرین و در دره های جنوبی قفقاز در جنوب شرق دریای سیاه حکومت داشتند .

این زبان امروزه ، در جمهوری ارمنستان متداول است .

و ارامنه ی ساکن در آسیا و اروپا ، آمریکا بدان تکلم می کنند .

8.

بالتو اسلاوی : این به دو شعبه ی « بالتی » و « اسلاوی » تقسیم می شود .

زبان های اسلاوی : روسی ، لهستانی ، چکواسلاوی ، یوگواسلاوی .

زبان های بالتی : جمهوری های لیتوانی و لتونی.

9.سلتی : این زبان در سال های پیش از میلاد مسیح در مرکز اروپا رواج داشته است و مادر برخی از زبان های رایج در اروپا از جمله زبان های ایرلندی ، ولزی ، گالی محسوب می شود .

10.

ژرمنی : صورت اصلی زبان آلمانی و زبان های خویشاوندان آن از جمله انگلیسی بدین نام خوانده می شود .

زبان هند و اروپایی چگونه شناخته شد ؟

در قرن شانزدهم و هفدهم علم الا شتقاق در جامعه محققان اروپایی نضج گرفت ، این کار باعث آشکار شدن مشترکات برخی زبان ها شد ، « ولکانیوس » متوجه تطابق برخی واژه ها در زبان های ایرانی و آلمانی شد .

« سایتی » مطلبقت واژه ها در زبان های هندی و ایتالیایی شد و « ویلیام جونز » از روی مشابهت های بین زبان های سانسکریت ، یونانی ، لاتینی متوجه شد که این زبان ها دارای یک نوع رابطه ی خویشاوندی هستند چون ساختمان شبیه به هم و لغات مشترک دارند و لذا اعلام کرد که همه ی این زبان ها با هم ارتباط دارند و احتمالا همگی از زبان سانسکریت مشتق شده اند .

تحقیقات « بوپ» نظر جونز را تأیید کرد .

بالاخره معلوم شد زبان سانسکریت خود شاخه ای از زبان قدیمی فراموش شده ای که مقدم بر همه ی این زبان ها بوده است این زبان زبان ، زبان مادر مفروض ، زبان « آریایی » یا « هند و اروپایی » نامیده شد .

از این زبان هیچ سند و نوشته ای در دست نیست تا مستقیما ً آن را بررسی کنند ، زبان شناسان برای پی بردن به ساختمان این زبان به مقایسه ی زبان های منشعب از آن هستند .

یکی از خانواده های مهم زباب بشری ، که اعضای بیشمار آن در سراسر اروپا ، قسمت پهناور آسیا ، آمریکا ، اقیانوسیه و آفریقای جنوبی پراکنده شده اند ، خانواده ی زبانی « هند و اروپایی » می باشد که به نام های مختلف « هندو هیتی » و « هند و ژرمنی » و « آریایی » نیز خوانده شده است .

هند و ایرانی : از مهمترین شاخه های زبانی این خانواده شاخه ی « هند و ایرانی » است .

اقوام هند و اروپایی خیلی دیرتر از اقوام دیگر از یکدیگر جدا شدند به همین دلیل نکات مشترک میان این اقوام در زمینه های فرهنگی و اجتماعی نظیر : زبان ، اساطیر ، عقاید ، آداب و رسوم به طرز بارزی بیش از اقوام هند و اروپایی است .

زبان « هند و ایرانی » به دو شاخه ی «هندی» و « ایرانی » تقسیم می شود .

زبان ها و گویش ها ی ایرانی از متنوع ترین شاخه های زبان های هند و اروپایی بشمار می رود .

تحول تاریخی زبان تحول تاریخی زبان از جهاتی صورت می گیرد از جمله : اصوات و واج های زبان.

نشام یا دستگاه صرفی و نحوی زبان .

واژگان زبان .

هر گاه در یک زبان ، در یک مقطع زبانی ، به طور کلی در هر سه مورد فوق تغییر وتحول چشمگیر و قابل توجه روی رو می دهد .

یک دور تحول تاریخی برای آن زبان محسوب می شود .

ادوار تاریخی زبانهای ایرانی: با در نظر گرفتن ویژگی های زبانی قدیمیترین آثار و مدرک بازمانده از زبان های ایرانی تا زمان حاضر تحولات تاریخی زبان های ایرانی را به سه دسته می توان تقسیم کرد : 1.

دوره ی باستان 2.

دوره ی میانه 3.

دوره ی جدید چون زبان های دوره ی باستان و میانه ، دیگر به صورت زنده به کار نمی روند ، فقط در مطالعات تاریخی از صورت مکتوب آنها استفاده می شود ، زبان های « مرده » یا خاموش خوانده می شوند .

دوره ی باستان قدیمی ترین دوره ای که از زبان های ایرانی آثار و مدارکی در دست داریم ، دوره ی باستان خوانده می شود .از زبان های متعدد ایرانی در دوره ی باستان که همگی از زبان ایرانی کهن منشعب شده بودند تنها آثار و مدارکی از چهار زبان مادی ، سکایی ، اوستایی ، فارسی باستان بازمانده است .

از زبان های سکایی و مادی اثر مستقلی در دست نیست و تنها لغات معدودی از آن زبان ها که بیشتر نام های خاص هستند در مکتوبات زبان های دیگر ضبط شده اند .

از زبان های اوستایی و فارسی باستان آثار نسبتاً قابل ملاحظه ای بر جای مانده که می تواند ویژگی های ساختاری و نظام آن زبان ها را مشخص کند.

زبان سکایی : سکاها اقوام جنگجو از زمره ی قبایل ایرانی بودند ، در منطق شمال و شمال شرق ایران می زیستند .

تیره هایی از این اقوام بعد ها در جنوب شرق ایران ( سیستان ) مسکن گزیدند .

از صورت باستانی زبان سکایی اثر مستقلی در دست نیست ولی چندین نام خاص و واژه های معدود ، از این زبان را می توان در گزارشات تاریخی ، کتیبه ها و سکه های بازمانده از فارسی باستان ، یونانی ، لاتینی و هندی می توان شناخت .

زبان مادی : این زبان در مغرب و مرکز ایران رواج داشت که سند و اثر مستقلی از آن در دست نیست .

ولی از طریق کتیبه های شاهان آشور که در آن از مردم ماد یاد شده ، می توان از چند نام خاص مادی آگاهی یافت .

همچنین کلماتی چند در مکتوبات که به زبان های یونانی ، لاتینی نوشته شده ، باقی مانده است .

مأخذ عمده ی اطلات ما از این زبان ، لغات دخیلی است که در کتیبه ی شاهان هخامنش بر جا مانده است .

فارسی باستان : در نواحی جنوبی ایران و ایالت پارس = فارس رواج دارد ، به همین دلیل فارسی باستان خوانده می شود .

آثار باقی مانده از این زبان کتبیه ها و نوشته های متعلق به شاهان هخامنش است که بر روی الواح سنگی ، گلی ، سیمین و زرین ، سکه ها ، مهر ها ، نگین ها ، وزنه ها ، ظروفی چند حکاکی شده است .

این آثار متعلق به سال های 550 تا 330 قبل از میلاد است .

خط میخی فارسی باستان : برای نوشتن کتیبه های فارسی باستان به کار رفته ، که مرکب از اعلام و اشکالی به شکل میخ می باشد به همین دلیل « خط میخی » خوانده می شود .

در این خط میخ ها برای نشان دادن واج ها و آواهای زبان به صورت گوناگون منفرد ، چسبیده ، کوچک یا بزرگ در کنار هم قرار می گیرد .

خط میخی از زمره ی خطوط هجا نگار محسوب می شود ، زیرا ارزش صوتی هر علامت را بر یک صامت و یک مصوت است .

ویژگی ها : از چپ به راست نوشته می شود .

این خطوط دارای علامتی به نام « واژه جدا کن » است که برای نشان دادن حدود یک واژه است چون در خط میخی حروف پشت سر هم با یک فاصله نوشته می شوند .

در این خط هشت علامت به کار رفته که «ایدئوگرام » یا « اندیشه نگار » نامیده می شود .

ایدئوگرام: برای آسان تر نمودن امر نگارش ، تنها با نوشتن یک حرف به صورت اختصاری ، از نوشتن کامل واژه هایی که به صورت مکرر در متون به کار می رفتند و جا اشغال می کردند از اعلائم « ایدئوگرام » یا معنی نگار استفاده می شد .

برای مجزا نمودن آنها از دیگر نشانه ها و مشخص کردن ماهیت آنها ، از خط بابلی استفاده می شد .

زبان اوستایی : یکی از زبان های شرقی فلات ایران است .

علت نامیده شدن این زبان ، به زبان اوستایی این است که ، کتاب دینی ایرانیان قدیم ( اوستا ) به این زبان نوشته شده است .

با توجه به اختلافی که در گویش های موجود در آثار اوستایی است ، زبان شناسان آثار باستانی اوستایی را به دو بخش تقسیم کرده اند : 1.

اوستایی متقدم یا گاهانی 2.

اوستایی متأخر آثار موجود در زبان اوستایی: آثار باقی مانده از این زبان نسبت به زبان های دیگر دوره ی باستان ، زیاد است ولی آنچه امروزه به نام اوستا در دست است تنها مجموعه ای است شامل : یسنا : در لغت به معنی سرود و دعا ، نیایش .

مجموعه سروده ها و دعا های وذهبی است .

هفت صد و بیست فصل دارد .

هر فصل یک « هات » خوانده می شود .

هر هات شامل چندین بند است .

یشتها : یشت ویسن از یک ریشه اند .

یشت در مفهوم نیایش و آفرین است .

از بیست و یک یشت تشکیل شده است .

مجموعه سروده هایش در وصف و ستایش ایزدان .

ویسپرد : « ویسپ » در لغت به معنی « همه : و « رد » در مفهوم « سرود و داور » است بیست و چهار فصل دارد .

هر فصل یک کرده و هر کرده شامل چند بند است و نیز بر شمردن بزرگان دینی و همه ی مردان مذهبی و نام آور ، که به روان آنان درود فرستاده شده است .

وندیداد : این لغت صورت تحریف شده ی « وی دیو داد » است « داد » به معنی « قانون و نظم » لذا این اصطلاح به معنی « قانون ضد دیو » می باشد .

مجموعه ای از دعا ها و تعویذ هایی برای دور راندن دیوان و باطل کردن اعمال اهریمنی و همچنین برخی اعمال و فرایض دینی است و بیست و دو فصل دارد .

هر فصل یک « فر گرد ، » و هر فرگرد چندین « بند » دارد .

5.

خرده اوستا : خرده در لغت به معنی ، کوچک و ریز و خرده اوستا ، به معنی کوچک و خرد می باشد اوستا حاوی اوراد و ادعیه ی دینی و مذهبی است .

زمان نگارش اوستا : مطالب اوستا ، تا دوره ی ساسانی سینه به سینه نقل می شده است ولی چون ، زبان اوستایی یک زبان باستانی بود و روز به روز نامفهوم تر می شد .

برای احتراز از فراموشی و برای حفظ صورت صحیح اقدام به ثبت آن شد .

از روی خطوط رایج آن زمان ، خطی جدید بدین منظور ابداع شد و چون تنها برای نگارش اوستا به کار می رفت « خط اوستایی » نامیده شد .

ابن ندیم نمونه هایی از آن خط را در « الفهرست » آورده و به جای « خط » از اصطلاح « دبیره » استفاده می کند لذا « خط اوستایی » را « دین دبیره » می خواند که برای نگارش متون دینی به کار می رود .

خط اوستایی : منشأ خطوط ایرانی رایج در دوره ی ساسانی خط آرامی بوده و چون این خط اغلب توسط منشیان آرامی اختراع شده بود ، به همین دلیل ویژگی خط آرامی که از زمره ی خطوط سامی است در آن مشهود است .

ویژگی خط اوستایی : مانند دیگر خطوط رایج در دوره ی ساسانی از خط آرامی اقتباس شده است .

از راست به چپ نوشته می شود .

شکل حروف آنها به هم شبیه است ولی تفاوت های عمده ای با هم دارد .

برای هر صورت یک علامت ویژه وجود دارد .( تنها مصوت های کوتاه نوشته می شوند بلکه مصوت های بلند نیز تلفظ و نوشته می شوند ).

علت کمال خط اوستایی : علت کمال خط اوستایی در ارتباط با تقدس « اوستا » و مهجور بودن زبان اوستایی است و دقت ملحوظ در آن ، برای ثبت گونه ی سروده ها و ادعیه دینی و احتراز از تلفظ غلط مطالب مذهبی است .

زیرا در دوره ی ساسانی ( زمان نگارش اوستا ) که زبان اوستایی یک زبان خاموش بود برای عامه ی مردم مفهوم نبود .

در دوره ی باستان علاوه بر زبان های ایران خطوط و زبان های غیر ایرانی دیگری نیز به کارمی رفته است .

علت رواج این زبان ها و خطوط غیر ایرانی _ پیش از آمدن و استقرار ایرانیان در این سرزمین ، در جنوب غربی و غرب ایران ملت هایی می زیستند که هر یک دارای تمدن و فرهنگ شناخته شده بودند .

آثار مکتوبی حاکی از تمدن درخشان هنوز بر جا نمانده است .

زمره زبان های ایرانی دوره ی باستان سومری ، عیلامی ، اکدی سومری : سومریان در جنوب بین النهرین مستقر بودند .

به زبان سومری تکلم می کردند .اهمیت ویژه ی این قوم ابداع شیوه ی جدید ی در نگارش و نقش مهمی است که در تاریخ تکوین و تکامل خط داشتند .

عیلامی : در منطقه ی عیلام که خوزستان امروزی بخشی از آن است می زیستند .

زبان مستقلی داشتند ، هیچ خویشاوندی با زبان های باستانی ندارد .

خط آن مانند خط میخی هجانگار است .

در تخت جمشید تعدادی لوحه ی کلی به این خط و زبان یافت شده .

کتیبه ی داریوش در بیستونبه سه خط و زبان فارسی باستانی ، عیلامی ، اکدی نوشته است .

اکدی: زبان سامی است .در ناحیه ی میان رودان به کار می رفت .

دارای دو گویش است : بابلی = در جنوب بین النهرین .

آشوری = شمال بین النهرین .

گاهی با عنوان « آشور و بابلی » نیز خوانده می شود .

بعد از سقوط بابل زبان آرامی جای زبان اکدی را گرفت .

خط آن از خط سومری اقتباس شده است .

آرامی: از خانواده ی زبان های سامی هستند در فاصله ی قرون هفتم قبل از میلاد تا هفتم میلادی در ناحیه ی میان رودان رواج داشت .

مکتوباتی از دوران هخامنشیان به زبان آرامی به دست آمده است .

سریانی : زبان رایج در شهر ( اورفه ) در شمال بین النهرین خوانده می شود .

یکی از شاخه های زبان آرامی است .

از سده ی دوم میلادی با گرویدن ساکنین آن به دین مسیح ، این شهر یکی از مراکز مهم علمی و فرهنگی مسیحیت در شرق شد .

خط سریانی از خط آرامی گرفته شده بود .

زبان ایرانی میانه زبان های حد فاصل بین زبان های باستانی و زبان های دوره ی اخیر ایران اند ، زبان های دوره ی میانه نامیده می شوند .

تشخیص زبان های میانه : ساده تر بودن 2.

تغییر و تحول آشکار در سیستم و نظام زبانی قدیم 3.

متروک و خاموش بودن .

زبان شناسان تأسیس سلسله ی اشکانی را آغاز دوره ی زبان های ایرانی محسوب می دارند .

این دوره تا پایان دوره ی فرمان روایی سلسله ی ساسانی ادامه می یابد .

اما رویداد مهم تاریخی نمی تواند موجب تحول و دگرگونی ناگهانی زبان از جهات مختلف بشوند .

با این توجه در قرون نخستین هجری آثار متعددی به زبان های میانه بوجود آمده = در فاصله بین پایان سلسله ی هخامنشیان و شروع سلسله ی اشکانیان فاصله ی صد ساله ای وجود دارد در تتبعات تاریخی زبان فارسی به سال های تاریک معروف است .

بعد از اسکندر فرمانروایی ایران نصیب سردار او سلوکوس گردید و حدود صد سال او و اعقابش در ایران حکومت کردند و به دلیل یونانی بودن زبان و خط ایرانی کمتر مورد توجه دستگاه حاکمه بود و موجب رواج زبان ، فرهنگ و هنر یونانی گردید .

در تمام دوران سلوکی ها اثری مکتوب از خط و زبان ایرانی بر جای نماند .

آخرین اثر به جا مانده از دوران باستان متعلق به دوران هخامنشی است .

در میان زبان های میانه آثار و اسناد مکتوبی از زبان های « پهلوی اشکانی » « پهلوی ساسانی » ، « سغدی »، « سکایی » ، « بلخی » ، « خوارزمی » باقی مانده است .

این زبان ها با توجه به محدوده جغرافیایی و مختصات ساختاری به دو گروه اصلی تقسیم می شود : الف : زبان های گروه شرقی ب : زبان های گروه غربی زبان های ایرانی میانه شرقی : سغدی 2 .

سکایی 3.

بلخی 4 .

خوارزمی زبان سغدی میانه : این زبان در سغد قدیم که سمرقند و بخارا از مراکز آن بود رواج داشت .

در هزاره ی اول میلادی مهمترین زبان ایرانی در آسیای مرکزی بود و زبان رابطه ی بین فرهنگ های شرق و غرب آسیا بود .

آثار این زبان : مسکوکات ، اشیا سیمین ، منسوجات ، چرم جواهر های حکاکی شده متعلق به قرن پنجم و ششم میلادی است .

در « تورفان » و « کوه مغ » آثار زیادی از زبان سغدی بدست آمده است .

آثار بازماندهرا بنا بر مضمون به چهار قسمت تقسیم کرد : آثار سغدی مانوی آثار سغدی بودایی آثار سغدی مسیحی آثار سغدی غیر دینی خط آن مقتبس از خط آرامی است .

دارای هزوارش است .

تا قرن ششم باقی مانده است .

تنها اثر زنده این زبان گویش مردم ناحیه ی « یغناب » واقع در تاجیکستان است .

2.زبان سکایی میانه: سکاها در نواحی از آسیای مرکزی و جلگه های روسیه جنوبی می زیستند .

آثار باقی مانده در شمال شهر کااشغر و ختن به دست آمده است .

آثار بدست آمده در ناحیه ی ختن به دلیل تمایزات ویژه ی زبانی « سکایی – ختنی » یا « ختنی » شهرت دارد .

آثار متعلق به قرن هفتم یا دهم میلادی است .

زبان خوارزمی میانه : این زبان در ناحیه ی خوارزم یعنی در شمالی ترین نقطه ی سکونت اقوام ایرانی متداول بود و ظاهرا تا قرن هشتم هجری نیز صورت جدید آن رواج داشته است .

قدیمی ترین آثار بازمانده از زبان خوارزمی کتیبه هایی بر روی چوب و چرم از توپراق قلعه متعلق به قرن دوم میلادی و کتیبه هایی بر روی استخوان ها و ظروف سیمین از قرن ششم و هفتم میلادی است .

کتبی که حاوی جملات و کلمات به زبان خوارزمی هستند : 1: مقدمه الادب زمشخری 2: قنیه المنیه 3: یتیمه الدهر فی فتاوی اهل العصر 4: آثار الباقیه عن القرون الخالیه 5: التفهیم لاوائل صناعه التنجیم دو کتاب آخر از ابوریحان بیرونی .

زبان بلخی : این زبان در سرزمین بلخ و نواحی اطراف آن رایج بود .از زبان بلخی آثار چندانی در دست نیست به جز مقداری در ناحیه « سرخ کتل » در شمال افغانستان که به خط یونانی است .آثار بدست آمده : سکه ، مهر ، کتیبه .

زبان های ایرانی میانه گروه غربی زبان های ایرانی میانه گروه غربی را به دو زبان شمالی و جنوبی تقسیم می کنند .

« زبان ایرانی میانه غربی شمالی » زبان ایالت باستانی « پارت » است .

زبان ایرانی میانه غربی جنوبی زبان ایالت « پارس » است ، که به طور کل پهلوی می خوانند .

زبان رسمی و اداری رایج در دوره ی حکمرانی اشکانیان که همان زبان ایرانی میانه ی غربی شمالی می باشد به « پهلوی اشکانی » معروف است .در دوره ی ساسانیان پهلوی ساسانی در کنار پهلوی اشکانی به کار می رفت و تنها اختلاف آنها اختلاف لهجه ای است .