دانلود مقاله نمونه آماری جمعیت تبریز

تبریزیکی از شهرهای بزرگ ایران و مرکز استان آذربایجان شرقی است.

این شهر بزرگ‌ترین شهر منطقه شمال‌غرب (آذربایجان) بوده و قطب اداری، ارتباطی، بازرگانی، سیاسی، صنعتی، فرهنگی و نظامی این منطقه شناخته می‌شود.

تبریز به دلیل جای‌دادن بسیاری از کارخانه‌های مادر و بزرگ صنعتی در خود و نیز وجود بیش از ۶۰۰ شرکت قطعه‌ساز در آن، دومین شهر آلوده و نیز دومین شهر صنعتی ایران -پس از تهران- به‌شمار می‌رود.

این شهر همچنین به دلیل صنعتی‌بودن، یکی از مهم‌ترین شهرهای مهاجرپذیر کشور محسوب می‌شود.

اولین چاپخانه، اولین شهرداری، اولین پستخانه، اولین سینمای عمومی ایران و...

در تبریز بوده‌اند و به‌همین علت، تبریز شهر اولین‌ها نامیده می‌شود.

تبریز قطب صنعت خودروسازی و قطعه‌سازی ایران بوده و با تولید سالانه ۱۶٬۰۰۰ دستگاه موتور دیزل، به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده این نوع دستگاه در سطح منطقه خاورمیانه شناخته می‌شود.

این شهر رتبه دوم برج‌سازی را در بین شهرهای کشور به خود اختصاص داده‌است.

جمعیت تبریز در سال ۱۳۸۵ خورشیدی بالغ بر ۱٬۳۷۸٬۹۳۵ نفر بوده که این تعداد در سال ۱۳۸۸ خورشیدی به ۱٬۴۵۹٬۰۰۰ نفر افزایش یافته‌است.

این شهر همچنین در سال ۱۵۰۰ میلادی با دارابودن ۲۵۰ هزار نفر جمعیت، چهارمین شهر بزرگ جهان محسوب می‌شده‌است.[به جهت ریشه‌کنی تکدی‌گری از تبریز، این شهر به‌عنوان شهر بدون گدا شناخته می‌شود.

سازمان بهداشت جهانی تبریز را به‌عنوان سالم‌ترین شهر ایران برگزیده‌است.

این شهر -به دلیل جذب سرمایه‌های کلان بخش خصوصی- به عنوان «مهد سرمایه‌گذاری ایران» شناخته می‌شود؛ آن‌چنان که به مدت ۵ سال متوالی، دارنده رتبه نخست جذب سرمایه در بین شهرهای کشور بوده‌است.

پس از بهره‌برداری از آزادراه نبی‌اکرم، میزان مسافرپذیری تبریز روبه افزایش نهاد و این شهر پس از مشهد ، به‌عنوان دومین شهر مسافرپذیر کشور مطرح گردید.

همچنین تبریز، به عنوان دومین شهر دانشگاهی ایران -پس از تهران- مطرح است.

تبریز در غرب استان آذربایجان شرقی و در منتهی‌الیه مشرق و جنوب شرق جلگه تبریز قرار گرفته‌است.

این شهر از سمت شمال به کوه‌های پکه‌چین و عون بن علی، از سمت شمال‌شرق به کوه‌های باباباغی و گوزنی، از سمت شرق به گردنه پایان و از سمت جنوب به دامنه‌های کوه سهند محدود شده‌است.

آب و هوای تبریز در زمستان‌ها بسیار سرد و در تابستان‌ها خشک و گرم است؛ اگرچه حرارت به دلیل نزدیکی به کوه سهند و وجود باغ‌های زیادی در پیرامون شهر تعدیل می‌گردد.

نام تبریز در کتاب‌ها و اسناد تاریخی تحت نام‌های مختلفی نظیر «تَورِز»، «تَورِژ»، «تِبریز» و «توری» به ثبت رسیده‌است.

این شهر در طول تاریخ بارها ویران و تجدیدبنا شده و بنای فعلی آن به دوران اشکانی و ساسانی برمی‌گردد.

تبریز در طول حکومت چهارصدساله خاندان «رَوّادی» و اسکان قبیله عرب «اَزْد» به شکوفایی رسید و اوج شکوفایی آن در زمان ایلخانان بود که در این زمان، این شهر پایتخت قلمرویی پهناور از نیل تا آسیای مرکزی بوده‌است.

تبریز در سده‌های گذشته شاهد حوادث متعددی از قبیل اشغال توسط بیگانگان و زمین‌لرزه‌های مهلک بوده‌است.

این شهر پایتخت سیاسی حکومت‌های اتابکان، ایلخانان، چوپانیان، جلایریان، قراقویونلوها، آق‌قویونلوها و نخستین پایتخت حکومت صفویان بوده‌است.

تبریز به سبب موقعیت مناسب خود، در گذشته از مراکز تجاری منطقه به شمار می‌رفته و امروزه نیز یکی از مراکز مهم صنعتی در سطح ایران محسوب می‌شود.

این شهر در دو سده اخیر، مبدأ بسیاری از تحولات اجتماعی، فرهنگی و صنعتی در کشور محسوب می‌شود؛ به طوری که آغازگر انقلاب مشروطه علیه استبداد محمدعلی‌شاه بوده و نقشی کلیدی در تحولاتی مانند انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷ و مدرنیزه‌کردن کشور داشته‌است.

مردمان تبریز هم‌اکنون به زبان ترکی آذربایجانی - لهجه تبریزی تکلم می‌نمایند؛ هرچند اسناد و شواهد موجود نشان می‌دهد که پیش‌تر زبانی ایرانی با ریشه غیرترکی در این شهر تکلم می‌شده‌است

جغرافیای تبریز:
تبریز در غرب استان آذربایجان شرقی و در منتهی‌الیه مشرق و جنوب شرق جلگه تبریز قرار گرفته‌است.

این شهر از سمت شمال به کوه‌های پکه‌چین و عون بن علی، از سمت شمال شرق به کوه‌های گوزنی و باباباغی، از سمت شرق به گردنه پایان و از سمت جنوب به دامنه‌های کوه سهند محدود شده‌است.

تبریز از سمت شمال، جنوب و شرق به کوهستان و از سمت غرب به زمین‌های هموار و شوره‌زارهای تلخه‌رود (آجی چای) محدود شده و به شکل یک چاله نسبتاً بزرگ و یا یک جلگه بین‌کوهی درآمده‌است.

ارتفاع این شهر از سطح دریا از ۱۳۴۸ متر در سه‌راهی مرند تا ۱۵۶۱ متر در محله زعفرانیه متغیر بوده و شیب عمومی زمین‌های تبریز به‌سمت مرکز شهر و سپس به‌سمت مغرب می‌باشد
مساحت تبریز در بین سال‌های ۱۲۸۰ تا ۱۳۶۵ خورشیدی، حدود ۲۰ برابر افزایش پیدا کرده‌است.

برپایهٔ آمار موجود، مساحت این شهر از حدود ۷ کیلومتر مربع در سال ۱۲۸۰ خورشیدی به ۱۷٫۷ کیلومتر مربع در سال ۱۳۳۵ خورشیدی، ۴۵٫۸ کیلومتر مربع در سال ۱۳۵۵ خورشیدی و ۱۴۰ کیلومتر مربع در سال ۱۳۶۵ خورشیدی رسیده‌است.

مسافت جاده‌ای بین تبریز تا اردبیل ۲۱۹ کیلومتر، تا زنجان ۲۸۰ کیلومتر، تا ارومیه ۳۰۸ کیلومتر و تا تهران ۵۹۹ کیلومتر است

آب و هوای تبریز:
آب و هوای تبریز استپی خشک با تابستان گرم و خشک و زمستان سرد است.

سرمای زمستانی تأثیرپذیرفته از ارتفاع بالا و توپوگرافی کوهستانی منطقه تبریز است.

میانگین دما در تیرماه (گرم‌ترین ماه سال) ۲۵٫۴ درجه سانتی‌گراد، در دی‌ماه (سردترین ماه سال) ۲٫۵- درجه سانتی‌گراد، در فروردین‌ماه ۱۰٫۵ درجه سانتی‌گراد و در مهرماه ۱۴٫۱ درجه سانتی‌گراد می‌باشد و میانگین سالانه دما ۱۱٫۹ درجه سانتی‌گراد است.

تعداد روزهای یخ‌بندان در طول سال به طور متوسط ۱۰۸٫۲ روز است که عموماً از اواخر پاییز تا اواخر زمستان را دربر می‌گیرد.

آب و هوای تبریز در تابستان‌ها خشک و گرم است؛ اگرچه حرارت به دلیل نزدیکی به کوه سهند و وجود باغ‌های زیادی در پیرامون شهر تعدیل می‌گردد.

میانگین بارندگی سالیانه تبریز مانند بیشتر شهرهای ایران بسیار کم و در حدود ۳۳۰٫۱ میلی‌متر در سال است.

معمولاً در طول فصل تابستان بارندگی بسیار ناچبز می‌باشد.

گزارش‌های تاریخی از دوران مغول تا سده حاضر بیانگر خسارت‌های عمده‌ای است که سیلاب‌های سنگین -که عموماً در اواخر بهار و اوایل تابستان اتفاق می‌افتند- به شهر وارد کرده‌اند.

میانگین بارش در تبریز در زمستان ۱۱۳٫۳ میلی‌متر، در بهار ۱۲۱٫۸ میلی‌متر، در تابستان ۲۰٫۷ میلی‌متر و در پاییز ۷۴٫۳ میلی‌متر است.

نوسان بارندگی سالانه از ۵۱۳٫۳ میلی‌متر در سال‌های پربارش تا حداقل ۱۹۲٫۴ میلی‌متر در سال‌های کم‌بارش گزارش شده که خطر سال‌های سیلابی و خشک‌سالی روشن می‌گردد.

زبان تبریز:
زبان امروزی مردم تبریز به ترکی آذربایجانی، ترکی آذری، آذربایجانی و آذری معروف است هم‌چنین در کتاب «حدایق‌السیاحه»، زین‌العابدین شیروانی (معاصر فتحعلی شاه و محمد شاه) نیز تأیید می‌کند که ساکنین تبریز به این زبان سخن می‌گویند.

پیش از ورود زبان ترکی به منطقه، مردم تبریز به زبان آذری سخن می‌گفتند که تا حدود سده یازدهم هجری در آذربایجان رایج بود.

زبان آذری از زبان‌های ایرانی و نزدیک به گویش‌های جنوب دریای خزر و تاتی بوده‌است.

مسعودی که به سال ۳۱۴ هجری از تبریز دیدار کرده، از میان زبان‌های رایج در این شهر، زبان‌های پهلوی، دری و آذری را ذکر نموده‌است.

یاقوت حموی به ابوزکریای تبریزی (شاگرد ابوالعلای مصری) اشاره می‌کند که به یک لهجه محلی ایرانی تکلم می‌کرده‌است.

در رساله‌ای از مولانا روحی انارجانی به‌نام «اصطلاحات و عبارات اناث و اعیان و اجلاف تبریز» مربوط به آغاز سده یازدهم هجری، بخشی به زبان آذری نوشته شده و این می‌نمایاند که تا زمان سلطان محمد خدابنده و حمزه میرزای صفوی، هنوز زبان آذری در تبریز رواج داشته‌است.

محمدجواد مشکور در کتاب «نظری به تاریخ آذربایجان» می‌نویسد: «زمانی که به‌سال ۴۸۸ ق.

(۴۷۴ خ.) ناصر خسرو با قطران در تبریز ملاقات می‌کند، مردم به زبان پهلوی آذری سخن می‌گفته‌اند؛ ولی به فارسی دری نمی‌توانسته‌اند سخن بگویند؛ البته تمام مکاتبات خود را به فارسی دری می‌نوشته‌اند

هرچند اقلیتی از مسیحیان ارمنی با ۱٬۰۹۷ نفر، آشوری با ۵۰۳ نفر، زرتشتی با ۲۶ نفر، سایر مسیحیان با ۱۷ نفر و کلیمی با ۵ نفر جمعیت نیز در این شهر سکونت دارند.

ارامنه تبریز که بیش‌ترین اقلیت ساکن این شهر را تشکیل می‌دهند، در طی نسل‌کشی ارامنه که توسط امپراتوری عثمانی و همزمان با جنگ جهانی اول صورت گرفت، به تبریز و دیگر نقاط آذربایجان پناه برده و در این منطقه ساکن شدند.

مذهب ارامنه تبریز «گریگوری» می‌باشد که یکی از مذاهب کهن آیین مسیحیت محسوب می‌شود جمعیت تبریز: در نخستین سرشماری رسمی ایران که در سال ۱۳۳۵ خورشیدی صورت پذیرفت، تبریز دومین شهر پرجمعیت ایران پس از تهران بود.

در سرشماری بعدی و در سال ۱۳۴۵ خورشیدی، این شهر پس از تهران، اصفهان و مشهد، جایگاه چهارم را در بین شهرهای ایران به خود اختصاص داد.

در سرشماری سال ۱۳۵۵ خورشیدی، تبریز پس از تهران، مشهد و اصفهان چهارمین شهر پرجمعیت ایران بود و تا سرشماری رسمی سال ۱۳۸۵، همین‌جایگاه را داشته‌است.

با این حال پیشبینی می‌شود که در سال ۱۳۹۰ تبریز پس از شهرهای تهران، مشهد، اصفهان و کرج در جایگاه پنجم شهرهای بزرگ ایران قرار گیرد.

برپایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵ خورشیدی، جمعیت تبریز در این سال بالغ بر ۱٬۳۷۸٬۹۳۵ نفر بوده که از این تعداد، ۷۰۲٬۲۷۱ نفر مرد و ۶۷۶٬۶۶۴ نفر زن بوده‌اند؛ هم‌چنین تعداد خانوارهای ساکن این شهر، ۳۷۸٬۳۲۹ خانوار بوده‌است.

تبریز به سبب مرکزیت اقتصادی، صنعتی، اداری و اعتبار بین‌المللی، مهاجرپذیرترین شهر استان آذربایجان شرقی محسوب می‌گردد.

اخیراً شهر جدید سهند در ۲۴ کیلومتری جنوب غرب تبریز و در جاده تبریز-آذرشهر در دست ساخت است که برای جذب سرریز جمعیتی این شهر ساخته می‌شود تا کانون جدیدی برای جمعیت و اشتغال ایجاد شود و توسعه شهری تضمین گردد جمعیت شهرستان‌های استان آذربایجان شرقی درصد درصد جمعیت شهرنشین و روستانشین شهرستان‌های استان آذربایجان شرقی برپایه اطلاعات اداره کل ثبت احوال استان آذربایجان شرقی در سال ۱۳۸9 خورشیدی: جمعیت جمعیت شهرستان‌های استان آذربایجان شرقی برپایه اطلاعات اداره کل ثبت احوال استان آذربایجان شرقی در سال ۱۳۸6 و ۱۳۸9[ خورشیدی مرکز آمار ایران: تحلیل پراکنش تراکم های جمعیتی شهر تبریز با استفاده از روش حوزه بندی آماری 1 چکیده گسترش سریع نواحی شهری و در پی آن، اتخاذ سیاست متراکم سازی، مقوله تراکم را به عنوان یکی از مهم ترین مؤلفه های تعیین کننده در مسائل شهری کشور مورد توجه قرار داده است؛ لیکن به دلیل تنوع ویژگی های ساختی شهرها و تأثیر پذیری تراکم از متغیر های مختلف، تحلیل و تبیین آن همواره با مشکلاتی مواجه بوده است.

بنابراین با شناخت و بکارگیری روش هایی که بتواند به چنین مهمی کمک نماید، گام مطلوبی برای استغنای ادبیات شهرسازی کشور برداشته خواهد شد.

بر این اساس، در این تحقیق سعی شده تا با بهره گیری از روش های آماری مبتنی بر داده های موجود (به ویژه داده های سرشماری های عمومی) به تحلیل تراکم های شهری پرداخته شود.

بدین منظور برخی از روش ها و تکنیک های آماری تبیین و تحلیل تراکم در شهر تبریز به عنوان بزرگترین کلانشهر شمالغرب کشور مورد آزمون قرار گرفته و نتایج آن در این مقاله به رشته تحریر در آمده است.

از جمله یافته های این تحقیق دستیابی به مدل هایی برای برآورد توسعه کالبدی شهر، طبقه بندی تراکم های شهری، و تحلیل عوامل مؤثر بر تراکم شهری در تبریز است که با توسعه آنها می توان به شناخت ابعاد وآثار تراکم های مختلف جهت نیل به روش ها و فرایندهای تعیین الگوهای علمی تراکم های شهری دست یافت.

واژگان کلیدی: تراکم جمعیتی، پراکنش فضایی، روش های طبقه بندی، تغییرات تراکم.

مقدمه چگونگی بررسی و تحلیل تراکم های شهری همواره یکی از موضوعات مورد توجه اندیشمندان مسائل شهری کشور در دهه های اخیر بوده و با م ورد تشویق قرار گرفتن سیاست های افزایش تراکم بر دامنه تحقیقات در این عرصه افزوده شده و روش های مختلفی برای تحلیل و برخورد با آن به تجربه در آمده است ؛ لیکن این روش ها با منابع آماری موجود در کشور کمتر انطباق داشته و نتوانسته از آنها بهره برداری لازم را بعمل آورد.

در این مطالعه سعی شده تا با استفاده از داده های حوزه های آماری سرشماری سال 1375 (که بر اساس این سرشماری محدوده شهری تبریز به 512 حوزه آماری تقسیم شده و داده های جمعیتی به تفکیک برای آنها جمع آوری گردیده است ) و سایر منابع آماری در دسترس به سه سوا ل عمده در رابطه با تراکم جمعیتی شهر تبریز پ دهد: اول توزیع تراکم های جمعیتی شهر تبریز چگونه اند ؟

دوم، تغییر و تحول تراکم های شهری تبریز از چه روندهایی تبعیت نموده ؟

و سوم ، الگوهای توزیع تراکم چه رابطه ای با عوامل اجتماعی و اقتصادی در بزرگترین شهر شمالغرب کشور (شهر تبریز) دارد؟

روش حوزه های آماری توسط برخی از محققان خارجی نظیر مارتینز ( 2000 ) در بررسی نیاز های مسکن قسمت های مختلف شهر ریو در آرژانتین ، همل و دانیل ( 2000 ) درتحلیل ش رایط تحول و نوسازی بخش های مرکزی شهرهای امریکا مورد استفاده قرار گرفته است .

همچنین روش مذکور در مطالعات جمعیتی تعداد نادری از طرح های شهری ب ه صورت خیلی مختصر بکار گرفته شده است .

نتایج حاصله از تحقیق بیانگر قابلیت بالای روش های مذکور برای طبقه بندی تراکم های شهری و ارائه روشی نو برای تعریف طبقات تراکمی در شهرها است ؛ در عین حالی که به واقعی شدن تحلیل و عیان شدن سا خت فضایی توزیع جمعیت در عرصه های شهری کمک شایانی می کند.

تحلیل زمانی تحولات تراکم شهری در تبریز جمعیت و مساحت دو فاکتور اصلی هستند که در بستر زمان و مکان و در کنش متقابل با سطح تکنولوژیکی جوامع تراکم های شهری را رقم می زنند.

براساس مطالعات اولین طرح جامع تبریز ، مساحت ساخته شده این شهر در سال 1345 برابر 2127 هکتار و جمعیت آن معادل 403000 نفر بوده و بدین ترتیب تراکم شهری در سال مذکور حدود 189 نفر در 1345 گسترش فیزیکی شهر از روند سریع تری نسبت به رشد جمعیت - هکتار برآورد شده است .

طی سال های 75 برخوردار می شود و تراکم شهر را به 113 نفر در هکتار در سال 1375 کاهش می دهد که بیانگر تداوم گسترش افقی شهر با سرعت نسبتاً بالاست.

ملاحظه جدول فوق علاوه بر آنکه بیانگر روند نزولی در تراکم های شهری است، بیانگر گسترش انفجاری فضا ی 41 درصدی / 1357 در مقابل افزایش 5 - شهری در دوره های خاص نیز می باشد؛ به طوری که در فاص له بین سال های 65 تحلیل پراکنش تراکم های جمعیتی شهر تبریز با استفاده از روش حوزه بندی آماری 125 جمعیت شهر ، حدود 60 درصد بر مساحت آن افزوده شده است .

چنین رشد شتابانی رشد کمی فضای شهر ی بدون برخورداری از کیفیت مطلوب در دور ههای اخیر را توجیه می کند.

موضوع دیگری که از بررسی و مدل سازی روابط افزایش جمعیت و مساحت شهر در دوره های اخیر حاصل می شود، رابطه کاهش تراکم با افزایش جمعیت شهر تبریز است که این امر با تجارب جهانی مطابقت دارد ؛ چرا که با بزرگ شدن اندازه شهرها ، نیازهای جدید ایجاد می شود و فضاهای جدیدی را طلب می نماید و در نتیجه علیرغم افزایش تراکم ساختمانی ، تراکم شهری کاهش می یابد.

همبستگی تغییرات جمعیت و سطوح ساخته شده تبریز از تابع لگاریتمی R2=0.9908 y=537891Ln(x)-4E+ زیر تبعیت می نماید: 06 جمعیت معادله فوق ضمن آن که همبستگی بسیار معنی دار و قابل قبولی را بین این دو فاکتور نشان می دهد ، گویای افزایش سریع تر مساحت به جمعیت در فرایند گسترش شهری است که با ملاحظاتی می توان از این معادله ب رای پیش بینی سطوح ساخته شده طی سال های آتی استفاده کرد.

نکته دیگر در تحلیل تراکم، فاصله قابل توجه بین تراکم شهری ( 113 نفر در هکتار) و تراکم ناخالص جمعیتی ( 72 نفر در هکتار ) شهر تبریز است که بیانگر وجود اراضی ساخته نشده در داخل شهر و امکان اعمال تدابیر متراک م سازی ب ه شکل معقول و منطقی در شهر تبریز می باشد.

با وجود این ، تراکم ناخالص شهر تبریز نزدیک به میانگین تراکم شهرهای بزرگ کشور است که بیانگر تأثیر پذیری شدید فضاهای شهری از سیاست های کلان ملی و شرایط اقتصادی - اج تماعی حاکم بر کشور می باشد.

تحلیل توزیع مکانی تراکم شهری برای تحلیل مکانی تراکم های شهر از دو شاخص شیب تراکم 1 شهر و نسبت محدوده مرکزی 2به بافت پر استفاده .(27- شده است الف) تحلیل شیب تراکم شیب تراکم، معیاری برای سنجش میزان حوم های شدن در شهرها است.

معادله شیب برمنبای دو عامل فاصله از 19 به وسیله کلارک مورد استفاده قرار گرفت .

مرکز شهر و تراکم جمعیتی تنظیم می شود و اولین بار در سال 71 بر مبنای این شاخص ، تراکم شهر از مرکز به طرف پیرامون کاهش می یابد و هر قدر شدت این کاهش بیشتر باشد ، فضای .(1021- شهری گرایش بیشتری به سوی حوم های شدن دارد بررسی تغییرات شیب در تبریز بیانگر کاهش شیب از مرکز ب ه طرف پیرامون است؛ اما این کاهش دارای ویژگی های خاصی است که از فرایند توسعه و تحول جمعیتی و فضایی شهر نشأت می گیرد .

مرکز شهر به لحاظ تمرکز فعالیت خدماتی- تجاری از تراکم جمع یتی پایین تری برخوردار است .

با فاصله گرفتن از مرکز و کاهش سهم فضاهای مذکور بر تراکم جمعیت افزوده شده ، لیکن دوباره از ف اصله 3500 متری ازمرکز شهر از شدت تراکم کاسته می گردد .

کمتر شدن تراکم مابین نواحی پیرامونی محدوده شهر و بافت پرمرکزی به علت وجود باغات و ار اضی بایر است و این موضوع ازنظر سازماندهی ساختار شهری برای برقراری تعادل های اکولوژیکی و خدماتی بسیار حائز اهمیت می باشد.

با استفاده ازرابطه تراکم و فاصله م ی توان با استفاده از معادله چند متغیره، خط شیب تراکم را برای تبریز محاسبه نمود که عبارت استR2=0.884 y=0.8844x3-17.536x2+98.016x : از بیانگر عدم کاهش یکسان شیب در جهات مختلف و افزایش تر اکم در برخی از حوز ه های حاشیه ای شهر است که در یک تحلیل کمی این موضوع بیانگر پتانسیل فضای شهری برای ایجاد مراکز فرعی است .

نکته دیگر، تغییرات متفاوت شیب در جهات مختلف شهر است .

تغییر از مرکز به طرف شمال با افزایش شدیدی همراه است و بعد از آن ، افزایش تراکم ب ه طرف جنوب در مرتبه بعدی قرار دارد .

تغییر تراکم ب ه طرف غرب و شرق شهر نسبتاً ملایم تر تحلیل پراکنش تراکم های جمعیتی شهر تبریز با استفاده از روش حوزه بندی آماری 127 است.

بررسی ساخت فضایی شهر تبریز حاکی از آن است که عوامل زیر در تغییرات شیب تراکم در جهات مختلف مؤثر بوده اند: -1 کاهش نسبی تراکم در مناطق غربی به لحاظ توپوگرافی مناسب، شبکه ارتباطی قابل دسترس، نزدیکی به مراکز اشتغال و در نتیجه گسترش شهر طی دهه های اخیر در این جهت قابل توجیه می باشد.

همچنین، تراکم پایین مناطق شرقی نیز متأثر از اجرای طرح آماده سازی در قطعات وسیع و مجزا، دسترسی سهل و آسان، وجود اراضی کشاورزی و با غات در داخل بافت و تفکیک نسبتاً بزرگ قطعات مسکونی است.

-2 بالا بودن تراکم جمعیت در نواحی شمالی و جنوب مرکز شهر ناشی از نزدیکی به مرکز شهر و ارزان بودن قیمت زمین به لحاظ شرایط توپوگرافیکی و محیطی نامناسب و در نتیجه جاذب بودن برای سکونت مهاجرین روستایی است .

بدین ترتیب در یک نگرش کلی، شرایط ت وپوگرافی، دسترسی به مرکز شهر، توسعه زیرساخت های ارتباطی و توسعه فضاهای مسکون ی به دو شکل طراحی شده یا بدون برنامه توسط مهاجرین روستایی از عوامل اصلی شکل گیری الگوی توزیع تراکم شهری در تبریز هستند.

ب- نسبت مساحت شهر مرکزی به محدوده شهر یکی از شاخص های ک مّی که در تحلیل فشردگی بافت های شهری و همچنین برآورد هزینه های ناشی از پراکنش در مناطق مادر شهری مورد استفاده قرار می گیرد، محاسبه نسبت مساحت بافت مرکزی به مساحت کلی محدوده شهر است.

برای محاسبه این نسبت، تراکم جمعیت در شعاع ها ی متحدالمرکز در محدوده شهر به مرکزیت منطقه بازار مشخص و محل شکست منحنی ب ه عنوان بافت پر شهر در نظر گرفته می شود و سپس از طریق تقسیم مساحت (C.B.D) بافت مرکزی به م حدوده شهر نسبت مذکور حاصل می گردد.

با استفاده از اطلاعات مربوط به حوزه های آماری و کاربرد این نسبت برای شهر تبریز محاسبه شده است.

با توجه به این که مساحت بافت مرکزی شهر برابر Arc/view نرم افزار 5725 هکتار (با تراکم ناخالص 134 نفر / هکتار) و مساحت کل محدوده شهر 16457 هکتار است ،بنابراین ضریب مذکور 0)و کشورهای در حال / 0 می شود که در مقایسه با شهرها ی کشورهای توسعه یافته ( 15 / برای شهر تبریز برابر 345 0) بیانگر فشردگی قابل توجه در فضای شهری تبریز است که در سال های اخیر نیز بر میزان آن افزوده شده / توسعه( 23 است.

بالا بودن ضریب مذکور گویای عدم شکل گیری مناسب شهرک ها و کوی های پیرامونی تبریز است.

تحلیل تمرکز و پراکندگی تراکم شهری با استفاده از روش های طبقه بندی تراکم به عنوان یکی از پایه های اصلی آمایش فضا و تشکل بافت های شهری از اهمیت خاصی در نیل به عدالت اجتماعی و کارآیی فضای شهری برخوردار است .

به عبارت دیگر تراکم از مبانی اصلی ساماندهی شهری ، سامان دادن و توازن بخشیدن به توزیع جمعیت در فضای شهری است .

برای طبقه بندی و بررسی نحوه توزیع تراکم در عرصه های شهری از سه روش زیر استفاده شده است: الف- روش توزیع چارک ی 1 : در این روش، تراکم حوزه های آماری بر پایه تراکم از حداقل به حداکثر مرتب شده و به چهار قسمت مساوی از نظر تعداد حوزه تقسیم گردید .

سپس با تشکیل دامنه های چارکی برای تراکم ها و مساحت های با توجه به جدول فوق ، در چارک اول تراکم ، 25 درصد از جمعیت بیش از 70 درصد از مساحت شهر را در اشغال 5 درصد مساحت را به خود اختصاص داده / 25 درصد جمعیت تنها 3 / خود دارند ؛ در حالی که در چارک چهارم حدود 4 است که بیانگر تمرکز نسبتاً زیاد جمعیت در بخش های محدودی از شهر و پراکندگی بالای آن در مناطق وسیعی از 50 درصد __________جمعیت در کمتر از 15 درصد مساحت شهر زندگی می کنند.

/ محدوده مورد مطالعه است.

به عبارت دیگر6 ب - توزیع دهک ی 1 : برای بررسی تراکم ناخالص شهر تبریز بر مبنای دهک های آماری ، ابتدا حوزه های آماری بر اساس تراکم به طور نزولی تنظیم و به ده قسمت مساوی از نظر تعداد ناحیه تقسیم می شود و سپس نسبت جمعیت ومساحت در هر طبقه مشخص م یگردد.

تحلیل پراکنش تراکم های جمعیتی شهر تبریز با استفاده از روش حوزه بندی آماری 129 بررسی دهک های آماری جمعیت و مساحت نیز مانند شاخص قبلی، هماهنگی شدید در پخشایش جمعیت را نشان 54 درصد از سطح شهر را به خود اختصاص داده ، در / 10 درصد از جمعیت 6 / می دهد، به طوری که دهک اول با 26 1 درصد از سطح شهر را اشغال نموده است .

ب ه عبارت دیگر ، / 10 درصد از جمعیت فقط 8 / حالی که دهک آخر با 59 5 برابر کمتر از تراکم میانگین جمعیت را در خودجای داده است .”بر پایه یک / دهک آ خر 6برابر بیشتر و دهک اول 3بررسی همه جانبه که توسط سازمان ملل انجام شده، تراکم خالص حدود 250 تا 600 نفر در هکتار از نظر اقتصادی (در.( رابطه با زیرساختها ) بهینه فرض شده که معادل تراکم ناخالص بین 150 تا 300 نفر است “ (بنی اعتماد 1371 ،ص 158.( 1365 با افراط و تفریط در توزیع تراکم ها مواجه هستیم (جدول شماره 3 - براساس این شاخص، ما در دهه 75 ج روش شکست طبیع ی 1 روش » : روش دیگری که در طبقه بندی و تحلیل تراکم های مورد استفاده قرار می گیرد شکست طبیعی “ است.

در این روش با استفاده از نقاط شکست منحنی توزیع تراکم ، طبقه بندی انجام میشود(مورای،ص 645 ).

بکارگیری روش های فوق ، طبقه بندی تراکم های شهری را از یک رو یۀ توصیفی به یک رو یۀ منطقی مبتنی برتحلیل های آماری تغییر خواهد داد.

« چارک های آماری » و « شکست طبیعی » جدول 4- طبقه بندی تراکم های شهر تبریز براساس دو روش بر مبنای نفر در هکتار تحلیل توزیع تراکم ها در سطح شهر تبریز بیانگر نکات چندی است که به طور اختصار به آنها اشاره می شود: الف- نواحی کم تراکم معمولاً دارای یکی از این سه ویژگی زیر است: اول، وجود کاربری های عمده شهری در آنها که از جملۀ این نواحی می توان به محدوده بازار، پادگان نظامی، دانشگاه تبریز، منطقه صنعتی غرب شهر، فرودگاه تبریز و پارک ایل گلی اشاره کرد.

دوم، اراضی و نواحی جدید الاحداث شهر است که طی سال های اخیر چه به صورت برنامه ریزی شده از طریق طرح های آماده سازی و چه به صورت خودرو شکل گرفته و هنوز به جمعیت پذیری کامل نرسیده اند و وجود قطعات خالی زیاد در این بافت، اندازه بزرگ قطعات مسکونی و درصد پائین تراکم ساختمانی از عوامل کم تراکم بودن بافت های مذکور بشمار م یرود.

سوم، وجود اراضی قابل توجهی از باغات، اراضی کشاورزی، زمین های بایر و موات در داخل شهر که با توسعه شهر به داخل آن کشیده شد ه و به لحاظ محدودیت های قانونی تحت اشغال کاربری های شهری قرار نگرفته اند.

چهارم، وجود بافت های فرسوده با قطعات مسکونی بزرگ در بافت مرکزی شهر که به علت دسترسی نامناسب در فرایند بهسازی و احیاء قرار نگرفت ه و از تراکم جمعیتی پایینی برخوردارند.

ب- نواحی دارای تراکم متوسط، عمدتاً در دو نوع بافت شهری متجلی اند؛ اول، بافت مرکزی شهر (پیرامون بافت تاریخی) که بخش عمده ای از فضا به کاربری مسکونی اختصاص یافته است و با فاصل ههای نه چندان زیاد از طریق شبکه های اصلی ارتباطی با مرکز شهر دسترسی پیدا می کنند.

دوم، بافت های جدید شهری که قبل از انقلاب یا سال های اول بعد از انقلاب احداث شده و فرایند جمعیت پذیری آنها تا حدودی کامل شده که از جمله آنها می توان از محلات ولیعصر، زعفرانیه و پرواز نام برد.

ج- نواحی دارای تراکم زیاد؛ براساس سرشماری سال 1375 بر سه بخش قابل تقسیم هستند: اول، مناطق حاشیه نشین شمال و جنوب شهر که اکثر نواحی متراکم و فشرده را شامل می شود و عمدتاً در نواحی پرشیب،آسیب پذیر و با تسهیلات حداقل قرار گرفته است.

دوم، مناطق تفکیک شده توسط اشخاص حقیقی و مالکان بزرگ که این اراضی بیشتر در جنوبغربی و شمالغربی شهردیده می شود و با استاندارد حداقل و عمدتاً مسکونی تفکیک است.

سوم، بخش هایی از بافت میانی و نواحی پیرامون شهر که به صورت مجموعه سازی های با تراکم زیاد در سال های قبل وبعد از انقلاب احداث شده اند.

نقشه 1- توزیع تراکم شهری در تبریز نکته حائز اهمیت در بررسی فوق، انطباق طبقات تراکم با ساختار اجتماعی و فضایی شهر است که بیانگر قابلیت نسبتاًدر G.I.S خوب روش های طبقه بندی ارائه شده برای بررسی تراکم های شهر و مطلوبیت بکارگیری نرم افزارهای طبقه بندی، تحلیل و انطباق داد ههای آماری با عرص ههای فضایی و مکانی است.

تحلیل روابط همبستگی بین تراکم و عوامل اجتماعی و فرهنگیبررسی روابط همبستگی بین تراکم و ساخت جمعیت شهر تبریز حاکی از روابط معنی دار بین ساخت فضایی شهر وپراکنش جمعیت در آن است که اهم این موارد در ذیل بررسی می شود: -1 تراکم جمعیت با نسبت جمعیت زیر 14 سال رابطه مثبت و کاملاً معنی داری دارد؛ به عبارت دیگر با افزایش 0 سال)مناطق شهری افزوده می شود و بالعکس.

در مقابل، تراکم با نسبت - تراکم، بر نسبت جمعیت جوان( 14 15 سال) رابطه معنی دار و منفی دارد و در مناطق کم تراکم نسبت جمعیت بزرگسال - جمعیت بزرگسال ( 64 بیش از مناطق پرتراکم است.

این موضوع تا حدودی نیز بیانگر رابطه ساختار اجتماعی اقتصادی جمعیت با میزان تراکم است؛ چرا که در مناطق پر تراکم، اقشار کم در آمد با جمعیت جوان و در مناطق کم تراکم اقشار با درآمد متوسط و زیاد با بعد خانوار کمتر زندگی م ینمایند.

-2 تراکم با نسبت باسوادی رابطه معنی دار و معکوس دارد؛ نواحی ای که تراکم جمعیت و مسکن در آنها بالاست از سطح سواد کمتری برخوردار هستند و همچنین نسبت باسوادی با نسبت جمعیت زیر 14 سال رابطه منفی دارد.

این موضوع بیانگر پایین بودن نسبت باسوادی در محلات فقیر نشین و حاشیه ای شهر است.

-3 تراکم با نسبت اشتغال رابطه معکوس دارد؛ در این راستا در نواحی ای که نسبت بیکاری در آنها زیاد است،تراکم جمعیت نیز افزایش می یابد.

به عبارت دیگر با بالارفتن سطح درآمد، فضای زندگی نیز وسیع تر می شود.

0 دارد؛ این موضوع / -4 ترا کم جمعیت با تراکم واحد مسکونی درهکتار رابطه بسیار معنی دار باسطح تبیین 975بیانگر نسبت بالای هسته ای شدن خانوار هاست.

هر چند در نواحی پر تراکم شهر تراکم خانوار در واحد مسکونی بالاست.

-5 از بعد فضایی رابطه منفی بین اندازه حوزه های آماری و تراکم جمعیت وجود دارد؛ برای تسهیل در آمار گیری حوزه های آماری در نواحی حاشیه ای که نسبت بافت پر کم است، بزرگتر و در نواحی مرکزی و متراکم، کوچک ترتعریف شده اند.

بنابراین رابطه منفی بین تراکم و اندازه حوزه ها گویای توسعه فضایی پراکنده در شهر می باشد -6 تحلیل فضایی ساخت سنی جمعیت؛ نشان دهندۀ تراکم بالای جمعیت کهنسال (بالای 65 سال) در بافت 0 سال) - 15 سال) در مناطق میانی و به ویژه در مناطق صنعتی و جمعیت جوان ( 14 - مرکزی، جمعیت بزرگسال ( 64در نواحی حاشیه ای است که علاوه بر آن که گویای خروج جمعیت جوان از بافت قدیمی شهر است؛ بیانگر تمایل افراد کهنسال به سکونت در این بافت و گرایش طبقه متوسط به اسکان در بافت میانی شهر نیز می باشد.

در عین حالیکه بعد خانوار در نواحی حاشیه ای بسیار بیشتر از نواحی داخلی و مرکزی شهر است.

به طور کلی توزیع تراکم ناخالص جمعیت شهر تبریز در سال 1375 از تابع زیر تبعیت می نموده است (شاو درصد جمعیت PST ، تراکم واحد مسکونی در هکتار Punh ، تراکم ناخالص جمعیت Denp در رابطه فوق P65 جمعیت بالای 65 سال و P درصد جمعیت با سواد، 65 Ped ، تراکم خانوار در واحد مسکونی Denu ، دانش آموزی درصد جمعیت زیر 14 سال است (همان 1985 ).

عوامل فوق با ضریب تبیین 947 در هزار توزیع تراکم در شهر P14 تبریز را بیان می کند.

همچنین براساس تحقیقی که در سال 1376 بر پایه نمون هگیری از محلات همگن در مورد مساحت واحدهای مسکونی با زیربنای مفید بعمل آمد و در آن، محله سیلاب به عنوان نمونه ای از محلات فقیر شهر، محله چوست دوزان نمونه ای از محلات تقریباً متوسط، محله نصف راه به عنوان محله نسبتاً مرفه و محله ولیعصر به عنوان محله مرفه مورد توجه قرار گرفته، نتایج زیر حاصل آمده است: