دانلود تحقیق مسجد احمد ابن طولون

مسجد احمد ابن طولون
ابن طولون ، جامع سومین مسجد ساخته مسلمانان در مصر و یکی از بزرگترین مساجد کهن جهان اسلام که به فرمان احمد بن طولن در ناحیه القطایع در حومه فسطاط بر روی جبل یشکر برپا گردید .

کندی گوید : احمد ابن طولن در 259 ق دستور داد تا مسجد جامعی بسازند و نیز می گوید در 264 ق ساختمان آن آغاز و در 266 ق پایان گرفت ، اما به گفته کرسول ساختمان ان در 265 ق پایان یافته است و وجود کتیبه ای بر یکی از جرز های سمت قبله مسجد تاریخ برپایی بنا در رمضان 265 است و وجود کتیبه ای بر یکی از جرز های سمت قبله مسجد که حاوی تاریخ بر پایی بنا در رمضان 265 است ، این مطلب را تاکید می کند ) معماری 000
















ویژگی های معماری :
مسجد از نظر معماری طرحی بسیار ساده دارد .

بنا شامل یک صحن مربع به ابعاد تقریبی 92 متر است که از 3 سو رواقی با 13 چشمه طاق در 2 ردیف ، و از سوی قبله(جنوب شرقی )رواقی با 17 چشمه طاق در 5 ردیف را در بر می گیرد .

با احتساب عرض رواق ها مجموع بنا و صحن مستطیلی است که به ابعاد 26/122 و 33/140 متر .

در بنای مسجد به جای ستون از جرز بهره گرفته اند .کلیه دیوار ها ، جرز ها و چشمه ها ی شبستان ها یکسره از آجر سرخ رنگ به اندازها های 5/4 در 5/8 تا 8 در 18 تا 19 سانتی متر در ملاطی ضخیم چیده شده و یک قشر گچ سخت آنها راپوشانیده است .

طاق ها از نوع نوک تیز (شکسته) است و پایه های حمال آن را جرز های مکعب مستطیل ستبر به ابعاد 46/2 در 27/1 متر تشکیل می دهد که به فاصله 60/4 متر از یکدیگر قرار دارند .

نمونه پیشین این گونه جرز ها در مساجد المتوکل و ابودلف در سامره نیز دیده میشود
( شاید بتوان به روایت بلوی را در مورد نیاز به 300 ستون برای ساختن مساجد مورد نظر احمد بن طولون و پیشنهاد معمار مصرانی سازنده مسجد برلی ساختن بنایی مه به جز 2 ستون سمت قبله (محراب ) به ستون دیگری نیاز نداشته باشد توجیهی برای این روش جدیدو ناشناخته در معماری مساجد مصر دانست .

نیم ستون های کاذب 4 نبش جرز ها را با آجر تراشیده ساخته اند و طاق های روی آن کمی از پایه خود پیش تر آمده و در بالای هر جرز به منظور تقویت ، روکوبی چوبی با اتصال دم چلچله ای نصب شده است .

هر چند طاق های مساجد در سرزمین های غربی اسلامی به طور کلی از نوع هلالی است ، ولی در مسجد ابن طولون از طاق های شکسته نوک تیز استفاده شده است .

یکی از امتیازات فنی این طاق ها کاستن از وزن پشت بغل های بین قوس ها ست .

در بالای هر جرز و فاصله میان دو طاق یک روزنه نور گیر ایجاد شده که افزون بر کاربرد روشنایی ، سبب ظرافت و سبک تر کردن بنا شده است ، بی آنکه از استحکام آن بکاهد .

این روزنه ها نیز دارای طاق های نوک تیز واقع بر ستون های کوچک است .

تزئینات بنا
در معماری اسلامی تزئینات مساجد از دو دیدگاه متفاوت به کار گرفته شده است .

در بیشترین آنها برای نشان دادن اهمیت و جلب توجه نماز گزاران به محل مشخصی چون محراب ، عوامل تزئینی چشم گیری در آن به کار گرفته اند و در شماری کمتر معماران کوشیده اند تا به یاری نقش های یکسان و هماهنگ بنا را از وحدت کامل برخودردار کنند که در مسجد ابن طولون چنین است گچ بری تنها عامل تزئینی این بنا به بخش های اصلی ساختمان چون سر ستوان ها ، سطح زیرین طاق ها ، روزنه های نور گیر و پنجره ها غنایی ویژه بخشیده و در سر ستون ها که به سبک کرنتی است ، نقوش برگ کنگری متداول این سبک ،به برگ مو سبک سامره تغییر یافته است.

طاق های مسجد ابن طولون بسیار عریض طراحی شده است .

بنابراین سطح زیرین آن زمینه مناسبی برای ارائه گچ بری است .

10 قطعه از این گچ بری ها به خوبی حفظ شده که طرح آنها شامل یک نوار مرکزی پهن و دو حاشیه باریک با نقش هندسی و گیاهی به سبک سامره است .

یک نوار گچ بری شده نیز در هر دو روی دور طاق ها ایجاد شده که ابتدا با زاویه قائمه به سوی طاق کناری معطوف می گردد و سپس در امتداد یک خط افقی به آن می رسد .

کتیبه کوفی مشهور مسجد به فاصله 20 سانتی متری در بالای این نوار به عرض 30 سانتی متر بر روی چوب منبت کاری شده است .

تخمین زده اند که این پیشانی بیش از دو کم طول داشته و در حدود یک شانزدهم از آیات قرآن کریم را شامل بوده است پنجره های واقع در دیوار خارجی رواق ها شاهکاری از هنر گچ بری است .

3 یا 4 قطعه از نمونه های نخستین شبکه های آن باقی مانده که طرح بعضی از آنها شامل دایره های تقسیم شده به نیم و ربع دایره و کاملا مشابه طرح یکی از مشبک های مرمرین مسجد جامع دمشق است .

دو نمونه دیگر شامل ترکیبی از اشکال شش گوشه و مثلث های متساوی الاضلاع است دیوار خارجی رواق ها 10 متر ارتفاع دارد و یک پیشانی با تزئینات کنگره ای به ارتفاع 3 متر بخش فوقانی آن را آراسته است .

چنین می نماید که معمار برآن بوده که دیوار های بلند را از عرض به دو بخش تقسیم کند .

در بخش زیرین 7 در ورودی مستطیل شکل ساخته شده و در بخش زبرین 31 پنجره ایجاد کرده که پایه آنها بر خط محور این تقسیم قرار دارد .

این تقسیم جالب یکنواختی دیوار های سا ده را از میان برده و یکی از زیبا ترین عوامل بنا یعنی پنجره را پدید آورده است طرفین روزنه های نورگیر در پشت بغل های دیوار خارجی صحن ، گل های کوکب 8 پر با گلبرگ های فرو رفته گچ بری شده و ردیفی از همین گل ها به شکل یک پیشانی زیر رخ بام ساخته اند .

سقف : سقف نخستین مسجد از تنه های ستبر نخل بوده که با تخته به شکل مربع مستطیل به اندا زه ای 50 در 30 سانتی متر غلاف شده و شاه تیر هایی را تشکیل می داده که به فاصله 25/1 متر ( از مرکز به مرکز ) قرار داشته است .

رو و میان آنها را با قاب های چوبی تزئین کرده بوده اند .

از سقف نخستین ، بخش کوچکی بازمانده بود که در تعمیرات اساسی مسجد سطح خارجی آن به همان شیوه بازسازی شده است .

به هنگام تغییرات چند تنه از سرو های آسیای صغیر نیز به دست آمد که به عقیده کرسول («معماری 000 » بایست در نخستین تعمیرات بنا به کار گرفته شده باشد ، اما در مدیحه ای که سعید القاص در ستایش احمد بن طولون و مسجد ساخته او سروده ، به کار برد سرو کوهی در بنای مسجد اشاره شده است .

بنابرین افزون بر تنه نخل از سرو کوهی نیز در ساختن سقف مسجد استفاده کرده بوده اند .

فواره : در میانه صحن مسجد بنایی با گنبد زرین و پنجره های مشبک که به هر سو گشوده می شود ، ساخته بوده اند که بر پایه 10 ستون مرمر قرار داشته و 16 ستون مرمر دیگر آن را محصور می کرده است .

کف آن نیز پوشیده از سنگ مرمر بوده و در زیر گنبد یک سنگاب بزرگ مرمرین به قطر دهانه 4 ذرع که آب از فواره آن فوران می کرده ، قرار داشته است .

بر پشت بام آن نیز ساعت خورشیدی نصب کرده و دور بام را نرده ای از چوب ساج کشیده بوده اند .

این فواره در جمادی الثانی در آتش سوخت .

وجود وضو گاه در پشت مسجد نشان می دهد که این فواره بیشتر برای زیبایی و یا ویژه آشامیدن آب برای نمازگزاران بوده است .

زیاده : 3 ضلع مسجد را یک حیاط خارجی یا «زیاده » در بر گرفته و در ضلع جنوب شرقی ساختمان های ویژه امیر «دارالاماره» قرار داشته که یکی از درهای آن به اتاقی در پشت محراب باز می شده و بنا به رسم سده های نخستین اسلام ، ابن طولون مستقیما از آنجا به مقصوره کنار محراب و منبر می رفته است .

زیاده تقریبا 19 متر عرض دارد و دیواری به ارتفاع 8 و ضخامت 32/1 متر آن را در بر می گیرد .

بدین ترتیب مجموعه مسجد از یک 4 ضلعی نزدیک به مربع به ابعاد 162 در 46/162 متر با مساحتی برابر 5/318 ، 26 متر مربع تشکیل می شود .

بلندی و استواری دیوار های مسجد و زیاده مورد توجه ناصر خسرو قرار گرفته بوده است .

دیوار های زیاده در حقیقت حفاظی مناسب برای جلوگیری از تماس مستقیم محوطه مسجد با بنا های غیر مذهبی اطراف بوده است .

افزون بر آن دیگر تاسیسات جنبی خدماتی چون وضوگاه ، داروخانه و مناره و جز آن در محوطه زیاده بنا شده بوده است .

زیاده احتمالا با 21 باب به سوی مسجد راه داشته است .

سطح زیاده به هنگام بنای مسجد پایین تر از رواق ها بوده و درهایی که به داخل رواق ها باز می شوده، چند پله بالاتر از سطح زیاده و به صورت نیم دایره ساخته شده بوده اند .

این وضع هنگامی روشن شد که زیاده را از وجود بازمانده های بنا های ویران شده ادوار مختلف که پس از ساختمان مسجد ایجاد شده بود ، پاک کردند .

پس از خاک برداری معلوم شد که در های رواق های شمالی- شرقی 40/1 تا 80/1 متر بالاتر از سطح زیاده قرار داشته و 4 عدد از این پلکان ها را همانند 2 پلکان اصلی بازمانده در ضلع جنوب شرقی بازسازی کرده اند ) ( ابن طولون دستور داده بود داروخانه ای را در زیاده بنا کنند و در ان همه گونه شربت ودارو مهیا سازند و خدمه ای برای خدمت در ان بگمارند و روز های جمعه طبیعی برای مداوای نمازگزاران در آنجا حاضر باشد .

وضوگاه مسجد نیز در زیاده ساخته شده بود و چون مردم به خارج بودن آن از مسجد اعتراض کردند ، وی پاسخ داد که می خواسته است مسجد از پلیدی ها به دور ماند .

به گزارش ابن دقماق (همان جا) زیاده در مرحله بعد و به هدف گسترش مسجد پدید آمده است.

اما این گزارش صحیح نیست، زیرا ساختن زیاده پیش از آن در مساجد سامره معمول شده بود.

مناره : مناره را مانند دیگر بناهای مکمل مسجد در ضلع شمال غربی زیاده ساخته اند.

مناره نخستین مسجد، چنانکه از گزارش مقدسی بر می آید، همانند مناره ملویه سامره بوده است.

وی می نویسد: مسجد دارای مناره سنگی کوچکی است که پلکان آن در خارج دارد.

داستان ساختن یک نمونه کاغذی به وسیله احمد بن طولون و دستور او برای ساختن مناره ای مشابه آن به وسیله معمار مسجد که ابن دقماق و مقریزی نقل کرده اند، توجیهی است برای کاربرد مناره حلزونی شکل که نخستین بار در مصر ساخته می شد.

سرگذشت مسجد در دوره های بعد: در دوران حکومت العزیز بالله به دستور او یا مادرش فواره دیگری به جای فواره سوخته طولونی در سال 385 ق به دست راشد خفیفی ساخته شد.

افزون بر آن در پایان همین سده در ردیف دوم جرزهای دیوار قبله 2 محراب گچی مسطح مشابه در طرفین دکه ساخته شد که باید آنها را قدیمترین محراب های مسجد به شمار آورد محراب طرف راست آسیب بسیار دیده و تنها بخش بالای آن باقی مانده، اما محراب طرف چپ به خوبی حفظ شده است طرح این محراب شامل یک طاق نوک تیز واقع بر دو ستون است که در راس طاق یک گل کوکب و در اطراف آن نیمه کوکبهای تا پایین محراب گچ بری کرده اند.

کتیبه ای به خط کوفی شامل جمله های لا اله الا الله، محمد رسول الله بر پیشانی محراب دیده می شود.

این محراب را در تحقیقات نخستین طولونی می دانستند، ولی در بررسیهای دقیق سبک شناسی هندی بعد، آن را به پایان قرن 4 ق نسبت داده اند به روزگار حاکم بامر الله بازماندگان ابن طولون مسجد را به 30 هزار دینار مغربی به وی فروختند آنان مدتی بعد به تخریب مناره مسجد پرداختند و در پاسخ حاکم که شما مسجد را فروخته اید، گفتند که مناره را نفروخته اند.

حاکم ناچار 5هزار دینار دیگر به آنان پرداخت.

در این دوره مسجد هنوز آبادان بود و در ماه رمضان سلطان در آنجا به اقامه نماز جمعه می پرداخت اما به نظر می رسد که مناره در همین زمان آسیب جدی دیده باشد.

به روزگار حکومت مستنصر با آنکه در قحط سالی آغاز نیمه دوم سده 5 ق/ 11 م ناحیه القطایع و عسکر ویران و از جمعیت تهی گردید، اما اقداماتی در تعمیر مسجد به عمل آمد.

از جمله دروازه شمال شرقی دیوار زیاده در صفر 470 به وسیله بدر جمالی بازسازی شد یک محراب گچ بری شده مسطح نیز در بدنه جرزهای چهارمین ردیف قبله برپا گردید که دارای کتیبه هایی به خط کوفی و تزئینات گچ بری شده ظریف است.

نام مستنصر و وزیر او افضل بن بدر الجمالی بر کتیبه محراب دیده می شود.

بنابراین بایستی تاریخ ساخت آن 487 ق باشد.

تعمیرات مسجد به تناوب تا زمان حافظ خلیفه فاطمی 544-524 ق ادمه یافت.

کتیبه ای چوبی به تاریخ 526 ق که حاکی از این تعمیرات بوده، امروزه موجود نیست در نیمه دوم سده 6 ق/ 12م مسجد به فراموشی سپرده شد و تنها مسکن غربای مغرب بود که در آنجا حلقه درس تشکیل می دادند.

مقریزی می نویسد: شب تنها یک چراغ در مسجد می سوخت و کسی برای اذان گفتن از مناره آن بالا نمی رفت فقط مردی در جلو آن به اذان می ایستاد.

بیشترین کارهای نوسازی و بازسازی مسجد در 696 ق به دستور سلطان حسام الدین لاچین منصوری و به دست امیر علم الدین سنجر دو اداری صالحی انجام گرفت و در این راه 20 هزار دینار به مصرف رسید.

در این زمان در مسجد فقه و حدیث و قرآن و طب تدریس می شد.

برای مسجد موقوفات بسیار تعیین شده بود، حتی ساعت خورشیدی آن که موذنان را در تعیین وقت یاری می کرد ، خود موقوفات ویژه داشت.

و در آمد موقوفات برای نگهدای و مخارج مسجد کفایت می کرد.

ساخته های سلطان لاچین عبارتند از: 1 .

ساختمان گنبد دار وسط صحن : 2 .

محراب : از مجموعه شش محراب موجود مسجد بزرگ ترین و مجلل ترین تریت آنها محراب گودی است که در دیوار سمت قبله جای دارد و می باید همان محراب طولونی باشد که به روزگار لاچین باز سازی شده است .

محراب شامل یک کاو نیم استوانه ای است به پهنای 19/1 و گودی 09/1 متر که در هر سوی آن ، دو ستون کار گذاشته و مجموع آن را در قابی گچی به اندازه های 97/3 در 39/6 متر محدود کرده اند .

ستون های مرمر با سر ستون های کرنتی آن احتمالا از یک بنای قدیمی تر بیزانسی سده 6 میلادی همزمان با ساختمان مسجد به آن جا منتقل شده است .

بدنه محراب را تا ارتفاع 70/2 متر با سنگ های مرمر چند رنگ پوشانده اند و بخش بالایی آن تزییناتی دارد شامل نواری از موزاییک شیشه به پهنای 57 سانتی متر و کتیبه ای به قلم نسخ مشتمل بر جملات لااله الا الله ، محمد رسول الله و بخش زیرین محراب را نیم گنبد چوبی مقرنسی تشکیل می دهد که آسیب بسیار دیده و زمان ساخت آن دیرتر از زمان لاچین نیست .

ساخت جلوی محراب که دارای مقرنس ها و گنبدی چوبی بوده و اتاق پشت محراب نیز کار های لاچین بوده است .

، اما گنبد کنونی را احتمالا در سده 11 قمری ساخته اند .

در سمت چپ این محراب یک محراب گچی مسطح هست که کتیبه ای به نام سیده نفیسه دارد و با توجه به خط و مقرنس های پیشانی آن احتمالا از زمان لاچین است .

محراب سومی نیز در زمان لاچین ساخته شده که در سمت چپ محراب مستنصری قرار دارد و کاملا مشابه آن است و کتیبه ای به نام لا چین دارد و بی تردید آن را در 696 فمری برپا داشته اند .

این محراب و محراب قرینه آن تنها محراب های قاهره اند که کتیبه تاریخی دارند ( به نظر می رسد که انگیزه ساختن محراب های متعدد در ادوار مختلف ، تعدد مذاهب بوده است .

این نظر را سخن ابن کثیر در این باره که تقی الدین ابن مراجل سرپرست جامع اموی دمشق در 764 ق در آن مسجد دو محراب برای حنفیان و حنبلیان ساخت ، تقویت می کنند 3 .

گشودن دهانه مدوری در سقف 4 .

منبر : منبر کنونی مسجد که از چوب ساج هندی و آبنوس ساخته شده و با ظرافت بسیار کنده کاری گردیده و باز سازی شده منبر لاچین است .

منبر طولونی مسجد را لاچین به مسجد ظاهری در منشات واقع در ساحل نیر منتفل ساخت .

این مسجد و منبر هر دو از میان رفته است و اثری ازآنها بر جای نیست .

منبر لاچین تا 1261 ق هنگامی که جمیز ویلد رییس موزه سوان در لندن آن را مورد بررسی قرار داد و طرح آن را ترسیم کرد ، بر جای بود .

از آن پس دست تعدی به سوی آن دراز شد ، تا آن که هرتس پاشا قطعاتی از آن را در اروپا گرد آورد و با کمک طرح موجود منبر ر ا بازسازی کرد .

کتیبه موجود بر در منبر گویای آن است که آن را به دستور لاچین در صفر 696 ساخته اند .

5 .

مناره : مناره جامع از سنگ آهک در 4 طبفه ساخته شده است .

طبقه زیرین با طرح تقریبا مربع به اندازه های 71/12 در 65/13 و بلندی 21 متر دارای پلکانی حلزونی است که دور آن می گردد .

اشکوب دوم با طرح مدور به ار تفاع 82/8 متر و دارای جان پناه و پلکان خارجی است که یک برج 8 ضلعی دو طبقه روی آن بنا کرده اند .

این بخش دارای پلکان داخلی و یک گلدسته شیار دار است .

مجموع ارتفا ع مناره از سطح زمین به 44/40 متر می رسد یک پل سنگی که بر دو طاق نعل اسبی و یک گذر سر پوشیده بنا شده است دومین پاگرد پلکان را به بام مسجد مرتبط می سازد .

نمای طبقه پایین در هر ضلع دارای یک پنجره تزیینی کور است که در میان آن یک نیم ستون ساخته شده و یک جفت طاق نعل اسبی بر آن قرار دارد .

مجموعه این پنجره را یک قاب گچی محصور می کند این مناره بیش از هر بنای تاریخی اسلامی مصر بحث انگیز بوده است .

از بررسی وضع فعلی بنا ومطالعه دقیق آن و تحلیل متون نادر کهن و فرضیه هایی که تاکنون ارائه شده است این نتیجه حاصل می شود که مبهم ترین بخش مسجد از لحاظ تاریخ بنا همین مناره است .

این وضع به سبب نظر های گوناگونی پدید آمده که از نیمه سده 19 میلادی به بعد به وسیله باستان شناسان و پژوهندگان هنر اسلامی اظهار شده است .

اما کرسول به دلایل زیر ، ساخت منا ره را به لاچین نسبت می دهد .

الف – وضع مناره موجود با آنچه مقدسی در 375ق/985 م دیده و شرح داده که می گوید مناره از روی مناره سامره ساخته شده و هم چنین با داستانی که ابن دقماق و مقریزی نقل کرده اند هماهنگی ندارد .

ب- پل ارتباطی مناره جدید تر از مسجد است ، ولی زمان و عوامل بنایی پل و مناره یکسان است .

ج – کاربرد طاق های نعل اسبی پنجره های کور تا قبل از 683 – 684 ق در مصر سابقه نداشته است .

د – از همه مهم تر ابطال فریضه گسترش پایه مناره مدور کهن به صورت مربع و ساختن مناره جدید بر آن است .

در 1920 م با نقبی که پاتریکولو سر مهندس کمیته حفاظت آثار تاریخی در پایه مناره زد روشن شد که هیچ گونه پیوند مدوری در پایه وجود ندارد بلکه طبقه زیرین یکدست و بدون گسستگی ساخته شده و بنابراین تمام مناره یکجا بنا گردیده است .

مناره مسجد ابن طولون در دوران حکومت متناوب ناصر محمد بن قلاوون میان سال های 693 – 740 ق دو مناره استوانه ای آجری در دو سمت دیوار شرقی ساخته شد .یکی از این دو مناره در سده 13 ق و دیگری در سده 14 ویران گشت .

تعمیرات بیشتری بین سال های 767 – 766 ق در مسجد انجام گرفت در 729 ق /1390 م رواقی در کنار مناره ساخته شد و وضوگاه جدیدی در کنار وضوگاه کهن بر پا گردید که هر دو از میان رفته است .

مسجد در 1123 ق به قلعه نظامی بدل گشت و مدتی کوتاه پس از آن یک کارخانه پشم ریسی در آن دایر گردید .

بدترین صدمات در نیمه سده 13 ق بر مسجد وارد آمد .

در این زمان با بستن چشمه های رواق های جانبی ، آنها را به اتاق برای بیماران روانی تبدیل کردند .

مدتی نیز به صورت خانه بینوایان در آمد و 100 خانوار را درآن اسکان دادند .

بخشی را نیز به دکان مبدل ساختند .

بر اثر این دگرگونی ها و پیامد های ناشی از اقامت افراد درآن جا ،مسجد به طور روز افزون رو به ویرانی نهاد .

از جمله نخستین ردیف طاق های رولق اصلی در 1294 ق به کلی ویران گردید .

مسجد تا 1297 ق همچنان به صورت خانه بینوایان باقی ماند ، تا آنکه در 1302 ق کمیته حفظ بنا های تاریخی دستور داد دیوار های بین رواق های مسجد را بردارند که این کار در 1307 ق به انجام رسید .

کار تعمیرات تا 1336 ق ادامه یافت .

دیوار های الحاقی داخل ایوان ها و رواق نیز را برداشتند .

بخشی از خانه های سمت شرقی مسجد تخریب گردید و صحن و رواق ها پاکسازی شد .

گنبد بالای محراب ، مناره بزرگ ، منبر ، شبکه های نورگیر ها ، گچبری طاق ها و سر انجام بخشی از سقف به شیوه سقف کهن با بتون مسلح ساخته شد و روکوب آن به شیوه قدیمی با بهره گرفتن از بازمانده روکوب های چوبی موجود باز سازی گردید .

کتیبه کوفی مشهور را نیز به جای خود باز گرداندند .

پس از این اقدامات روز جمعه 22 رجب همان سال نماز جمعه در آن جا بر پا گردید ، ولی کار باز سازی و مرمت مسجد ، چون تخریب ابنیه احداث شده در داخل زیاده ، اتمام سقف ها ، مرمت گچ بری ها ، ساختن رواق های ویران شده مشرف به صحن ایوان شرقی ، ترسیم مشبک های گچی و محراب مستنصری ادامه یافت .

مسجد ابن طولون را از نظر عوامل معماری باید یک بنای عباسی سبک سامره دانست که در خاک مصر جای داده شده است .

بنابراین بی شک شمار بسیاری از صنعتگران عراقی در کار های بنایی ، درد گری ، گچ بری و دیگر کار های آن مشارکت داشته اند .

البته جای شگفتی نیست ، زیرا ابن طولون از سامره به مصر آمده بود و صنعتگران عراقی بسیاری می بایست به او پیوسته باشند ، و نیز نباید از یاد برد که معماری سبک سامره از نیشابور در خراسان تا مصر در شمال آفریقا گسترش یافته است .

این مسجد مجموعه موفقی از صلابت ، وقار ، ظرافت ، سادگی و وسعت در معماری است .

از همین رو در زمره برجسته ترین آثار معماری اسلامی به شمار می آید و جزء میراث های فرهنگی مصر به ثبت رسیده است .