دانلود تحقیق معماری عمارت تاریخی قوام الدوله

شناخت بنا
1)موقعیت طبیعی:
بنای مورد نظر در محدوده جغرافیایی بدرزوی طول جغرافیایی 51 درجه شرقی و عرض جغرافیایی 25 درجه شمالی قرار گرفته و دارای آب و هوای معتدل کوهپایه بوده و ارتفاع أن 1280 متر از سطح دریا بر روی خط زلزله خیز قرار دارد.

2)موقعیت فعلی:
عمارت تاریخی قوام الدوله در یکی از محلات پنج گانه حصار صفوی شهر تهران در داخل کوچه ای به نام میرزا محمود وزیر و در مرکز تاریخی شهر تهران قرار دارد.

بنایی مذکور در محله سرچشمه و کوچه میرزا محمود وزیر به امتداد و خیابان امیرکبیر به طرف غرب برخورد می کنند.

3)تاریخچه بنا:
منزل قوام الدوله که سال 1253 هجری قمری بنها شده متعلق به میرزا محمدخان قوام الدوله پدربزرگ قوام السلطنه و وثوق الدوله و معتمدالسلطنه بوده و پس از فوت محمدخان سهمکوچکترین پسر یعنی معتمد السلطنه ساختمانی بین کوچه میرزا محمود وزیر و سرچشمه (محل فعلی حسینه بنی فاطمه) شد.

- سهم قوام السلطنه برادر بزرگتر موزه آبگینه فعلی و مزارع چای در شمال شد و وثوق‌الدوله سلیمانیه شرق تهران (افسریه فعلی) را تملک در آورد.

- همسر میرزا محمد قوام الدوله سهمش را از 8-1 مایملک اینان که همان خانه فعلی قوام و حول و حوش آن و همچنین مزرعه مقصودآباد (بهشت زهرا) شد.

- منزل فعلی وثوق بعد از اینکه وراث سهمشان را از پلاک اصلی مانده آن برای عظیم‌الدوله قوامی آشتیانی و معتضدالملک وثوق اختصاص یافت و وثوقی، قسمت خودشان را که سالن گچبری سفید و سالن گچبری طلایی واقع در کوچه محدث بود به اشخاص خصوصی فروخته و آنچه که در دست میراث فرهنگی باقی است به کوشش خانم قوامی آشتیانی دختر عظیم الدوله و دست خانوادگی ایشان که از نزدیکان وزیر فرهنگ و هنر در سالهای گذشته بوده به مالکیت وزارت فرهنگ و هنر در آمد عمارت موجود بازمانده مجموعه وسیع است این مجموعه در گذشت چندین عمارت را شامل می شد که خانواده های منتسب به صاحبخانه در آن زندگی می کردند علاوه بر آن درشکه خانه ای در قسمت شمالی خانه فعلی بوده که اخیراً تبدیل به پارک کوچکی شده است.

حمامی نیز در گوشه شمال شرقی بنا موسوم به حمام قوام و همچنین عماری به نام حسینیه از جمله دیگر متعلقات این مجموعه بوده اند که امروز به صورت اجزای منفک از هم در آمده و غالباً از هیئت اولیه تغییر شکل یافته اند.

4)مشخصات بنا:
ساختمان تاریخی قوام الدوله در حال حاضر از عمارتی سه طبقه شکل گرفته که دو حیاط وسیع در شمال و جنوب آن را در میان گرفته اند این عمارت شامل یک زیرزمین است.

در طبقه فوقانی دو تالالر متصل به هم و در میان قرار دارند و دو راهرو در طرفین تالارها و اطاقهای این دو راهرو در دو طبقه تالارها را در برگرفته اند.

تالارها دارای سقف های رفیع هستند و ارتفاع آن هم اندازه ساختمانهای دو طبقه طرفین طراحی گردیده است.

اطاقهای طرفین کوچکتر و جای استراحت و خلوت ولی تالارها وسیع و با شکوهند.

تالار جنوبی از کف تا سقف از نقاشی رنگ و روغن پوشیده شده در این تالار نقش های آمیزه ای از روشهای ایرانی و فرهنگی هستند و هیچ سطحی از چشم هنرمند آن دور نمانده و تمام سطوح اطاق پرکار و خوش نقشند.

در شمال تالار نقاشی و در سوی دیگر آن تالار آینه قرار دارد.

تالارهای مستطیل شکل که به واسط یک ارسی زیر نقش هفت کنده به حیاط شمالی مربوط می شود در صورت بالا رفتن بازشوها به ایوان تبدیل خواهد شد.

در جنوب تالار هم یک ارسی سه لنگه ارتباط تالار آینه را به تالار فوقانی برقرار می‌نماید تا در صورت نیاز چشم انداز در چشم انداز و نقش در نقش ترکیب گردد.

در طرفین شاه نشین تالار نقاشی و بادگیر استقرار یافته اند و با باز کردن درها می توان به هر دو تالار امکان تنفس در هوایی تازه را برقرار کرد.

این بادگیرها از داخل کوچه جشم انداز زیبایی را به خانه تاریخی قوام الدوله بخشیده اند.

5)نوع بهره برداری و خصوصیات بارز آن
این به نام اکنون به عنوان دفتر مطالعات محور فرهنگی- تاریخی تهران استفاده می‌شود.

بازدید و برداشت دانشجویان دانشکده معماری و هنر از دیگر عملکردهای بناست.

6)عوامل تزیین شده بنا و نوع آن
ارزشهای فوق العاده تزئینات و ترکیب عوامل مختلف تزئینی در ساختمان قوام از وجه‌های غیر قابل انکار و در اصل هویت و شخصیت کاملاً متمایز این بنا در مجموعه بناهای تاریخی شهر تهران است و از آن جمله می توان از تزئینات زیر نام برد:
1)آینه کاری به اشکال هندسی زیبا و مقرنس 2)گچبری روی بدنه و سقف 3)نقاشی های دیواری روی بدنه و سقف 4)تزئینات بار چه بدی و گره چینی اری ها 5)شبکه چینی پنجره ها زیرزمین.

6)آبرچینی سقف زیر زمین تالار اینه ازاره ای از سنگ مرمر دارد و بدنه ها و سقف از آینه پوشیده شده است که به شکل زیر نقش بریده شده اند تا در ترکیب با گچبری ظریف و منقوش به گل و بوته، ترکیبی بدین را در منظر چشم قرار دهند.

از ویژگی های منحصر به فرد این تالار گداورهای رنگی، پرتره زنانی است که در داخل قابهای آینه قرار گرفته اند.

این گداورها جزء اولین تصاویر زندگی که در قرن نوزدهم به چاپ رسیده اند.

7)نوع مالکیت بنا و مشخصات ثبت آن در ردیف آثار تاریخی جهان مذکور اکنون در مالکیت سازمان میراث فرهنگی کشور است.

8)اقدامات انجام شده در مورد فریم بنا ذکر مشخصات: ضرورت انجام این اقدام پس از ثبت آن در ردیف آثار تاریخی لازم به نظر می رسد و تا کنون اقداماتی در این زمینه انجام نپذیرفته است: این بنا در سال 1253 یا سال 1211 ش، در زمان محمدشاه قاجار برای یکی از صاحب منصبان دوره قاجاریه به نام میرزا محمد قوام الدوله آشتیانی ساخته شد.

وی در دیوان محاسبات مالیات سمتی داشت.

پسر قوام الدوله، حسن وثوق نام داشت، که در سال 1268 ش، جای پدر را گرفت و در دوره هایی وزیر فرهنگ، دارایی، خارجه و نخست وزیر بود.

قسمتی از بنا در تعریض کوچه میرزا محمود وزیر از بین رفته که به احتمال زیاد متصل کننده اندرونی و بیرونی به یک دیگر بوده است.

هم چنین، تبدیل ایوان تابستانی به تالار آینه کاری از دیگر تغییرات بنا است که پس از توسعه ارتباط ایرانیان با کشورهای اروپایی صورت گرفته است.

در تزیینات داخلی بنا نیز نقوشی افزوده شده که علاوه بر قلم هنرمند، از لحاظ رنگ نیز پختگی قبلی خود را ندارد و از نگاره های قبلی به طور کلی متمایز است.

احتمال داده می شود که دورتادور حیاط بیرونی اتاق هایی وجود داشته که در حال حاضر اثری از آن ها نیست.

وقتی این ساختمان تحت نظر سازمان حفاظت آثار باستانی در آمد، چند اتاق، آشپزخانه و سرویس های بهداشتی در ضلع شرقی حیاط بیرونی به آنها افزوده شد که البته قسمت نوساز با بافت قدیمی خانه، از قبیل در و پنجره، تزیینات شومینه و گچ بری و نمای خارجی به طور کلی مطابقت میکند، به طوری که تشخیص آن دشوار است.

معماری دوران قاجاریه و دوران سنتی پیشین که بعدها تأثیرات فرنگیبر روی تزیینات آن مشهود است، بیش تر یادآور معماری زندیه در شیراز است.

از خصوصیات این بنا به نظم و تقارنی اشاره کرد که با آجر و چوب در نمای ساختمان به وجود آمده است.

وجود هفت دری در این بنا از جمله مهم ترین عوامل زیبایی آن محسوب می شود.

هفت دری جزو عنصرهای معماری ایرانی اسلامی است.

دری جزو عنصرهای معماری ایرانی اسلامی است.

در حیاط بیرونی یک حوض و چند باغچه تعبیه شده است.

قرینه این حیاط نیز حیاط دیگری است که حیاط اندرونی محسوب می شود و دارای باغچه و حوض است.

این دو حیاط با چند راهرو به هم دیگر مرتبط می شوند.

از ویژگی های دیگر وجود دو بادگیر و یک شیروانی در بام بنا است که انسان را برای رفتن به طبقات بالا بر می انگیزد.

این دو بادگیر قرینه هم هستند.

در معماری ایرانی از زمانی دور دست، بادگیر با نام های گوناگون چود «بادهنج»، «باتخال»، «خیشود» و «خیشان» به کار می رفته است.

کار بادگیر خنک کردن هوای جایگاه سکونت مردم بوده و تهویه داخل ساختمان را انجام می داده است.

بادگیرها علاوه بر خنک کردن و تهویه هوا، جنبه تزیینی نیز داشته و از مشخصات بارز خانه های قدیمی اشراقی بوده است.

یک بادگیر به طور کلی برجی چهارگوشه است که تا بلندای بام خانه ها ساخته می شود.

اندازه چهارگوش بادگیر 2 در 2 متر است.

در اطراف برج بادگیر، شکاف های عمودی جاسازی می شد که دارای چند پره بوده و باد پس از برخورد با این پره ها از کانال بادگیر به میان برج و ساختمان راه می یافت.

در این بنا نمای بادگیر از آجر تهیه شده است و تزیینات قسمت فوقانی هر شیار دارای ارسی و آینه است که این عامل هماهنگی کامل بین تزیینات نقاط مختلف بنا را نشان می‌دهد.

این هماهنگی در کار معماری و هنر ایران از بزرگ ترین تا ظریف ترین عناصر را شامل می شود.

ورود به قسمت داخل بنا از حیاط بیرونی و درونی و از طریق دو راه پله انجام انجام می شود.

طبقه اول متشکل از دو تالار بزرگ به نام های آینه و تبنی یا سفره خانه و دو راهرو و سه اتاق کوچک است.

طبقه دوم نیز متشکل از دو راهرو و شش اتاق است که یک راهرو و سه اتاق در ضلع غربی و یک راهرو و سه اتاق دیگر در شلع شرقی بنا شده است.

زیرزمین ساختمان در قسمت زیرین تالار آینه و تبنی قرار گرفته که تنها از حیاط اندرونی می توان به آن وارد شد.

آرایش درها از نوع گره سازی با چوب است.

نور طبیعی زیرزمین در دو شلع شمالی و جنوبی از طریق آجرهای لعاب دار آبی رنگ موسوم به «پاچینگ» تأمین می شود.

دیوارها از خشت و سقف از تیرچه ساخته شده است.

تزیینات بنا به آینه کاری و نقاشی گل و مرغ روی گچ و مقرنس کاری و گچ بری است، و کف اتاق ها با کاشی های ابر و باد پوشانده شده است.

بیشترین تزیینات بنا را مقرنس کاری های زیبا تشکیل می‌دهد.

در ابتدا نقاشی ها به طور کامل ایرانی بوده است، ولی با بازسازی مجدد، تزیینات و نقاشی ها فرهنگی شده که بیش تر آن ها اثر لطف علی شیرازی است.

اتاق یا تالار آینه این مجموعه که در طبقه هم کف و در قسمت شمالی خانه قرار دارد و از دیگر اتاق‌های جانبی بزرگ تر است، مخصوصپذیرایی از میهمانان و سیاست مداران وقت بوده است، و از بخش اندرونی خانه مجزا است.

تزیینات این تالار به دلیل رفت و آمد رجال کشورهای غربی، از الگوهای غربی پیروی کرده است.

تصاویر زنان فرنگی به صورت کارت پستال در میان آینه کاری ها و موتیف های گچ بری نشان دهنده این مطلب است.

در این اتاق سه ارسی، هفت پنجره ارسی، سه در چوبی و چهار طاقچه وجود دارد.

ارسی های اتاق دارای گره های کنده کاری شده و تزیینات چوبی ظریف و شیشه‌های رنگی است که روی آن ها توسط هنرمندان نقاشی شده است.

این نقش ها که به مرور زمان از بین رفته بود، بازسازی شده است.

بیش تر کارهای تزییناتی و به خصوص آینه کاری های این اتاق و آوردن تصاویر زنان در کار، از زمان ناصرالدین شاه رایج شده است.

با وجود این، هنرمندان ایرانی نقوش فرنگی را چنان با نقوش ایرانی آمیختند که تشخیص آن ها در ابتدا مشکل بوده و نیاز به آشنایی بیشتری با تصویرسازی این دوره دارد.

تالار دیگر بنا تالار یا سفره خانه است که در شلع جنوبی واقع است و به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص و آفتاب گیر بودن آن، به زمستان نشین موسوم است.

در قسمت شمالی تالار بتنی یک فرورفتگی وجود دارد که شاه نشین اتاق محسوب می شود.

در تالار آینه و تالار سفره خانه، هفت ارسی جنوبی و هفت ارسی شمالی به صورت پنجره هستند و سه ارسی میان تالار به صورت در کاربرد دارند.

ارسی ها را معمولاً با شیشه های کوچک رنگین آرایش می دادند که علاوه بر زیبایی، عاملی برای شکست و تجزیه نور بودند و نور را به صورت رنگ های زیبا به داخل اتاق می تاباندند.

این شیشه‌ها عبارتند از زرد، آبی و قرمز و سبز که بیش ترین رنگ به کار رفته در زمینه این شیشه ها زرد است.

اتاق های جانبی به گوشواره های جانبی نیز معروف است.

در طبقه اول و دوم، در دو طرف تالار آینه و سفره خانه در طرف شمال دو اتاق و یک دهلیز قرار دارد.

اتاق های جانبی واقع در طبقه همکف، در ضلع شمالی کوچک تر از اتاق های مشابه در طبقه فوقانی است و علت آن این است که در جلوی اتاق جانبی طبقه هم کف سکویی قرار دارد که درب و دو پنجره را به طور کامل قرینه میکند.

این سکو به اتاق جانبی ضلع شمالی هم جوار سکو متصل است.

اندازه اتاق شمالی حدود 12 مترمربع است.

ابعاد این اتاق نسبت به اتاق های جنوبی کوچک تر است.

اتاق ها دارای درهایی به عرض 60 سانتی متر است که یکی از این درها به راهرو و دیگری به دهلیز میان دو اتاق باز می شود.

این دهلیز تنها وسیله ارتباطی بین دو اتاق شمالی و جنوبی محسوب می شود.

مجموع اتاق ها در کل ساختمان هشت عدد و چهار دهلیز است که همگی تنها به راهروهای کنار خود راه دارند.

تزیینات این اتاق به طور کامل مشابه یک دیگر و همه اتاق ها دارای پنجره های ارسی هستند.

دیوارها دارای گچ بری و نقاشی از گیاهان تزیینی و اسلیمی است.

بیش تر قسمت های این اتاق را فرورفتگی هایی در دیوار تشکیل داده است که به مانند طاقچه عمل می‌کنند.

شایان ذکر است که بیش تر طاقچه ها بازسازی شده است.

احتمال داده می شود که روی نقاشی ها را با لایه ای از گچ پوشانده باشند، که پس از انجام عملیات مرمتی از زیر لایه گچ بیرون کشیده شده است.

هم چنین، در حاشیه سقف، تریینات مقرنس کاری وجود دارد.

این تزیینات جزء ارزنده ترین تزیینات اسلامی است که از فرورفتگی ها و برجستگی هایی تشکیل می شود که هرچه به طرف سقف نزدیک شود، بر تقسیمات آن افزوده و در نتیجه بر زیبایی آن اضافه می شود.

در مجاورت این خانه، حمام قوام الدوله قرار داشته که در گذشته از این خانه دری به حمام باز می شده است.

شایان ذکر است که مرمت اساسی بنا در فاصله سال های 1345 و 1350 به دست استاد محمدکریم پیرنیا انجام گرفت و مرمت کاشی های قاجاری نیز تحت نظر استاد حبیبیان انجام شده است.