دانلود تحقیق هنر و معماری در جهان اسلام

ایران سرزمینی است که هدایای زیادی به دنیای معماری عرضه کرده است.

افراد زیادی در ایران زندگی خود را صرف شناخت شیوه ها و سبک ها و کشف ویژگی های بنا و معماری ایران کرده اند.از جمله این افراد پدر معماری ایران محمد کریم پیر نیا که حاصل تلاش فراوان وی در طول زندگی علاوه بر مقاله ها کتب بسیاری ،شاگردانی بزرگ و خوش نام در زمینه معماری بوده است.

شاید بتوان استاد پیرنیا را 40 سال گذشته از جمله افراد کوشا در زمینه سبک شناسی و شیوه شناسی در معماری ایران دانست.

از بارزترین ویژگی های سبک شناسی استاد تشخیص آن ها با توجه به ویژگی های کیفی و کالبدی اندام های معماری و با توجه به محل رواج آن هاست.

شاید از رسالت این تحقیق بتوان به این نکته اشاره کرد ، که معرفی سبک ها با بناهای مربوط در جهت دانشی عمومی از معماری ایران که لازمه دانستن برای هر جوان ایرانی است.

دیباچه : هنر و معماری در جهان اسلام دارای چهار دبستان یا شیوه است .

حضور شیوه های فرعی در کشورهای اندونزی نیز قابل بررسی است.چهار شیوه شامل : 1- شیوه مصری 2- شیوه شامی ( ریشه گرفته از هنر بیزانس ، ویژگی مشترک با شیوه مصری ) 3- شیوه مغربی ( سهم بسزای مسلمانان ایرانی ) 4- شیوه ایرانی روشن است که پیشرفت فن ساختمان سازی نسبت به شرایط زمانه سنجیده می شود .یک دوره با ویژگی های خاص و با دسترسی به ساختمانیه خاص صورت می گیرد .سبک شناسی معماری ایران در طی شش دوره بررسی می شود .هر هنری بر خواستگاه خود خوانده می شود ، در معماری نیز هر سبک بر خواستگاه خود خوانده می شود ، شیوه پارسی و پارتی پیش از اسلام ، خراسانی ، رازی ، آذری و اصفهانی پس از اسلام .

*اصول معماری ایرانی اصول هنر ایرانی از دیرباز شامل : مردم واری(1) ، پرهیز از بی هودگی(2)، نیارش (3) ، خود بستگی (4)، درون گرایی.

اعداد داخل پرانتز در پاورقی توضیح داده شده است .

*) آنجلیس ،ج ، جانمایه معماری هخامنشی و یونانی ،مجله اثر ، شماره22 ص 24 1 ) رعایت تناسب میان اندام ساختمانی و اندام انسان 2 ) در کشورهای دیگر هنر های وابسته به معماری مانند نگارگری ، سنگ تراشی ، پیرایه (آذین) به شمار می آمده.

در ایران گره سازی با گچ و کاشی و خشت و آجر و به گفته خود معماران آمود و اندود بیشتر بخشی از کار بنیادی ساختمان است .

3 ) نیارش یعنی دانش ایستایی ، فن ساختمان ، ساختمانیه ( مصالح ) شناسی گفته می شود .

4 ) خود بستگی تلاش یرای تامین ساختمانیه از نزدیک ترین مکان هاست .

معماران ایرانی معتقدند ساختمانیه باید بوم آورد یا ایدری باشد .محصول باید فراورده همان جایی باشد که ساختمان ساخته می شود .

درون گرایی خانه های ایرانی در برابر کوشک ها (سلختمان های برون گرایی که گرداگرد آن باز بوده و از هر سو به بیرون باز می شدند مانند بیشتر خانه های شرق و غرب آسیا و کردستان و لرستان و شمال ایران .) شیوه پارسی محوطه تاریخی زاغه(650 قبل از میلاد) سیلک (400-300 قبل از میلاد) چغارزنبیل (1250 قبل از میلاد) هگمتانه (قرن 7-8 پس از میلاد) پاسارگاد (550- 521 پس از میلاد) آرامگاه کوروش ، تخت جمشید ، آرامگاه نقش رستم .

شیوه پارسی نخستین شیوه معماری ایران است .از بازمانده های ارزشمند معماری ایلامی * معماری پیش از پارسی نیایشگاه یا زیگورات چغارزنبیل است .

ساختمان شامل چند آشکوب از ساختمانیه خشت خام است .شکل بنا پله پله و هر اشکوب بزرکتر از اشکوب رویی است.از دید نیارشی یکی از کهن ترین تاقهای تیزه دار هنوز دز چغارزنبیلو و آرامگاه پیرامون آن بر جای مانده.

2) شهیدی، جعفر، تاریخ تحلیل اسلام ، تهران ، نشر دانشگاهی ، چاب اول ،1362 3) اقتدای ، احمد ، آثار بناهای تاریخ خوزستان ، جلد اول ، انتشارات آثار ملی ،1354 روش ویژه آجر چینی تاق بگونه ی هره است که به آن رومی می گویند.ایلام تمدنی ناشناخته مانده است.

* با این حال در میان مردم خاور نزدیک فرهنگی برجسته و تاریخی داشته است.هر تلاشی برای ردیابی نژاد ایلامی با دشواری مواجه است و این تصور ایجاد می شود که ایلامی نژادی با استقلالی خدشه ناپذیر بوده اند.به نظر میرسد که ایلامی ها به عنوان یک اصل از طریق مورسانه مستقیم وارد معابر خود شده اند برای نمونه هیچ یک از هفت دروازه چغارزنبیل و هیچ یک از مسیرها مستقیم به سمت معابر نمی رود چرا که این امر توهین به معابر تلقی می شده.

بزرگترین نمونه معماری ایلام-چغارزنبیل است.

طرح اصلی زیگورات مربعی با 150 متر مربع است.اولین حلقه زیگورات مرحله ی اول ساختمان مربعی با 8 متر ارتفاع است.یک ضلع آن 12 متر ارتفاع دارد.

مرحله ی دوم ساختمان حلقه دوم و سوم و چهارم زیگورات است .

روی حلقه ی چهارم بزرگترین بنا معبر بزرگ اینشوشنیاک قرار می گرفت.

در وسط هر یک از چهار زیگورات یک مجموعه پلکان وجود دارد.

همه ی این پلکان ها به طبقه اول منتهی می شود و طرف شمال شرق و طرف شمال غرب فقط تا طبقه دوم منتهی می شود.

و بالاخره یک پلکان پنجم در طبقه چهارم به در ورودی معبر بالا منتهی می شود.

معماری پارسی از مهارت هنر ایرانیان کهن ، الگو برداری و تقلید ، بهتر از نو آوری است .

از نمونه های این الگو برداری هم در معماری و هم در شیوه نیارش پارسی یافت می شود که دو نمونه آن تالار ستون دارو و کلاوه ها بوده است .

نیایشگاه ارارتویان دارای تالاری با آسمانه تخت چوبی بود ، چون دهانه آن بزرگ بود ستون های چوبی در میان تالار هم زده می شد .

*هینتر دالتو دنیای گمشده ی ایلام اثتثمارات علمی و فرهنگی تهران 1371 همین روش را آریایی ها در شوش هم پی گرفتند البته آن ها ستون ها را از سنگ و دیوار گرداگرد تالار را از خشت می ساختند که ستبرای برخی دیوارها تا پنج گز می رسید.

با به کار بردن خشت و پوشش در پوسته تلاش می کردند جلوی ورود گرما به درون را بگیرند .

بدین ترتیب از معماری ارارتویی الگو برداری می شد .

در حالی که ساختمانیه سازگار با آب و هوای سرد قفقاز بود در شوش دگرگون شده بود .

نیارش : در معماری پارسی ، آسمانه تخت با تیر و ستون اجزا اصلی ساختمان بوده است .برای پوشش دهانه هایی از 25 تا 35 گز بهره گیری کرد .

ولی در معماری تخت دهانه میان دو ستون را به شش گز رسانده اند و این بزرگترین دهانه چوب پوش در پوش در جهان آن روز بوده است .

در تخت جمشید تالار هدیش خشارشا را با بیست ستون ساخته اند که فاصله زیر که فاصله زیر سری آن ها نزدیک به سه گز و دهانه میان دو ستون چهار گز می باشد.

در معماری پارسی نو آوری های شگفتی در ساخت آسمانه تخت به کار برده می شد .

برای نمونه در تیر ریزی آسمانه برای اینکه تیرچه ها در دو دهانه کنار هم سنگینی بار بر روی یک تیر بار نگذارند ، راستای چیدن آن ها تغییر می دادند ، بدین گونه سر هر تیرچه بالشتکی به پهنای یک تیر باربر پیدا می کرد و این برای کسترش بار بار تیرچه بهتر بود.

در تخت جمشید در بعضی جاها مثل آسمان خزانه از طاق پالانه با هجازه بهره گیری شده است .

گر چه روشن نیست که پالانه چگونه ساخته می شده ، شاید از چوب برای نعل درگاه آن بهره گیری شده است .

بنیاد شیوه پارسی همان ساختمان های ساده غرب ایران بوده است .

آن چه مهم است گرد هم آمدن هنرمندان مختلف و پدید آوردن شیوه هایی متناسب و ایرانی است که در آن عناصر گوناگون به صورت منطقی در کنار هم قرار می گیرد و این هنر است .

آرایه :در شیوه پارسی آرایه های به کار رفته که هر کدام منطق خاص خود را داشته است .

آرایه های سر ستون در معماری کهن ایران ریشه کهنی دارد .

در دخمه های مادی سرستون هایی بر دیوار ها کنده شده که همانند سرستون های ایونیایی یونان است .

در تخت جمشید این آرایه در چند جا یافت می شود .

در ایران کهن جایگاهی مثل ازدیس تچار است که چون در آن بت می پرستیدند ، جایگاهی بی ارج و ناشایست شمرده شده است .

گفته شده از افتخارات خشایار شاه پس از بازگشت از جنگ ، ویران کردن بتخانه ها است .

* نقش رستم : آثار معماری نقش رستم در برگیرنده استودان های کنده شده بر دیوار و کعبه زرتشت است .

در ساختمان کعبه زرتشت ، از کلاوه های گردی الگو برداری شده است .

گفته شده این ساختمان برای نگهداری کتاب اوستا ساخته شده بود .

همچنین گمان می رود نیایشگاهی بوده که زیر آن سردابی قرار داشته است .

پاسارگاد : پاسارگاد یا به گفته مردم شهر مادر سلیمان ، میان شهر اصفهان و شیراز جای دارد و شامل چندین ساختمان از جمله : دو کاخ با طرح کاملا ایرانی که نقشه آن شبیه حرف H است .

از ساختمان قابل توجه در پاسارگاد سکویی از سنگ تراش است که جایگاه نیایش بوده است .

معماری شیوه نخست پارسی برگرفته از شیوه ارارتویی ها بوده است .

پروفسر استرناخ درباره باغ های پاسارگاد می نویسد : در جریان برپایی یک پایتخت یادمانی که نشان اقتدار هخامنشیان بود ، کوروش با بلند پروازی باغ را نیز در برنامه ی خود گنجاند .

در داخل محدوده طرح نوین کوروش شماری آبگذر سنگی وجود دارد ، که نه تنها نشان دهنده ی یک باغ رسمی اند ، بلکه همان گونه که شکل نشان می دهد ، به ترتیب بخش های مختلف محدوده کاخ را به صورت واحد کمک می کند .

* خلاصه ،اقتدای ، احمد ، آثار بناهای تاریخ خوزستان ، جلد اول ، انتشارات آثار ملی ،1354 * تخت جمشید : ساختمان تخت جمشید پنج سده پیش از میلاد ساخته شد و شامل : پلکان بزرگ ورودی ، دروازه ملل ، آپادانا ، تالار صد ستون ، ورودی کاخ مرکزی ، تچرای داریوش ، هدیش خشایار شاه و حیاط رویروی آن ، تالار شورا و خزانه شاهی .

عروج هخامنشی به سوی اوج ، ارتباط کاملا منطقی با سلیر رفتارها و قانون مندی های معماری دارد و با آن ممزوج است .

پلکان های مجلل و با شکوه و ورودی های شیبدار تخت جمشید تا آن زمان بی سابقه است .

آتشکده ها نیز به شکل برج هستند .

آپادانا : مجموعه کاخ داریوش ترکیبی است از چند بنای گوناگون و کل مجموعه جهت شرقی و غربی دارد .

تالار یا کاخ آپادانا ، حیاط بزرگ میناکاری ، حاط چهل ستون و بنای شمالی کاخ داریوش .

نتیجه گیری به طور کلی ویژگی های شیوه پارسی را چنین می توان شمرد : - بهره گیری از ارارتور در فضاهای راست گوشه ، تالار ستون دار و کلاوه ها .

- درون گرایی به ویژه در تخت جمشید و شوش .

- ارتباط دادن بخش های فرعی با راه های پنهانی به ساختمان اصلی .

- زیبا سازی پیرامون ساختمان ها ، تچرا ، هدیش ، آپادانا با استخر و آبنما پردیس .

- روش آسمانه تخت چوبی و شیبدار با تیر ریزی عمود بر هم و دهانه بزرگ با تیرچه بریده و درود گری شده .

- سنگ های بریده و منظم و گاه با تراش و صیقلی .

* خلاصه ، استرناخ ، دیوید ، شکل گیری باغ های سلطنتی پاسارگاد و تاثیر آن در باغ سازی ایران ،ص62-58 - پی سازی با سنگ و لاشه و گاورس .

- نماسازی بیرونی با سنگ تراش و نماسازی درونی با کاشی لعاب دار .

- پرداخت کف با بهترین ساختمانیه .

شیوه پارتی نیایشگاه آناهیتا گنگاور ( 253 تا 224 قبل از میلاد ) ، کاخ الخضرا ( 125 پس از میلاد ) ، مخموعه نسا ، کاخ آشور ، کوچه خواجه ، بازار هور ، آتشکده فیروز آباد ، تاق کسری ، بیشاپور ، کاخ سروستان ، کاخ قصر شیرین .

تیرا پارتوا ( پارت ) یکی از شاخه های نژاد آریایی است که در کتیبه داریوش اول سرزمین آن ها پرثو نامیده شده است .این نام بعد ها به پهلو مبدل شد .

معماری : پس از حمله اسکندر یونانیان تلاش داشتند که به گونه ای سبیقه و فرهنگ خود را بر ایرانیان تحمیل کنند .باید گفت معماری پیشرفته ترین هنر یونانی است و به دلیل ظرافت در دوره های مختلف مورد تقلید قرار گرفته است .

پروفسر دومیه می گوید : به کسانی که دوستار هنر هستند توصیه می کنیم اول به یونان بروند و بعد به ایران ، چون در ایران گوناگونی در ساختمان ها حتی در یک دوره به فراوانی یافت می شود و بر عکس آنچه در یونان است تکرار است و تکرار .

نیارش : شاید بتوان یکی از دلایل کنار گذاشتن شیوه معماری یونان در ایران را نوع ساتمانیه آن دانست .

در مورد پرهیز نکردن از شکوه و بلندی زیاد می بینیم که برای نمونه اتاق خواب خشایارشاه ، تخت جمشید اندازه ای حدود پج در پنج و سه متر را دارد .ولی در بناهای ساسانی همین اندازه در بلندا دیده می شود .

با وجود جتذبه تمدن یونانی ، پارت ها به دنبال آن نرفتند و حتی به دنبال معماری دوره هخامنشی هم نرفتند .

نوآوری پارت ها در طول تاریخ ، پوشش تاقی بر دهانه های بزرگ و گنبد در زمینه چهار گوش می باشد .

محوطه اوایل دوران پارتی : نسا : قدیمی ترین محل سکونت پارتها که تاکنون یافت شده است ، نسا یا پارتانیسا است .نسا از یک شهر سفلی محصور وارگی ( دژی ) که بیرون از حصار شهر روی تپه کوچک بنا شده تشکیل می شد .

تاقی زنی ایرانی : ساختن چنین تاق های بلند ضربی در آن زمان با استفاده از ملات گچی امکان پذیر بوده است .

این ملات خیلی زود می گیرد و به محض اینکه آجر در سر جای خود قرار گیرد ، آن را نگه می دارد .

این امتیاز گچ باعث شد تاق هایی بلند تر از از سابق که نیازی به چوب بست گران قیمت نداشت شاخته شود .

به عبارت دیگر یک موفقیت بزرگ فنی به دست آمد .

در خارج از ایران و در قلمرو آشور از سده نخست میلادی کاخ پارتی را داریم و نیز در هترا بسیاری از ساختمان های روزگار پارت ها و از جمله کاخ پارتی بر جای مانده است .

کاخ آشور یک بنای چهار ایوانی است .

این نقشه صد ها سال در معماری ایران به کار رفته است .

البته چهار ایوان آن در یک زمان ساخته نشده است و دو ایوان آن در دوره پارتی در قرن دوم میلادی به آن اضافه شده است .

کاخ دارای سه میانسرا ( حیاط ) که رواقی گرداگرد یکی از آنها قرار گرفته است .در کاخ الخصرا نیز ترکیب ایوان ، میانسرا ، فضاهای وابسته به یکدیگر دیده می شود .

بیشتر محققین بر این اعتقادند که این طرح از خراسان به این منطقه آمده است .

تخت سلیمان یا آتشکده آذرگشنسب در تکاب آذربایجان ( به معنی اسب نر ) یکی از بزرگترین آتشکده ها و مورد احترام هم بوده است .

گفته می شود که در هنگام تاجگذاری ، جنگ پیاده از تیسفون به آنجا می رفتند .

آتشکده فضای گنبد داری است که در جلوی آن ایوان بوده و نیز دارای دو دروازه عمومی و خصوصی برای ورود به آن داشته است .

در کنار آن ایوان خسرو یا محل تاجگذاری خسرو قرار داشته است .این فضا مجدد و در دوره هولاگو بازسازی و کاشیکاری شده است .این بنا را می توان یک مجموعه کامل و یکی از الگو های همه مجتمع های ساختمانی که بعد از آن در ایران ساخته می شود ، دانست .

کاخ بیشاپور : کاخ بیشاپور در 291 میلادی در نزدیکی کازرون و به وسیله شاپور ساسانی ساخته شده است .

در مرکز مجموعه یک ارگ شاهی است .

بعضی بر این اعتقادند که این ارگ شاهی آسمانه نداشته و برخی معتقدند که این بنا گنبد داشته است .

آرایه های گچبری این بنا گوناگون است و خیچ کدام از آن ها همانند نقوش هم نیستند و آن ها را می توان مادر تمام نقوش و گچبری های ایرانی دانست .

ایوان مدائن یال تاق کسری از بنا های مهم شیوه پارتی است .

دو ویژگی معماری ایران در ایوان مدائن کاملا آشکار است ، یکی بهره گیری از تناسب طلایی ایرانی د رایوان بزرگ میانی آن است که طرح آن مستطیلی به اندازه 24 در 4 گز است .

آسمانه این ایوان، تاق آهنگی با دهانه 24 گز است .

ویژگی دوم بهره گیری از ساختمانیه معمولی یا خشتی است و نه سنگ تراش .

نما های این بنا با گچ یا گیر چارد ( گیر یعنی گچ ، سارو یعنی ساروج ) سفید کرده اند .

به این نوع بنا اسپید دژ نیز گفته می شود .

شیوه خراسانی مسجد مدینه ( 622 میلادی ) ، مسجد جامع فهرج ( 60 و 50 هجری ) ، تاریخانه دامغان ( 150 هجری ) ، مسجد جامع اصفهان ( طرح شبستانی - 454 هجری ) ، مسجد جامع اردستان ( قرن 2 و 3 هجری ) ، مسجد جامع نایئن ( 349 هجری ) ، مسجد جامع نیریز ( قرن چهار هجری ) .

از شش شیوه معماری ایران ، دو شیوه پارسی و پارتی از پیش از اسلام و چهار شیوه خراسانی ، رازی ، آذری ، اصفهانی از آن دوران اسلامی هستند .

* معماری : شیوه خراسانی در سده نخست هجری پدید آمد و تا سده چهارم ادامه یافت .

پس از اسلام با الگو گرفتن از باورهای اسلامی ، ساختمان ها مردم وار تر شدند .برای نمونه انسان در کنار ساختمان آتشکده فیروز آباد احساس کوچکی می کند ، یا در اسپیددژ مدائن نماسازسی به گونه ای انجام شده که به نظر سه آشکوبه آشکوبه یعنی طبقه می آید .ولی ساختمان یک آشکوب بیشتر نداشبه و پشت این بنا خالی است .

معماری مساجد : معماری مساجد های نخستین بر گرفته از تهرنگ مسجد مدینه بود .

همان گونه که در تاریخ آمده جایگاه مسجد توسط شتر پیامبر برگزیده شد .اندازه این شبستان چیزی نزدیک به 65 در 75 متر بود .

پس از مسجد قبا ، این نخستین فضای ساخته شده به عنوان مسجد در تاریخ اسلام بود .

ویژگی معماری مساجد در ایران : - سادگی بسیار در طراحی .

- پرهیز از بیهودگی .

- مردم واری .

- بهره گیری از ساختمانیه بوم آورد .

از اصلی ترین ساختمان های شیوه خراسانی ، مسجد جامع فهرج است .

این مسجد کهن ترین مسجد ساخته شده در ایران که ویژگی نیارشی شیوه پارتی را دارا است .

تهرنگ آن و جایگاه میانسرا ، شبستان ، صفه ها آشکار آن را اثری از روزگار اسلام معرفی می کند .نقشه مسجد جامع فهرج بسیار ساده است .

شبستانی با سه دهانه که دهانه میانی آن بزرگتر از دو دهانه * پیرنا ، محمد کریم ،مسجد جامع فهرج ،مجله باستان شناسی و هنر،1349 چپ و راست است .

چفت های همه آنها خاکی یا بیضی است .

تاق ها نیز آهنگی ناوی یا کوره پوش است .

مسجد جامع اصفهان : مسجد جامع اصفهان گنجینه هنر ایران و یکی از افتخارات معماری این سرزمین است .

اثری که سیزده سده تحول در فرهنگ اسلامی ایران را در خود گرد آورده است .

طرح نخستین مسجد به گونه ای بومسلمی ( شبستان ستون دار ) بود ، که در 156 هجری ساخته شد .

مسجد جامع نایئن : این مسجد دارای شبستان ستون دار می باشد و بخشی از آن ، شبستان جنوبی است که در شیوه رازی دگرگون شده است .نمای مسجد در شیوه رازی ساخته شد، اما ویژگی های خراسانی را داراست .

کمر پوش ها (1) در شبستان جنوبی که بخش زنانه مسجد است ، در سده هشتم به آن افزوده شده است .

گونه ای تاق پتگانه (2) که همچون کاربندی است ، همچنین نیم تاق ها و ستون های شبستان از شیوه رازی هستند .

روی ستون ها گچبری های زیبایی کار شده است .

شیوه رازی مقبره امیر اسماعیل سامانی ( 295 هجری ) ، گنبد قابوس ( 397 هجری ) ، برج های خرقان ( 460 تا 486 هجری ) ، مسجد جامع اصفهان ( 473 هجری ) ، رباط شرف ( 508 هجری ) ، مسجد جامع زواره ( 530 هجری ) ، مسجد جامع اردستان ( 553 هجری ) ، گنبد سرخ مراغه ( 542 هجری ) شیوه رازی نغز کاری شیوه پارسی ، شکوه شیوه پارتی و ریزه کاری شیوه خراسانی را با هم دارد .

(1)اشکوب دوم در یک شبستان (2)در گنبد روی محراب معماری : در شیوه رازی ساختمان ها با کارکرد گوناگون پدید آمدند مانند آرامگاه ی برجی و میل ها .

آرامگاه های برجی به ریخت چهار گوش ، پنج گوش ، شش گوش ، هشت گوش ، استوانه و گرداگرد آن ها پره دار یا ساده ساخته می شد .

میل ها : برج ها ی راهنما برای مسافران در بیابان بوده است .

در این شیوه برخی مسجد های دارای شبستان ستون دار به چهار ایوانی دگرگون شدند .

البته ایوان ار فضاهایی بود که پیش از اسلام هم در معماری ایران ساخته می شد و بدین گونه دوباره به کار گرفته شد .

با برداشتن ستون های نزدیک محراب مسجد و ستون های میانی در پهلو های میانسرا ، مسجد را به میانسرایی با چهار ایوان ویک گنبد خانه ، روی طرح شبستانی تبدیل کردند .

اولین مسجدی که از آغاز به صورت چهار ایوانی ساخته شد ، مسجد زواره است نیارش : در شیوه رازی ساخت مسجد و گنبد بسیار پیشرفت کرد .

به جای تاق ساده آهنگ ( که در شیوه خراسانی باب بود ) از تاق های چهار بخش ، کاربردی ، تاق کلمبو و تاق چهار ترک بهره گیری شد .

آرایه : گونه های گچبری ایران که در شیوه رازی با نغز کاری بسیار به کار رفته است : گچبری شیر شکری با برجستگی کم ، گچبری برجته با برجستگی بیشتر ، گچبری زبره با برجستگی بیشتر بدون سایئدن گوشه ها ، گچبری برجسته با برجستگی زیاد .

گبند قابوس یکی از خوش تناسب ترین ساختمان های جهان در سده چهارم در سال 397 هجری در گرگان ساخته شد .

این ساختمان یک میل راهنماست که هم نشان شهر بوده و هم گور قابوس بنیان کننده آن .

بلندای این ساختمان 52 گز ( حدود 55/5 متر ) است .

ده پاپیل (1) گرداگرد است استوانه آن را فرا گرفته است .

(1)پشت بندی ه همچون منشور و مثلثی شکل گنبد رک است ، پوشش زیرین بستو با خیز زیاد است .می توان گمان برد که میان دو پوسته پر نیست و صندوقچه چینی شده است .

(1) مسجد جامع اصفهان : این مسجد در شیوه خراسانی بنیاد نهاده شده و بعد ها در شیوه رازی ، طرح شبستانی ستوندار به چهار ایوانی تبدیل شده است .

در بالای شبستان شمالی مسجد ، گنبد تاج المتک در همچشمی با گنبد نظام الملک ساخته شد .

این گنبد تهرنگ آتشکده دارد.

شبستان های مختلف به فراخور ساخت وظایف مختلفی بر عهده داشته اند .

مانند شبستان چهار ستونی که شاه عباس اول به گوشه جنوب شرقی مسجد افزود .

* رباط شرف : نزدیک سرخس و در شاهراه بغداد - مرو ، پیش از آن مدائن - مرو ساخته شده است .

این رباط دارای سه میانسرا تو در تو که در دو زمان ساخته شده ، است .

شیوه آذری مقبره سلطانیه ( 710 تا 730 هجری ) ، مسجد علیشاه تبریز ( 722 هجری ) ، مسجد جامع ورامین ( 722 تا 723 هجری ) ، مسجد جامع یزد ( 725 هجری ) ، مسجد گوهر شاد ( 808 تا 821 هجری ) ، مدرسه غیاثیه ( 842 تا 848 هجری ) ، مسجد امیر چخماق یزد ( 841 هجری ) مسجد کبود تبریز ( 867 هجری ) .

معماری : شیوه آذری دارای دو دوره است : دوره نخست از زمان هولاگو و پایتخت شدن مراغه ، دوره دوم از زمان تیمور و پایتختی سمرقند .

در آن زمان ساختمان سازی شتاب پیدا می کند .

بهره گیری بیشتر از هندسه در معماری در ساخت ساختمان های با اندازه بزرگ رواج می یابد (1)گونه پر کردن میان دو پوسته گنبد * دانشدوست ،یعقوب با رباط اشرف ف مجله اثر ،شماره 5 ، تهران ، 1360 نیارش : در شیوه آذری درگونی هایی در شکل نیارش رخ می دهد .

در دوره عفت ، آن زمان که آمیختگی شیوه های پیشین با معماری بومی آدزبایجان بود ، از جفت کلین آذری که در آن سرزمین روایی بود ، بهره گیری شده است .

آرایه : در شیوه رازی آجر نما سازی با سفت کاری همراه بود و در نتیجه ساختمان پایدار تر و نما سازی آن ماندگار تر در می آمد .

مسجد جامع یزد : مسجد جامع یزد در شیوه خراسانی با تهرنگ شبستان ستون دار ساخته شد که امروز چیزی از آن باز نمانده و به جای آن شبستان ستون داری را در شرق میانسرا ساخته اند .

گنبد خانه و شبستان ها جنوب میانسرا در شیوه آذری ساخته شده است .

در زمان شاهرخ در دوره دوم این شیوه ، سردر بلند مسجد ساخته شد .

در شیوه اصفهانی دو مناره به سر در افزوده شد و در زمان قاچار یک شبستان زمستانی به آن اضافه شد .

حرم امام رضا : کهن ترین بخش آستان قدس ، ساختمان چهار گوشه ای است که دو پهلو آن نزدیک 10 متر است .

در جنوب غربی آن مسجد گوهر شاد و در شمال شرقی صحن عتیق قرار دارد .

مسجد گوهر شاد : ساخت مسجد گوهر شاد در دوره ئوم شیوه آذری از زمان تیموریان آغاز می شود .

معمار این مسجد استاد قوام الدین شیرازی است .

مسجد دارای میانسرای چهار ایوانی است .یکی از ایوان ها تاق آهنگ دارد و با خط بنایی نگاره ای از گله ای (1) پدید آورده اند .

مسجد کبود تبریز : مسجد کبود تبریز آواز قوی شیوه آذری است .

و در زمان خود به فیروزه اسلام نام آور بوده است .

تهرنگ این مسجد بدون میانسرا می باشد و از مسجد شاه ولی تفت برگرفته شده است .

(1) گله ای یعنی برگرفته از طبیعت و رویاروی آن یله ای یعنی نگاره ای انتزاعی و آزاد همه اندام های ساختمان با کاشی آجر ( معلقی ) و کاشی تراشی ( معرق ) آمود شده است .کتیبه ای فارسی با خط نستعلیق آن را فرا گرفته است .

در درگاه اصلی مسجد نگاره های چهار باهو ( چلیپا ) و چهار پیلی ( چلیپای شکسته ) یافت می شود .

این نگاره ها از کهن ترین نگاره های ایرانی هستند .

از ریزه کاری های آرایشی مسجد ، کاشی آجر ، معرق و کتیبه برجسته است .

شیوه اصفهانی : مسجد امام اصفهان ( 1020 هجری ) ، مسجد شیخ لطف الله ( 1028 هجری ) ، مدرسه خان شیراز ( 1024 هجری ) مجموعه گنج علی خان ( 1034 هجری ) ، چهلستون ( 1052 تا 1077 هجری ) ، هشت بهشت ( 1080 هجری ) .

شیوه اصفهانی آخرین شیوه معماری ایران است .

معماری بومی آذربایجان پدید آوردند 3 شیوه معماری ایران از جمله شیوه اصفهانی بود .

شیوه اصفهانی در برگیرنده شیوه هایی است که در غرب به شیوه صفوی ، افشاری ی ، قاجاری و زند نامیده می شود .

معماری : ویژگی این شیوه به این ترتیب است : - ساده شدن طرح ها به مستطیل و مربع .

- هندسه ساده ، شکل و خط های شکسته .

-در ته رنگ ساختمان نخیر نهاز (بیش آمدگی و پس رفتگی) کمتر شد و ساخت گوشه های بخ رواج پیدا کرد.

-پیچون بندی و بهره گیری از اندم و اندازه های یکسان دنبال شد.

نیارش : تنگی زمان و کم شدن معماران چیره دست در این شیوه کیفیت ساختمان سازی را پایین آورد .

در این شیوه همه گونه های تاق و گنبد به کار برده می شد .

گنبد های گسسته میان تهی در بیشتر ساختمان های این شیوه به زیبایی دیده می شود .مانند گنبد مسجد امام اصفهان ، گنبد مدرسه چهار باغ ،و دیگر جاها .

آرایه : در شیوه اصفهانی از همه ی موارد پیشین استفاده شده است .البته بیشتر از کاشی خشتی هفت به جای کاشی تراش (معرق)بهره گیری شد.

نقش جهان اصفهان:ارسن شهری،مجموعه ای از ساختمان هاست که نیاز شهر را تامین می کند.یکی از ارسن های بزرگ،میدان نقش جهان اصفهان است.اندازه آن در حدود 150*500 متر است.این میدان دارای 3محور است: در محور شمالی-جنوبی آن مسجد امام و قیصریه جای دارد.در محور شرقی-غربی عالی قاپو و مسجد شیخ لطف الله جای دارد.مسجد امام یکی از زیباترین مساجد ایران و معماری آن علی اکبر اصفهان است.میانسرای مسجد تناسب 6 پهلوی منتظم را دارد .

ایوان جلوی گنبدخانه یکی از زیباترین ایوا های ایران است.

پل خواجو:یکی از زیباترین پل های دنیاست.

در اصل هم بند آبه (سد) و هم پل است.با بستن دهانه های زیر پل،بخش غربی آن دریاچه کوچک می شود.

از ویژگی های آن آرایه های کاشی کاری پل است.درون طاق و گوشواره ها که جایگاه تفریح پادشاهان بوده نیز نقاشی شده است.

مدرسه چهار باغ اصفهان:یکی از زیباترین مدرسه های ایران و آوازخوی شیوه اصفهانی استو در زمان شاه سلطان حسین ساخته شده.

درآیگاهی که به 4باغ باز می شود بسیار با شکوه است و با کاشی تراشی پوشیده شده است.

گرداگرد میان سرا 4ایوان دارد که ایوان جنوبی به گنبد خانه راه دارد.

گنبدی خوش ترکیب با نگاره های اسلیمی به رنگ های زرد و سیاه که با شکوه تمتمی بر روی زمینه ای به رنگ فیروزه ای و درخشان دور میزند.گنبد دو پوسته گسسته است.

اکنون می بایست از نکات مثبت معماری گذشته به ویژه خانه ها بهره برد وآن را با روش های نوین ساختمانی دنیای امروز مردم هماهنگ ساخت.

ما می بایست به فکر معماری روستاها و شهر های کوچک نیز باشیم.دانشکده معماری می بایست به جای طرح های خیالی و رویایی در فکر طراحی خانه های روستایی و خانه های کوچک برای مردم باشد.