دانلود تحقیق سفال و سفالگری

مقدمه ای بر سفال و سفالگری
خاک دستمایه خداوند برای آفرینش انسان است .

همه از خاک به وجود آمده ایم و به خاک برمی گردیم.

آنچه خداوند ما را از آن آفریده پاکترین عناصر طبیعت می باشد.

آب و خاک یکی از برترین هنرهای انسانی که از مظاهر خداوند بر روی زمین است هنر شکل دادن به گل یا همان سفال است.

انسان از همان ابتدای خلقت به این هنر روی آورد.

انسان غارنشین برای تهیه و نگهداری غذا از گل شکل گرفته استفاده می کرد، آنها برای این کار گل را به شکل ظروف مورد نیاز خود در آورده و آن را در مقابل نور و حرارت خورشید قرار می دادند تا خشک شود.

این بار 27000 سال پیش در منطقه Dolni Vestonice یا همان چک و اسلواکی امروزی مردم از آتش برای سخت کردن ظروف گلی استفاده کردند.

برای پخت سفال بدون شکستگی آنها گل را در هوا کاملاً خشک می کردند و سپس آن را به راحتی در یک آتش باز قرار می دادند و با دمایی حدود c650 تا c 750 می پختند.

در این منطقه بقایای تعداد زیادی از سفالینه های ساخت دست بشر که مجسمه هایی از انسانها و حیوانات است یافت شده.

اولین بار چرخ سفال در هزاره چهارم قبل از میلاد (00 35سال قبل از میلاد مسیح) ساخته شد.

این چرخ شامل یک صفحه صاف بود که به طور افقی به دور محور خود می چرخید.

این چرخ که چرخ دستی نامیده می شد توسط دستیار سفالگر به حرکت درمی آمد.

و سفالگر با دستهای خود به راحتی گل را شکل می داد.

در قرن شانزدهم در اروپا با کمک چرخ دنده های سنگین کارایی چرخهای دستی افزایش یافت.

در قرن نوزدهم چرخهایی به بازار آمد که با نیروی پای سفالگر به چرخش در می آمد.

در قرن بیستم چرخهایی با قدرت موتور الکتریکی به وجود آمد.

اولین بار در قرن ششم قبل از میلاد کوره سفالگری ساخته شد.

این کوره با سوخت چوب گرم می شد.

بعدها کوره هایی با سوختهای زغال سنگ، نفت و گاز به وجود آمد و پس از آن نیز کوره های الکتریکی کم حجم و کوچک به بازار آمد که توانایی پخت سفالینه های سخت و چینی را نیز دارد.

باز هم برای اولین بار لعاب توسط رومی ها با چینی ها و سفالگران اروپایی در قرون وسطی به سفال اضافه شد.

این لعاب عملاً سفالینه را نسبت به آب نفوذناپذیر می کرد.

لعاب نازک شفاف و سفید اولین بار توسط سفالگران مسلمان و بعد در اسپانیا و ایتالیا استفاده شد.

چینی ها و ژاپنی ها بعدها لعاب مشابهی برای بازارهای اروپایی ساختند.

اولین بار در قرن هجدهم چاپ دستی ، لیتو گرافی و عکس روی سفال انجام شد.

امروزه سفالینه هایی با طرحها و رنگهای مختلف با لعاب و نقش و نگار زیبا در بازارها یافت می شود که اغلب به روشهای جدیدتر مثل روش قالب گیری تهیه می شوند.

در بازار امروزی دیگر کار با چرخ سفال کارآیی چندانی ندارد.

آنچه شما در فروشگاهها می بینید ، اغلب به روش قالبگیری تهیه می شود که این روش نیز خود نکات ارزشمند و
ریزه کاری هایی دارد.

بر آنیم تا در این مجال کوتاه به معرفی بخش کوچکی از طرز تهیه سفالینه های قالبی و لعاب کاری آنها بپردازیم و معرفی کوتاهی از هنر غنی و زیبای سفالگری به شکل امروزی بپردازیم.

فصل اول معرفی سفالگری به روش قالبگیری کارآگاه سفالگری و وسایل آن : 1 - کارگاه سفالگری دارای 2 سالن می باشد که سالن اولیه کارگاه قالب و قالبگیری و همچنین دارای دوغاب و کوره می باشد.

سالن دوم،‌سالنی است که در آن کار نقاشی و کار لعاب و ما در قالب در آن وجود دارد.

قالب ها : ابتدا شکل سفالینه ای که در نظر داریم طراحی می کنیم، سپس مدل گلی آنرا تهیه می کنیم و بعد از خشک شدن مدل از آن قالب می گیریم.

این قالب تماماً از گچ می باشد به علت اینکه گچ یک سطح آبکشی دارد که آب دوغاب را جذب خود کرده و یک پوسته از دوغاب به قالب می نشیند.

تهیه دوغاب : دوغاب در اصل مخلوطی از خاک و آب است ، که این خاک از چند نوع می باشد: 1 - خاک رس 2 - خاک کائولن 3 - خاک فلرسپات 4 - خاک بال کلی .

1 - خاک رس : قدیمی ترین خاکی که در سفالگری به کار رفته می شد، خاک رس است.

این خاک در همه جای زمین وجود دارد، کافی است که حدود 2 متر از زمین را کنده و به خاک رس طبیعی دست پیدا کنیم.

ولی یک نوع خاک رس دیگر وجود دارد، که این خاک مصنوعی می باشد که از انواع فضولات حیوانی که بر روی هم انباشته شده به دست می آید.

2 - خاک کائولن : این خاک دارای رنگ سفید می باشد و از مناطق مختلفی در ایران تهیه می شود، از جمله کویر سمنان و زنوز 3 - خاک فلدسپات : این خاک دارای رنگ خاکستری می باشد و از سر کویر سمنان تهیه می شود.

4 - خاک بال کلی : این خاک از قوشه دامغان تهیه می شود.

ترکیبی از این خاکها همراه آب مخلوط شده و در دستگاهی به نام بارمیل ریخته می شود.

حجم این دستگاه 120 کیلوگرم می باشد که 24 کیلو آب و 40 کیلو خاک ترکیبی در آن ریخته و به مدت 6 الی 7 ساعت هم می خورد.

پس از آن دوغاب تهیه شده را صاف می کنیم.

لازم به ذکر است جهت رنگ بخشیدن به سفالینه به رنگ نارنجی از اکسید آهن استفاده می شود که آن نیز به ترکیب خاک اضافه می شود.

نکته دیگر آنکه خاک سرامیک از چند نوع خاک تهیه می شود، اما برای کار با چرخ سفال فقط از خاک رس استفاده می شود چرا که خاک رس دارای استیائی بیشتری می باشد ولی خاک سرامیک دارای استیائی نمی باشد و بر روی چرخ قرار نمی گیرد.

قالبگیری : پس از تهیه غالب و دوغاب نوبت به قالبگیری می رسد.

قالبها را ابتدا تمیز می کنیم چون اگر خاکی در قالب وجود داشته باشد باعث شکستگی سفالینه می شود.

بعد از تمیز کردن قالبها را توسط کش به هم متصل می کنند، بعد از این کار نوبت به دوغاب می رسد که دوغاب آماده شده را در قالبهای گچی ریخته بعد از مدت 15 دقیقه الی 1 ساعت دوغاب اضافه داخل قالب را خالی می کنیم در این حالت پوسته ای از گل به قالب گچی می چسبد و سپس بعد از گذشت 1 ساعت دیگر قالب را باز کرده و سفالینه ای که در داخل به خود شکل گرفته از آن خارج می کنیم و برای مدت 2 الی 3 روز می گذاریم تا ظرف سفالینه خشک شود.

خط گیری و پولیش کاری : خط گیری : پس از خشک شدن ظروف مرحله خط گیری است که این مرحله را می توانیم توسط چاقو، خطی که دور ظروف است گرفته و بعد از این کار نوبت به پویش کاری می رسد.

در این مرحله توسط یک ابر مرطوب به آب گرم به اطراف ظرف می کشیم تا تمام زوائه و اضافات آن صاف و صیقلی شود.

پخت : بعد از مراحل خط گیری و پویش کاری سفالینه ها آماده برای پخت در کوره می باشند.

در این مرحله سفالینه ها را جمع آوری کرده و در درون کوره قرار می دهیم.

کوره به دو شکل است : 1 - کوره سنتی 2 - کوره الکتریکی.

1 - کوره سنتی کوره اطاقکی به اندازه m 2 × m 2 به شکل استوانه می باشد که سقف آن گنبدی شکل است و جنس آن تماماً از آجر است.

مشعل کوره در قسمت پایین آن در داخل یک حفره به شکل تنور می باشد.

سوخت آن نفت سفید ، گاز یا گازوئیل است.

در پایین کوره دریچه ای وجود دارد که به مشعل متصل است.

از این دهانه سوخت و اکسیژن به مشعل می رسد.

دهانه ورودی کوره 1 مترونیم می باشد که به شکل طاق است .

از این دهانه برای ورود به کوره و چیدن سفالینه ها در داخل طبقات آجری که دور تا دور کوره قرار دارد استفاده می شود.

سفالینه ها که لعاب نخورده اند در طبقات پایین قرار می گیرند ولی سفالینه هایی که جهت لعابکاری به کوره برده شده اند در طبقات فوقانی تر قرار می گیرند.

کوره های سنتی به دلیل حجم زیادی که دارند معمولاً هر یک ماه یا هر 20 روز یک بار روشن شده و تمام سفال های جمع آوری شده اعم از لعاب دار و بدون لعاب را در آن قرار می دهند.

در بالای کوره چهار دودکش و یک دهانه برای خروج گازها وجود دارد.

دهانه ورودی کوره پس از چیدن سفالینه ها توسط آجر و گل بسته می شود.

حرارت کوره برای پخت سفالینه های لعاب خورده 1060 درجه و به مدت 24 ساعت و آنهایی که لعاب نخورده اند در دمای 980 درجه به مدت 20 ساعت پخته می شوند.

بعد از پخت سفالینه ها ، درب کوره را باز کرده و بعد از گذشت چند ساعت زمان آن را خارج می کنیم محصولی که هم اکنون به دست می آید در اصطلاح بیسکویت نامیده می شود که این بیسکویتها در مراحل بعد برای لعاب و نقاشی و رنگ بر روی آنها به سالن لعاب برده می شوند و مجدداً لعاب خورده و پخته می شوند.

کوره الکتریکی : نوع دیگر از کوره های سفالگری که در کارگاههای سفالگری استفاده می شوند ، کوره های الکتریکی هستند .

این کوره ها به نسبت کوره های سنتی دارای ظرفیت بسیار کمتری هستند.

اما اقتصادی تر هستند چرا که فضای کمتری اشغال کرده و نیاز به سوخت فسیلی ندارند، گرمای این کوره ها از طریق المنتهایی که در دیواره های آن جاسازی شده اند تأمین می شود.

این کوره ها بر خلاف کوره های سنتی که در بالا گرم و در پایین سرد هستند.

دمای ثابتی را در تمام کوره ها فراهم می آورند.

بدنه این کوره ها معمولاً از جنس عایق می باشند به طوری که یک لایه فلزی در بیرون قرار دارد و در داخل دارای دو آستر می باشند.

آستر داخلی سفید رنگ بوده و به راحتی قابل برش است و المنتها در درون آنها قرار دارند و دمائی حدود 1400 درجه سانتی گراد را در داخل کوره حفظ می کنند.

لایه خارجی که عایق ضعیفتری دارد و دمای حدود 900 درجه سانتی گراد را تحمل می کنند.

جنس تمامی این لایه ها از نوعی آجر نسوز است که بسیار سبک و دارای حبابهای هوا در داخل خود می باشد، که باعث می شود حرارت داخل کوره حفظ شود.

در کل کوره های الکتریکی به دو دسته تقسیم می شوند : کوره هایی که از جلو پر می شوند و کوره هایی که از بالا پر می شوند ، هر کدام از این کوره ها مزایا و معایبی دارد.

کوره هایی که از جلو پر می شوند به شکل یک گاوصندوق می باشند و این امکان را فراهم می آورندکه دست رسی به تمام سفالینه ها آسان باشد.

از طرفی با ایجاد طبقات در کوره و تغییر تعداد المنتهای هر طبقه می توان دماهای متفاوتی را در طبقات مختلف فراهم آورد.

ولی عیب آنها این است که چون یک سطح آنها فاقد المنت می باشد از یک جهت حرارت کمتری می خورند.

در کوره هایی که از بالا پر می شوند، المنتها در دور قرار دارند که حرارت بهتری را فراهم می آورند و چون درب از بالا باز می شود فضای کمتری را اشغال می کنند ، و در کل سفالگران معتقد هستند که کار با این کوره راحت تر است.

در بین سفالینه هایی که در کوره قرار می گیرند ، برای ایجاد طبقات از صفحه های 5/2INCH آجر نسوز استفاده می شود.

درب این کوره ها علاوه بر عایق با ضخامت دیواره، لایه ای از سفال با ضخامت 4/3 I0000 INCH وجود دارد و در نهایت یک لایه 8/3 اینچی از آزبست (پنبه نسوز) همه آنها را می پوشاند.

المنتها معمولاً از جنس نیکل گرم هستند که (Heavyduty) نامیده می شوند و دمائی حدود 1270 درجه سانتی گراد را فراهم می آورد.

سیمهای داخلی همه با پوشش آزبست می باشد.

از اتصالات برنجی معمولاً نیز به علت سوختن و زنگ زدن نمی توان استفاده کرد.

برای اتصال کوره به جعبه کلیدها از یک جعبه فیوز عایق استفاده می شود: سیمها نیز با پوش فلزی قابل انعطافی پوشیده شده اند.

سالن 2 (لعاب) : در این سالن مرحله دوم روی سفال بیسکویت انجام می شود.

این مرحله شامل نقاشی و لعاب کاری روی بیسکویتها می باشد.

ابتدا سطح داخلی بیسکویتها را آغشته به لعاب سفید می کنیم و سپس روی سطح خارجی سفال را نقاشی می کنند.

برای اینکار ابتدا طرح اولیه را به وسیله مداد شمعی روی سفال ایجاد می کنند و سپس رنگها را که در محلولی از آب و اکسید فلزات است به وسیله قلمو به طرح اصلی اضافه می کنند.

برای مثال : لعاب اکسید مس : رنگ سبز را به ما نشان می دهد ولی اگر در دمای بالا بسوزد ، رنگ آن قرمز می شود.

اکسید آهن بسته به میزان درجه حرارت بالا یا پایین دارد که ممکن است رنگهای زرد ، قهوه ای ، طلایی ، سبز و آبی یا سفید را درآورد.

آلکالین آن را به رنگ فیروزه ای درمی آورد، و از فلرسپاتها برای تهیه چینی استفاده می شود که با این کار نقاشی تمام می شود.

مداد شمعی باعث می شود که رنگها در زیر لعاب با هم مخلوط نشوند و در ضمن مرزهای نقاشی را حفظ می کند .

بعد از این مرحله سفالهای نقاشی شده را به مدت 3 ثانیه در لعاب غوطه ور می کنند.

لازم به ذکر است که لعاب نیز مخلوطی از کائولنها (فلدسپات ، براکس و اسید بوریک و …) می باشد و برای انجام این کار سفال را با یک گیره بلند گرفته و در حالی که دوغاب لعاب در حال هم خوردن است تا ته نشین نشود سفال را وارد دوغاب کرده و طوری خارج می کنیم که تمام سطوح آن آغشته به لعاب شود.

پس از لعاب زدن قسمت زیرین سفالینه ها را روی موکت مرطوب می کشیم تا ته آن از لعاب پاک شود و ته ظرف به کف کوره نچسبد.

سپس تمام سفالینه ها را جمع کرده و برای بار دوم به کوره می بریم.

این بار ظروف را به مدت 24 ساعت و در دمای 1060 درجه سانتی گراد قرار می دهیم.

در این مرحله تمامی لعاب پخته شده و نقش و نگار روی سفال در زیر لایه هایی از لعاب زیبایی هر چه بیشتر خود را نمایان می کند.

فصل دوم گزارش کار عملی در کارگاه سفالگری مارلیک (گزارش کار عملی در کارگاه سفالگری مارلیک) مشخصات کارگاه سفالگری مارلیک کارگاه سفالگری مارلیک در محمدشهر کرج واقع شده این کارگاه به شکل مستطیل و دارای 2 سالن می باشد که بین این سالنها حیاطی کوچک قرار دارد.

در مجموع فضای این سالنها و حیاط 240 متر می باشد.

جنس کف این سالنها از موزاییک می باشد.

دیواره ها در سالن اول از کاه و گل می باشد و سالن دوم از گچ و سیمان است، جایی ؟

جایی دیوارها در سالن اول طاقچه هایی تعبیه شده که سفالینه های ساخت دست استاد فخر موسوی در آن قرار دارد.

در سالن اول چرخ سفال، قالبهای گچی ، انواع گیوه ها، دستگاه بارمیل ، بشکه های دوغاب ، کوره سنتی ، لعاب اولیه و بخاری بزرگ که برای خشک شدن قالبهای گچی استفاده می شود وجود دارد بر دیوارها تابلوهایی از کارهای اولیه استاد فخر موسوی از جمله آبرنگ ، عکس و رنگ روغن به چشم می خورد و ارتفاع سقف از کف سالن حدود 4 متر می باشد .

در سالن دوم میز نقاشی ، رنگها ، ابزار نقاشی ، کوره الکتریکی، ابزار سفال و قفسه هایی برای نگهداری نمونه های سفال وجود دارد.

بر دیوارها تابلوهای عکس ، نمونه کارهای استاد فخر موسوی و فرزندانشان و همسرایشان و پوسترهایی از جشنواره های مختلف به چشم می خورد.

ابعاد هر یک از سالنها حدود 110 متر می باشد، حیاط که به منزله راهرویی بین سالنها وجود دارد مساحتی حدود 20 متر دارد.

بیوگرافی استاد سعید فخر موسوی استاد سعید فخر موسوی در سال 1318 در شهرستان مراغه متولد شده اند در سن 5 سالگی به تبریز رفته و بعد در سن 14 سالگی به تهران آمده درسن 14 سالگی به کارهای چاپ و دیگر کارها پرداخته.

بیشتر به سینما علاقه داشتند و در سینما فیلمهای هنری و فلسفی را نگاه کرده .

بعد از 14 سالگی به بعد تکنیک هایی از قبیل آبرنگ و رنگ روغن را آموخته و از همین تکنیکها در سفالگری خود استفاده زیادی کرده.

در سال 1362 به گرمسار رفته و در نزد آقای خان بیگی به تکنیک آبرنگ پرداخته .

تکنیک آبرنگ وی بیشتر در قطعه های 70×50 کار شده و موضوع آبرنگ وی بیشتر طبیعت بوده و بیشتر کارها را در 20 الی 15 دقیقه به پایان می رساند.

بعد از تکنیک آبرنگ به تکنیک رنگ روغن پرداخت.

آقای سعید فخر موسوی در سال 1357 ازدواج کرده و از ثمره این ازدواح ، 1 پسر و 1 دختر به نامهای یاشار و جیران بوده .

در سال 1363 به تهران برگشته و در منطقه محمد شهر کرج کارگاه سفالگری مارلیک را ساخت.

و زندگی خود را در همین مکان ، البته خانه وی جدا از کارگاه سفالگری است ،‌ به همراه فرزندان خود ادامه داده.

پشتیبانهای آقای فخر موسوی در زمینه کاری ایشان افراد زیادی از قبیل حاج نصرالله شعبانی و آقای خان بیگی ولی در اصل همسر ایشان بوده که وی را در این زمینه کاری هدایت و راهنمایی کرده و همچنین کارهای وی توسط پشتیبانان ایشان فروخته شده که تا وی را شناخته .

کارهای اولیه آقای فخر موسوی توسط چرخ سفال انجام می گرفته.

بعد از اینکه ایشان شناخته شده اند ، سفارشات سفال به ایشان داده شده که وی ، رو به قالب گیری ظروف پرداخته تا بتواند سفارشات را به موقع تحویل داده .

به همین دلیل حدود 25 سال است که از چرخ سفال استفاده نکرده و بیشتر از قالبهای گچی که ایجاد کرده استفاده کرده .

سبک کاری ایشان در این زمینه سنتی بوده و همچنین طرحهای ارائه شده از هنر و خلاقیت خود بوده و همچنین پیشتر از کارهای آبرنگ و رنگ روغن برای طرحها استفاده کرده.

شرح تهیه سفالینه در کارگاه سفالگری مارلیک : در تاریخ 15/8/81 در ساعت 00/9 صبح برای شروع دوره کارآموزی خدمت استاد فخر موسوی رسیدم.

ایشان پس از معرفی کارگاهها و کار برای شروع در سالن اول لباس کار پوشیدم.

بعد استاد تمام وسایل سالن اول و طرز کار با آنها را به من آموزش دادند.

ابتدا قالبهای گچی را تمیز و بعد آنها را به هم متصل کردم برای اتصال قالبهای گچی از تیوپ دوچرخه استفاده کردم.

سپس دوغاب آماده شده را به وسیله افتابه درون قالبهای گچی ریختم.

بعد از اتمام 15 دقیقه دوغابهای اضافی را درون بشکه برگرداندم.

چون بعد از 15 دقیقه یک پوسته به جداره قالبهای گچی متصل می شود.

بعد ، از درون قالبها درآورده و گذاشتم سفالها خشک شود و پس از خشک شدن به خط گیری آنها پرداختم.

بعد آنها را پولیش کاری کردم بعد از خشک شدن کامل ، سفالها را جمع آوری کردم و در درون کوره قرار دادم.

پس از پخت سفالها را از درون کوره بیرون آورده و بعد داخل سفالهای بیسکویت را لعاب اولیه دادم بعد تمام سفالها را به سالن دوم منتقل کردم .

در سالن دوم بر روی بیسکویتها عمل نقاشی را انجام داده و بعد آنها را رنگ آمیزی کردم و مجدداً آنها را لعاب دادم.

آخرین مرحله در ساخت سفال به روش قالب گیری ، پخت دوم می باشد که ، این کار لعاب بر روی سفال کاملاً سخت شده و جلا و زیبایی خاصی به سفالها می دهد.

در دو جلسه پایانی چند نوع کوزه را طرح زدیم و به انتخاب استاد یکی از کوزه ها را توسط گل رس ساختم.

برای ساخت دستی این سفال از وسایل سفال استفاده کردم.

بعد از خشک شدن کار به پولیش کاری پرداختم و برای پخت به کوره بردم.

البته در جلسه پایانی از کارها و سالنها عکس انداختم و فیلم تهیه کردم.

نتیجه گیری و تقدیر: امید است این گزارش هر چند کوتاه و خلاصه آشنایی چند از هنر غنی و پرمایه سفالگری را برای دانشجویان و دانش پژوهان فراهم آورد.

این هنر که از اصیل ترین و غنی ترین هنرهای سنتی است که بشر از ابتدای خلقت به آن روی آورده ، مدتی است که مورد کم لطفی هنرمندان قرار گرفته .

امیدواریم این پایان نامه قدمی هر چند کوچک درجهت رشد و تعالی این هنر زیبا بردارد.

در پایان جای دارد تا از خدمات دلسوزانه استاد سعید فخر موسوی که من را از راهنمایی های بی دریغ خود محروم نکرده اند تشکر صمیمانه به عمل آورم.

همچنین از راهنمایی های جناب سرکار خانم مرجان صداقتی و تمام کسانی که من را در تهیه این پایان نامه همراهی کرده اند کمال تشکر را به جا آورم.

فهرست منابع و مآخذ : Microsoft Encarta Encycleopedia انتشارات Microsoft سال 2001 2- Ceramic Creations مولف : By Rober L.Fournier انتشارات و تصحیح : Bonanza چاپ : Crown صفحه آرایی : Sterling فهرست مطالب عنوانصفحهصفحهمقدمه ای بر سفال و سفالگریمقدمه ای بر سفال و سفالگری1فصل اول (معرفی سفالگری به روش قالبگیری)فصل اول (معرفی سفالگری به روش قالبگیری)کارگاه سفالگری و وسایل آنکارگاه سفالگری و وسایل آن6طرز تهیه دوغابطرز تهیه دوغاب7قالبگیریقالبگیری9خط گیری و پولیش کاریخط گیری و پولیش کاری10پخت در کوره های سنتی و الکتریکیپخت در کوره های سنتی و الکتریکی10نقاشی و لعاب کارینقاشی و لعاب کاری15فصل دوم (گزارش کار عملی در کارگاه سفالگری مارلیک)فصل دوم (گزارش کار عملی در کارگاه سفالگری مارلیک)مشخصات کارگاه سفالگری مارلیکمشخصات کارگاه سفالگری مارلیک19بیوگرافی استاد سعید فخر موسویبیوگرافی استاد سعید فخر موسوی20شرح تهیه سفالینه در کارگاه سفالگری مارلیکشرح تهیه سفالینه در کارگاه سفالگری مارلیک23نتیجه گیری و تقدیرنتیجه گیری و تقدیر25فهرست منابع و مآخذفهرست منابع و مآخذ27