دانلود مقاله کتاب و چاپ

بسم الله الرحمن الرحیم
کتاب به مجموعه ای از ورقه های کاغذ ، پوست آهو یا ماده ای همانند آن گفته میشود که در آن مطالبی نوشته شده باشد و با هم به نخ کشیده شده یا صحافی شده باشند و دراصل به معنی دوختن چرمی به چرم دیگر یا پیوند دادن برخی از حروف به برخی دیگر به وسیله گفتن یا نوشتن است .

بنابر آنچه در کتاب لغت و درتفسیر مجمع البیان آمده ، کتاب در اصل مصدر کتب یکتب است و به معنی پوستی را به پوستی دیگر پیوند دادن است مانند این که کسی پاره پوستی را به مشک آب پینه بدوزد ( کتب القربه ) یا لب های قاطری را با حلقه گرد آورد و به یکدیگر پیوسته گرداند ( کتب البغله ) و سپاهیان را هم که کتیبه گفته اند بواسطه آنست که به یکدیگر می پیوندند .

راغب می گوید نوشته ها را هم که مکتوب می گویند برای این است که حروف و کلمات را به یکدیگر می چسبانند و از آن جمله می سازند چه روی صفحه ای نوشته شود و یا آن که ضمن گفتار باشد .

بنابراین کلماتی را هم که بر زبان می آورند گاهی کتاب می گویند مانند این که گفتار خداوند را پیش از آن که نوشته شود کتاب گفته اند زیرا حروف و کلماتی را ب یکدیگر پیوند داده اند .

نتیجه عزم و اراده قطعی را هم که سر زدن کاری و یا پیش آمدی است و یا وجود شدن چیزی است کتاب گفته اند .

فرمان دادن به کاری و واجب گردانیدن آن را هم کتاب گفته اند .

ثابت و پابرجا گردانیدن علم و عقیده ای در قلب کسی را هم کتاب گفته اند و این آیه شریفه را می توان در این باره شاهد آورد که خداوند فرموده است : اولئک کتب فی قلوبهم الایمان ( مجادله 22)
در طول تاریخ ، کتاب به اشکال و انواع مختلف فراهم شده و دست و مرکب و قلم و نی درکتابت آن بکار رفته و درهر ورق آن سطوری مرکب از کلماتی مرتبط به هم و عبارات و مضامینی که مفهوم مشخصی را القاء می کند پیوند خورده است .

شیوه چاپ وحروفچینی در قرن اخیر به کتاب صورتی نو و کسترشی جهانی بخشیده و تهیه و دسترسی به آنرا سهل و میسور گردانیده است و سیر آن همچون مراحل سنی انسان که شامل نوجوانی وجوانی میانسالی و پیری است مراحل علامت نگاری و مقاله نویسی و رساله نویسی را پست سر گذارده ، به صورت امروزین درآمده است .

کتاب مهمترین وسیله انتقال حقیقت ها و سخنگوی پیشینیان و کارنامه فرهنگ و معرفت بشر و اسباب فزونی دانش و ادبیات و بیان کننده تلخی ها و محرومیت ها و تلاش ها و کامیابی ها و پیروزی رفتگان و در مسائل علمی نشانه تسلسل تفکرات بوده ، قرن ها نقل و انتقال و گسترش دانش و هنر و نشر فرهنگ و تعمیم آموزش و پرورش و ایجاد نزدیکی ملت ها را از نقطه ای به نقطه دیگر ، عهده دار بوده است .

کتاب و کتابخانه ، ضبط دانش اندیشمندان و تجربه صاحبنظران و نشر آن میان شیفتگان اندیشه های نو ، نقش اصلی و اساسی بارور کردن اذهان را به عهده داشته است .

کتاب موجب شده که گنجینه های فکری و آثار گذشتگان برای آیندگان باقی بماند و اندیشه نسل های مختلف به هم پیوند بخورد و منبع عظیمی ازعلم و معرفت ایجاد گردد .

این منبع عظیم که به تدریج تکمیل می شود ازاسباب دگرگونی و تحول جوامع و ملل است .مثلاً در زمینه علوم ، پیشرفت تدریجی علم فیزیک و شیمی ، طرز زندگی جوامع انسانی را تغییر داده است .

این پیشرفت ها که به ویژه در صنایع مشهود است از یک یا چند نفر یا یک نسل ساخته نبوده ولی چون کشفیات مختلف ،مکتوب و بایگانی شده و دست به دست گشته ، پیشرفت های مزبور ممکن شده است .

لذا بدیهی است آنچه میراث های فرهنگ بشری و حوادث تاریخی را که عامل تحول است زنده نگه می دارد کتاب و قلم است و نیز آنچه ما از تاریخ گذشتگان می دانیم در اثرکتابت به دستمان رسیده و گرنه شاید جز وقایعی که برای پدر و پدر جد ما سینه به سینه روایت شده ، مطلب دیگری از تاریخ نمی دانستیم .

بررسی تاریخ و فرهنگ و آموزش و پرورش در سه دوره « پیش از اختراع خط » و « پس از اختراع خط و کاغذ و کتاب » و « اختراع چاپ » خلاصه می شود و کتاب در کنار آموزگار و برنامه و روش ، یکی از ارکان عمده آموزش و پرورش به شمار رفته ، جامه تاریخی بسیار زیبا بر پیکر انسان است .

دکارت ( فیلسوف نامدار فرانسه ) گوید : تمدن هر کشوری به اندازه عظمت و ارجمندی کتاب های آن کشور است و یک ملت به هیچ چیز آن اندازه نیاز ندارد که به داشتن کتاب های خوب و راستین ، چنان که پیامبران اولوالعزم با داشتن کتاب بر دیگر پیامبران برتری یافته اند .

نوع کتاب و نشریاتی که در هر جامعه مورد مطالعه قرا می گیرد ، اگر به تناسب فهم و دانش مردم نگاشته شود در علم و آگاهی و رفتار آنها مؤثر واقع می شود .

از طرفی بسیاری از تعلیمات اجتماعی و تربیت ها ، مدون و کتاب شده نیست لکن خردمندان کوشش می کنند که درعمل و گفتار به کتاب ها استناد جویند و این موجب می شود که عامه مردم از آثار و تألیفات متأثر شوند .

لهذا وضع فرهنگ هر جامعه با کتاب های موجود در آن جامعه مناسبت نزدیک دارد و در مقیاس محدود ، فراوان پیش آمده که کسی با خواندن یک کتاب ، طرز فکرش تغییر کرده ، متحول شده است .

صنعت چاپ نیز از جمله بزرگترین و مفیدترین اختراعات بشری و وسیله انتقال اندیشه ها و عواطف بسیاری از علما و دانشمندان و فلاسفه و اهل هنر برای میلیاردها مردم در طول تاریخ بوده است .

این صنعت ، آموزش و تحقیق را که در انحصار گروهی خاص بوده برای همه مردم ممکن ساخته است و بخصوص حاصل اندیشه های والای علمی و فکری و ادبی کاتبان و قلمزنان را که به زحمت در یک یا چند نسخه محدود نوشته می شده و به علت قلت نسخ آن هر دم با خطر نابودی مواجه می گشت حفظ نموده است و هم این فن ، سبب ابداع فنون و هنرهای دیگر گردیده که به نحوی در رابطه با صنعت چاپ قرار می داشته است .

نقش صنعت چاپ در روند زندگی آدمی و نیازمندیهای فرهنگی او به مانند نقش بهداشت و نقش هواست که حیات انسانی بشر را وسعت و عمق بخشیده و در بهبود کیفیت زندگی جهش های علمی و آگاهی او اثری قطعی و بی گفتگو داشته است .

تأثیر سازنده چاپ و آنچه از رهگذر آن عاید اجتماعات و تمدن انسان شده در هر یک از پدیده ها و مظاهر زندگی او آشکار و مشخص است .

در ایجاد امنیت محیط ، تسلط بر طبیعت و عوارض آن ، تسریع برآورد حوائج و نیازهای رفاهی و حیاتی ، و تسهیل کامیابی های فرهنگی و علمی و به کل در تمام مراحل تکامل و گسترش کیفیت زندگی و پیمودن مدارج متعالی مادی و معنوی او اثری معجزه آسا گذاشته است .

این صنعت با انسان بسیار عجین شده و بعد از هوا و خوراک و مسکن برای بقای حقیقی و تسریع در رشد فرهنگی او حائز اهمیت است به طوری که نمی توان آن را از زندگی وی تفکیک کرد .

هر کجا که برود و هر چه در پیرامون او و همراه او قرار گیرد در ارتباط با این صنعت است .

اگر فرد انسانی به نحو مثال در خویشتن و پیرامون خود بنگرد وآنچه از مایحتاج شخصی و عمومی و اجتماعی است در نظر بگیرد از جمله پوشاک و زیورآلات ، وسایل رفاهی منزل ، ابزارهای پیشرفته علمی و ماشین های مختلف صنعتی از افزارگاهی گرفته تا پیشرفته ترین هواپیماهای مورد استفاده بشر و موشک های مدرن … به طور تفکیک ناپذیری با صنعت چاپ در ارتباط تنگاتنگ بوده ونیاز غیر قابل انکار به آن دارد .

تمام طراحان نشسته اند تا چشم آدمی را داشته باشد و نگذارند سیر شود .

گونه ای از هزاران کیفیت تفننی آن که در جهت ایجاد تنوع و تفنن مورد نظر و اختراع قرار گرفته است اینکه بعضی صفحات مجلات را به صورت ژله مانند می آرایند به طوری که از یک تصویر دو مظره منعکس می شود یعنی منظره موج می دهد و موجب تنوع و گیرایی برای چشم می گردد .

پنج حس ادراکی آدمی از محیط هم اکنون در کشورهای پیشرفته در خصوص چاپ ، بسیار مورد استفاده قرارمی گیرد و کمپانی های سازنده ماشین آلات و ابزار چاپ با امکانات جدید تکنولوژی توانسته اند از برخورداری این حواس ، توجه بیننده را کاملاً جذب دست آوردهای خود سازند .

توجه به حواس لامسه ، بویایی ، شنوائی ، چشایی و بینایی در کیفیت چاپ ، انقلابی در امور گرافیک و تبلیغات ایجاد کرده است .

با پیشرفته ترین روش ها و تکنیک های مدرن ،تصویری به تصویر می آید و می خواهد نظر خواننده یا تأکید اثر هنرمند باشد .

امروزه موج توجه به کتاب و مطبوعات بسیار فزاینده و غیر قابل مقایسه با سنوات گذشته است و این مسأله یکی از ضروریاتی است که ایجاب می کند مردمی که اکنون بیش از هر وقت دیگر دنبال کتاب و مطالعه هستند و اوقات فراغت خود را صرف مطالعه کتاب ومطبوعات می کنند ، اساساً با مسائل کتاب و مراحل تولید کتاب و مجله و روزنامه آشنا می شوند تا بتوانند در طی مطالعات خود و انتخاب کتاب ،مخصوصاً در مواردی که از یک اثر چاپ های متعدد وجود دارد ،نظر صائبی داشته باشد .

گذشته از آن با توجه به اینکه چاپ در دنیای امروز یکی از اموری است که جزو زندگی روزمره هر کسی است و از بلیط اتوبوس گرفته تا اسکناس و روزنامه با آن سروکار دارند ، ایجاب می کند که دانسته شود تکنیک و فن چاپ چگونهاست و یک اثر چگونه چاپ می شود .

با وجود اینکه متأسفانه در ایران برخلاف کشورهای دیگر .مولف باید خود در امور فنی چاپ مثل صفحه آرایی و امور مربوط به گرافیک هم دخالت کند ونظر بدهد ـ در صورتی که مطلبی جداگانه است ـ آگاهی از امور فنی کتاب و مسائل مربوط به آن را ضروری می سازد .

درتحریر و تدوین این کتاب به دو نکته اساسی توجه شده است : یکی فواید این کار و دیگر چگونگی ارائه آن .

در نگارش و تدوین ، هدف آن نبوده است که مجموعه جامعی از همه مباحث دقیق در پیرامون مسائل مربوط به کتاب و مطبوعات فراهم گردد و عنوان این کتاب را نیز این بنده نه بدان روی برگزیدم تا همه آنچه مربوط به مسائل چاپ کتاب و آماده سازی آن را بیان کنم و یا شرح و بسطی درباره هنر چاپ کتاب و مطبوعات و چگونگی فهرست نویسی و طبقه بندی آن عرضه کنم بلکه خواسته ام که گوشه ای از این موضوع را در حد استطاعت خود با نثری ساده و موجز بیان دارم و همانطور که گذشت بخشی از فضای خالی چاپ این نوع آثار را برای بیان علاقه مندان غیر متخصص تأمین سازم به طوری که برای عموم قابل فهم و بهره برداری باشد والا شرح و بسط هر یک از موضوعات این کتاب و عناوین آن محتاج به تدوین کتاب و کتاب ها دارد که اشخاص دوره دیده و دارای تجربه و مطالعات کلاسیک باید در هر رشته ای از زمینه های مربوط به این هنر بپردازند و ازاین رهگذر به ذخایر و گنجینه علم و فرهنگ خدمتی صورت دهند .

و امید باید داشت که این کار آغازین و پایه ای و مباحث این زمینه لازم و ضروری به منظور ارائه خدمات فرهنگی به اجتماع ، به همت صاحبنظران تکمیل و کارسازی گردد و فضای خالی از وجود این نوع آثار که مابین کتاب ها همواره محسوس بوده برای علاقه مندان و دانشجویان به روش ساده و مفید و زودیاب پرگردد .

در بخش های اولیه این کتاب ، خواننده ضمن آگاهی ازتاریخچه چاپ و اشکال گذشته ادوات آن ، با روش های جاری چاپ آشنا خواهد شد و به آسانی خواهد یافت که مطلبی چگونه برای چاپ فراهم می شود و سیر کتاب ازمرحله دست نوشته مؤلف تا پایان طبع و صحافی و نشر و توزیع چطور انجام می گیرد و نیز روش سفارش چاپ به چاپخانه چگونه است و نوع وسایل و حروف چاپ برای طبع کدام است و کیان زحمت و رنج فراهم آوردن یک کتاب را به عهده دارند .

همچنین می تواند اطلاعات مفیدی در مورد سازمان مطبوعات و ادارات مختلف آن به دست آورد واز روش چاپ روزنامه و مجله به طریق صحیح با اطلاع گردد .

مراحل سیر کتاب و آماده سازی آن پس از چاپ و اطلاعاتی درباره اصول شیوه های کتابداری درکتابخانه های بزرگ جهان ، موضوع بخش دیگری از این کتاب است .

دراین قسمت خواننده با چگونگی فهرست نویسی ( شناسنامه نویسی ) برای اثر چاپ شده به طور اجمال و با شیوه ساده آشنا می شود و از چگونگی برگه های مختلف مربوط به یک اثر و کیفیت طبقه بندی کتاب ها و شماره مؤلف مطلع می گردد .

در تشریح موضوعات بخش های فوق به ضرورت به ذکر دانستنی هایی ، درمتن کتاب و در بخش پیوست ها اشاره شده که ارتباط تنگاتنگ با موضوع کتاب دارد و برای آشنایی مؤلفان تازه کار و بخصوص دانشجویانی که درمقام تهیه رساله پایان نامه تحصیلی خود هستند مفید خواهد بود .

کتاب حاضر دارای تصویر است و انواع حروف و اعداد فارسی و لاتین و زمینه های مختلف مربوط به جلد و حاشیه کتاب و اقسام ماشین های چاپ قدیم و جدید را ضمیمه دارد و در این خصوص مایه های معنوی بسیاری در بیان نمونه های چاپ و امثال و شواهد بکار گرفته شده است تا خواننده علاوه بر فراگیری نمونه ها ، از مایه های معنوی نیز برخوردار گردد .

امید است این خدمت ناچیز که مستلزم حوصله و دقت زیاد بوده در پیشگاه اهل مطالعه مقبول افتد و همانطور که قبلاً ذکر شد ، صاحبنظران در تکمیل آن کارسازی نمایند و خوانندگان محترم نیز اگر نارسایی در آن یافتند به دید اغماض نگریسته ، راقم را راهنمایی فرمایند .

در پایان از دوست گرانقدر جناب آقای اسماعیل دمیرچی (متخصص حروفچینی ) که راهنمایی های ارزنده ای کرده اند و تذکرات سودمندی داده اند و مرا بی منت وامدار احسان خویش ساختند صمیمانه سپاسگزارم و از دست اندرکاران ارجمند مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران که در چاپ این کتاب بذل مساعی فرمودند ابراز امتنان می نمایم .

قاسم صافی مرداد ماه 1368 بخش اول تاریخچه کتاب ، چاپ و چاپخانه تاریخچه کتاب چاپ و چاپخانه از آغاز خلقت بشر تادوره ای ازتاریخ ، دانسته ها و خواست های انسان ، دهان به دهان یا سینه به سینه با دشواری بسیار به یکدیگر و نسل بعد خود منتقل می شد .

اختراع علامت و شکل و خط ، تحول بکر و عظیم درانتقال اندیشه ها به وجود آورد و انسان را بسوی مدنیت سوق داد .

اختراع خط موجب تثبیت و ضبط آراء و اندیشه ها و وقایع گشت و گزارش های شفاهی به گزارش و نگارش کتبی دراشکال مختلف تحول یافت و از آن به بعد اندیشه های انسانی تا مقدار زیاد از دستبرد آفات زمانه محفوظ ماند .

پیدایش کاغذ دشواری های نگارش خط را بر روی سنگ ها و استخوان و پوست حیوانات و پوسته درختان و اشیای دیگر از میان برداشت و زمینه انتقال دانش را بین شهرها و کشورها به طریق نسخه های خطی هموار کرد .

بعدها اختراع چاپ در انتقال دانش سرعت فوق العاده ایجاد کرد و تکامل و ظرافت و ارزانی خاص به کتاب بخشید.

قدیم ترین نمونه های کتابت بر روی سنگ ها پیدا شده است .

لوح های گلی بین النهرین و پس از آن اوراق پاپیروسی مصر که به هزاره سوم پیش از میلاد مسیح می رسد از قدیم ترین کتاب ها شناخته شده اند .

پاپیروس به عنوان ماده یی برای کتابت بکار می رفته است که کاغذ امروز برای چاپ بکار می رود .

پاپیروس از گیاه نی مانندی ساخته می شد که دردره های نیل در مصر می روید .

این گیاه را می کوبیدند و با آب خمیر می کردند و بعد از پهن کردن به صورت ورقه های بزرگ و کوچک می بریدند .

codec sinaticus که بین سال های 300 تا 350 میلادی نوشته شده و اکنون درموزه بریتانیا محفوظ است حدود 730 ورق دارد .

تخمین زده می شود که پوست 315 گوسفند و بز برای نوشتن آن بکار رفته باشد و این مطلب نشان می دهد که اروپا قبل از مصرف کاغذ از پوست حیوانات به خصوص گوسفند و بز و آهو و گوساله استفاده می کرده است .

اختراع کاغذ در چین به وسیله « تسای لون » در سال 105 میلادی صورت گرفته است.

سومریان ، بابلیان ، آشوریان و هیتی های قدیم ، چین باستان ، یونان و روم باستان درتألیف کتاب دردنیا پیشقدم بوده اند .

در ایران پیش از اسلام از لهراسب نامی که فردوسی نیز در کتاب شاهنامه بدان اشاره دارد به عنوان بنیانگذار خط فارسی نام برده شده است .

اوستا که شامل بیست و یک « نسک : سوره » است و هر سوره آن حدود دویست صفحه می شود و کارنامه مقدس ایرانیان باستان و زرتشتیان به شمار می رود ، به صورت مکتوب بر روی چندین هزار پوست عرضه شده است .

کتاب های دیگری نظیر شاپورگان ، انجیل کبیر ، کنزالحیات ، کتاب رازها ،کتاب جباران ، ارتنگ ( ارژنگ ) از آثار مانی است که قبل از اسلام و بین سالهای 215ـ 216 میلادی نوشته شده است.

تاریخ چاپ به استناد مدارک موجود به پنج قرن قبل از میلاد ، یعنی زمان هخامنشیان می رسد .

در این دوره برای امضای اسناد ، مهرهایی بکار می رفت که از چوب تهیه شده بود و به اعتباری می توان آنرا ابتدایی ترین نمونه چاپ دانست که بعدها به چاپ چوبی شهرت یافت .

این روش در چین که مبدع آن بود بیش از کشورهای اروپایی معمول بود بطوری که نمونه منقوش درصفحاتی از چوب ، کنده کاری می شد و نسخ متعددی از آن تکثیر می یافت و موجب بسط علم و دانش می گردید .

صنعت چاپ ، نخستین بار در کشور چین رایج شد و چینیان زودتر از سایر ملل به این صنعت پی بردند و کتاب چاپ کردند .

این صنعت از طریق اروپا به ایران راه یافت و نخستین بار در زمان سلطنت فتحعلیشاه قاجار و به کوشش عباس میرزا نایب السلطنه چند تن از ایرانیان فن چاپ کردن را از اروپا آموختند و دستگاه چاپ حروفی ( چاپ سربی ) و چاپ سنگی را از اروپا به ایران آوردند .

« میرزای صالح شیرازی » که ساختن مرکب چاپ و تهیه حروف چاپخانه و حکاکی را در لندن آموخته بود ، چاپ و انتشار روزنامه و چاپخانه را درایران آغاز ورواج داد ، و در تبریز به همت میرزا اسدالله نامی از اهالی فارس که در پی درخواست او در پترزبورگ صنعت چاپ را فرا گرفته بود ، قرآن مجید را سر لوحه اولین کار چاپی خود قرار داد .

چاپخانه در ایران تا مدت ها « باسمه خانه ـ یا بصمه خانه » گفته می شد و بعدها به « مطبعه » تغییر نام یافت .

عباس میرزا وسیله منوچهر خان گرجی معتمد الدوله و به همت میرزا زین العابدین یک دستگاه ماشین چاپ سربی ( چاپ برجسته تیپوگرافی ) ازانگلستان خریداری کرد و « میرزا زین العابدین معتمدی » متصدی آن شد و بعد از مدتی کتاب « فتح نامه » میرزا عیسی قائم مقام فراهانی را که درباره فتوحات عباس میرزا با روسیان بود ، و نیز رساله جهادیه وی را که حاوی حکم جهاد در جنگ دوم روس و ایران است به حروف عربی طبع کرد .

در سال 1239 قمری ، منوچهرخان معتمدالدوله چاپخانه ای در تهران دایر کرد و کتاب محرق القلوب و پس از آن کتاب مجالس المتقین تألیف شهید ثالث را به چاپ رساند و بعدها کتاب روضه المجاهدین معروف به مختار نامه را چاپ کرد که نخستین کتاب مصور چاپ سربی محسوب می شود .

پیش از آن حدود سال 1113 ه.

ق.

یکی از روحانیون ارمنی به نام آسادر ، چاپخانه ای در اصفهان وارد کرد که حروف آن چوبی بود ، و همچنین در خلال همین سال ها آسوریان نیز چاپخانه ای برای چاپ کتاب های مذهبی خود در رضائیه دایر کردند .

پس از چاپ سربی ، چاپ سنگی به پیروی ازکتاب های چاپ هندوستان که به سال 1225 ه .ق در کلکته آغاز شده بود در ایران رواج گردید و نخستین چاپخانه سنگی درایران در سال 1259 دایر گردید و کتاب المعجم فی آثارملوک العجم تألیف میرزا عبدالله ابن فضل الله را به چاپ رسانید .

لیلی و مجنون مکتبی شیرازی ، نخستین کتاب مصور چاپ سنگی بود که در چهار مجلس به سال 1259 قمری در تبریز نشر یافت و کتاب گلستان سعدی ، از مرغوبترین چاپ سنگی است که در سال 1268 در قطع خشتی در تهران طبع شد .

حواشی این کتاب را بوته هایی ازگل فرا گرفته و مجالسی در میان عبارات ومتن چاپ خورده است .

نخستین روزنامه ایران نیز به نام اخبار و وقایع ، و روزنامه شرف با این روش چاپ شده است .

تذکر این نکته لازمست که اختلاف نظرهای مختلف در زمینه تاریخ چاپ در جهان وجود دارد و نیز در خصوص اینکه چه کسی اول دفعه چاپخانه درایران دایر کرده و اولین مطبعه از نوع چاپ سربی یا چاپ سنگی بوده و دستگاه چاپ در کدام یک از شهرهای ایران زودتر به کار افتاده ، عقاید مختلف است .

از این سبب و به منظور پرهیز از اطاله کلام نظر خوانندگان عزیز را به چند منبع مهم جلب می کنم : مینوی ، مجتبی .

« اولین کاروان عرفت » .

مجله دانشکده ادبیات .

شماره 1 .

سال 3 ، مهر 1334 ـ مجله یغما .

شماره 8 ، سال 6 ، آبان 1332 / رشیدالدین فضل الله « تانکسوق نامه ایلخان در فنون علوم ختایی » .

نسخه خطی در کتابخانه ایا صوفیه .

ش 3596 / شیندلر ، هوتم « مطبعه در خارج از فرنگستان » .

پاریس ، 1902 / « چاپخانه و روزنامه درایران ».

مجله کاوه .

شماره 5 ، سال 2 ، دوره جدید روزنامه ، آذر 1290 شمسی / دهخدا ، علی اکبر .

« لغت نامه فارسی » ج 41 .

ص 5 ـ 9 .

اختراع حروف قابل انتقال : نخستین گام بزرگ در پیشرفت فن چاپ ، اختراع « حروف قابل انتقال » بود که به وسیله گوتنبرگ « زرگر با نبوغ آلمانی » در قرن پانزدهم صورت گرفت و صنعت چاپ از مرحله چوبی به مرحله سربی تبدیل یافت و انجیل مقدس اولین کتابی بود که توسط وی حروفچینی و طبع گردید .

این صنعت به سرعت در آلمان و ایتالیا و پاریس و هلند و انگلستان و اسپانیای جدید رواج پیدا کرد .

جوهانس ژنفلیش گوتنبرگ ( 1400 ـ 1468) ، اولین ماشین چاپ خود را « ماشین فشار پیچی یا چرخی » نام گذاشت .

این ماشین 70 تا 100 برگ را در ساعت چاپ می کرد و مالیدن مرکب در آن به وسیله دست انجام می شد .

به مرور زمان ، وسایل و ادوات چاپ مجهز شدند و ماشین های لاستیکی و کائوچویی که ازنوردها برای پخش مرکب برخوردار بودند جایگزین ماشین های چوبی و چرخی گردید .

نتیجتاً با مرکب خوردن حروف توسط نوردهای لاستیکی همزمان چاپ هم بر روی کاغذ میسر گردید .

بعدها ماشین های کوچک پلاتینی به نام « مینرو » به وجود آمد و ماشین های افقی تکمیل شد و به عمودی تبدیل یافت .

در ماشین های عمودی ، فرم های مختلف حروف چیده شده ، در یک شاسی محکم شده ، به طور عمودی به ماشین بسته می شد .

به تدریج کشورهایی نظیر آلمان به ساختن انواع ماشین های مختلف چاپ مسطح و افست و غیره ، پرداختند و بدین ترتیب « سرعت » در امر چاپ و توسعه ماشین آلات چاپخانه ها ، مؤثر واقع شد .

چنان که ماشین های بوبینی در اندازه نسبتاً بزرگ مانند ماشین های روتاتیو که پشت و روی کاغذ را در یک زمان چاپ می کرد ، به وجود آمد و همچنین ماشین هایی که همزمان پشت و روی کاغذ را 6 رنگ چاپ می کند ، خشک می کند .

تا می کند ، و بالاخره قیچی می کند و هر صد فرم آن را جدا نموده بیرون از خود هدایت می کند .

این حرکت تامرحله ای پیشرفت کرده که ساعتی 155 هزار نتیجه داده است .

تمام این حرکت ها در روی این ماشین با6 کارگر به پایان می رسد .

چون فضا در پایتخت های بزرگ که مرکز چاپ و نشر روزنامه و مجلات است گران و پربها است اخیراً ماشین های چاپ روتاتیو را در چندین طبقه به روی هم سوار می کنند و به جای اینکه ماشین ها از طریق افقی فضایی را تسخیر کنند ، برج های چاپ را عمودی به روی هم سوار کرده در حداقل فضا بدون کم شدن کیفیت چاپ ،نتیجه مطلوب حاصل شده است .

صنعت چاپ در زمان حال پابه پای علوم ارتباطات به دنبال پیشرفت تکنیک ، سرعت، مواد و فضای مورد نظر ، لحظه به لحظه درحال تعقیب و تغییر است .

کاربرد کامپیوتر تحولی حیرت انگیز در این صنعت به وجود آورده است .

استفاده از کامپیوتر درامر انتشارات به انتشارات رومیزی Desktop publishing مصطلح شده است به اعتبار اینکه هر مطلبی که بر روی صفحه نمایش درمقابل اپراتور ظاهر میشود مانند میز کار شخصی او دربردارنده کلیه ابزار مورد نیاز برای نشر می باشد و به او توانایی کنترل و ایجاد حروف چاپی را می دهد و این امکان را به وجود می آورد که همه کار حروفچینی اعم از اندازه حروف ، شکل حروف ـ چاپ تصاویر ـ صفحه بندی و دیگر امور ، بدون متخصص گرافیک و تنها با یک سیستم کامپیوتر به همراه دستگاه چاپگر لیزری یکجا و به ارزانی و سهولت در کنار او انجام می گیرد .

پدیده انتشارات رومیزی ، عجیب ترین و بدیع ترین اتفاقی است که در زمینه کامپیوتری تخصصی رخ داده است و به وجود آمدن آن مدیون پیشرفت سخت افزار و نرم افزار در چند سال اخیر و به وجود آمدن دستگاه های چاپگر لیزری که بر اساس کاردستگاه فتوکپی کامپیوتری با امکان گرافیکی قوی بوده ، می باشد .

درنمایشگاه دروپا 86 ( نمایشگاه جهانی مخصوص صنعت چاپ )ژاپنی ها فیلمی در لیتوگرافی می گرفتند که مستقیماً آنرا به جای زینگ به روی ماشین می بستند و شروع به چاپ می کردند !

اهمیت موضوع در این است که از برای صرفه جویی در وقت و مواد ( زینگ ) بدون اینکه از کیفیت کارچاپی کاسته شود ، تهیه زینگ را حذف کرده بودند !

این پدیده جدید باعث شده که انتشارات یک کار انحصاری نباشد و هر شرکتی و یا شخصی بتواند دردفتر کار خود ، اقدام به حروفچینی و صفحه بندی و چاپ درکیفیت بالا نماید یعنی امری که تا چند سال پیش ازاین بیشتر یک رویا بود .

تحول صنعت چاپ و ابزار آن ( به اجمال ) اولین ماشین چاپ که به وسیله نیروی بخار کار می کرد در سال 1811در لندن به وسیله کوئیننگ Koening آلمانی اختراع شد .بعداً او با کمک هموطن خود Bauer ماشینی ساخت که روزنامه تایمز لندن را برای اولین بار با سرعت 1100 برگ در ساعت یعنی 4 بار سریعتر از ماشین دستی به چاپ رسانید .

روش فوتوگراور درسال 1850 و هلیوگراور در سال 1838 اختراع شد .

چاپ رنگی در آغاز قرن بیستم شروع و به دنبال آن ماشین های چاپ با سرعت زیاد تکمیل شد تا به صورت امروزین در آمد .

پرس آهنی که جای پرس چوبی را گرفت دراواخر قرن 18 به وسیله یک نفر انگلیسی به نام استن هوپ Stanhope ساخته شد .

تهیه حروف و روش حروفچینی نیز از پیشرفت بی بهره نماند .

ابتدا حروفریزی های خودکار جای کوره های دستی گوتمبرگ را گرفت که نام دیدت Didot و فوچر Foucher و اتکینسون Atkinson با این پیشرفت ها همراه است و سپس در قرن 19 کوشش های دیگری برای سرعت عمل در حروفریزی و حروفچینی به عمل آمد که درنتیجه در سال 1886 مرجن تایلر Merjenthailer لاینوتایپ و راگر Rogers درسال 1890 تیپوگراف و لنستون Lanston مونوتایپ را اختراع نمودند ، در سال 1944 حروفچینی از طریق عکاسی و در سال 1954 حروفچینی به وسیله ماشین های حسابگر و درسال 1966 به وسیله کامپیوتر ودر سال 1985 بادرست کردن دستگاه چاپگر لیزری عملی گردید .

بخش دوم حروفچینی مقدمتاً یادآوری می شود که آنچه در اطراف خود در رابطه با چاپ مشاهده می وشد از سه شعبه « حروفچینی » ، « چاپ » و « صحافی » گذشته است .

این روشی است که از قدیم برای چاپ کتاب و جز آن معمول بوده است .

به مرور زمان وسائل و ماشین آلات این سه شعبه کامل تر شده و در اثر تقسیم کار هم اکنون کسی که می خواهد کتاب و یا مجله خود را به چاپ برساند باید از شعبات مختلف نظیر : دفتر سفارشات ، قسمت لی آوت ،طراحی و خطاطی ، حروفچینی ، غلط گیری ، صفحه بندی ، تصحیح ، عکاسی ، رتوش، کنتاکت ، مونتاژ ، کنترل اوزالیدها ، تهیه زینگ و بالاخره شعبه چاپ و جلد سازی ، صحافی ، بسته بندی ، حسابداری ، قیمت گذاری و توزیع بگذرد.

شعبه حروفچینی : حروفچین به شخصی گفته می شودکه « حروف » را جمع کرده ، به شکل کتاب یا ستون روزنامه می آورد .

برای مفهوم شدن موضوع فوق ، باید حروف را پیش هم چید تا کلمه درست شود و کلمه ها را بغل هم گذاشته تا مطلب و مقاله گردد و بعد روزنامه و کتاب و متفرقه شود .

روش انجام عمل فوق ( یعنی حروفچینی ) به اشکال زیر تا کنون دردنیا ارائه گردیده است : الف : حروفچینی گارسه ای معروف به حروفچینی دستی .

ب : حروفچینی با ماشین های سطر چین .

ج : حروفچینی با ماشین های تک ریز .

د : حروفچینی با ماشین های تحریر .

ه : حروفچینی به روش نور و کامپیوتر .

الف : حروفچینی گارسه ای حروفچینی گارسه ای پیش از وارد شدن به مبحث حروفچینی ، لازمست از حروفریزی با اطلاع شویم .