دانلود تحقیق معماری پلها

معماری پلها

پی سازی یا شالوده ریزی :
یکی از مهمترین مسائلی که در هنگام احداث پل و سد، مهندسان همواره با آن روبرو بوده اند پی کنی یا شالوده ریزی پایه های پل است به خصوص هنگامی که رودخانه مورد نظر، پر آب عمیق و یا عریض بوده اند.

به همین جهت شرایط پی ریزی پلها کاملا” متفاوت بوده و برای این منظور از راههای مختلف سود می جسته اند:
الف گاه در طول رودخانه محلهایی وجود دارد که بستر عریض و جریان آب در آن غالبا” آرام است و عبور از آن در غیر مواقع سیلابی به وسیله اسب، شتر و قاطر امکان پذیر می باشد.

این محلها اصطلاحا” به گدار معروف هستند به هنگام ساختن شهراههائی که به رودخانه منتهی می شد حتی الامکان سعی می شد که از محل این گدارها برای احداث پل استفاده شود.

در صورتی که در هنگام تابستان بستر آن خشک می شد، بیشتر مشکلات حل گردیده و پی کنی به صورت معمول انجام می گرفت اما اگر در این فصل نیز رودخانه دارای آب جاری بود، در مواقع کم آبی با حفر کانال انحرافی مسیر رودخانه را منحرف کرده سپس در محل تعیین شده بر روی مسیر طبیعی پایه پل را بنا نهاده، آن گاه مسیر رودخانه را منحرف کرده سپس در محل تعیین شده بر روی مسیر طبیعی خود را می پیمود و هم از نظر سهولت این کار ترجیح داده می شد.

در صورتی که در غرب برای ساختن پل برعکس ایران کانالی انحرافی ساخته و بر روی آن پل را احداث کرده سپس رودخانه را از مسیر طبیعی به کانال جدید التاسیس هدایت می کردند.

(( قدیمی ترین پلی که بدین طریق ساخته شد پل شهر بابل بر روی رودخانه فرات بود که توسط نیتوگریس دومین ملکه آشور احداث گردی همان طور که در بخش تاریخچه اشاره شد وی دستور داد تا دریاچه ای حفر و آب فرات را بر آن راهنمائی کرده پس از خشک شدن بستر اصلی پایه های پل بزرگ آن را بنا نهاده و با پر شده دریاچه و {احداث پل } آب فرات را به مسیر برگرداندند))
در رابطه با پی سازی پل بند شادروان ئر شوشتر نیز از طریق فوق استفاده شده است دهخدا در لغت نامه خود توضیحی شنیدنی دارد:
(( قیصر مهندسین و معماران،از روم و فرنگ بارز و اموال بسیار طلبیده اولا” از زیر کوهی که بقعه سید محمد گیاهخوار در آن است و آب رودخانه از زیر آن کوه به طرف مغرب شهر جاری بود رخنه کردند که آب را به طرف جنوب ببرند.

از زیر آن کوه تا بند قیصر که دوازده فرسخ مسافت است بر بدنه و آب بدان طرف سر دادند و نوره و گچ را به شیر گوسفند خمیر کردند و سنگهای بزرگ با علم جراثقال به کار بردند و هر دو سنگ را با طوق آهن به هم بستند و از دهنه مافاریان تا زیر پل را به یک تراز فرش کردند.

و با سرب آب کرده رخنه های سنگ را مسدود کردند و به عرض رودخانه شادروانی ساخته پل عظیمی برای سهولت عبور و مرور با کمال استحکام ساختند و آن رخنه هائی که از زیر بقعه سید محمد گیاه خوار کرده بودند از همان نوره و سرب آب کرده مسدود کردند تا شادروان و بند میزان تمام شد آن گاه آبرا به مجرای مطلوب جاری کردند....))
در کتاب فارس نامه ابن بلخی در مورد رحداث پل بند امیر چنین آمده است:
(( قبل از ساختن بند،آب را از دو جناح رودخانه منحرف نموده سپس بستر رودخانه را در محل بند امیر، با قطعات بزرگ سنگ و ملاط ساروج سنگفرش کرده آن گاه بند را روی این رادیه سنگی بنا نهادند))
علاوه بر روش فوق مساله پی سازی با بکار رفتن ابداعات و ابتکارات شگفت انگیزی نیز همراه بوده که به نمونه ای از آن اشاره می شود :
(( گویند که هنگام ساختن پلی در دربند قفقاز ( باب الابواب پیش و ماخاچ قلعه امروز) چون زورشان به آب روان رودخانه نمی رسید و نمی توانستند انرژی آن را مهار کنند،پایه پل را به این ترتیب ساخته اند، پ/ستهای چهار پایان درشت ماند گاو و شتر و دراز گوش را پر از باد کرده اند و روی پوستهای باد شده بت تیر و تخته، چوب بست ساخته و پوستهای پر از باد را زیر آن بسته اند چوب بست را به آب انداخته اند و ان را در جای پایه پل برده، از کنار رودخانه مهار کرده اند تا اب روان آن را جابجا نکند و روی چوب بست شناور پایه پل را ساخته اند.

با سنگین شدن، چوب بست کم کم در آب فرو رفته است و از کنار رودخانه هم رسنهای مهار کننده را شل کرده اند تا پوستهای باد شده در کف رودخانه می نشسته است.

پایه پل را تا اندازه ای که نیاز داشته اند از سطح آب بالا آورده اند سپس آب بازان را به آب فرستاده اند که پوستها را سوراخ کنند تا بادشان بیرون رود و چوب بست در کف رودخانه جا بیفتد.

این روش قدیمی یک جور پی سازی با هوای فشرده است )).

طریقه دیگر شالوده ریزی بدین صورت بود که تعدادی چاه به تناوب در بستر رودخانه در محل مورد نظر حفر، و گوم گذاری می نمودند و سپس داخل چاهها را با شفته آهک و ساروج پر می کردند طرز حفر چاهها بدین نحو که گومی را در بستر رودخانه قرار می دادند و شن و گل و لای را از داخل آن خارج می کردند گوم به تدریج در اثر وزن خود نشست می کرد و دو مرتبه گوم دیگری بر روی آن می گذاردند و تا عمق مورد نظر عمل گوم گذاری را ادامه می دادند این چاهها در حکم پی هائی می شدند که پل بر روی آن ساخته می شد.

گویند که پی های سی و سه پل و پل مارنان اصفهان را به ترتیب فوق ساخته اند.

گاه این گومها چوبی بودند بدین صورت که ابتدا یک سر تیرهای چوبی را تیز می کردند.

این تیرها که اصطلاحا” شمع نامیده می شد در کف رودخانه با تخته کوبی آنها را به هم متصل می کردند و سپس درزهای موجود را با گل و لای و در برخی موارد با قیر می گرفتند و آب داخل آن را تخلیه کرده و پایه ها را با استفاده از قلوه سنگ با نمای سنگ تراش ساخته بالا می آوردند.

گاهی در مقابل گدارها ارتفاعات بلند و موانع دیگری قرار داشت که مشکلی جهت عبور سپاه و یا کاروان های تجارتی یا سوق الجیشی پیش بینی می شد که از نظر وقت و هزینه و کیفیت کار مقرون به صرفه باشد.

ب ـ در پاره ای از موارد انتخاب جایی که جنس بستر رودخانه سنگی و یا صخره ای، و دهانه آن نیز تنگ بود احداث پل چه از نظر وقت مقرون به صرفه بود و علاوه بر آن کیفیت عملکرد آن نیز بسیار خوب و موفقیت آمیز به نظر می رسید.

وجود آثار پایه های دهها پل، پس از گذشت قرنها و تحمل سوانح طبیعی، گواه بر حقیقت این مدعاست.

ج ـ بهره گیری از پایه پلهای قدیمی که به صورت نیمه مخروبه در آمده بودند نیز به میزان قابل توجهی در احداث پلها صورت می گرفت.این بازسازیها را که اغلب در قرون اولیه اسلامی انجام می شد، امروزه می توان در پلهای مناطق غربی ایران مشاهده کرد.

حسن استفاده از این پایه ها صرفه جویی در وقت و هزینه عظیم آن بوده است.

بستر سازی : در دومین مرحله پس از پی سازی، مسئله مهم دیگر یعنی استحکام بخشی بستر رودخانه در اطراف پی ها و پایه های پل مطرح می شد.

مهندسین و معمارانی که با دید وسیعتری به چگونگی استحکام بیشتر پل می نگریستند به این امر مهم دقت زیادتری مبذول می داشتند، بدین طریق که در زیر بعضی از پلها، کف رودخانه را، موافق جریان آب.

شیب بسیار ملایمی داده و با سنگ، بستر رودخانه را سنگ فرش می کردند.

این دو مساله از دو جهت قابل اهمیت بود.

جریان آب به سهولت انجام می گرفت و به علت وجود شیب ملایم، گل و لای و ماسه ها با سرعت مطلوب از زیر پل عبور کرده و از ته نشین شدن این رسوبات در پایه های پل جلوگیری می شد.

از شستن بستر رودخانه در زیر طاق چشمه های پل، و در نتیجه ضربه پذیری پایه ها پیش گیری به عمل می آمد.

جالب ترین نمونه بستر سازی را می توان در پل شادروان دید.

در این مورد آمده است: (( 0000 از دهنه مافاریان تا زیر پل را به یک تراز فرش کردند و با سرب آب کرده رخنه های سنگها را مسدود کردند0000)) در پل چم نمشت، پل دزفول و بعضی دیگر از پلهای ساسانی و برخی از پلهای دوران اسلامی نمونه هائی از بستر سازی دیده می شود.

مهندسین و معماران پل الله وردیخان با سنگ فرش کردن پای پل سعی کرده اند که عملیات تخریبی آب را در زیر دست پل حتی المقدور از پی ها دور سازند.

پایه ها : با بررسی ویرانه های به جای مانده از قدیمی ترین دوران پل سازی یعنی دوره هخامنشی، در می یابیم که پل سازی پیشینیان با آن که در عهد خود یکی از شاهکارها بوده ولی به علت عمیق بودن وسط برخی از رودخانه ها و عدم وجود اسباب و ابزار پی کنی و در نتیجه عدم رعایت نکات فنی و عمق نامناسب پی های قسمت میان پل،پایه ها نیز به تدریج در اثر شسته شدن ویران شده اند.

متاسفانه بر اثر مرور زمان و تاثیر عوامل طبیعی مانند باد، آب، گرما و سرما وعدم مقاومت مصالح مصرفی در پایه ها، از پلهای این دوره آپار کمی به جای مانده و تنها بر گذرگاه بعضی از رودخانه ها و در مسیر شاهراه هائی معدود، آثاری از پیکرهای ویران پایه های مربع شکل این پل از سنگ تراش استفاده شده است.

در دوره ساسانی پایه ها شکل تکامل یافتهتری به خود گرفت و از وسعت بیشتری برخوردار شد.

البته باید خاطر نشان ساخت،یکی از مسائل اصلی که از فرم هندسی طاقها به خصوص قوسهای بیضی سکل ناشی شده و در رفتار مکانیکی آهنا تاثیر دارد، نیروی رانشی طاقهاست که می بایستی به کمک تکیه گاه و دیوارهای قطور و ضخیم خنثی شود.

خنثی کردن این رانش،که ضامن حفظ تعادل قوسها و عامل مهم جلوگیری از خراب شدن آن نیز به شمار می آمد، با احداث پایه های ضخیم و مصالح محکم و مقاوم امکان پذیر بود.

به طوری که نیروی مایل قوسها در ضخامت آن قرار می گرفت و بر اساس همین قاعده است که پایه های پلها در عهد ساسانی دارای مقطع مستطیل شکل و دارای ابعاد بزرگتری می باشند.

در وهله اول این توهم پیش می آید که این ابعاد بیش از آن چه ضرورت داشته باشد بزرگبنا شده ولیکن اگر فشار و ضربات آب رودخانه را در هنگام طغیان و سیلابی شدن آن در نظر بگیریم و به نیروی رانشی طاقهایی که به قول برخی از مورخین پاره ای از آنها به اندازه ایست که اسب سوار یا شتر سواری با در دست داشتن علم و یا نیزه ای به آسانی از میان آن می گذشته، نیز توجه داشته باشیم به اهمیت این طراحی بیشتر پی می بریم.

در مواقعی که تکیه گاه و پایه از سنگ طبیعی تشکیل شده و یا طاقها بر روی صخره ای طبیعی قرار گیرند که در مقابل فشار وارده مقاومت کفی داشته باشند مسئله جذب رانشها به خودی خود حل می شود.

مانند پل سامان در چهار محال بختیاری و پل انبوه در منطقه رودبار قزوین.

در رابطه با خنثی سازی رانش متاثر از وجود طاق ها اشاراتی شد لیکن عوامل مهم دیگری نیز وجود دارند که به نوبه خود آن را مورد بررسی قرار خواهیم داد این عوامل عبارتند از : موج شکن یا آب بر : در اکثر پایه های پلها چه در خلاف جریان آب و چه موافق آن پیش آمدگی مثلثی شکل یا نیم دایره ساخته می شد که اصطلاحا” به آن موج شکن و یا آب بر می گویند.

مزایای وجود این آب برها به این شرح است: الف ـ در مواقع و فصولی که آب رودخانه هاطغیان کرده و با فشار و هیبت سر سام آور خود پایه های مزبور را مورد حمله قرار می دهند، این موج شکن ها علاوه بر نقش استحکاماتی که بر عهده آنهاست فشار ضربات آب را به حداقل رسانده و آن را با روحیه ملایمتر جهت موافق خود روانه می سازند.

ناگفته نماند که آب برهای مثلثی و نوک تیز در پلهایی به کار می رود که بر روی رودخانه هایی با جریان تند ویا مسیلهایی طغیانی ساخته می شد و اب برهای نیم دایره در پلهای رودخانه با جریان مآیم و آرام مشاهده می گردد.

این نوع آب برها علاوه بر هدایت مناسب آب از لحاظ مکانیکی و مهندسی نیز در دوام پل تاثیر زیادی دارد.لازم به ذکر است که آب برهای نیم دایره بیشتر در دوران اسلامی در پلها به کار می رفت.

البته در مواردی نیز ان آب برها با مقطعی چند ضلعی نیز دیده شده اند.

ج ـ خاصیت دیگر آب برها جلوگیری از رسوب ماسه هایی است که همواره جریان سیلابی رودخانه با خود می آورد بدین ترتیب که نوک تیز آب بر،آب را به دو قسمت تقسیم می کند و در نتیجه جریان آب به خاطر برخورد، با مانع، فشار آب را به دو طرف احاله داده و از آن جا که سطح برخورد ماسه با پایه ها بسیار کم است، ماسه همراه با جریان دو طرف آب برها از زیر پل عبور می کند.

طاق دهانه ها: تحقیق و تتبع در تاریخچه و تکامل قوس دهانه پلها با طرحهای گوناگون و فرمهای مختلفش مستلزم طلب فرصت زیادی است که در این مختصر، مجال بررسی و غور تفضیلی آن نیست فقط اشاره ای کوتاه به قدمت، شکل و فرم طرز اجرای آن کافی به نظر می رسد و جهت مزید اطلاعات به منابع مهم دیگر احاله می گردد.

هر چند از دوره هخامنشی و اشکانی پل سلمی باقی نمانده ویا به علت بازسازی و باز پیرائی پلهای این دوران، در عهد ساسانی و یا به علت گستردگی وجود پلهای دوره ساسانی، از چگونگی و فرم طاقهای پلهای این دوران جز در موارد استثنا اطلاع دقیقی در دست نیست ولی بدون تردید قوسهائی که در این دوران بکار رفته در دوره ساسانی به حد تکامل خود رسیده است.

با بررسی دهانه در پلهای بجای مانده از دوران ساسانی توفیق معماران آن عصر در احداث طاقهای هلالی مرتفع به خصوص پو.شش دهانه های بزرگ آن هم با مصالح سخت عملا” روشن می شود.

هرچند از دوران قبل از اسلامی طاق جناغی را در پل بند درودزن می توان دید که متحمل است از آثار دوران اسلامی باشد معذالک اکثر پلهای این دوران طاقهائی به فرم بیز یا هلوچین بوده اند.لیکن در دوران اولیه اسلامی به تدریج طاقهای تیزه دار یا جناغی به صور مختلفش برای ساخت طاقها برگزیده شد و تا قرن دهم به همان فرم اصیلش اجرا شد لیکن در دوره صفوی فرم طاق دهانه های پل به خیز کمتری تمایل پیدا کرد و پنج اوهفت معمولی یا متوسط که به نام شاه عباس به طاق شاه عباسی مشهور است رواج یافت و در دوره قاجاریه نیز فرمهای مزبور ادامه پیدا کرد.

در اواخر دوره قاجاریه و قرن اخیر که جاده سازی به معنای وسیعتر شروع شد، خواه نا خواه پای مهندسین و شرکتهای ساختمانی خارجی در کشور باز شد و تحصیل کردگان معماری در خارج از کشور نیز در امر پل سازی تاثیر گذاشت و معماری مدرن جای معماری سنتی را گرفت.

طاق زنی تابع محاسبات فنی دقیق قرار گرفته و پلها با طاقهای نیم دایره، تخت و یا طاق معلق احداث شدند.

بدون تردید نه تنها آب و هوا و اقلیم، عرض رود، کم آبی و پر آبی رود بلکهمیزان مهارت معماران در پی سازی، اندازه دهانه ها و قطر پایه ها و همه و همه در شکل فرم طاقها تاثیر می گذاشت.

بدین ترتیب که همگام احداث بر روی رودخانه های پر آب، سعی بر این بود که برای احتراز از تعدد پایه های احداثی از چشمه های کمتر ولی با دهانه های وسیعتر و خیز بیشتر استفاده شود.

در پلهای تمیجان، نیاکوو لاهیجان، طاق چشمه های بزرگتر بالا تر آمده و در نتیجه تیزه قوسها نمایان تر شده و این امر دلیلی بر رعایت فن آوری و محاسبات دقیقی بوده که فشار وارده بر سطح جانبی چشمه ها را تقسیم نماید.

در این صورت اغلب، سطح پل به علت وجود تیزه طاق که در سطح بالاتر از ساحل دارای شیب است.

این نوع پلها در نواحی پر آب مانند مازندران و گیلان بیشتر دیده می شوندویکی دیگر از اهداف کاربری این گونه طاقها.

عبور قایقهای حامل کالاها و مواد غذایی از شهری به شهر و روستاهای مجاور بوده است.

به این گونه پلها به علت زیاد بودن افرازشان مرغانه پرد نیز گفته می شد.

مانند پل خشتی لنگرود.

هنگامی که دو ساحل در محاذی هم قرار داشته و یا به اصطلاح هم سطح باشند مسئلا تقارن در چشمه ها به عنوان یکی از مسائل مهم مورد توجه قرار می گرفت اما در جایی که دو ساحل رودخانه در یک سطح نبوده و یک ساحل نسبت به ساحل دیگر پست تر باشد به تبع آن،چشمه های نزدیک ساحل مرتفع تر،بزرگتر و اندازه افرازشان زیادتر است سایر چشمه ها به ترتیب کوچکتر می شوند تا محاذی ساحل پست قرار گیرند.

در پاره ای مواقع به علت استقرار پایه بر صخره های طبیعی رودخانه که در یک سطح نیستند پایه ها و چشمه ها با ابعاد نا مساوی و غیر مشابه ساخته می شوند به همین جهت در طول پل،انحنا کاکلات مشهور است.

در این صورت قرینه سازی نیز به خود خود منتفی می شود.

فرم طاقها در دهانه پلها : به رغم این که در معمعاری ایران از انواع طاقها و قوسهای مختلف استفاده می شد لیکن در پلها فقط تعداد کمی از انواع طاقها کاربری داشت که به اختصار به شرح آن می پردازیم : طاق هلوچین یابیز : هرچنداکثر طاقهای پلهلی قبل از اسلام را طاق هلوچین تشکیل می داد لیکن در دوران اسلامی نیز در پاره ای موارد مورد استفاده قرار می گرفته است.

طاق هلوچین به صورت بیضی است که به صورت تند،کند و کفته اجرا می گردد.

الف ـ هلوچین تند : این فرم به علت داشتن خیز کافی از استحام قابل توجهی برخوردار بود، در دهانه های بزرگ به کار می رفت.بهترین فرم هلوچین نتد را می توان در طاق چشمه بزرگ پل ساسانی رودخانه زاب کوچک در ناحیه سردشت مشاهده کرد.

ب ـ هلوچین کند : طاق هلوچین کنددر دهانه های بزرگ قدرت ایستانی کافی ندارد لذا در دهانه های کوچک به کار می رود.

فرم این نوع طاق بیضی نزدیک به دایره است ولی در نظر به صورت دایره جلوه می نماید.

مانند طاق دهانه بزرگ پل بیستون.

ج ـ هلوچین کفته : شامل انواع بیضی های خوابیده است که به علت نداشتن استحکام کافی در دهانه های بسیار کوچک به کار می رود.

در پل ضیا آباد از طلق هلوچین کفته شده است.

طاقهای تیزه دار : همان گونه که از نامش پیداست دارای راس تیز است و از تقطع دو قوس منحنی ایجاد می شود و دارای انواع مختلف می باشد : الف ـ طاق پنج او هفت : این طلق که دارای قاعده ای دقیق و حساب شده است که درآن اصول ریاضی به حد کمال رعایت شده و چنان شهرتی پیدا کرده که اکثر قوسهای تیزه دار ایرانی را جناغی می گویند.

این نوع طاقها به سه دسته تند و کند وکفته تقسیم می شود.

ب ـ طاق پنج او هفت تند : این نوع قوس به خوبی باربر است و در دهانه های بیشتر از چهار گز (04/1 متر = گز ) و کمتر از 16 گز استفاده می شود.

مانند پل تمیجان رودسر و پل تجن گوگه لاهیجان.

ج ـ طاق پنج هفت او کند : با توجه به خیز فوق العاده کم آن، در دهانه های وسیع قابلیت باربری ندارد و در بعضی نقاط که معماران از مهارت کافی برخوردار بوده و از مصالح خوب نیز بهره برده اند از پنج هفت او کند در دهانه های 3 الی 4 گز نیز استفاده کرده اند.مانند دهانه میانی پل لوشان.

د ـ پنج هفت او کفته : معمولا” قدرت بار بری زیاد ندارد و در دهانه های تا 5/1 متر به کار می رود و در هر حال اجرای آن نیاز به مهارت کافی و مصالح خوب دارد.

مانند دهانه های کوچک پل کوچه تویسرکان و دهانه پل لوشان و پل سامیان.

طاق چمانه : از جمله مقاوم ترین طاقهای باربر است که در دهانه های وسیع به کار می رود.

در فرم چمانه نسبت افراز به دهانه زیاد می باشد.

به همین علت از باربری و استحکام خوب برخوردار است.

این نوع طاق را در پل خشتی لنگرود می توان مشاهدهکرد.

طاق چهار بخش : این طاق که از تقاطع دو طاق گهواره ای به وجود می آید، در زمینه چهار گوش به کار می رود این نوع طاق به جای این که بر روی چهار دیوار باربر یا چهار سطح تکیه کند که بر روی چهار نقطه استوار می شود.

طاق چهار بخش در احداث پلها کار برد زیادی نداشته فقط در دو پل استثنائی مانند سی و سه پل و پل خواجو اصفهان به کار رفته است.

سایر طاقها : هر چند فرمهای دیگری از طاقها نیز در پلها به کار رفته لیکن کاربری اصولی نداشته و به غلط اجرا شده است که از میان آن می توان به طاق چمله در پا ماهیدشت کرمانشاه و طاق تخت بلند در پل راهان بین سنقر و بیستون اشاره کرد.

روش اجرای طاقها : اجرای طاقها در پلها به دو طریق صورت می گرفت : اجرای ضربی : در این نوعاجار طرز قرار گیری آجرها به نحوی استت که آجرها از روبرو در صفحه کامی خود نمایانند دراین صورت ابتدا جایی را که طاق باید بر روی دیوار بنشیند، به اندازه الی 5/1 آجر یا بیشتر عقب می نشانند و پای طاق را در این فرو رفتگی جای می دهند.

بدین صورت که ابتدا تویزه ای در وسط جرز یا پایه پل ساخته و یا با استفاده از قالب قوسی و با بکار گیری ملات گچ، آجرها را از طرف صفحه کامل و موازی آن تویزه یا قالب می چینند مانند رودخانه زاب و پل شهرستان در اصفهان.

اجرای رومی : در این نوع اجرا، آجرها از دو سو، یا ملات گچ از پا کار چیده شده و به طور منحن بالا آمده تا در تیزه طاق به هم متصل می شده اند.

طرز قرار گیری آجرها در اجرای رومی به صورتی است که از روبرو آجرها از طرف نره آن هم دیده می شوند.

گاهی نیز برای اجدا دقیق نکات مهندسی، امکان استفاده از قالبهای چوبی به صورت دو تویزه چوبی در دولبه پایه ها وجود داشت.

این نوع اجرا به علت استحکام و باربری در دهانه های وسیعی صورت می گرفت و اکثر طاقهای پلهای ایران بدین نحو اجرا شده است.

اجرای طاق چهار بخش : در اجرای طاق چهار بخش در محل شانه طاق بین دو دهانه را تویزه چوبی می بندند تا در هنگام اجرا طاق فرو نریزد.

آن گاه اجرای آن از چهار گوشه شروع شده و به راس آن ختم می شود.

پس از اتمام کار و به هم آمدن تویزه ها، چوبها را بر می دارند.

استفاده از مهار چوبی در طاقها : یکی از مهمترین مسائل اساسی در طاقها وجود رانشی است که در تکیه گاههای قوس دهانه ها به وجود می آید.

در مورد چگونگی خنثی سازی آن توضیحات کافی ارائه خواهد شد.

یکی دیگر از روشهای جلوگیری از رانش شدید، استفاده از مهار چوبی با مقاومت کافی است که با اتصال به دو کنار قوس، نیروی کششی به داخل قوس به وجود می آورد و از حرکت طاق در حین اجرا جلوگیری می شد.پس ازاتمام طاق زنی، مهار چوبی را قطع کردند.

استفاده از این مهار هنگامی صورت می گرفت که معمار به استحکام طاقها یا پایه ها جهت تحمل فشار وارده اطمینان کافی نداشت.

گاه به علت ضعف مهارت در طاق زدن و عدم استحکام طاق، مهار چوبی درا در پایان طاق زنی نگه می داشتند هر چند وجود این مهارها از نظر ظاهری به زیبایی پل لطمه وارد می آورد.

در پلهای ونیار تبریز، میر بها الدین زنجان و پل شاه عباسی میمند فارس این مهارهای چوبی کاملا” مشهود است.

کانه یا کنو : برای تخت کردن سطح پل لازم است که فرو رفتگیهای موجود در پشت طاقها و یا مابین طاق دهانه های پل و روی پایه ها به گونه ای پر شود که فشار وارده بر پایه ها را به حداقل برساند و جلوی رانش طاقها را نیز بگیرد برای این بر روی پایه ها و اغلب عمود بر آنها دهلیزهائی ساخته می شد که به آن کانه یا کوره پوش یا کنو می گویند.

پاره ای از باستان شناسان غربی منجمله پوپ عقیده دارند که سبک پل سازی در دوره ساسانی از رومیان اقتباس شده و دو دلیل بر مدعای خود ارائه می دهند : داستان معروف شکست رومیان در مقابل لشکریان شاپورساسانی، اسارت قیصر روم و احداث شادروان.

وجود دهلیز یا کنوهائی که بر روی پایه ها احداث می شد.

با بررسی و غور در بناهای تاریخی به جای مانده از دوران ساسانی می توان به این نتیجه رسید که ایجاد کن.

یکی از ابتکارات دوران ساسانی به حساب می آید.

پاره ای از مهندسین و باستان شناسان منظور از ایجاد کنو را در پلها،افزایش مقطع جریان آب در هنگام طغیان می دانند.

این گفته شاید در بعضی از پلهای دوران اسلامی که دارای پایه های کوتاه می باشند صدق کند لیکن در مورد پلهای عصر ساسانی که دارای پایه های بلند هستند امکان این که حتی با طغیان رودخانه،آب به زیر دهلیزها برسد وجود ندارد مورد تایی نمی باشند.

کنوها به دو صورت پنهان و آشکار دیده می شود : الف ـ کنوهای پنهان : این نوع کنوها در حقیقتهمان طاقهای مجوفی هستند که در بین طاقهافرو رفتگی روی پایه ها احداث شده و از دو طرف مسدود ند.

این نوع کانه های مخفی را می توان در پلهای گیلانده،کلخوران اردبیل که با ویرانی سطح و طاق پل عریان شده اند مشاهده نمود،گاه در بین طاق دهانه های بلند و دهلیزها نیز فرو رفتگی عمیقی به وجود می آید که با احداث کانه های کوچکتر، زمینه را برای تسطیح سطح پل فراهم می اورمد مانند پل دختر میانه.

در برخی از پلها مانند پل قرنگوچای میانه، در جلوی دهانه های مسدود کنو وجود روزنه زنی در دو طرف کار تهویه هوا و جلوگیری از رطوبت داخل کنو را انجاممی دهد.

این بررسی ها ثابت می کند که مقصود اصیا از احداث کنو و دهلیز، کم نمودن فشار وارده بر پایهها و خنثی نمودن نیروهای رانشی طاقها می باشد و علاوه بر آن در کاهش هزینه ها مفید و موثر بوده است .

کنوهای آشکار : تمام موارد فوق در دهلیزهای آشکار نیز به چشم می خورد.

این نوع دهلیزها که به صورت دالان به طول پایه ها هستند طرحهای متنوعی را به معرض دید قرار می دهند.

زیباترین کنوها را می توان در پل دختر میانه مشاهده نمود که در بین دو پشتبند منشوری قرار گرفته اند.

گاه به علت ارتفاع زیاد طاق چشمه ها، دهلیزها به صورت دو طبقه جلوه گر می شوند مانند رودخانه کول در بندر عباس و پل میر بها الدین در زنجان.

(( سپید رود در میان یک پل سنگی زیبا بین دو کوه بلاند به سوی گیلان جریان دارد و در آن جا دوباره به شاخه هایی منشعب می شود و به دریا می ریزد.

پل یاد شده بزرگ و مستحکم است و بر 6 ستون قرار دارد.

زیر پل و درون پل اغلب ستونها ( پایه ها) اتاقکهایی با سقف گنبدی ساخته اند و یک آشپزخانه نیز در آن جا وجود دارد.

می توان از طریق یک پلکان کوچک به پایین رفت تا به کنار آب رسید.

با این تفضیل زیر پل مزبور کاروانسرایی مناسب ساخته اند که مسافران می توانند در آنجا توقف و استراحت کنند .)) در پل انبوه نیز چنین اتاقهایی به چشم می خورد.

برای رسیدن به اتاق مسکونی شمالی از سطح پل از شش پله کوتاه استفاده می شود و به ایوانی متصل شده و سپس به وسیله دو اتاق و بعد ایوان غربی راه می یافت.

از فضای شیب جنوبی نیز سود جسته و اتاقی به طول 4073/6 ساخته اند که ظاهرا”‌مال بند اصطبل بوده است.

متاسفانه این پل در زلزله سال 1349 ویران گردید.

در پلهای الله وردیخان، پلخواجو و پل چوبی در اصفهان نیز اتاقهائی احداث شده که عملکردی جز چشم انداز و جای تفرج نداشته است.

تا ورینه در اتاق شش گوشه پل چ.بی اصفهان را به منزله اسکله ای در رودخانه دانسته و نوشته است.

((0000 این پل هم به سبک ونمونه پل جلفا ولی قشنگ تر ساخته شده خصایصی دارد که آن دیگری ندارد از جمله در وسط پل فضای شش گوشه وسیعی است که در آن رودخانه به منزله اسکله ای است .)) ب ـ میل راهنما : راه حل دیگری که جهت خنثی سازی نیروی رانشی وجود دارد احداث میل بر روی پایه ها می باشد.

بدین صورت که نیروی رانش طاق دهانه ها به دو نیروی عمودی و افقی تبدیل می شود.

نیروی عمودی با نیروی عکس العمل پایهها خنثی شده لیکن برای کاستن نیروهای فشار افقی از اجزای تظاهری مانند میل با ستون باریک که ایجاد یک نیروی اضافی می کند استفاده می شود.

در عین حالبا توجه به اهمیت قرینه سازی در معماری ایران تنوع و زیبائی در شکل عمومی پل را نیز ارائه می دهد.

پاره ای از باستان شناسان این میلها را میل راهنمائی مسافران را در شب و هوای نا مساعد و مه آلود، به سوی تنها معبر مطمئن پل، بر عهده داشته است.

اگر این میلها در ابتدای پل و به عنوان دروازه ورودی پل تعبیه می شد قطعا” می توانست نقش میل راهنما را ایفا کند.

چنانکه در ابتدای گذرگاه پل ساسانی رودخانه زال، ستونی به ارتفاع 20/4 متر از قلوه سنگ و گچ ساخته شده پل سامیان و پل ورزنه، با وجود جان پناه های مطمئن، نقش آنها را به عنوان میل راهنما نا چیز جلوه می دهد و شق اول یعنی عامل رفع رانش را ثابت می کند.

در پلهای خاتون در سرخس، قرنگوچای میانه، پل مشیر در فارس نیز میلها ی زیبائی به شکل مدور و یا چهار گوش تعبیه شده بود که با تزئینات آجری زینت یافته بودند.

برخی از این میلها توسط متجاوزین به میراث فرهنگی مورئ تعدی قرار گرفته و به طور کلی از بین رفته اند.