سازمان تأمین اجتماعی یک سازمان عمومی غیردولتی است که بخش عمده منابع مالی آن از محل حق بیمه ها (بامشارکت بیمه شده و کارفرما) تأمین می شود و متکی به منابع دولتی نیست . به همین دلیل ، دارایی ها و سرمایه های آن متعلق به اقشار تحت پوشش در نسل های متوالی است و نمی تواند قابل ادغام با هیچیک از سازمان ها و مؤسسات دولتی یا غیر دولتی باشد.
تکیه گاه اصلی این سازمان مشارکت سه جانبه کارفرمایان ، بیمه شدگان و دولت در عرصه های مختلف سیاست گذاری ، تصمیم گیری های کلان و تأمین منابع مالی است .
تعهدات این سازمان برابر استاندارد های تعیین شده به وسیله سازمان بین المللی کار و سازمان بین المللی تأمین اجتماعی تنظیم شده و بالاترین حد این استانداردها را در بر می گیرد. چگونگی تحقق این تعهدات و ارائه خدمات به وسیله این سازمان را قانون معین کرده است .
مهمترین تعهدات و خدمات سازمان تأمین اجتماعی در بخش تعهدات بلند مدت آن است که شامل «مستمری بازنشستگی, ازکارافتادگی و بازماندگان» می باشد.
خلاصه ای که در این مجلد برشته تحریر درآمده بی تردید بیانگر تمامی وسعت این حوزه از تعهدات سازمان و روشنگر همه جوانب و قوانین و مسائل حاکم بر حوزه مزبور نیست . مروری بر این تعهدات ما را به سوی افقی روشن از گستردگی آن می کشاند که قطعاً با مطالعه و مرور قوانین جاری عظمت آن ملموس تر خواهد بود.
مستمری بازنشستگی :
پایان دوران کار هر فرد ، به مرحله ای از مراحل عمر می انجامد که در اصطلاح دوران بازنشستگی خوانده می شود . اگر روزگاری انسانها برای زیستن و تأمین معاش تا واپسین روزهای عمر خود ، ناگزیر از کار و تلاش بودند ، تمدن و شهرنشینی و دستاوردهای علمی ناشی از آن ، به انسانها امکان داده است بی آنکه زیانی به روند رشد و تکامل جوامع وارد شود ، فراغت را میان خود توزیع و سالهای کار سازمان یافته را محدود کنند . بازنشستگی درواقع روشی برای توزیع فراغت میان افراد بشر است .پرداخت مستمری بازنشستگی و تأمین شرایط زندگی مناسب برای بیمه شدگان به هنگام بازنشستگی ، یکی از کارکردهای اصلی نظام بیمه های اجتماعی است و سازمان تأمین اجتماعی به عنوان محوری ترین بخش نظام بیمه های اجتماعی کشور،در قبال دریافت حق بیمه از بیمه شدگان در دوران اشتغال
آنان، مسئولیت پرداخت مستمری و تأمین و ارائه خدمات درمانی به بیمه شدگان و خانواده آنان را در هنگام بازنشستگی بر عهده دارد.
بازنشستگان تحت پوشش سازمان تأمین اجتماعی علاوه بر دریافت مستمری از این سازمان از خدمات درمانی که در مراکز درمانی ملکی و مراکز درمانی طرف قرارداد تأمین اجتماعی ارائه می شود،برخوردار هستند. پرداخت عیدی،حق اولاد، حق عائله مندی، حق سنوات مازاد بر 20 سال و ارائه کالابرگ از دیگر اقداماتی است که ازسوی سازمان تأمین اجتماعی برای بهبود شرایط زندگی بازنشستگان تحت پوشش این سازمان انجام می شود.
مستمری از کار افتادگی :
حمایت مستمر از بیمه شدگان که در معرض آسیب های جسمی و مالی قرار می گیرند . یکی ازمهمترین کارکردهای نظام بیمه های اجتماعی است . اگر بر اثر حادثه و یا بیماری ، قدرت بیمه شده برای ادامه کار کاهش یابد ، به نحوی که در شغل قبلی و یا شغل جدیدی که به مقتضای شرایط جدید جسمی به او واگذار می شود ، نتواند درآمد قبلی خود را کسب کند ، سازمان تأمین اجتماعی وی را تحت پوشش حمایت های خود قرار میدهد.
حمایت ها و خدمات این سازمان در مرحله اول متوجه بازگرداندن قدرت کار بیمه شده از طریق ارائه خدمات درمانی و توانبخشی است و اگر این اقدامات موثر واقع نشود ,با برقراری مستمری ازکارافتادگی کاهش و یا قطع درآمدی را جبران می کند.
سازمان تأمین اجتماعی تمامی بیمه شدگان تحت پوشش خود را بدون توجه به میزان سابقه پرداخت حق بیمه در مقابل حوادث ناشی از کار مورد حمایت قرارمیدهد ، اما چنانچه بیمه شده ای در اثر حوادث غیر ناشی از کار و یا بیماری های عادی آسیب دیده و توانایی خود را حسب نظر کمیسیونهای پزشکی پیش بینی شده در قانون تأمین اجتماعی به صورت کامل از دست بدهد ، در چارچوب قانون و با احراز شرایط قانونی مورد حمایت قرار می گیرد.
مستمری بازماندگان :
چتر حمایتی تأمین اجتماعی از هنگام پرداخت اولین حق بیمه ، برسر بیمه شده و خانواده تحت تکفل وی گسترده میشود. در صورت تداوم پرداخت حق بیمه ، این پوشش حمایتی تا پایان حیات بیمه شده ادامه می یابد و پس از فوت بیمه شده نیز خانواده او از خدمات حمایتی ویژه ای برخوردار می شوند . با فوت مستمری بگیر بازنشسته و از کارافتاده کلی تحت پوشش تأمین اجتماعی ، خانواده و بازماندگان وی با احراز شرایط پیش بینی شده در قانون تحت حمایت قرار میگیرند.
بازماندگان بیمه شده ای که بر اثر حادثه ناشی از کار و یا بیماریهای حرفه ای فوت
می کند نیز به همین ترتیب از حمایت سازمان تأمین اجتماعی برخوردار می شوند . اما اگر فوت بیمه شده شاغل ،ناشی از حوادث و بیماریهای عادی باشد حمایت از بازماندگان وی تابع شرایط خاصی خواهد بود.
بی شک نوشتن جزوه ای آموزشی پیرامون مستمریها که جامع وکامل باشد مستلزم وجود فرصت کافی و صرف وقت بسیار است و در چنین صورت نیز خوانندگان جزوه مزبور می بایست همواره به این مهم توجه نمایند که در شرایط کنونی مقررات قانونی و رهنمودهای صادره بر اساس آنها در حال تغییر و تحول است .
به هر حال امید است آنچه در این جزوه گرد آمده شده راه گشای تحقیق و بررسی بیشتر و تبادل نظر همکاران ذیربط باشد.
” ازکارافتادگی در قانون تأمین اجتماعی ”
ازکارافتادگی یکی از تعهدات پیش بینی شده در قوانین بیمههای اجتماعی از جمله در قانون تأمین اجتماعی (بند ”د” ماده ”3”) است. این تعهد در زمره تعهدات بلند مدت محسوب و به اجرا متعددی تقسیم میگردد .
1- بیماریها
از نظر علت ازکارافتادگی : 2- حوادث
از نظر درصد ازکارافتادگی : 1- کلی
2- جزیی
3- غرامت نقص عضو
همین تنوع پیچیدگی خاصی را به این مقوله بخشیده و آنرا دارای جایگاه ویژه ای در میان تعهدات بلند مدت قرار داده است .
زیرا کوچکترین غفلت در این زمینه ممکن است موجب تضییع حقوق افراد و یا ایجاد حقوق غیر واقعی گردد .
” تعاریف ازکارافتادگی در قانون تأمین اجتماعی ”
تعریف ازکارافتادگی کلی
طبق بند 13 ماده 2 قانون :
” ازکارافتادگی کلی عبارت است از کاهش قدرت کار بیمه شده به نحوی که نتواند با اشتغال به کار سابق یا کار دیگری بیش از 3/1 از درآمد قبلی خود را بدست آورد . ”
تعریف ازکارافتادگی جزیی
طبق بند 14 ماده 2 قانون :
” عبارت است از کاهش قدرت کار بیمه شده به نحوی که با اشتغال بکار سابق یا کار دیگری فقط قسمتی از درآمد خود را بدست آورد . ”
تعریف غرامت مقطوع نقص عضو
طبق بند 17 ماده 2 قانون :
” غرامت مقطوع نقص عضو مبلغی است که بطور یکجا برای جبران نقص عضو یا جبران تقلیل درآمد بیمه شده به شخص او داده میشود . ”