دانلود تحقیق تجارت الکترونیک و موانع اجرایی قانون آن در ایران

«چکیده»
تجارت الکترونیک یا همان عامل رنسانس اقتصادی و تجاری پدیده قرن جدید است.

لذا ضرورت توجه به این موضوع پژوهشگر را بر آن داشته تا در قالب موضوع تجارت الکترونیک و موانع اجرایی قانون آن در ایران به این مطلب بپردازد.

ابتداً باید یاد آور شد که با توجه به نو و جدید بودن موضوع یافتن منابع برای تکمیل پروژه مهمترین مانع در راه این پژوهش بوده است.

فقدان کتب حقوقی و حتی تخصصی در زمینه تجارت الکترونیک یکی از قرائنی است که ما را به نوظهور بودن این رشته در ایران می‌رساند.

علاوه بر آنکه باید یاد آور شد که قانون تجارت الکترونیکی ایران در سال 1382 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده است.

با همه این احوال تمام سعی پژوهشگر بر این بوده که با مراجعه به منابع اینترنتی و جستجو در مقالات اساتید ایرانی و خارجی و مراجعه به نشریات کشور چکیده‌ای‌ از آنچه در مورد تجارت الکترونیک مورد بحث این اساتید قرار گرفته ارائه گردد.

در نمای نخست مقدمه‌ای در رابطه با کسب و کار الکترونیکی و تعریف آن، توجیه اقتصادی راه‌اندازی آن در ایران، رویکرد جمهوری اسلامی و سیاست تجارت الکترونیکی ایران برای آینده آورده شده است.

ذکر نمونه‌هایی از اقدامات انجام گرفته توسط وزارت بازرگانی در جهت توسعه این صنعت در کشور و نیز ذکر تجارب کشورها در حمایت از تجارت الکترونیکی از دیگر مطالبی است که در پروژه به آن پرداخته شده است.

در رابطه با موانع توسعه و گسترش کسب و کار الکترونیکی در جمهوری اسلامی ایران و ارائه الگویی مناسب جهت استفاده از آن در ایران نیز مطالبی بیان گردیده است.

تبیین نقش بنگاه‌ها و بانک‌ها در تجارت الکترونیکی و نیز بکارگیری این پدیده در شرکت‌های کوچک و متوسط و چالش‌ها در پذیرش و استفاده از آن از دیگر مباحث مهم اشاره در این پروژه تحقیقاتی می‌باشد.

چالش‌های حقوقی در استفاده از تجارت الکترونیکی در ایران نیز در قالب فصلی جداگانه مورد بحث قرار گرفته است.

در پایان نیز نتایج و استنباط‌های نگارنده در قالب فصل









1-1- اهمیت انتخاب:
بسم‌الله الرحمن الرحیم هست کلید در گنج حکیم
فاتحه فکرت و ختم سخن نام خودی است بر او ختم کن
در سال‌های اخیر عرف معمول دانشکده‌های حقوق اینگونه بوده است که معمولاً دانشجویان سعی در انتخاب موضوعاتی دارند که از نظر منبع‌ و مأخذ تحقیقاتی دچار مشکل نباشند و اینگونه موضوعات نیز معمولاً موضوعاتی با سابقه طولانی می‌باشند که به قدر کافی بر روی آن تحقیق و مطالعه شده است اما نگارنده تلاش نموده است تا با انتخاب موضوعی نو و تازه از تکرار مکررات و دور باطلی که بعضی از دانشجویان در آن گرفتار آمده‌اند پرهیز شود.

علاقه وافر و توصیه استاد مشاور به تحقیق در یک عرصه نو و جدید حقوقی و تذکرات به جای ایشان درباره اهمیت نقش تجارت الکترونیک در اقتصاد و لزوم شناسایی موانع آن بنده را بر آن داشت تا مقوله «تجارت الکترونیک و موانع اجرایی قانون آن در ایران» را به عنوان موضوع پروژه تحقیقاتی خود برگزینم.

«عرصه‌های نوین معمولاً از قانونمندی لازم برخوردار نیستند.

البته نه به این معنی که راه همه نوع اخلال بزه هموار است.

زندگی اجتماعی ایجاب می کند که نظم و امنیت در آن عرصه نیز حاکم و مصلحت عمومی تأمین گردد.

حقوق تجارت الکترونیکی یکی از این عرصه‌هاست.

عرصه‌ای پر بحث و آکنده از نوآوری‌ها و شگفتی‌ها.

در این عرصه است که امواج انقلاب اینترنتی و انفجار تجارت الکترونیکی با نظام حقوقی موجود برخورد می‌کنند و در مفاهیم حقوق سنتی اثر مهمی می‌گذارند.

از اینرو، نظم و حقوق نوینی موضوع بحث و قانونگذاری است.

»
با توجه به اینکه «تکنولوژی اطلاعات صرف نظر از موقعیت جغرافیایی در تمامی شئون زندگی وارد شده است و شرکت‌ها و حکومت‌ها و افراد همگی خواهان بهره‌مندی از این انقلاب اطلاعاتی هستند» لذا به نظر می‌رسد جامعه ایرانی و به طور اخص جامعه تجاری ایرانی نیز خود را به این نوع فن‌آوری جدید مجهز نماید.

و این تجهیز الکترونیکی در درجه اول محتاج به معرفی به این جامعه تجاری دارد.

لذا در راه تکمیل پروژه سعی بر آن شده تا با انتخاب و گلچین مطالبی که به نظر پژوهشگر می‌تواند ذهن هر خواننده‌ای را رد زمینه آشنایی با تجارت الکترونیک و نیز سرگذشت آن در ایران یاری نماید گاهی هر چند کوچک در جهت رهایی این تکنولوژی از گمنامی و ناشناخته بودن در ایران و برای جامعه تجاری ایران برداشته شود.

اما این انتخاب لاجرم مشکلاتی را نیز به دنبال داشته که مهمترین آن به دلیل نو بودن این موضوع در حقوق ایران مشکل منبع تحقیقاتی بوده است .

به جرات می‌توان گفت که تقریباً هیچ تحقیق علمی وسیع دانشگاهی در ایران در این زمینه انجام نشده است.

و فقط مؤسساتی از قبیل سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، سازمان همکاریهای علمی ریاست جمهوری و نیز شرکت‌های کارفرمای وزارت بازرگانی نظیر شرکت انفورماتیک راهبر- آن هم با توجه به مسئولیت‌هایی که در این زمینه داشته‌اند- تحقیقاتی را در این زمینه انجام داده‌اند که همین مؤسسات نیز بیشترین کمک را در یافتن منابع در پروژه انتخابی داشته‌اند.

به نظر می‌رسد گام نخست در راه پیشرفت تجارت الکترونیکی باید تحقیق و جستجو و ایجاد مبانی حقوقی لازم توسط محققان و حقوقدانان برداشته شود و تألیف کتب و آثار حقوقی و ارائه مقالات از سوی اساتید و حقوقدانان و اقتصاددانان در این راه ضروری است.

از طرفی پس از ایجاد بستر حقوقی لازم از جهت تئوریک نوبت به دولت می رسد تا نقش مهم و اساسی خویش را با تصویب قوانین لازم ایفا نماید.

صاحب نظران و محققان نقش تجارت الکترونیک را در دهکده جهانی امروز تسریع در امر جهانی شدن می‌دانند و فاصله هر کشوری را که به نوعی از قافله استفاده کنندگان از تجارت الکترونیک عقب افتاده باشد را با دنیا بسیار زیاد و آنرا در کوتاه مدت غیرقابل جبران می‌دانند.

جذابیت‌های پیدا و پنهان تجارت الکترونیک در دنیا باعث شده است که تحقق دولت الکترونیکی دغدغه بنیادین کشورهای در حال توسعه باشد.

با توجه به نقشی که این صنعت در اقتصاد بازار ایفا می کند تمام تلاش دولتمردان جمهوری اسلامی ایران نیز در این چند سال اخیر بر آن بوده تا با آماده کردن پیش نیازهای تحقق تجارت الکترونیکی به سوی تحقق دولت الکترونیکی گام بردارند.

اما در این راه موانع و مشکلاتی به چشم می‌خورد که می‌توان از آن‌ها در چند قالب کلی و مجزا سخن گفت.

شاید بتوان فقدان بستر فرهنگی مناسب و نیز فقدان قوانین متناسب در جهت اجرایی کردن قانون تجارت الکترونیکی ایران را مهمترین عوامل در عدم استفاده از کسب و کار الکترونیکی در ایران دانست.

که رفع این موانع و تنگناها عزم جدی و اراده ملی را می‌طلبد.

امید است با از بین رفتن این چالش‌ها، دیگر تحقق دولت الکترونیکی برای دولتمردان ایران همانند یک رویا نباشد.

1-2- طرح سوال: مطالب مختلفی در این پروژه در قالب چندین فصل ارائه شده است که هدف تمام این مطالب این است که در نهایت هر خواننده‌ای با مطالعه این پروژه تحقیقاتی ضمن شناخت نسبی از پدیده‌ تجارت الکترونیکی به پاسخ این سوال که «موانع اجرایی قانون تجارت الکترونیکی در ایران چیست؟

» دست یابد.

اما برای دستیابی به پاسخ این سوال باید تجارت الکترونیک به طوری جانبه مورد شناسایی قرار گیرد.

و به همین جهت سعی شده است به معرفی فصول ارائه شده در این پروژه پرداخته شود.

اینک خلاصه‌ای از رئوس مطالبی که در این پروژه به آن پرداخته شده است ارائه می گردد در فصل دوم تمام کوشش محقق بر آن بوده تا با ارائه تعاریف متعددی از تجارت الکترونیک و مقایسه آنها با هم به یک تعریف جامع و منطقی دست یابد و در ادامه فصل به توجیه اقتصادی راه‌اندازی کسب و کار الکترونیکی در جمهوری اسلامی ایران و نیز تذکر مجدد ضرورت آن برای توسعه اشاره شده است.

که اینکه انواع تجارت الکترونیک نیز مورد بحث قرار گرفته است.

اشاره به رویکرد و سیاست‌ جمهوری اسلامی از دیگر موارد پرداخته شده در فصل اول پروژه می‌باشد.

در فصول بعدی به ترتیب نمونه‌هایی از اقدامات انجام گرفته توسط وزارت بازرگانی در جهت توسعه تجارت الکترونیک و نیز چشم انداز کسب و کار الکترونیکی و حجم مبادلات الکترونیکی و سرعت گسترش آن در ایران اشاره شده است.

در فصل پنجم از این پروژه با توجه به اهمیت استفاده از تجارت بین‌المللی در راه گسترش این صنعت در ایران به ذکر 6 نمونه از تجربیات کشورها در حمایت از تجارت الکترونیکی در جهان امروز به عنوان نمونه‌هایی بارز و حائز اهمیت پرداخته شده است.

در فصل ششم تجارت الکترونیک از دیدگاهی دیگر و این بار از دریچه موانع توسعه و گسترش آن در جمهوری اسلامی ایران تحت عناوینی همچون «عدم زمینه‌‌سازی لازم برای رشد تجارت الکترونیکی» و «تجارت الکترونیک، موانع گسترش در ایران و راهکارها «مورد بررسی قرار گرفته است.

در فصل هفتم از پروژه به بررسی موانع محیطی و ارائه الگوی مناسب جهت استفاده از تجارت الکترونیک در ایران پرداخته شده است.

در فصل هشتم بانکداری و تجارت الکترونیک و پول الکترونیکی در معرض توجه قرار گرفته است.

بررسی تجارت الکترونیک و نقش بنگاه‌ها نیز در فصل نهم مورد بررسی قرار گرفته است که مطالعه تطبیقی آن نیز در ادامه فصل آورده شده است.

در فصل دهم توجه به شرکت‌های کوچک و متوسط و ارتباط آن با تجارت الکترونیک و مراحل بکارگیری فن‌آوری اطلاعات و تجارت الکترونیکی در این شرکت‌ها و نیز چالش‌ها در پذیرش و استفاده از ICT و در نهایت پیشنهادات آنکتاد برای توسعه تجارت الکترونیکی بین شرکت های کوچک و متوسط در کشورهای در حال توسعه پرداخته شده است.

در فصل یازدهم به مهمترین مانع و تنگنا در توسعه تجارت الکترونیکی یعنی چالش‌های حقوقی آن توجه شده است که رفع این موانع نیاز به کار کارشناسی وزارت خانه‌های مختلف و نیز هیئت‌های کارشناسی مجلس شورای اسلامی و هیئت وزیران دارد.

در فصل دوازدهم و پایانی نیز در قالب فصل نتیجه‌گیری به مهمترین موانع و تنگناها که به عنوان برآیند تحقیقات مطرح می‌باشد اشاره شده است.

2-1- مقدمه: بسیاری از اقتصاددانان، متخصصان و آینده‌نگرها بر این عقیده‌اند که در سالهای اخیر انقلابی شبیه به انقلاب صنعتی به وقوع پیوسته است که جهان را وارد «عصر اطلاعات» ساخته است و بسیاری از جنبه‌های اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی حیات بشر را دستخوش تحولی عمیق نموده است.

یکی از ابعاد این تحول ، تغییرات عمیقی است که در روابط اقتصادی بیشتر افراد، شرکت‌ها و دولت بوجود آمده است.

مبادلات تجاری بین افراد با یکدیگر و شرکت‌ها با یکدیگر و افراد با شرکت‌ها و دولت‌ها به سرعت از حالت سنتی خود که عمدتاً مبتنی بر مبادله بر مبنای اسناد و مدارک کاغذی است خارج شده و به سوی انجام مبادلات از طریق بهره‌گیری از سیستم‌های مبتنی بر اطلاعات الکترونیکی در حرکت است.

تجارت الکترونیکی، به دلیل سرعت، کارایی، کاهش هزینه‌ها و بهره‌برداری از فرصت‌های زودگذر عرصه جدیدی را در رقابت گشوده است تا آنجا که گفته می‌شود عقب افتاده از این مسیر تحول نتیجه ای جز منزوی شدن در عرصه اقتصاد جهانی نخواهد داشت.

لذا کوشش شده است تا در این فصل جهت معرفی تجارت الکترونیک به ذکر نمونه‌هایی از تعاریف ارائه شده و نیز در ادامه به منافع (مزایا) و هزینه‌های راه‌اندازی تجارت الکترونیکی در جمهوری اسلامی ایران و ارائه جدول اثر تجارت الکترونیکی روی مولفه‌های (GCI) پرداخته شده است.

در ادامه سعی در مقایسه بین تجارت سنتی و تجارت الکترونیکی شده است و نیز مزایا و نگرانی‌های ناشی از توسعه تجارت الکترونیکی نیز به دقت مورد توجه قرار گرفته است.

در نهایت رویکرد و سیاست جمهوری اسلامی ایران در قبال توسعه کسب و کار الکترونیکی در پایان فصل مورد اشاره قرار گرفته است.

2-2- تجارت الکترونیکی چیست؟

برای تجارت الکترونیکی تعاریف مختلفی ارائه شده است که اغلب آن‌ها مبتنی بر تجارت گذشته از تجارت الکترونیکی بوده است.

در ساده‌ترین شکل‌ها می‌توان آنرا به صورت «انجام مبادلات تجاری در یک قالب الکترونیکی» تعریف نمود.

کمیسیون اروپایی در سال 1997 آنرا به شکل زیر تعریف نموده است: «تجارت الکترونیکی بر پردازش و انتقال الکترونیکی داده‌ها، شامل متن، صدا و تصویر مبتنی می‌باشد.

تجارت الکترونیکی فعالیت‌های گوناگونی از قبیل مبادله الکترونیکی کالاها و خدمات، تحول فوری مطالب دیجیتال، انتقال الکترونیکی وجوه، مبادله الکترونیکی سهام، بازنامه الکترونیکی، طرح‌های تجاری، طراحی و مهندسی مشترک، منبع‌یابی، خریدهای دولتی، بازاریابی مستقیم و خدمات بعد از فروش را در بر می‌گیرد.» وزارت صنایع و تجارت بین‌المللی ژاپن گفته است: «تجارت الکترونیکی که تا چندی قبل به تعداد معینی از شرکت‌ها محدود می‌گردید در حال ورود به عصر جدیدی است که در آن تعدادی از اشخاص گمنام مصرف‌کنندگان در شبکه حضور دارند.

به علاوه محتوای آن از حیطه مبادله داده های مربوط به سفارش دادن یا قبول سفارش فراتر رفته و فعالیت‌های عمومی تجاری از قبیل تبلیغات،‌ آگهی مذاکرات، قراردادها و تسویه حساب‌ها را نیز در بر گرفته است.» در تعاریف متعدد دیگری نیز که از سوی حقوقدانان ارائه شده است تأکید این تعاریف بر مبادلات و تراکنشهای اقتصادی از طریق ابزارهای الکترونیکی و شبکه‌های رایانه‌ای از جمله اینترنت می‌باشد.

بر این اساس می‌توان گفت که تعریف تجارت الکترونیک بر در محور اساسی فرآیندها و فن‌آوری اطلاعات استوار می‌باشد.

(قرار داد، مذاکره، مناقصه، مزایده، پرداخت، سازش، تحویل و .

.

بنابراین اگر بخواهیم مقایسه‌ای بین این تعاریف داشته باشیم در خواهیم یافت که با توجه به گستردگی و حجم عظیمی از کارهایی که از طریق کسب و کار الکترونیکی می‌توان انجام داد هیچ یک از این تعاریف از جامعیت لازم برخوردار نیستند و هر کدام یک سری از فعالیت‌ها را در بر نمی‌گیرند.

«برای مثال در تعریف کمیسیون اروپایی تأکید بر تهیه و توزیع کالا به کمک وسایل الکترو نیکی، خرید الکترونیکی و بازاریابی الکترونیکی است در حالیکه باید توجه داشت که منظور از تجارت الکترونیکی معنای موسع‌تر آن یعنی فعالیت و کسب و کار الکترونیکی است.» بنابراین مشاهده می‌شود که باید از تعریف محدود و مضیق آن دوری جست.

لذا نگارنده را عقیده بر آن است که هر نوع معامله‌ای که در اینترنت یا به کمک اینترنت صورت می‌گیرد تجارت الکترونیکی محسوب می‌شود.

در این تعریف علاوه بر موسع بودن، وصف داخلی و بین‌المللی موضوعیت ندارد.

یعنی بحث مرز جغرافیایی و تقسیم تجارت با توجه به موقعیت طرفین در آن منتفی است.

2-3- انواع تجارت الکترونیک: 1- تجارت B2B : اولین روش خرید و فروش و معاملات الکترونیکی است و هنوز هم طبق آخرین آمار بیشترین عایدی را کسب می‌کند.

B2B در جایی استفاده می‌گردد که بخواهیم خرید و فروش عمده را به کمک تجارت الکترونیکی انجام و خارج از حیطه خرده‌فروشان عمل نمائیم.

2- تجارت B2C: بیشترین سهم در انجام B2C را خرده‌فروشی تشکیل می‌دهد.

این نوع تجارت با گسترش وب بسرعت افزایش یافته و اکنون به راحتی می توانی انواع و اقسام کالاها را از طریق اینترنت خریداری کرد.

در تجارت B3C در یک طرف تولید کننده یا فروشنده در طرف دیگر خریدار قرار دارد.

3- C2C: در این مدل، مزایده‌ها نو مناقصه‌های کالا از طریق اینترنت انجام می‌گیرد.

مدل C2C شبیه به نیازمندیهای طبقه بندی شده یک روزنامه و یا یک دکه در بازار دست دوم یا سمساری است.

ایده اصلی این مدل در این است که مصرف‌کننده کنندگان با یکدیگر، بدون واسط به خرید و فروش بپردازند.

4- : این نوع شامل کلیه تراکنشهای تجاری و مالی بین شرکت‌ها و سازمان‌های دولتی است.

تأمین نیازهای دولت توسط شرکت ها و پرداخت عوارض و مالیات ها از جمله مواردی است که می‌توان در این نوع گنجاند.

2-4- توجیه اقتصادی راه اندازی تجارت الکترونیکی در جمهوری اسلامی ایران: 2-4-1- منافع: راه اندازی تجارت الکترونیکی به لحاظ کاهش هزینه مبادلات تا سرعت بخشیدن به انجام مبادله، تقویت موضع رقابتی کشور در جهان، بهره گیری از فرصت‌های زودگذر در عرصه صادرات و حتی خرید به موقع کالا از خارج از کشور دارای منافع متعدد در زمینه کاهش هزینه و تورم و افزایش صادر است و اشتغال و تولید می‌باشد.

با الکترونیکی شدن صادرات جهانی کالا و خدمات هزینه تهیه و مبادله اسناد به شدت کاهش خواهد یافت.

اما بدیهی است که انجام کلیه مبادلات در ایران به صورت الکترونیکی در کوتاه مدت امکانپذیر نیست.

اگر فرض کنیم که الکترونیکی شدن مبادلات تنها در عرصه تجارت خارجی کشور صورت می‌گیرد به واقعیت نزدیکتر خواهیم بود.

2-4-2- هزینه‌ها: طبق پیش‌بینی بعمل آمده راه‌اندازی تجارت الکترونیک در کشور در طول سال‌های برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران حدود 210 میلیارد ریال هزینه در بر خواهد داشت که هزینه های مطروحه در همان سال اول برنامه مستهلک خواهد شد.

و در ادامه مسیر عمده عایدی سال های بعد خرد منافع و در آمد کشور از راه‌اندازی این طرح خواهد بود.

و نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری و صرف هزینه‌های کلان در این زمینه با توجه به پیش‌بینی منافع آتی آن بوده است.

2-5- مزایای کسب و کار (تجارت) الکترونیکی: مزایایی کسب و کار الکترونیکی را می‌توان در ابعاد مختلف دنبال خود.

به عنوان مثال می‌توان از مزایای آن در دو سطح بنگاه و اقتصادهای بهره‌مند شد.

مزایای به کارگیری این فن‌آوری تجاری برای بنگاه‌ها را در یک کلام می‌توان در رقابتند شدن آن خلاصه نمود.

به بنظر می‌رسد با اندکی تأمل بتوان 3 اصلی را که باعث رقابتبندی بین بنگاه‌ها می‌شود اینگونه بیش نمود: 1- استراتژی رقابتی (رهبری بهای تمام شده، تمایز محصول و تمرکز) 2- ورود شرکت های تازه وارد به اقتصاد و ایجاد محصولات جایگزین.

3- حذف واسطه‌گری ده مولفه‌ای که سبب می‌شوند تجارت الکترونیکی در چارچوب فوق به رقابت‌بندی بنگاه منجر شود عبارتند از: 1- کاهش هزینه ارتقای محصول 2- کانالهای توزیع ارزانتر 3- 4- کاهش زمانی عرضه 5- ارائه خدمات مطلوب به مشتری 6- نوآوری در تولید محصول 7- افزایش دانش و اطلاعات مشتری 8- ارتباط دو سویه با مشتری 9- طبقه‌بندی و یکپارچه‌سازی اطلاعات در مقابل نیاز مشتریان 10- ورود به بازارهای جدید مزایای کسب و کار (تجارت) الکترونیکی را می‌توان در راستای اثر بخشی آن بر مولفه های بهبود دهنده عملکرد بنگاه‌ها ارزیابی کرد.

مطالعات انجام یافته نشان می‌دهد تجارت الکترونیکی در مقایسه با سایر کاربردهای IT در تجارت، در اثر بخشی روی سه مولفه ارتقای عملکرد و بنگاه‌های فرا ملیتی یعنی کارایی، پاسخگویی و یادگیری سازمانی از جامعیت برخوردار است.

مزایای دیگر کاربرد E-C را می‌توان در چارچوب جهانی شدن بنگاه‌ها تحلیل کرد.

مطالعات انجام شده بیانگر همگرایی جهانی شدن بنگاه‌ها و توسعه کاربرد E_C توسط آن‌ها و همین‌طور اثر بخش E-C روی بهبود عملکرد بنگاه‌هاست.

نتایج مطالعات انجام یافته حکایت از نکات زیر دارد: 1- بنگاه‌هایی که بیشتر جهانی هستند، بیشتر از تجارت الکترونیک استفاده می‌کنند.

2- هر چه بنگاه جهانی‌تر باشد از B2B بیشتر استفاده می‌کند.

3- بنگاه‌هایی که جهانی‌تر هستند با بکارگیری تجارت الکترونیکی از بهبود بیشتری در عملکردشان برخوردار می‌شوند.

4- بکارگیری تجارت الکترونیکی، اثر جهانی شدن در بهبود و عملکرد بنگاه را تقویت می‌کند.

5- رابط مستقیمی میان سطح بکارگیری تجارت الکترونیکی و عملکرد بنگاه بر حسب افزایش کارایی، انطباق و هماهنگی و میزان فروش و موقعیت بازاری (تجارت) وجود دارد.

مزایای کسب و کار و تجارت الکترونیکی را می‌توان بر روی رقابت‌مندی اقتصاد ملی نیز بررسی کرد.

به منظور بررسی اثر کسب و کار و تجارت الکترونیکی روی رقابت‌مندی اقتصاد ملی، تحلیل ارزیابی اثر آنها روی مولفه‌هایی اجزای شاخص رقابت‌مندی رشد (GCI) انتخاب شده است.

این شاخص از مبنای نظری محکمی برخوردار است و بوسیله «جفری سچز» و «جان مک آرتور» توسعه یافته و برای اولین بار در گزارش سال 2002 – 2001 رقابت‌مندی جهانی ارائه شده است.

این شاخص در واقع بر مبنای این نظریه که رشد اقتصادی بر سه رکن محیط اقتصادی، نهادها و فن‌آوری مبتنی است تدوین شده است.

در جدول زیر مولفه‌های GCI نشان داده شده است.

اثر کسب و کار (تجارت) الکترونیکی روی مولفه‌های GCI با نگاهی به اجزای جدول می‌توان اثر کسب و کار الکترونیکی روی رقابت‌مندی اقتصاد ملی را به وضوح مشاهده نمود.

اثر کسب و کار الکترونیکی روی بهبود شاخص فن‌آوری محرز است.

E-B کاربرد ICT در کسب و کار تجارت است.

لذا لاجرم افزایش تقاضا برای ظرفیت‌سازی ICT را به همراه دارد، از طرفی با توسعه و ایجاد فضای ارتباطی و اطلاعاتی، زمینه نوآوری را فراهم می‌کند.

E-B به دلیل گسترش فضای رقابت (نظیر استقرار نظام مناقصه‌ای الکترونیکی) افزایش شفافیت (حذف مبادله کاغذی اسناد) منجر به کاهش فساد، بهبود اجرای قوانین و مقررات و بهبود ارائه خدمات عمومی با کیفیت، سریع روی خطا (online) دقیق و ارزان می‌شود.

E-B همچنین سبب بهبود محیط اقتصاد کلان می شود، موارد بر شمرده‌ فوق و ایجاد موج‌های جدید بهره‌وری و رقابت سبب می شوند که رشد اقتصادی کشور افزایش یابد.

با کاهش هزینه‌ها، تورم کاهش می‌یابد و در نتیجه نوسانات نرخ ارز کاهش و در مجموع به ثبات اقتصاد ملی کمک می‌کند.

با افزایش درآمد (رشد) و کاهش هزینه‌ها، درآمد سرانه (استاندارد زندگی) و قدرت خرید افزایش می‌یابد و نرخ پس‌انداز ملی افزایش می‌یابد که خود منبع جدیدی برای رشد اقتصادی است.

با افزایش رشد اقتصادی و نیز معرفی مشاغل جدید، اشتغال افزایش می یابد و در کنار کاهش تورم، با افزایش نرخ پس انداز ملی و عرضه سرمایه، نرخ بهره (سود بانکی) کاهش می یابد.

با افزایش کارایی نظام بانکی (توسعه بانکداری الکترونیکی در کنار عوامل کلان)، اسپرید (Spread) بانکی کاهش می‌یابد.

2-6- تجارت الکترونیک چه نوع فرصت‌های درآمدی را خلق می‌کند؟

اگر کشورها به فکر جهانی شدن یا ارتباط کامل با مشتریان هستند تجارت الکترونیک فرصت‌ها و چشم‌اندازهای فراوان و جدیدی را به کشورها ارائه می‌دهد.

بیشتر توجه و علایمی که در دهه 1990 نسبت به تجارت الکترونیک بوجود آمده ناشی از این تفکر بود که تجارت الکترونیک منبع قابل توجه فرصت‌های درآمدی، چه برای بنگاه‌های موجود و چه برای بنگاه‌های در شرف تأسیس است.

هر دو مدل‌های B2C و B2B به موازات ورود شرکت‌های سنتی و شرکت‌های جدید تجارت الکترونیک به بازار به شکل فزاینده‌ای افزایش یافتند.

فرصت های درآمدی که این مدل‌ها معرفی می کنند بی‌نهایت هستند.

با این همه، امکان درک آنها تنها از طریق تأمل در چندین ماهیت طبقه‌بندی شده که ناشی از ماهیت تجارت online است، امکانپذیر به نظر می رسد.

1- دسترسی بیشتر به مشتریان 2- فروش بیشتر به مشتریان موجود 3- محصولات قابل خصوص و در دسترس الکترونیکی 2-6-1- دسترسی بیشتر به مشتریان: یک بنگاه تجاری چه از مدل B2B پیروی کند و چه از مدل B2B، با فروش محصولات و خدمات خود به عده زیادی از مشتریان می‌تواند درآمدهایش را افزایش دهد.

یک بنگاه اقتصادی، همیشه به دنبال کانالهای فروش جدید، قلمرو جغرافیایی جدید و گروه و بخش‌بندی‌های جدید از مشتریان است.

برای نیل به این مقاصد، تجارت الکترونیک، روش‌های نوین قدرتمندی را عرضه می‌کند.

2-6-1-1- کانالهای فروش Online ممکن است به چندین قسم باشند.

یک فرم متداول از کانال online، فروشگاه online یا online shop نامیده می‌شود.

از طریق فروشگاه online مشتری می‌تواند محصولات و خدمات شرکت را بررسی کند، در مورد خود شرکت اطلاعات کسب کند.

از همه نظر، چه کیفیت، چه کمیت و از انتخاب‌های متعدد، بهترین برآورد را انجام دهد و نهایتاً کالا یا خدمات مورد نظر را سفارش دهد.

حتی در مواردی که سفارش به صورت online هم نباشد، به نفع شرکت است که هنگام مراجعه حضوری مشتری برای خرید در فروشگاه اطلاعات لازم در مورد خرید online به مشتری داده شود.

به نظر می‌رسد خریداران هنوز هم می‌خواهند کالای مورد نظرشان را هنگام خرید ببینند یا لمس کنند و جزئیات آنرا بررسی کنند اما در عین حال آنها کانالهای online را هم برای دسترسی به اطلاعات بیشتر خرید، انتخابی بیشتر و یا دلایلی دیگر می‌خواهند و در این راه همبستگی و ارتباط عمیق فروشگاه‌های online با فروشگاه‌های فیزیکی راه‌حل مطلوبی است که به ذهن تبادر می‌کند.

شرکت‌های زیادی از این کانال به جای فروشگاه‌های خرده فروشی (Retail Store Fronts) فروشگاه‌های خرد فروشی اختصاصی از خودشان ندارند و از طریق خرده‌فروشی‌های رایج (عموماً نمایندگی‌ها) فعالیت می‌کنند.

اما به صورت Online خرده فروشی هم دارند.

این نوع فروش به آنها امکان دسترسی به مشتریانی را می‌دهد که به صورت متناوب به خرده فروشی‌ها یا نمایندگی‌ها نمی‌روند یا اینکه در منطقه‌ای ساکن هستند که توسط نمایندگی‌ها سرویس داده نمی‌شود.

2-6-1-2: دسترسی و نفوذ وسیع‌تر جغرافیایی: تجارت الکترونیک راه تازه‌ای را برای نفوذ به مناطق جغرافیایی جدید فراهم می آورد.

بنگاه‌های بزرگ، کوچک یا تخصصی توانند از سایت‌های فروش online خود برای فروش گسترده و فراگیر و آن هم با هزینه‌های اضافی بسیار اندک، بهره گیرند.

توانایی جذب بازارهای داخل رو به گسترش و بازارهای بین‌المللی می توانند یک افزایش سریع در آمد برای هنرمندان، سازندگان جواهر و نظایر این‌ها باشد.

تجارت الکترونیک، می‌تواند هر بنگاه تجاری و اقتصادی را بدون توجه به اندازه آن، به یک بنگاه جهانی تبدیل کند.

2-6-1-3- تقسیم‌بندی جدید مشتریان (New Customer Segments) : تجارت online به بنگاه تجاری، امکان شناسایی و هدف گذاری، از نظر طبقه‌بندی آنها بر مبنای معیارها و شاخص‌های مختلف را که تا پیش از این مشکل و هزینه بر بود، می‌دهد چندین شرکت تخصصی قطعات اتومبیل، از طریق تجارت online با رویکرد هدف‌گذاری و بخش بندی مشتریان، مبادلات تجاری بسیار قابل توجهی را انجام می دهند.

برای مثال، شرکت International 928 که به صورت انحصاری قطعات و لوازم جانبی، کهنه نو و یا با کیفیت بسیار بالا را برای اتومبیل پورشه واسطه‌گری می‌کند.

با استفاده از فروشگاه آن لاین و همچنین تبلیغات در مجلات تخصصی به عرضه کننده پیشرو بازار در این زمینه و برای این اتومبیل خاص تبدیل شده است.

کمپانی Alazing یک عرضه کننده کوچک و تخصصی غذا می‌باشد.

یک مشتری علاقه‌مند، با توجه به سلیقه خاص و منحصر به فرد خود به راحتی می‌تواند alazing را از طریق چندین موتور جستجو در web پیدا کند.

مشتری، یکبار که با این کمپانی تماس بگیرد، در فهرست و طبقه‌بندی مشتریان این کمپانی قرار می‌گیرد و به این ترتیب این کمپانی می‌تواند تماس خود را با این مشتری حفظ کند.

حتی مشتریان علاقمند به یک غذای به خصوص مثل Beet Stroganof می‌توانند در یکی از موتورهای جستجو در شبکه، با درج نام این غذا، نام شرکت a.lazing و وب سایت آنرا پیدا کنند.

2-7-2- فروش بیشتر به مشتریان موجود: تکنولوژی، تکنیک‌های پیچیده جالبی را ارائه می‌دهد.

به این ترتیب که هنگامی که این تکنیک‌ها با روش‌های تماس الکترونیکی با مشتری ترکیب شد سهم هر مشتری در خرید از شرکت (یا میزان پایه فروش به هر مشتری) افزایش می‌یابد.

مدیریت روابط مشتری (Customer Relation Management) CRM و سیستم های (Data Mining system) کمپانی‌ها واقعه می سازد که نه تنها حیطه وسیع‌تری از مشتریان با خصائص و عادات خرید مشترک را هدف‌گذاری کنند بلکه این هدف‌گذاری را تا حد مشتریان و خریداران به صورت تک به تک، محدودتر و دقیق‌تر کنند.

(این توانایی به کمپانی اجازه می‌دهد که از خصوصیات تک تک مشتریان.

عادت، ذائقه یا سلیقه و علائقشان هم آگاه باشد.

(برای مثال، پست الکترونیک به شکل هدف‌گذاری شده و با برنامه‌ریزی، بسیار موثرتر از پست‌های الکترونیکی است که بی‌هدف به انبوهی از کاربران اینترنت فرستاده می‌شود.) 2-6-3- محصولات قابل حصول و در دسترس الکترونیکی: منبع اصلی درآمدهای جدید، فروش کالاها و خدمات دیجیتال می‌باشد.

2-6-3-1- محصولات دیجیتالی (Digital Content): منظور محصولات کالاها و خدمات هستند که محتوای دیجیتالی دارند.

اینترنت به طور خاص، مناسب‌ترین محل برای فروش و توزیع محصولات دیجیتالی می‌باشد.

این محصولات دامنه وسیعی را شامل می‌شود.

از جمله: موسیقی، فیلم، عکس، اخبار، اطلاعات، بازیهای Inter Active Multiplayer Games‌، کتابها، مجلات و هر چیز دیگری که ماهیت دیجیتال داشته باشد یا قابل دیجیتال شدن باشد.

درآمدهای مربوط می‌توانند از طریق یکبار استفاده یا یکبار عضویت مشتری حاصل شوند.

خرید محصولات قابل Dowmload مانند انواع نرم افزارها، از دیگر منابع اصلی درآمد است.

که رشد چشمگیری داشته و کماکان دارد.

سرگرمی‌های قابل Download مانند CD ها و DVDها، بازیهای ویدئویی، پتانسیل بالایی برای درآمدزایی دارند.

(البته مشروط به قوانین کپی رایت) 2-6-3-2- خدمات دیجیتال (Digital Services): سایت‌هایی مانند ebay و سرویس‌های خدمات مسافرتی مانند priceline.com و دیگر شرکت‌ها، از طریق دریافت کمیسیون بسیار کم بابت هر معامله درآمد ایجاد می کنند.

نتیجه‌گیری: تجارت الکترونیک دامنه جدیدی از فرصت‌های بی شمار رشد درآمدهای کمپانی‌های فراهم می کند.

کمپانی‌ها می توانند از خصوصیات و ماهیت‌های مختلف این کانالها مانند دسترسی در همه زمان و همه جا که از طریق شبکه جهانی web به دست می‌آید.

برای دسترسی به مشتریان جدید در بازارهای جدید به همان سادگی ارایه سرویس به مشتریان محلی بهره‌برداری کنند.

از سویی دیگر، طبیعت ذاتی شبکه وب (web) برای ایجاد، معرفی و توزیع محصولات و خدمات الکترونیک مانند Download ، موسیقی و یا بازیهای online که خارج از حیطه تجارت الکترونیک نمی‌توانند وجود داشته باشند بسیار مناسب است.

چالش تجارت الکترونیک، خلق این درآمدی است در یک فرم منسجم و یکپارچه و تبدیل این درآمدها (Revenues) به سود (Profit) می‌باشد.

2-7- تجارت الکترونیک ضرورتی برای توسعه: به نظر می رسد کندی حرکت به سوی تجارت الکترونیکی ناشی از عدم اصلاح قوانین بازرگانی مالیاتی، بانکی، گمرکی کشور و فقدان ابزارها و پیش‌نیازهای آن است.

اقتصاد ایران نیاز به راه اندازی تجارت الکترونیک دارد زیرا امروز در دنیا تحول عظیمی در امر خرید و فروش بوجود آمده است.

از طرفی عضویت در سازمان تجارت جهانی بدون استقرار تجارت الکترونیکی میسر نیست و تجارت الکترونیکی بدون کارت اعتباری ریالی ممکن نخواهد شد.

مشکلات فرا روی کارت اعتباری ریالی نیز با کارت اعتباری دلاری متفاوت است زیرا کارت اعتباری ریالی در داخل باید جایگزین معاملات نقدی شود.

استقرار کارت اعتباری باید به صورت مرحله‌ای انجام شود و در مرحله اول استفاده از کارت اعتباری در داد و ستد بین واحدهای دولتی اجباری گردد.

مرحله دوم دادوستد بین شرکت‌های خصوصی با واحدهای دولتی را در بر می‌گیرد و در گام سوم بین اشخاص حقیقی و واحدهای دولتی برای عملیات پولی بیش از یک ملیون تومان مشمول مقررات کارت اعتباری شود.

کشورهای که از کارت اعتباری ارزی به صورت گسترده استفاده می‌کنند هم نظام وارداتی آنها با ضوابط سازمان تجارت جهانی (wto) منطبق است و هم نرخ ارز را بازار تعیین می کند.

بهره‌مند نبودن از تجارت الکترونیک باعث بالا رفتن هزینه‌های صادرات و واردات کشور می‌شود.

ضعف و نبود استقرار توسعه صنعتی و اقتصادی، عدم امنیت سرمایه و تقویت بخش خصوصی در کشور عامل عقب ماندگی در زمینه تجارت الکترونیک ایران می‌باشد.

با این همه تا زمانیکه بخشی از مشکلات مربوط به تجارت الکترونیک نظیر آنچه که در اداره سنتی بانک‌ها وجود دارد باقی است، از چنین پدیده‌هایی نمی‌توان استفاده کرد.

2-8- «نگاهی به تجارت الکترونیک از دریچه محدودیت های داخلی»: با اختراع رایانه و فراگیر شدن استفاده از آن بخصوص از سال 1980 میلادی که کامپیوترهای خانگی جایگاه مناسبی در سطح تمامی فعالیتهای علمی، اقتصادی و تجاری پیدا کردند و نیز گسترش روزافزون شبکه اینترنت در جهان، بشر امروزی غوطه‌ور در دریایی از اطلاعات شده است.

از آنجا که دسترسی به اطلاعات و آمار می‌تواند مبنای بسیار دقیقی در تصمیم‌گیری صحیح و اصولی به شمار آید می توان به صورت همگانی با دنیای معاصر در استفاده از تجربیات جهانی و استفاده همه جانبه از تجارب سنتی به جای تجارت الکترونیک پی‌ برد گونه‌ای که عصر مسافت و جابه‌جایی به منظور کسب اطلاع از تقاضا و کالای قال عرضه یا خرید سپری شده است.

و به مرور، اما با شتابی تصاعدی ارتباط بر پایه تجارت الکترونیک جایگزین آن می‌شود.

تجارت الکترونیک حداقل در ظاهر برای دست اندرکاران اقتصاد که دستی بر تجارت دادند واژه‌ای ناآشنا و غریبه نیست هر چند که ممکن است از روش‌های علمی و راهکارهایی اجرایی آن آگاهی چندانی نداشته باشند.