دانلود تحقیق تحلیل تحولات و تاریخ جنگ تبلیغاتی در دفاع مقدس

«تحلیل تحولات و تاریخ جنگ تبلیغاتی در دفاع مقدس» عنوان کتاب برگزیده پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی در پانزدهمین جشنواره انتخاب کتاب سال دفاع مقدس است.

به همین بهانه مروری دارد بر چکیده‌ای از این کتاب که توسط دکتر مرتضی منطقی گردآوری شده است.

در این چکیده می‌خوانیم: سرنوشت جنگ‌ها با عوامل گوناگونی پیوند دارد؛‌ اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که عامل جنگ روانی در آن اهمیتی فراوان دارد‌، اگر چه به این مهم چندان توجهی نشان نمی‌دهیم.

در دوران جنگ،‌ ایران با تبلیغات شدید،‌منظم و حساب شده عراق‌ مواجه بود.

به عنوان مثال‌، عراق تبلیغ می‌کرد: ایران آغازگر جنگ بوده است؛‌ ایران در پی گرفتن انتقام قادسیه اول است؛‌ ایران دین مجوسی و ضد اسلامی دارد و از دین به عنوان پوشش استفاده می‌کند؛‌ ایران همواره آغازگر جنگ شهرها بوده است‌؛ ایران در زدن هواپیماها و قطارهای مسافربری و ...

همواره پیشقدم بوده است‌؛ (امام) خمینی فتوا داده است که ایرانی‌ها اسرار را بکشند‌؛ ایرانی‌ها اسرا رادو تکه کرده و آنان را چنان شکنجه می‌دهند که به معلول شدنشان می‌انجامد همین طور با وجود مواجهه با مقاومت سرسختانه نیروهای عراقی برخی از مسئولان با ساده‌اندیشی در انتظار درهم شکسته شدن آنان بودند تا آن که اثرات تبلیغات عراق در مواردی مانند: تهاجم شیمیایی به شهرها،‌جنگ طلبی ایران و...

و اثرات تبلیغات مغشوش خودی که حاوی مواردی نظیر «سال سرنوشت» دادن وعده‌های «مقابله به مثل شدید»، تغییر مکرر تز«زمان به نفع ماست» و «زمان به نفع ما نیست» بود،‌در ماه‌های نخست سال ‌‌١٣٦٧ به وضوح نمایان شدند و نقش قابل توجهی را در شکست‌های ایران در سال ‌‌١٣٦٧ ایفا کردند.

گروه علوم انسانی – اجتماعی جهاد دانشگاهی در جهت برنامه‌های پژوهشی خود در دوران جنگ،‌ در حد امکانات ،‌ پژوهش و تحقیق در مسایل جنگ روانی و عملیات روانی را در دستور کار قرار داد و لازم دید برای دادن دیدی وسیع‌تر به مسئولان و دست‌اندرکاران جنگ و تبلیغات کشور در باب روش‌های جنگ روانی و عملیات روانی عراق و حامیان عرب و غربی و شرقی آن،‌ به تحلیل تبلیغات دوران جنگ بپردازد.

این تحقیق،‌ با استفاده از منابع موجود و با به کارگیری قریب به دو زهار و ‌‌٥٠٠ فیش در متن کتاب به ارائه توصیفی روش‌های جنگ روانی و عملیات عراق و حامیان آن پرداخته است.

در خصوص نحوه گردآوری داده‌های تحقیق‌، یادآور می‌شود: که مآخذ این تحقیق به ترتیب اولویت‌، بولتن‌ها ویژه روزانه خبرگزاری جمهوری اسلامی‌، رادیو عراق‌،روزنامه الثوره (ارگان رسمی حزب بعث عراق ) و برخی از تحلیل‌های منتشر شده سپاه درباره جنگ بوده‌اند.

بولتن ویژه روزانه خبرگزاری جمهوری اسلامی حاوی ترجمه مهمترین اظهارات رادیو عراق‌، رادیو عراق،‌ رادیو‌های بیگانه و تحلیل روزنامه‌های عراق و روزنامه‌های عمده غرب در خصوص ایران «جنگ ایران و عراق» و گاه برخی از گزارش‌های داخلی است که به علت تنوع منابع و اعتبار رسانه‌های مورد نظر از ارزش توصیفی بالایی برخوردارند.

چون تنها متن خلاصه شده سخنان صدام،‌در بولتن‌های ویژه خبرگزاری جمهوری اسلامی ارائه شده بود و نهادهای محل رجوع گروه پژوهش هم فاقد ترجمه اظهارات کامل وی بودند تیم تحقیق به ترجمه سخنان صدام از روزنامه الثوره (ارگان رسمی حزب بعث عراق) پرداخت و به این ترتیب بیشتر استنادهای موجود به صدام،‌از ترجمه سخنرانی‌های منعکس شده وی در روزنامه الثوره برداشت شده است.

سومین ماخذ عمده تحقیق‌، کتاب‌های (بیشتر توصیفی) سپاه درباره جنگ و برخی از گزارش‌های عینی از جبهه‌های جنگ بوده‌اند که در موارد لازم زیرنویس‌ فیش‌های برداشته شده راهنمای مراجعان به اصل منابع است.

نکته قابل تذکر، تقسیم بندی کتاب است که برای تحلیل دقیق‌تر جنگ روانی دشمن در طول دوره جنگ صورت گرفته است.

از آنجا که جنگ حالتی یکنواخت نداشت و فراز و نشیب‌های بسیاری در مراحل مختلف آن به چشم می‌خورد برای شناخت نقاط عطفی که مراحل مختلف جنگ را از یکدیگر جدا می‌ساخت گروه پژوهش به ادبیات موجود در این زمینه مراجعه کرد و در نهایت با توجه به تحلیل‌های بعضی از دست‌اندرکاران جنگ در خصوص مرحله‌بندی‌ها و تقسیم‌بندی‌ فراز و نشیب‌های جنگ‌، به توصیفی از مراحل مختلف جنگ رسید که همین مرحله بندی‌ها مبنای تحلیل روانی گروه تحقیق قرار گرفت.

با توجه به این تحلیل ،‌تحقیق حاضر سه مرحله دارد که این سه مرحله طی سه فصل ارائه شده‌اند.

فصل اول‌،به بررسی مسایل روانی جنگ از آغاز تهاجم عراق به مرزهای ایران تا تاریخ ‌‌٦٠/٧/٥ می‌پردازد.

این مرحله شامل دوران پیشروی اولیه عراق‌،انسجام نیروهای ایران و مقابله با نیروهای ارتش عراق و در نهایت،‌ رسیدن جنگ به حالت توازن قوا و تعادل در دو طرف می‌پردازد.

فصل دوم،‌از تاریخ ‌‌٥/٧/٦٠ شروع می‌شود و تا تاریخ ‌‌٢٣/٤/٦١ به طول می‌انجامد.

در این مرحله از جنگ که جامعه شاهد انسجام سیاسی – روانی‌،انسجام نیروهای ایران،‌وحدت سپاه و ارتش و در خدمت جنگ بودن دیپلماسی است،‌ پیروزی‌های بزرگ و پی در پی نصیب ایران می‌شود و صدام و ارتش عراق‌در معرض سقوط و شکست جدی‌،قرار می‌گیرد.

فصل سوم، از تاریخ ‌٢٣/٤/٦١ شروع می‌شود و تا پذیرش قطعنامه ‌‌٥٩٨ به طول می‌انجامد.

در این مرحله از جنگ، ایران شاهد فراز و نشیب‌های بسیاری در مسایل نظامی‌،سیاسی،اقتصادی و اجتماعی خویش است و حاصل این فراز و نشیب‌ها مجموعه‌ای از پیروزی‌ها و شکست‌ها است.

در ضمن در انتهای تحلیل و توصیف هر مرحله از جنگ خلاصه‌ای مشتمل بر مهمترین عناوین مطرح شده در آن مرحله آورده شده است.

دفاع مقدس و تاثیر آن در سینما وتئاتر
تئاتر هنری است والا و ارزشمند که نقش مهم و ژرفی در فرهنگ بشری داشته است.

هنر تئاتر از دیرباز بشر را تحت تاثیر قرار داده است و این تاثیرگذاری تا به امروز ادامه دارد.

تئاتر تعالی بخش فرهنگ و روح آدمی است و همین امر سبب شده است پیچیده‌ترین و مهمترین مسائل انسانی در تئاتر مطرح شود.

موضوع‌هایی چون حسادت، قساوت، جنایت، شهوت، خیانت، ثروت و...

همواره دستمایه نمایشنامه‌نویسان جهان قرار گرفته است و افرادی را که به تماشای آن تئاترها نشسته‌اند، تحت تاثیر قرار داده است اما تئاتر مقاومت به معنای واقعی آن متعلق به دوران جدید و پدیده‌ای متاخر است و شاید بیش از هر دوره دیگری به دوران جنگ‌هی جهانی اول و دوم باز می‌گردد و پیشینه‌ای طولانی در هنر تئاتر ندارد.

به عبارت دیگر تئاتر مقاومت، پدیده‌ای مدرن است و همگام با تغییر و تحولات و عصر مدرن پیشرفته است.

مقاومت و تئاتر منتسب به آن بر اثر هجوم کشورها و گروه‌های متجاوز پدیده‌ آمده است و اگر مقاومتی شکل گرفته است ناگزیر هجوم و یا تجاوزی آن سوی دیگر وجود داشته است.

به عبارت روشن‌تر هسته‌های مقاومت در جوامع و کشورهای مختلف بیشتر در مقابل جنگ‌های ناخواسته و تحمیلی صورت گرفته‌اند و از همین رو است که مقاومت وتئاتر، مقاومت به لحاظ مفهومی و بارارزشی آن همواره قابل توجه بوده است.

اگر در یک سو جنگ‌طلبی و تجاوزگری بوده در سوی دیگر مقاومت و طلح‌طلبی تجلی یافته است.
 

اگر در یک سو جنگ‌طلبی و تجاوزگری بوده در سوی دیگر مقاومت و طلح‌طلبی تجلی یافته است.

آنچه دوران جنگ تحمیلی عراق علیه ایران را منحصربه فرد کرده است جهان بینی و ایدئولوژی رزمندگان ایرانی است.

بنابراین جنگ عراق با ایران را می‌توان جنگ ایدئولوژی‌ها نامید.

نشانه‌های این جنگ ایدئولوژیک را در گفتارها و رفتارهای رهبر فقید کشورمان امام خمینی(ره) بیش از پیش می‌توان یافت.

امام خمینی(ره) جنگ ایران و عراق را جنگ اسلام و کفر نامید و اگر چه مقامات عراقی نظامیان خود را آزاد گذاشته بودند تا حتی به غیر نظامیان کشورمان نیز وحشیانه حمله کنند وغیر انسانی‌ترین رفتارها را در جنگ نشان دادند، اما رهبر انقلاب، مسئولان کشورمان و رزمندگان ما همواره اخلاق جنگ را رعایت کردند و بر دفاعی بودن جنگمان تاکید می‌کردند.

تعریف دفاع مقدس تئاتر دفاع مقدس گونه تئاتر در کشور ماست که در آن ارزش‌های انسانی رزمندگان یا خانواده‌های ایرانی به شیوه‌ای دراماتیک و نمایشی به روی صحنه می‌روند.

بنابراین این گونه نمایشی در درجه نخست باید ویژگی‌ها و عناصر هنر در آن جاری و ساری باشد.

شخصیت‌ها و یا تیپ‌های نمایشی این گونه تئاترها غالباً انسانهایی هستند که یا شروع کننده جنگ بوده‌اند و عراقی‌ هستند و یا ایرانی‌اند و نقش دفاعی به خود گرفته‌اند.

در این نمایش‌ها گاهی خط مقدم و سنگرهای جبهه جنگ مکان وقوع اتفاق‌ها هستند و یا آدمها و انسانهای مرتبط با جنگ در پشت جبهه‌ها مورد توجه قرار گرفته‌اند و اتفاق‌ها کیلومترها دورتر از جبهه به وقوع می‌پیوندند.

گاهی حملات و تجاوزهای دشمن چنان محور اصلی نمایش را تشکیل دهند که گویی همه جنگ در صورت و فیزیک جنگ خلاصه می‌شود و گاهی چنان انتزاعی به آدم‌های جنگ پرداخت می‌شود که گویی در جبهه تنها خلوت نشینی و مناجاتهای شبانه اصل بوده و توپ و تفنگ و خمپاره و تانک و هواپیمای بمب‌افکن تنها قصه و خیال بوده است.

همه این نمایش‌ها در ردیف تئاتر مقاومت قرار می‌گیرند و نمی‌توان گستره تعریف دفاع مقدس را بی‌دلیل محدود کرد.

بنابراین به تعداد نمایشنامه‌نویسان و کارگردانهایی که درک و معرفتی از جبهه و جنگ دارند می‌توان از تئاتر دفاع مقدس تعریف ارائه کرد.

اگر نویسنده متن‌های نمایشی‌ و کارگردان در آثار خود ادارک و فهم بهتری از جنگ تحمیلی داشته باشند و به عبارتی فلسفه جنگ تحمیلی را خوب بشناسند و به تحلیل درستی برسند، در نتیجه آثار آنها نیز مخاطب جستجوگر و سخت‌گیر را ارضا، خواهد کرد و در غیر اینصورت مخاطب آن نمایش را باور نخواهد کرد.

اما بی‌درنگ باید یاد‌آوری کرد و بر این نکته پای فشرد که شناخت و تحلیل درست موضوعی تاریخی، همانند جنگ ایران و عراق شرط لازم برای خلق اثری ماندگار است و نه شرط لازم و کافی.

کوتاه سخن اینکه شناخت فلسفه جنگ تحمیلی 8 ساله عراق بر علیه ایران و نیز بازیابی اجزاء گوناگون چنین جنگی تنها نیمی از راهی است که نمایشنامه‌نویس و کارگردان تئاتر باید طی نمایند.

مارتین اسلین در کتاب نمایش چیست؟

می‌گوید:«قالب نمایشی تماشاگر را در درک و تفسیر متن پوشید‌ه‌ای که در پشت متن مشهود قرار گرفته است آزاد می‌گذارد.

به عبارت دیگر وی را در موقعیت همان کاراکتری قرار می‌دهد که مورد خطاب واقع شده است.

لذا تماشاگر می‌تواند به جای آن که صرفاً شرح وصف احساسی را بخواند یا بشنود آن احساس را مستقیماً تجربه کند.

علاوه بر این، ضرورت تفسیر مستقل کنش‌ها بر دلهره و انتظار تماشاگر در مسیر داستان می‌افزاید.

به این ترتیب تماشاگر در واقع داخل گود قرار گرفته و مستقیماً با رویدادها رودرو می‌شود.» تئاتر دفاع مقدس به دلیل ویژگی‌های خاص آن تاثیرات بسیاری بر مخاطب خود خواهد گذاشت.

زیرا این گونه‌ی تئاتری آمیخته است با موضوع‌های دینی، مذهبی، اعتقادی و فرهنگی جامعه ما.

بنابراین می‌توان بر این نظریه اسلین تاکید کرد که«امکانات نمایش بسیار بیشتر از یک افزار محض عمل می‌کند و آن انتقال الگوهای رفتاری جامعه به اعضای آن است.

نمایش همچنین می‌تواند وسیله‌ای در خدمت اندیشه و روند شناختگر باشد.

نمایش نه تنها ملموس‌ترین ـ یعنی غیر انتزاعی‌ترین نوع تقلید هنری ازـ رفتار واقعی انسانهاست، بلکه ملموس‌ترین قالب اندیشه ورزی و تعمق در اطراف وضعیت‌های انسانی نیز هست.

هر چه سطح تجربه بالاتر باشد.

اندیشه از واقعیت دورتر می‌شود.» نتیجه آن که هرچه به آدم‌های جنگ و اهداف، آرمان‌ها و موقعیت‌ آنها نزدیک‌تر شویم می‌توان تعریف دقیق‌تر، جامع‌تر و واقع بینانه‌تری از جنگ ایران وعراق ارائه کرد.

خاستگاه تئاتر مقاومت آنچه مشخص است این است که تئاتر دفاع مقدس در ایران هنری تحمیلی نیست.

چه بسا اگر این گونه بود پس از نزدیک به یک قرن که از آغاز ایران و عراق می‌گذرد می‌بایست اثری این‌گونه تئاتری وجود نمی‌داشت.

در هیچ کجای دنیا نیز هنرهای بخشنامه‌ای و دستوری پایدار و ما نبوده‌اندو در گذر زمان از بین رفته‌اند.

پدیده جنگ ایران و عراق اگر چه از حیث پدیدار شناسانه‌اش بررسی شود، موجودی واقعی است اما از نظر محتوایی موجودی حقیقی است.

کشوری با همه امکاناتش در برابر دشمن متجاوز ایستاد و هشت سال سختی‌ها و مصائب را تحمل کرد و از این آزمون مهم و طاقت‌فرسا انسانهایی سربرآورندکه گویی بر چشم برهم زدنی طی طریق کردند و همچون سالکان ممتاز ره صدساله را در کوتاه زمانی پیمودند.

به عبارتی دیگر بسیاری از رزمندگان ما جنگ را مسیر دشوار و صعبی می‌دانستند که گذر از آن روح و روان آدمی را صیقل می‌دهد و او را به معرفتی یگانه می‌رساند.

در واقع از نظر رزمندگان ایرانی واقعه جنگ همچون دانشگاهی است که مدرک فارغ التحصیلی آن زمانی اعطا می‌شود که روح و روان آدمی از کوره‌های مذاب سختی گذرکرده باشد و به تعلی و تکامل رسیده باشد.

از این رو انسانی که در جنگ شرکت کرده است زودتر به بلوغ فکری و معرفتی می‌رسد.

کسانی در این آزمون دشوار بهترین نمره‌ها را می‌گیرند که به وصال حق نائل آمده باشند.

از سوی رزمنده ایرانی که تمام ایمان و باور دینی خود را پشتوانه روحی و دفاعی خود می‌دانست، نمی‌توانست طرف مقابل را نیز حق بداند.

بنابراین پدید آمدن عبارت‌هایی چون«جبهه‌های جنگ عراق علیه باطل»،«جنگ اسلام و کفر»، «اسلام ناب محمدی و اسلام آمریکایی» و...

بی‌دلیل نیست.

زیرا طبیعی است که ملتی که در سال 1357 انقلابی بزرگ مرا به پیروزی رسانده و سمت و سوی آن دینی و اسلامی بوده است، اگر مورد حمله و تجاوز قرار گیرد، همانند آن خواهد بود که متجاوز نسبت به دین و ایمان آن ملت اعلان جنگ کرده است.

از این رو جنگ عراق علیه ایران، جنگ کفر علیه السلام نام گرفت.

در دوران جنگ و پس از آن صدها مقاله و کتاب پیرامون جنگ ایران و عراق چاپ و منتشر شد و جوانب مختلف جنگ مورد تحلیل، نقد و بررسی قرار گرفت و این تحلیل و نقد و بررسی‌ها تنها به کتاب و مقاله پرداختند.

در حوزه هنر می‌توان گفت که هنرهایی چون تئاتر تاثیر بیشتری از واقعه جنگ ایران و عراق پذیرفتند و آثار قابل توجهی در این زمینه خلق شد.

تئاتر دفاع مقدس اگر چه ابتدا متولیان مشخصی نداشت و حرکتی خودجوش بود اما رفته شکل و محتوایی مشخص پیدا کرد.

چون موضوع دفاع مقدس خاستگاهی ملی، دینی داشت ناگزیر تئاتر متاثر از این موضوع نیز خاستگاهی ملی و دینی یافت.

به عبارت صریح‌تر تئاتر دفاع مقدس موضوعی روشنفکرانه و یا انتزاعی نبود تا در خیال و ذهن نمایشنامه‌نویس متولد شود و پرورش یابد.

این تئاتر از دل گروه‌هایی برمی‌خاست که دفاع مقدس دغدغه‌شان بود و گریبان آنها را رها نمی‌کرد.

این تئاتر از دل آئین و خون و شهادت وایثار برآمده بود و بی پی و ریشه نبود.

نمی‌خواهیم بگوییم تئاتر دفاع مقدس در کشور ما ایده‌ال و آرمانی متولد شد و به بلوغ رسید.

تنها می‌خواهیم بگوییم تئاتر دفاع مقدس در کشور ما ایده‌ال و آرمانی متولد شد و به بلوغ رسید.

تنها می‌خواهیم یادآوری کنیم که این تئاتر از کدام تاریخ و تمدن و با کدام پشتوانه فکری و اندیشگی ریشه گسترانده است.

اما باید همواره به این سوال نیز پاسخی در خور داد که وضعیت موجود ما تئاتر دفاع مقدس، چگونه است؟

کمیت و کیفیت آن در چه سطحی است و آیا درک و شناخت درستی از وضعیت اکنون تئاتر دفاع مقدس وجود دارد؟

وضعیت موجود تئاتر دفاع مقدس اگر به تاریخچه تئاتر دفاع مقدس نظری بی‌افکنیم با انبوهی از نمایشنامه‌های چاپ شده و چاپ نشده مواجه خواهیم شد.

تعداد زیادی از آنها فرصت یافته‌اند که به صورت صحنه‌ای، تلویزیونی، رادیویی، خیابانی و عروسکی اجرا شوند و تعداد قابل توجه دیگری از نمایشنامه‌ها به دلایل گوناگون حتی فرصت انتشار نیز نیافته‌اند چه رسد به اینکه تماشاگر آنها را روی صحنه تماشا کند.

به طور کلی می‌توان نمایش‌های تئاتر دفاع مقدس را به دو گروه تقسیم بندی کرد: 1-دوران 8 ساله دفاع مقدس(1359تا1367) 2-دوران پس از جنگ(1367 تاکنون( دوران 8 ساله دفاع مقدس همچنان که شرح دادیم کشور و ملت ایران دچار جنگی ناخواسته شد و برای دفاع از خود ناگزیر بود سلاح بردوش گیرد و دشمن را بر سرجای خود بنشاند.

در دوران جنگ طبیعی است که بیشترین توجهات مسئولان و مردم هر کشور به موضوع تهییج و ترغیب افراد برای حضور در جبهه معطوف می‌شود.

از این رو در دوران جنگ ایران و عراق نیز بسیاری از آثار هنری و از جمله آثار تئاتری هدفشان تبلیغ و زنده نگاه داشتن موضوع در اذهان افراد جامعه بود.

این تئاترها بیشتر حماسی بودند و سعی می‌کردند جامعه را بیش از پیش با موضوع جنگ آشنا سازند و نسل جوان و فعال جامعه را به سوی رفتن به جبهه ترغیب کنند.

در چنین بستری غیر طبیعی نمود که نمایشنامه‌نویس از جنگ و آدم‌های جنگ فاصله بگیرد و به نقد موضوع بپردازد.

آنچه اهمیت داشت نقل موضوع و تحریک احساسات و عوامل انسانی بود.

بنابراین در این نمایش‌ها دو هدف اساسی و عمده مورد نظر بود.

یکی ایجاد انگیزه برای کسانی که توان و استعداد و نبرد با دشمن را داشتند و دیگری تقویت روحیه رزمندگان ایرانی اما شاخصه‌ اصلی نمایش‌های دوران جنگ این بود که این نمایش‌ها غالبا تبلیغی بودند.

یعنی همه عناصر و اجزا نمایش در خدمت هدفی مشخص بود و آن هدف تبلیغ برای مشارکت بیشتر مردم در مبارزه با تجاوزگر بود.

البته در چنین شرایط و در دورانی چنین نظر گاهی طبیعی است.

دوران پس از جنگ با پذیرش قطعنامه 598 در 27 تیرماه سال 1367 نقطه عطفی در تاریخ ایران و عراق رخ داد و بابهای تازه‌ای را در حوزه‌های فرهنگی و هنری گشود.

اکنون که آرام آرام جنگ به نقطه پایانی خود می‌رسید نگاه‌های تازه‌ای به این پدیده جهانی و تاریخی بوجود می‌آمد.

حال نمایشنامه‌نویسان و گروههای تئاتری می‌توانستند از آن دوران و آدمهای جنگ فاصله بگیرند و نگاه منتقدانه‌ای به پدیده جنگ و دفاع مقدس داشته باشند اکنون تئاترهای دفاع مقدس بر آن نبودند که نقل جنگ کنند.

آنها در پی نقد جنگ بودند.

تبلیغ از این تئاترها رخت بر بسته بود و جامه تحلیل بر قامت تئاترهای دفاع مقدس خود‌نمایی می‌کرد.

البته این روند به ضرورت شرایط زمانی پیش آمده بود و گاهی غیر منصفانه و بی‌محابا تا آنجا پیش می‌رفت که نقش آفرینان دفاع مقدس در جایگاه متهمی می‌نشستند.

اکنون پس از گذشت16 سال از زمان پایان جنگ تئاتر دفاع مقدس بیشتر در قالب جشنواره‌ها مطرح می‌شود.

جشنواره‌های منطقه‌ای و جشنواره‌های سراسری تئاتر دفاع مقدس هر سال برگزار می‌شود نمایش متعددی با این مضمون حداقل برای یک یا دو بار به روی صحنه می‌روند.

اگر چه جشنواره تئاتر دفاع مقدس که امسال یازدهمین دوره آن را پشت سر می‌گذارد می‌توانست آغاز زودتر داشته باشد و تجربیات بیشتری در این زمینه کسب شود.

اما امروزه تئاتر دفاع مقدس تنها در جشنواره خلاصه شده و همین جشنواره نیز از سوی مسئولان تئاتر کشور جدی تلقی نمی‌شود.

بنابراین تعجبی ندارد که برخی از سالها به علت نبود بودجه لازم یا نبود هماهنگی میان نهادها و سازمان‌های حامی این گونه‌ی تئاتری، جشنواره برگزار نشود گویا جشنواره تئاتر دفاع مقدس چندان اثری بر کمیت و کیفیت این نوع تئاترها ندارد.

جدا از وضعیت جشنواره‌ها و به ویژه جشنواره تئاتر دفاع مقدس ـ که وضعیت دلپسندی نیست ـ نکته مهمی در این زمینه وجود دارد که باید به آن توجه کرد.

واقعیت این است که متاسفانه بیشتر تئاترهای کشورـ با ژانرهای مختلف ـ مولود و فرزند جشنواره‌ها هستند و این در حالی است که منطقی آن است که ابتدا تولید و اجرای تئاتر در سالنها وجود داشته باشد.

و بعد جشنواره‌ها متولد شوند و به ارزیابی آن آثار بپردازند.

از سوی دیگر گویا تئاتر دفاع مقدس به تئاتر صحنه‌ای ختم شده است و رسانه‌ای مانند رادیو و تلویزیون در این زمینه وظیفه و تعهدی ندارد.

نمایش رادیویی و تئاتر تلویزیونی یا تله تئاتر وضعیت بغرنجی در سالهای اخیر پیدا کرده‌اند و در میان معدود آثاری که از رادیو و تلویزیون پخش شده‌اند، نمایش‌های دفاع مقدس کمترین نمایش‌های رادیویی و تلویزیونی را تشکیل می‌دهند.

این در حالی است زبان هنر می‌تواند هر موضوعی را ماندگار کند.

در چنین روزگاری کسانی هم که در زمینه تئاتر دفاع مقدس فعالیت می‌کنند محک جدی نخورده‌اند و در بی‌رونقی بازار، کالای خود را عرضه کرده‌اند.

برخی از نمایشنامه نویسان را تعهدشان ملزم کرده است تا دست به قلم ببرند و با چنین نگاهی بدیهی است که در بسیاری موارد فرم و شکل فدای محتوا می‌شود.

صداقت و راستی در قلمشان هست اما تکنیک و اصول نمایشنامه‌نویسی چندان جدی گرفته نشده است.

حال آن که به قول استانیسلاوسکی این درست است که هر کس باید روش خاص خود را بیافریند اما یک اندیشه خوب، اگر بد عرضه شود تا مدتها مرد همی‌ ماند.

در واقع ضعف برخی نمایشنامه نویسان ما در زمینه دفاع مقدس همان موضوع«اندیشه خوب و عرضه بد» است.

حال سوال اصلی این است که آیا وضعیت کنونی تئاتر دفاع مقدس ایده‌ال و آرمانی است؟

در پاسخ باید گفت اگر چه هیچ گاه انسان از جایگاه و موقعیتی که در آن قرار دارد، راضی نیست اما این فزون خواهی و آرمان طلبی به معنای این نیست که تئاتر دفاع مقدس در موقعیت مطلوب و آرمانی قرار گرفته است.

وضعیت آرمانی بررسی و تحلیل وضعیت مطلوب امری پیچیده و تامل برانگیز است.

رسیدن به چنین نقطه‌ای از اندیشه‌ای پیچیده نشات می‌گیرد و نمی‌توان با ساده‌انگاری به نقطه مطلوب رسید.

اما اندیشه‌ پیچیده چیست و واجد چه ویژگیهایی است.

ادگارمورن اندیشمند فرانسوی در مورد اندیشه‌ی پیچیده نظریات جالبی دارد.

او می‌گوید:«اندیشه‌ی پیچیده اندیشه‌ای است که عدم قطعیت را در خود دارد و قادر به فهم سازمان نیز هست.

اندیشه پیچیده می‌تواند ارتباط و پیوند دهد.

هم بافت و فراگیر و جهانی کند و در عین حال ویژگی‌ و تشخیص و عینیت را بپذیرد.» تازمانی که به طور کامل اندیشه‌ی پیچیده در جامعه تئاتری ما نهادینه شود به طور اجمال به موضوعاتی اشاره می‌کنیم که تفکر و تامل در آنها می‌تواند ما را در رسیدن به نقطه مطلوب یاری نماید.

1-وضعیت تولید نمایشنامه و تئاتری صحنه‌ای، عروسکی، خیابانی و نیز نمایش‌های تلویزیونی و رادیوی از منطق درستی پیروی نمی‌کند.

2-در وضعیت مطلوب جشنواره‌های تئاتر دفاع مقدس از نظر کیفی دارای ارزش‌های علمی و نمایشی بالایی هستند.

3-اجرای عمومی تئاتر دفاع مقدس در وضعیت مطلوب رونق یافته است و اجرای این گونه تئاترها در طول سال و در شهرهای مختلف کشور مشاهده می‌شود و جشنواره مکانی برای اجرای مجدد و با انگیزه داوری شدن آثار بر پا می‌شود.

4-در وضعیت آرمانی نمایشنامه‌ها، مقالات و نقدهای تئاتر دفاع مقدس به طور مستمر چاپ و منتشر می‌شوند و در دسترس علاقمندان قرار می‌گیرند.

5-تماشاگران و مردم علاقمند به تئاتر داوران بی‌غرض و منصفی هستند.

6-پدیده‌های فرهنگی یا اجتماعی در بستر زمان دچار آفت فراموشی و یا انحراف می‌شوند.

7-از آنجا که تئاتر دفاع مقدس می‌تواند وسیله‌ای برای انتقال فرهنگ ملی و دینی مردم ایران زمین باشد، بدیهی است حضور گروههای تئاتر دفاع مقدس در سایر کشورها و اجراهای متناوب آنها در خارج از کشور ضروری می‌نماید.

8-اگر اعتقاد داریم که رونق تئاتر دفاع مقدس به دلایل مختلف، مهم و حیاتی است و می‌تواند جهان را نیز متاثر کند، در وضعیت آرمانی گروههای تئاتری سایر کشورها نیز درکنار گروههای تئاتری دفاع مقدس به اجرا می‌پردازند.

9-در وضعیت مطلوب سمینارها و نشست‌های محلی، ملی و بین المللی در زمینه تئاتر مقاومت رونق دارد و این گونه نشست‌های علمی و پژوهشی می‌تواند فقرر تئوریک تئاتر دفاع مقدس را از بین ببرد و بر غنا و اعتبار این گونه‌ی تئاتری بیفزاید.

10- تئاتر دفاع مقدس تنها به نمایش‌های صحنه‌ای منحصر و محدود نمی‌شود.

11-دفاع مقدس از حیث شکل و محتوا پدیده‌ای ملی است و تئاتر دفاع مقدس نیز زائیده آن پدیده‌ ملی است.

از این رو تئاتر دفاع مقدس نیاز به پژوهش‌ها و بررسی‌های علمی دائمی دارد.

12-اگر چه تئاترهای مقاومت و تئاتر دفاع مقدس وجهی ایدئولوژیک دارند و نمی‌توان هر نمایشی را اجازه داد تا اجرای عمومی داشته باشد اما نباید فراموش کرد که آزمون و خطا لازمه رشد و استحکام هر موضوع تجربی است.

13-در وضعیت مطلوب و نقطه آرمانی تئاتر دفاع مقدس سطح اطلاعات و دانش هنرمندان و فعالان عرصه تئاتر دفاع مقدس افزایش یافته است.

انتشار مداوم و مستمر نشریه خبری- تحلیلی تئاتر دفاع مقدس چنین کارکرد مهمی را می‌تواند به عهده گیرد.

مشکلات پیش‌رو تئاتر دفاع مقدس با مشکلات گوناگونی روبروست اما مهمترین آنها را می‌توان به اختصار این گونه برشمرد: 1-سیاستگذاری و برنامه‌ریزی مدون و مشخصی در زمینه تئاتر دفاع مقدس وجود ندارد و متناسب با سلیقه و ذوق مسئولان این سیاست‌ها متغیر و حتی متضادند.

2-تئاتر دفاع مقدس متولی مشخصی ندارد و نهادها و سازمانهای مختلف بخشی است از این وظایف و مسئولیت‌ها را انجام می‌دهد.

3-سخت‌‌گیری‌ها و محدودیت‌هایی در اجرای تئاتر دفاع مقدس اعمال می‌شود و از همین رو جسارت و نو‌آوری و خلاقیت در این گونه تئاتری جلوه‌ای ندارد.

4-تئاتر دفاع مقدس دارای بودجه مشخصی نیست و هر سال متناسب با اوضاع و شرایط جامعه تغییر می‌یابد.

5-کمتر صاحب نظری است که درباره نمایش‌های دفاع مقدس اظهار نظر کرده باشد و به ضعف نمایشنامه‌نویسی و کارگردانی در این زمینه اشاره‌ای نکرده باشد.

6-جشنواره‌های تئاتر دفاع مقدس نتوانسته است آن چنان که باید و شاید جایگاه واقعی خود را در میان جشنواره‌های تئاتر بیابد.

این جشنواره‌ دچار روزمرگی و دور و تسلسل شده است و هر سال برگزار می‌شود بی‌آنکه گشایش یا پیشرفت قابل توجهی در نحوه برگزاری و کیفیت نمایش‌ها ایجاد شود.

7-تئاتر دفاع مقدس در سالهای اخیر دچار رکود و سکون شده است.

8-اجرای عمومی نمایش‌های دفاع مقدس اندک است و همین امر سبب شده تا رونقی در گونه‌ی نمایشی وجود نداشته باشد.

9-متاسفانه اطلاع رسانی بسیار ضعیفی در مورد تئاتر دفاع مقدس صورت نمی‌گیرد بسیاری از نمایشنامه‌نویسان برای یافتن منابع و ماخذ مورد نیاز خود با مشکل بسیاری روبرو هستند.

10-گروههایی که در زمینه تئاتر دفاع مقدس فعالیت می‌کنند با یکدیگر هیچگونه ارتباط و تعاملی با یکدیگر ندارند و متاسفانه این از هم گسیختگی گروهها تنها به گروههای داخل کشورمان منحصر نمی‌شود بلکه این گروهها با گروههای نمایشی سایر کشورها نیز ارتباطی ندارند.

دکتر منوچهر محسنی در کتاب جامعه‌شناسی جامعه اطلاعات می‌گوید:« واقعیت آن است که در زیر بنای اصلی شبکه‌های اطلاعاتی در مقیاس جهانی زبان انگلیسی دارای نقش بسیار اساسی است.

و این حداقل از دو جهت است.

یکی اینکه اساساً فرمان‌ها علیرغم تبدیل چهره‌ مبادله‌ای برنامه‌ها که می‌تواند به زبان محلی بشد به زبان انگلیسی است و دانستن حداقلی از آن تا حدودی ضروری است و اما علت اصلی و بسیار مهم این است که بالاترین حجم اطلاعات عرضه شده در سطح جهانی به زبان انگلیسی است زیرا هم پوشش اجتماعی بیشتری دارد و هم تولید کنندگان عمده انگلیسی زبان هستند.» راهکارهای برون رفت از وضعیت‌ فعلی وضعیت فعلی تئاتر دفاع مقدس مطلوب نیست و با مشکلات زیادی روبروست.

بیشتر کسانی که چنین عقیده‌ای دارند صرفاً به ابزار عقیده بسنده می‌کنند و راهکاری ارائه نمی‌دهند.

برخی از این راهکارها نیز غیر منسجم و غیر عملی است.

مانند آن که بگوییم برای رونق این تئاترها هنرمندان تئاتر را باید مجبور کرد تا برای اجرای تئاترهای دلخواه خود حداقل یک یا دو سالی یک بار تئاتری با موضوع دفاع مقدس اجرا کنند.

این پیشنهاد و پیشنهادهایی از این دست ناگفته پیدا است که به کدام سرنوشت و نتیجه‌ای محکوم خواهند شد.

بنابراین در ارائه راهکارهای برون رفت از این وضعیت باید جامعه ایرانی را شناخت و راهکارهایی بومی و متناوب با وضعیت فرهنگی و هنری کشور ارائه داد.

برخی از این راهکارها می‌تواند به گشایشی در وضعیت کنونی تئاتر دفاع مقدس منجر شود و به طور اجمال بدین شرح بیان می‌شود: 1-تاسیس پژوهشکده تئاتر دفاع مقدس می‌تواند نقطه عطفی در ساختار تئاتر دفاع مقدس ایجاد کند.

2-چاره‌ای نیست جز آن که اهمیت تئاتر دفاع مقدس را پیش در یابیم و حمایت‌های مادی و معنوی از گونه تئاتری را معطوف به زمان مکان خاص نکنیم.

3-افزایش کمی اجراهای عمومی تئاتر دفاع مقدس سبب می‌شود تا از دل آن کیفیت مطلوب پدید آید.

4-اجازه دهیم آزمون و خطای بیشتری برای نمایشنامه‌نویسان و کارگردان‌های تئاتر دفاع مقدس به وجود آید و آنان با تجربه کردن بیشتر رشد و تعالی یابند.

5-باید تلاش کینم که گروههای حرفه‌ای تئاتر در زمینه دفاع مقدس به وجود آیند و در طول سال به شکلی فعال به تمرین، اجرا و آموزش هنر تئاتر بپردازند.

6-تئاتر دانشجویی ظرفیت ناشناخته و بالقوه بسیاری دارد.

شناسایی گروه‌های تئاتری در دانشگاهها و سرمایه‌گذاری بر روی آنها بهترین و کم هزینه‌ترین شیوه سرمایه‌گذاری است که نتایج بسیاری به همراه خواهد آورد.

7-باید زمینه‌ آشنایی و ارتباط گروههای تئاتری را با آدم‌هایی که در جنگ شرکت داشته‌اند و یا به خوبی با جنبه‌های آن آشنایی دارند، ایجاد کرد.

نتیجه گیری جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و مقاومت شگرف مردم در مقابل تجاوزگران به عنوان پدید‌ه‌ای ارزشمند در تاریخ این مرز و بوم ثبت و ضبط خواهد شد و آیا خلق اثری ماندگار با توجه به این قطعه از تاریخ معاصر کشورمان با زبانی تاثیرگذار از زبان هنر میسر است؟

هنر است که پدیده‌ و موضوعی را ماندگار و جاودان می‌کند.

ارتقاء بخشیدن به تئاتر دفاع مقدس همانند انجام دفاع مقدس نیاز به عزم ملی دارد و نمی‌توان باری به هر جهت آن را به سر منزل مقصود رساند.

هر چه قدر تئاتر دفاع مقدس بالنده‌تر و پویاتر باشد، هم موضوع دفاع مقدس در جامعه زنده خواهد ماند و هم جامعه تئاتری در کشور به تحرک و شادابی بیشتری خواهد رسید.

«تحلیل تحولات و تاریخ جنگ تبلیغاتی در دفاع مقدس» عنوان کتاب برگزیده پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی در پانزدهمین جشنواره انتخاب کتاب سال دفاع مقدس است.

در این چکیده می‌خوانیم: سرنوشت جنگ‌ها با عوامل گوناگونی پیوند دارد؛‌ اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که عامل جنگ روانی در آن اهمیتی فراوان دارد‌، اگر چه به این مهم چندان توجهی نشان نمی‌دهیم.

در دوران جنگ،‌ ایران با تبلیغات شدید،‌منظم و حساب شده عراق‌ مواجه بود.

و اثرات تبلیغات مغشوش خودی که حاوی مواردی نظیر «سال سرنوشت» دادن وعده‌های «مقابله به مثل شدید»، تغییر مکرر تز«زمان به نفع ماست» و «زمان به نفع ما نیست» بود،‌در ماه‌های نخست سال ‌‌١٣٦٧ به وضوح نمایان شدند و نقش قابل توجهی را در شکست‌های ایران در سال ‌‌١٣٦٧ ایفا کردند.

گروه علوم انسانی – اجتماعی جهاد دانشگاهی در جهت برنامه‌های پژوهشی خود در دوران جنگ،‌ در حد امکانات ،‌ پژوهش و تحقیق در مسایل جنگ روانی و عملیات روانی را در دستور کار قرار داد و لازم دید برای دادن دیدی وسیع‌تر به مسئولان و دست‌اندرکاران جنگ و تبلیغات کشور در باب روش‌های جنگ روانی و عملیات روانی عراق و حامیان عرب و غربی و شرقی آن،‌ به تحلیل تبلیغات دوران جنگ بپردازد.

این تحقیق،‌ با استفاده از منابع موجود و با به کارگیری قریب به دو زهار و ‌‌٥٠٠ فیش در متن کتاب به ارائه توصیفی روش‌های جنگ روانی و عملیات عراق و حامیان آن پرداخته است.

در خصوص نحوه گردآوری داده‌های تحقیق‌، یادآور می‌شود: که مآخذ این تحقیق به ترتیب اولویت‌، بولتن‌ها ویژه روزانه خبرگزاری جمهوری اسلامی‌، رادیو عراق‌،روزنامه الثوره (ارگان رسمی حزب بعث عراق ) و برخی از تحلیل‌های منتشر شده سپاه درباره جنگ بوده‌اند.

بولتن ویژه روزانه خبرگزاری جمهوری اسلامی حاوی ترجمه مهمترین اظهارات رادیو عراق‌، رادیو عراق،‌ رادیو‌های بیگانه و تحلیل روزنامه‌های عراق و روزنامه‌های عمده غرب در خصوص ایران «جنگ ایران و عراق» و گاه برخی از گزارش‌های داخلی است که به علت تنوع منابع و اعتبار رسانه‌های مورد نظر از ارزش توصیفی بالایی برخوردارند.

چون تنها متن خلاصه شده سخنان صدام،‌در بولتن‌های ویژه خبرگزاری جمهوری اسلامی ارائه شده بود و نهادهای محل رجوع گروه پژوهش هم فاقد ترجمه اظهارات کامل وی بودند تیم تحقیق به ترجمه سخنان صدام از روزنامه الثوره (ارگان رسمی حزب بعث عراق) پرداخت و به این ترتیب بیشتر استنادهای موجود به صدام،‌از ترجمه سخنرانی‌های منعکس شده وی در روزنامه الثوره برداشت شده است.

سومین ماخذ عمده تحقیق‌، کتاب‌های (بیشتر توصیفی) سپاه درباره جنگ و برخی از گزارش‌های عینی از جبهه‌های جنگ بوده‌اند که در موارد لازم زیرنویس‌ فیش‌های برداشته شده راهنمای مراجعان به اصل منابع است.

از آنجا که جنگ حالتی یکنواخت نداشت و فراز و نشیب‌های بسیاری در مراحل مختلف آن به چشم می‌خورد برای شناخت نقاط عطفی که مراحل مختلف جنگ را از یکدیگر جدا می‌ساخت گروه پژوهش به ادبیات موجود در این زمینه مراجعه کرد و در نهایت با توجه به تحلیل‌های بعضی از دست‌اندرکاران جنگ در خصوص مرحله‌بندی‌ها و تقسیم‌بندی‌ فراز و نشیب‌های جنگ‌، به توصیفی از مراحل مختلف جنگ رسید که همین مرحله بندی‌ها مبنای تحلیل روانی گروه تحقیق قرار گرفت.

با توجه به این تحلیل ،‌تحقیق حاضر سه مرحله دارد که این سه مرحله طی سه فصل ارائه شده‌اند.

فصل اول‌،به بررسی مسایل روانی جنگ از آغاز تهاجم عراق به مرزهای ایران تا تاریخ ‌‌٦٠/٧/٥ می‌پردازد.

این مرحله شامل دوران پیشروی اولیه عراق‌،انسجام نیروهای ایران و مقابله با نیروهای ارتش عراق و در نهایت،‌ رسیدن جنگ به حالت توازن قوا و تعادل در دو طرف می‌پردازد.

فصل دوم،‌از تاریخ ‌‌٥/٧/٦٠ شروع می‌شود و تا تاریخ ‌‌٢٣/٤/٦١ به طول می‌انجامد.

در این مرحله از جنگ که جامعه شاهد انسجام سیاسی – روانی‌،انسجام نیروهای ایران،‌وحدت سپاه و ارتش و در خدمت جنگ بودن دیپلماسی است،‌ پیروزی‌های بزرگ و پی در پی نصیب ایران می‌شود و صدام و ارتش عراق‌در معرض سقوط و شکست جدی‌،قرار می‌گیرد.

فصل سوم، از تاریخ ‌٢٣/٤/٦١ شروع می‌شود و تا پذیرش قطعنامه ‌‌٥٩٨ به طول می‌انجامد.

در این مرحله از جنگ، ایران شاهد فراز و نشیب‌های بسیاری در مسایل نظامی‌،سیاسی،اقتصادی و اجتماعی خویش است و حاصل این فراز و نشیب‌ها مجموعه‌ای از پیروزی‌ها و شکست‌ها است.

در ضمن در انتهای تحلیل و توصیف هر مرحله از جنگ خلاصه‌ای مشتمل بر مهمترین عناوین مطرح شده در آن مرحله آورده شده است.