دانلود تحقیق کاربرد سلاح های شیمیایی و بیولوژیک در جنگ ایران و عراق

بررسی های باستان شناسی نشان می دهد که تا نخستین دوره ها نوسنگی : خبری از جنگ نیست ولی در ادوار بعدی عصر نوسنگی، بشر توانست سلاح بسازد و جنگ بین همنوعان بطور فزاینده ای آغاز شده این واقعیتی مسلم است که «پیشرفت تکنولوژی همواره توان نهفته ای برای ویرانگرای در بطن خود پرورش می دهد».

وقوه سلاح سازی بشر پا به پای پیشرفت علوم به پیش آمده است.

    تا به امروز که سلاحهای هراس آور کشتار جمعی قادرند تمدن قرن بیستم را به همان وضع پیش از عصر صنعت بازگردانند.

قدرت ویرانگر ماشین جنگی جدید، چیزی جز نتیجه طبیعی قدرت پرهیجان تکنولوزی صنعتی امروزی نیست.

از تاسف بازترین جنبه های زندگی بشر در سالهای پایانی قرن بیستم صرف مقادیر هنگفت پول برای ساخت جنگ افزار و نابودی همنوعان خود است.

به رغم هیاهوی نظم نوین جهانی که طبعاَ مستلزم کاهش تهدید ناشی از جنگ افزارهای وحشتناک است، نه تنها قدرتهای بزرگ از تولید و فروش انواع آن چشم نمی پوشند بلکه تنور تولید سلاحهای مهلکتر و مخربتر بافن آوری پیشرفته را هر روز داغتر می کنند هم اینک تهدید ناشی از وجود این سلاحها به خصوص سلاحهای کشتار جمعی به گونه ای است که می توان آن را نادیده گرفت وبا خیال آسوده از امنیت بین المللی سخن گفت:

    امنیتی که تک تک اعضای جامعه بین المللی به آن نیازمندند در عین حال ممکن است بعضی معتقد باشند که سلاحهای کشتار جمعی و به خصوص سلاح هسته ای بیشتر به قدرتهای دارنده آن مربوط می شوند و بقیه را با آن کاری نیست ولی با نگاهی عمیق تر آشکار می شود که در این صحنه از سهم و نفع دیگران نباید غفلت کرد.

    چرا که «خطر جنگ هسته ای چنان است که دامن نوع بشر را به تمامی می گیرد و منافع نوع شیر در این مورد یکی می شود.

دلایلی که برای جهاد بر ضد جنگ هسته ای اقامه می شود، چنانند که برای غرب و شرق و ملل غیر متعهد به یک اندازه کشش و قوت دارد.

    از همین روست که موضوع خلع سلاح، خصوصاَ سلاحهای کشتار جمعی و بالاخص سلاحهای اتمی به دلیل پیوند نزدیک آن به اصلاح و امنیت بین المللی، به یکی از چند مسئله اصلی جامعه بین المللی بدل شده است و همت و تلاش بسیاری از کشورهای در حال توسعه نیز مصروف آن می شود.

قطعنامه های‌متعدد مجمع عمومی سازمان ملل و در خواست رای مشورتی از دیوان بین المللی دادگستری که منتهی به رأی 8 ژوئیه 1996 این دیوان شد، بخشی از آخرین تلاشهای این دسته از کشورهاست که به شکلهای دیگر همچنان ادامه دارد.

شورای امنیت خود تکثیر این سلاحها را تهدید بر صلح و امنیت بین المللی می داند.

دبیر کل پیشین سازمان ملل، کاهش موجودی و عدم استفاده از سلاحهای کشتار جمعی را از جمله لوازم اصلی صلح جهانی خوانده است و دبیر کل کنونی نیز رفع تهدید سلاحهای کشتار جمعی را آرزوی همه مردم در سراسر جهان و خلع سلا ح هسته ای را از اولویتهای جامعه بین الملل می داند.

هم او اعتقاد دارد که باید قدر موفقیتهایی را که در راه مبارزه با سلاحهای کشتار جمعی به دست آمده، دانست و آخرین قدم را برای برچیدن نهایی ذخائر این سلاحها برداشت.

با این همه دارندگان عمده سلاحهای هسته ای حاضر نیستند به خواست اکثریت دولتها تن در دهند.

دفاع دولتهایی چون آمریکا، انگلستان و فرانسه از نظریه «عدم ممنوعیت استفاده از سلاح هسته ای» در قضیه رای مشورتی یاد شده گواه روشنی بر این است که از نظر آنان چنانچه شرایط ایجاب کند از سلاح هسته ای هم می توان استفاده کرد.

همین نشان دهنده ضرورت ادامه تلاشها در این زمینه است که خود این امر از تحقیقات علمی بی نیاز نمی تواند بود.

آنچه که در مقام تحقیق درباره سلاحهای کشتار جمعی توجه به آن ضروری است و لزوم این قبیل پژوهشها را دو چندان می کند، اینکه کشورها خود از آسیب دیدگان اصلی این سلاحها در سالهای اخیر است.

دور نیست سالهای جنگ عراق که بسیاری از رزمندگان ایرانی با جملات شیمیایی عراق مصدوم شده یا به شهادت رسیدند.

به همین دلیل جمهوری اسلامی ایران در عرصه مبارزه با این سلاحها همواره فعال بوده و به معاهدات بین المللی مربوط پیوسته است

هم اکنون جنگ افزارهای شیمیایی در پاره ای از کشورهای جهان سوم ، بویژه پس از استفاده عراق از آن و عدم واکنش موثر بین المللی به جنایاتی که صدام مرتکب شد این سلاح به عنوان جنگ افزار استراتژیک مورد توجه قرار گرفته و پاره ای از کشورهای جهان نیز در دستیابی به آن با یکدیگر به رقابت می پردازند و بودجه های هنگفتی راصرف این خرید و ساخت و تجهیز خود  به این سلاح  ها می کنند .

از طرفی عواقب یک جنگ نظامی با جنگ افزارهای شیمیایی پیشرفته کنونی علاوه بر اثرات ناگوار بر روی نظامیان و برای غیره نظامیان و محیط زیست نیز بی اندازه ناگوار و دردناک‌خواهد بود.

سالها  از جنگ ایران و عراق می گذرد ، اما ما هر روزه شاهد شهادت عزیزانی هستیم که در جنگ با عوامل شیمیایی مجروح شده و این اثرات تا کنون ادامه داشته و اینک باعث شهادت ایشان در سالهای اخیر می شود .

در حالی که قدمت مذاکرات کنترل تسلیحات به حدود صد سال پیش می رسد و کنوانسیون جنگ افزارهای شیمیایی را همه دول پذیرفته اند باز ما شاهد استفاده ، تکمیل و پیشرفت این سلاح در سطح جهان می باشیم .

حتی با وجود سلاح های هسته ای و کشتار جمعی باز این نوع سلاح ها بیشتر مورد توجه قرار گرفته است .

آمریکا درکنفرانس ها با بیانیه های مختلف خودرا مصلح و ناجی معرفی کرده و طرح هایی برای خلع سلاح شیمیایی و هسته ای ارائه می دهد ولی خود مدرنترین و پیچیده ترین تسلیحات هسته ای را داشته و اسرائیل را که ژاندارم آمریکا در خاورمیانه است را از بیخ و بن به سلاح های کشتار جمعی مجهز نموده است و یا در جنگ ایران و عراق خود به عراق این تسلیحات داده ، امروزه هم شاهدیم که ایران را به خاطر داشتن فن آوری هسته ای تهدید نظامی می نماید .

اهیمت و ضرورت تحقیق

 اهمیت این موضوع به اندازه ای است که همه ایرانیان و بالاخص قشر جوان و نوجوان ایرانی بدانند در هشت سال دفاع مقدس چه بر سر ارتش ، سپاه ، بسیج و سایر نیروهای نظامی (نیروهای بومی) در شهر های مرزی گذشته است و بدانند که در آینده با تهدیداتی که آمریکا علیه ایران اعمال می کند ، داشتن یا نداشتن فنآوری هسته ای ، الزامی است یا خیر ؟

اهداف تحقیق

نمایاندن فجایع وحشیانه عراق در جنگ تحمیلی و برداشتن نقاب از چهره کریه آمریکا که هدفش خلع سلاح کشورهای رقیب و کشورهای جهان سوم می باشد و همه باید بدانند که مجروحین جنگی با چه سلاح هایی و چرا مجروح شدند ؟

عکس العمل سازمان ملل و قدرتهای پوشالی مدافع حقوق بشر در این مورد چه بوده است ؟

 سوالات و فرضیه های تحقیق :

عراق این سلاح ها را در چه تاریخی و از چه طریق تهیه کرده است .

هم پیمانان عراق در جنگ با ایران .

عکس العمل سازمان ملل در مقابل اعمال وحشیانه عراق .

خلع سلاح شیمیایی برای همه کشورهای جهان یا فقط برای کشورهای جهان سوم .

اگر جنگ تمام نمی شد

فصل دوم -  ادبیات و پیشینه تحقیق

تاریخچه کاربرد جنگ افزارها ی شیمیایی

بهره بردای از جنگ افزارهای شیمیایی در تاکتیک های نظامی به قدمت تاریخ بشر است .

در واقع طبیعت نوعی از جنگ افزارهای شیمیایی را به برخی از جانوران برای حفظ جان خود به ودیعه گذاشته است برخی ماهیها، خزندگان و دوزیستان دارای سیستم های پدافند فلج کننده با پرتاب یا تزریق مواد سمی یا کشنده هستند ولی هیچ یک به اندازه بشر در این زمینه پیش نرفته اند.

انسان برای اولین بار از نفت و قیر به عنوان یه عامل شیمیایی استفاده کرد بدین ترتیب که صدها سال قبل از میلاد مسیح، جنگ آوران، دشمن را با افروختن آتش در پای دیوار قلعه ها وادار به تسلیم می کردند.

بهره گیری از مواد شیمیایی دودزا از زمانهای قدیم نیز موسوم بوده است.

پروکیوس، مورخ دوم شرق، در مورد جنگهای ساسانیان و رومی ها می نویسد که سپاه ساسانی برای تسخیر دژهای رومی ها در زیر دیوار آنها تقب می زدند در این نقب ها که گاه با نقب دشمن که برای مقابله حفر شده بود برخورد می کرد.

دو طرف می کوشیدند با سوزاندن گوگرد سربازان حریف را بیرون رانند و نقب را خراب کنند همچنین در یونان قدیم با ترکیب قیر، گوگرد و مواد چسب ناک ماده ای می ساختند که هنگامی که در آب ریخته می شد آتش می گرفت این ماده را آتش یونانی می خواندند .

در 1453 میلادی که ترکهای عثمانی به قسطنطنیه (استانبول) آخرین سنگر روم شرقی (بیزانس) حمله بردند به کندن نقب پرداختند مدافعان شهر برای مقابله با آنها در نقب ها با پخش دود حاصل از سوزاندن گوگرد که همان so2 می باشد ترکها را دچار خفگی نمودند. 

اما جنگ افزارهای شیمیایی در عصر جدید دارای یک تاریخ 70 ساله است درواقع جنگ شیمیایی نخستین بار زمانی که آلمانی ها در اکتبر 1914 در نوشاپل گلوله های حاوی اشک آور به سوی فرانسوی ها پرتاب کردند آغاز شد اما به سبب پراکندگی سربازان و محدود بودن شمار گلوله ها این تاکتیک چندان کارساز نبود – حتی فرانسوی ها متوجه کاربرد آن نشدند در سوم فوریه 1915 نیز آلمانی ها با گلوله های بزرگتری در منطقه یویسیمف وارد کارزار شدند ولی این بار نیز به خاطر سردی زیاد هوا گازهای متصاعد شده از این گلوله ها موثر واقع نگردید.

آلمانی ها به رغم تجربه های بی نتیجه به ساختن گاز کلر ادامه دادند و سرانجام موفق شدند گاز کلر را با فشار در سیلندر هایی جای دهند تا هنگامی که باد مساعد می وزد آنها را در مقابل سنگرهای دشمن قرار دهند آلمانی ها گاز مذبور را برای اولین بار در 22 آوریل 1915 در بپرس بلژیک علیه سربازان مستعمراتی فرانسه و پیاده نظام کانادایی که هیچ ماسکی برای حفاظت نداشتند به کار بردند.

تلفات ناشی از کاربرد این گاز در حدود 20 تا 25 هزار نفر بود و شکافی که به طول 8 کیلومتر در جبهه جنگ ایجاد شد موجب گردید که آلمانی ها به درون آن رخنه کنند ولی دو روز بعد که آلمانی ها قصد داشتند با کاربرد گاز خردل به پیشروی تازه ای دست زنند باسربازان ماسک داری که حوله های خیس به دست داشتند و ملحفه های مرطوب به خود پیچیده بودند روبرو شدند در نتیجه گاز فقط 25 درصدسپاهیان دشمن را از فعالیت جنگی بازداشت.

در آغاز سال 1916 بار دیگر آلمانی ها در وردن با تمرکز توپخانه(شامل 1400 عراده توپ و خمپاره انداز بزرگ ) در جبهه ای به طول 8/12 کیلومتر به تک پرداختند و طی 6 روز جنگ دو میلیون و پانصد هزار گلوله که صدها هزار آنها گلوله گاز دار بود شلیک کردند که منجر به خفگی و مرگ یا تشنج دهها هزار فرانسوی شد.

در جنگ جهانی اول آلمانی ها در شش مرحله عملیات نظامی در جبهه غربی برابر با جدول شماره 1 از تک های شیمیایی استفده کردند.

جدول 1 – مراحل عملیات کاربرد عوامل شیمیایی در جنگ جهانی اول ارزش تاکتیکی گاز شیمیایی در این صحنه ها با توجه به شرایط جوی میزان پراکندگی یگان‌ها چه در حرکت و چه در حالت سکون، حرکتهای سریع جنگی، وسعت منطقه مورد دسترس برای مانور، طول خط جبهه و ارتباط محدود شده بود.

علاوه بر آلمان کشورهایی که در جنگ جهانی اول به کاربرد جنگ افزارهای شیمیایی مبادرت ورزیدند عبارت بودند از : مجارستان ، بریتانیا ، فرانسه ، ایتالیا ، روسیه و امریکا .

نیروی های ترکیه در این جنگ به جنگ افزار های شیمیایی مجهز بودند ولی ظاهرا از آن استفاده نکردند.

آمار تلفات گازهای شیمیایی طی این جنگ چشم گیر بود و تعداد افرادی که بر اساس اطلاعات و آمار رسمی د رمعرض خطر مواد شیمیایی قرار گرفته بودند بیش از یک میلیون و سیصد هزار نفر که حدود صد هزار نفر انها کشته شدند.

در جنگ ایتالیا و اتیوپی (37-1936) که با آفند ایتالیا به آن کشور آغاز شد ایتالیاییها برای سرکوبی مقاومت سربازان اتیوپی گلوله های حاوی گاز سمی به کاربردند.

که سبب شکست مقاومت اتیوپی ها شد .

ایتالیایی ها زمانی از گاز خردل برای درهم شکستن مقاومت سربازان اتیوپی استفاده کردند که اتیوپی ها نه تنها از تجهیزات لازم برای پدآفند در برابر این جنگ افزارها بی بهره بودند بلکه وسایل معمول پزشکی هم در اختیار نداشتند.

در 1938 ژاپنی ها بمب های حاوی گازهای مایع بر روی سربازان چینی فروریختند.

در جنگهایی که در جبهه یانگیت در اکتبر 1937 اتفاق افتاد تعداد زیادی از مردم عادی چین قربانی شدند.

در جنگهای داخلی اسپانیا که از 1936 آغاز شد و سه سال به طول انجامید روسها جمهوری خواهان اسپانیا را علیه ملی گرایان (به رهبری فرانکو) یاری می کردند.

به فرمان استالینگ در دو منطقه اسپانیا گلوله های گاز سمی و خردل به کاربرده شد که در نتیجه شمار زیادی از افراد غیر نظامی در روستاها و شهرها کشته شدند.

در جنگ جهانی دوم از جنگ افزارهای شیمیایی به طور عمده استفاده نشد نیروهای آلمانی فقط در چندین تک در مقابل پارتیزانهای شوروی در ادسا و کریمه از جنگ افزار های شیمیایی استفاده کردند.

در جنگ جهانی دوم همه متخاصمان اصلی (انگلستان- فرانسه – آمریکا – شوروی- ژاپن – آلمان و ایتالیا) گازهای سمی مختلفی داشتند که می توانستند در بمباران جبهه ها و شهرها بکار برند اما چون از انتقام طرف مقابل بیمناک بودند هیچ یک از این گازها استفاده نکردند.

اما انگلیسیها و آمریکاییها از نفت ژله شده ماده سوزان و خطرناکی که به ناپالم معروف است ساختند و از ان برای آتش زدن شهرها طی بمباران هوایی و به آتش کشیدن سربازان حریف استفاده کردند.

بر اثر بمباران هامبورک توسط هواپیماهای متفقین در 1942 حدود دویست هزار نفر غیر نظامی سوختند تلفات این حادثه با بمب اتمی هیروشیما قابل مقایسه است.

در 1945 نیز آمریکایی ها در سیلان از ناپالم استفاده کردند تلفات ناشی از آن را حدود 400 هزار نفر گزارش نمودند.

در جنگ ویتنام در دهه 1960 و سالهای نخست دهه 1970 آمریکایی ها به جنگ شیمایی دست زدند آمریکایی ها با پاشیدن مواد سمی بر کشتزارها و بیشتر جنگلها و مناطق بزرگی که پناهگاه چریکهای ویت کنگ بود حیات جانوری و گیاهی را نابود کردند و برای بیرون کشیدن چریکها از نقب های زیر تپه ها به پخش گازهای اشک اور با شعله افکن و نارنجک پرداختند.

آمریکایی ها از بمب ناپالم نیز در حد وسیعی علیه ویت کنگ استفاده کردند.

در جنگهای یمن (67-1963) مصر از جنگ افزارهای شیمیایی استفده کرد گفتند که نیروهای ویتنام از عوامل شیمیایی علیه نیروهای کامبوج استفاده کرده اند.

همچنین در افغانستان شواهدی وجود دارد مبنی بر این که نیروهای شوروی و دولتی از عوامل شیمیایی از جمله «باران زرد» علیه مجاهدین افغانی استفاده کرده اند البته روسها آمریکا را متهم کردند که به مجاهدین افغان جنگ افزار شیمیایی داده است.

در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران نیز نیروهای عراقی پس از شکستهایی که در خوزستان و مناطق مرزی سر پل ذهاب و قصرشیرین و کردستان خوردند به کاربرد گازهای سمی اقدام کردند و با استفاده از گاز اعصاب از نوع تابون تلفات زیادی را به نیروهای ایران در جزای مجنون تحمیل نمودند بمباران سردشت در 7 تیر 1366 یکی دیگر از جنایات جنگی عراق بود.

اما وحشیانه ترین مورد استفاده از جنگ افزار های شیمیایی توسط عراق در حلبچه در اول مارس 1988 بوده است این وخیم ترین مورد استفاده از جنگ افزارهای شیمیایی از زمان جنگ جهانی اول تا کنون بوده است که طی آن 5 هزار نفر از مردم غیر نظامی حلبچه در اثر عوامل شیمیایی جان باختند.

توضیحات بیشتر در بهمن و اوایل اسفند 1363 نیروهای ایران قسمت بزرگی از جزایر مجنون را که یکی از مراکز استخراج نفت عراق است به تصرف خود درآوردند و پدافند مستحکمی را در آنجا سازمان دادند عراقی ها به علت اهمیت استراتژیک این منطقه تصمیم گرفته بودند که اجازه ندهند جزایر مجنون در دست نیروهای ایرانی باقی بماند بعلاوه نگران بودند که مقادیر قابل توجهی از ذخایر نفتی خود را با ادامه اشغال آن به وسیله رزمندگان ایران در این منطقه از دست بدهند آنها با وجود چندین پاتک با جنگ افزارهای معمولی کاری از پیش نبردند و سرانجام به کاربرد عامل عصبی تابون علیه نیروهای مستقر در سنگر ها متوسل شدند با اجرای تک شیمیایی عراق ، جمهوری اسلامی ایران اعلام داشت نردیک به 1700 تن بر اثر تک شیمیایی در جزایر مجنون کشته و مجروح شده اند در این عملیات در حقیقت اگر رزمندان ایران اقدامات پدافندی خود را بهبود نمی بخشیدند از جمله به ماسک ضد گاز ، آمپولهای آتروپین خودکار و لباسهای محافظ محدودی مجهزشده بودند و باد شدیدی نیز نمی وزید تلفات رزمندان ایران از این میزان هم فراتر می رفت ضایعات کم نیروهای ایران در آن زمان معید این وضع متحول بود با وجود این عراقی ها نتوانستند رزمندگان ایران را از جزایر مجنون خارج کنند .

عراقی ها زمانی که در وضعیت پدافندی قرار داشتند برای اینکه نیروهای ایرانی نتوانند به مواضع پدافندی آنها نزدیک شوند با استفاده از عوامل شیمیایی پایدار نظیر خردل که دارای اثرات کشتن و ناتوان کردن نیروهای پدافندی ایران به طور مرتب و سیستماتیک عوامل شیمیایی فرار و ناپایدار را علیه پستهای فرماندهی ، مراکز آتش بارهای توپخانه و مراکز پشتیبانی ایرانی ها به کار می برند در نتیجه این عمل آماجها برای تک نیروهای مهاجم عراقی ، قبل از رسیدن آنها از عوامل شیمیایی پاک شده بود .

در بیشتر مواقع اعم از آفند و پدافند عراقی ها از توپخانه و هواپیما برای پرتاب عوامل شیمیایی استفاده می کردند یک خبرنگار نظامی ایتالیایی در مورد تاکتیکهای عراق در کاربرد جنگ افزارهای شیمیایی چنین می گوید « مدت 12 ساعت گاز خردل در منطقه ای به عرض 30 و عمق 20 کیلومتر به کار برده شد در مرکز این منطقه تنها گاز اعصاب بکار فت سربازان ایرانی که جان سالم بدر برده بودند از مرکز منطقه به اطراف فرار کردند و بدین ترتیب کانالی در میان منطقه ایجاد شد پس از 5 ساعت هنگامی که اثرات گاز اعصاب از میان رفت تانکهای عراقی توانستند از طریق این کانال حمله کنند .

عدم آمادگی پدافندی نیروهای ایرانی در مراحل اولیه نبرد در برابر کاربرد جنگ افزارهای شیمیایی از سوی عراق سبب شد که رزمندگان ایران آماج مکرر جنگ افزارهای شیمیایی قرار گیرد .نمونه دیگری از عدم آمادگی پدافندی شیمیایی مردم غیر نظامی مجاور مناطق جنگی ، بمباران وحشیانه شیمیایی عراق در 7 تیر 1366 به بازار سردشت بود که در اولین ساعات تهاجم 60 نفر که بیشتر آنها را سالخوردگان و کودکان تشکیل می داده اند به شهادت رسیدند چند روز پس از تهاجم شیمیایی عراق به سردشت 90 مجروح بستری شده ، در ICU بیمارستانهای مختلف جان خود را از دست دادند بنابراین تعداد کشته شدگان سردشت به 150 نفر رسید .

اما فاجعه به این نقطه ختم نشده و تابه حال نیز تعداد افرادی که از این حمله دچار بیماری های مختلف شده اند همچنان ادامه دارد .

سلاحهای کشتار جمعی اگر چه اختلاق و شبهه ای نیست به نامگذاری این سلاحها به «کشتار جمعی» به نظر نمی رسد، ولی توضیحی مختصر راجع به معیار تشخیص و خصوصیات آنها ضروری می نماید معیار تشخیص به طور کلی دو معیار برای تشخیص این سلاحها از سایر تسلیحات مطرح است.

یکی قدرت تخریبی این سلاحها و دیگری اهداف آنها.معیار قدرت در توافقات پاریس 1954 راجع به پیوستن آلمان فدرال به پیمان آتلانتیک شمالی مطرح شد.

مطابق ضمیمه شماره 2 پروتکل سوم توافقات مذکور، ناظر به کنترل تسلیحات ، که قابلیت انهدام و زیانهای گسترده و یا ایجاد مسمومیت در سطح وسیع را دارند باید در زمره این سلاحها قرار گیرند.

با این وجود تگیه بر معیار قدرت تخریب به تنهایی برای توصیف سلاحهای کشتار جمعی کافی نیست.

زیرا در حال حاضر اگر از سلاحهای موسوم به متعارف نیز استفاده سوء شود، نتایج و آثار مشابهی به بار می آید.

بمبارانهای وسیع شهرها آلمان در ماههای پایانی جنگ جهانی دوم مؤید همین مطلب است.

از این رو توجه به معیاری دیگر نیز ضرورت دارد.

بر اساس معیار دوم تنها به سلاحهایی می توان سلاح کشتار جمعی اطلاق کرد که ماهیتاَ جز به منظور انهدام وسیع به کار نمی روند و آثار مخرب آن، چنان است که نمی توان به اهداف معینی محدود شود.

بنابه این معیار که مقبول کمیته بین المللی صلیب سرخ هم افتاده است، تمام سلاحهایی که بنا به ماهیت خود و نحوه استفاده از آن موجب آثار مخرب غیر قابل تفکیک می شوند، در زمره سلاحهای کشتار جمعی قرار می گیرند.

این آثار عموماَ غیر قابل پیش بینی و مهار ناشدنی است که به همین سبب این سلاحها را سلاح وحشت نیز می نامند.

به هر صورت، هر یک از این معیارها که در نظر باشد، سلاحهای کشتار جمعی باید به نحوی تعریف شوند که همانند تعریف کمیسیون تسلیحات نوع کلاسیک در بردارنده سلاحهای زیر بشد: «سلاحهای انفجار اتمی، سلاحهای که مواد را دیواکتیو عمل می کنند، سلاحهای بیولوژیک و شیمیایی که احتمال مرگ را به دنبال دارند و تمام سلاحهایی که در آینده تولید می شوند و از حیث تخریب دارای آثار مشابهی باشند» تعریف احصای سلاحهای مذکور و تعریف کلی آنها به سلاحها ی کشتار جمعی مورد قبول همگان است ولی نسبت به تعریف هر یک از سه نوع سلاح یاد شده اتفاق نظر حاصل نیست به آن سبب که جز در مورد سلاح شیمیایی، تعریفی عهد نامه ای از دو سلاح دیگر وجود ندارد.

این نقض نه از سر اتفاق بلکه به دلیل تمایل آمریکا و شوروی پدید آمده است: زیرا این دو دولت که سهم اصلی را در ترتیبات بین المللی مربوط داشته اند، ترجیح داده اند تا از تعاریف و قالبهای کاملاَ دقیق اجتناب شود.

تعریف سلاح اتمی: از آنجا که در تنها سند عهد نامه ای با ابعاد تقریباَ جهانی یعنی معاهده منع گسترش سلاحهای هسته ای 1968 تعریفی از سلاح اتمی نشده است، برای تعریف این سلاح عموماَ به ضمیمه پروتکل توافقات پاریس استفاده می شود که قبلاَ ذکر آن رفت.

مطابق تعریف این سند، سلاح اتمی عبارت است از «سلاحی که در ساخت آن از مواد منفجره هسته ای یا ایزوتوپهای رادیواکتیو استفاده شده است و در اثر انفجار و دیگر تغییرات هسته ای قادر به انهدام یا مسمومیت در سطح بسیار گسترده است.

تعریف سلاح بیولوژیک از سلاح بیولوژیک نیز در کنوانسیون 1972 «را جمع به منع گسترش، تولید و انباشت سلاحهای باکتویولوژیک (بیولوژیک) وسمی و انهدام آنها ، تعریفی به دست داده نشده است و باید تعریف این سلاح را در اسناد دیگری جست.

در گزارشی از دبیر کل سازمان ملل که با همکاری جمعی از کارشناسان تهیه شده است، تعریفی برای این سلاح پیشنهاد شده که ظاهراَ متخصصین هم با آن موافقند.

مطابق این تعریف (سلاح بیولوژیک عبارت است از «هر ماده بیولوژیک که تأثیر آن وابسته به تکثیر در داخل ارگانیزم هدف بوده و برای آنکه باعث بیماری یا مرگ در انسان، حیوان و گیاه شود، در جنگ مورد استفاده قرار می گیرد.

تعریف سلاح شیمیایی در همان گزارش دبیر کل، سلاح شیمیایی هم تعریف شده که بر اساس آن سلاح شیمیایی شامل «تمام مواد شیمیایی خواه به صورت گاز، مایع یا جامد است که به خاطر اثرات سمی مستقیم روی انسان، حیوان و گیاه به کار گرفته می شوند.

همین تعریف مبنای تعریف سلاح شیمیایی در کنوانسیون منع گسترش، تولید، انباشت و به کارگیری سلاحهای شیمیایی و انهدام آنها، مصوب 1993، البته به شکلی کاملتر و با ذکر جزئیات قرار گرفته است.

ماده 2 کنوانسیون، اختصاص به تعاریف و معیارهای سلاح شیمیایی، مواد شیمیایی سمی و پیش سازها دارد.

سلاحهای شیمیایی و بیولوژیک خصوصیات مشترکی دارند.

عوارض و آثار آنها قابل پیش بینی نیست و غیر نظامیان در مقابل آن، بسیار آسیب پذیرتر از نظامیان هستند.

مقابله با این سلاحها، اگر نه غیر ممکن ولی فوق العاده مشکل است و به لحاظ سهولت تهیه و دستیابی، به آن لقب «سلاح فقرا» داده اند.

اما واقعیت آن است که هر قدر تولید این سلاحها و وسایل پرتاب آنها به آسانی و هزینه ای اندک میسر است، در عوض دفاع از نیروها در مقابل این سلاحها و فراهم کردن تجهیزات حفاظتی و نیروی انسانی کارآزموده، بسیار سخت و پرهزینه است.

فصل سوم - تجزیه و تحلیل مسئله شتاب در قانونمند کردن سلاحهای کشتار جمعی نگرانی از گسترش افقی سلاحهای کشتار جمعی و پایان دوره جنگ سرد موجب تقویت و تسریع تلاشهای بین المللی برای تکمیل مقررات بین المللی مربوط به این سلاحها شد.

اوضاع جدید بین المللی، زمینه مساعدی برای ادامه و ختم موفقیت آمیز مذاکرات تدوین کنوانسیون سلاحهای شیمیایی در کنفرانس خلع سلاح ژنو فراهم آورد.

زیرا تا آن زمان منازعه شرق و غرب و امتناع کشورهای سوسیالیست از پذیرفتن هر نوع بازرسی در محل، مانع عمده چنین توافقی بود.

همین وضع مناسب سبب شد تا در 13 می 1995 (23 اردیبهشت 1374) معاهده منع گسترش سلاحهای هسته ای برای مدت نامحدود تهدید شود و در 11 سپتامبر 1996(20 شهریور1375) معاهده منع کامل آزمایشهای هسته ای به امضا برسد.

همچنین در سال 1995 پیمانهای منطقه ای جدیدی در آفریقا و آسیا جنوب شرقی برای ایجاد مناطق عاری از سلاح هسته ای منعقد شد.

دیوان بین المللی دادگستری هم صرفاَ تماشاگر این صخنه نبود و در واقع نباید سهم دیوان را در این روند نادیده گرفت.

رأی مشورتی 8 ژوئیه 1996 در پاسخ به سوال مجمع عمومی درباره مسئله بسیار بحث انگیز مشروعیت تهدید و استفاده از سلاح هسته ای بی کمترین تردید، در تکامل نظامی حقوقی سلاحهای هسته ای تاثیری به سزا داشته است.

در آخر باید اضافه کرد که در کنفرانس خلع سلاح مذاکرات برای تکمیل روشهای نظارت بر اجرای تعهدات کنوانسیون سلاحهای بیولوژیک همچنان ادامه دارد.

این پویایی قانونگذاری بین المللی موجب شده تا کار خلع سلاح شیمیایی و بیولوژیک به پایان خود نزدیک شود (بخش اول) حقوق بین الملل سلاحهای هسته ای توسعه و تکامل یابد (بخش دوم) و ساز و کارهای عهد نامه ای نظارت بر تعهدات دولتها نسبت به سلاحهای کشتار جمعی راه کمال بپوید.

عکس العملها بین المللی در مقابل استفاده عراق از این سلاحها بر علیه رزمندگان ایرانی استفاده وسیع عراق از سلاحهای شیمیایی در جنگ با جمهوری اسلامی ایران، که محکومیت و ابزار انزجمار جهانی را در پی داشت، در پیشبرد مذاکرات به طور جدی موثر افتاد.

عراق نخستین بار در سال 1362 (1982) از این سلاح استفاده کرد.

حملات شیمیایی عراق بیشتر با گاز خردل، که آثار بسیار شدیدی بر مصدومین می گذارد، و تابون که نوعی ماده سمی عصبی است، صورت گرفت.

متعاقب فعالیتهای کمیته بین المللی صلیب سرخ، سازمان ملل در مارس 1984، نخستین هیئت حقیقت یاب را به منظور تحقیق درباره به کارگیری سلاح شیمیایی را قاطعانه محکوم کرد.

انتظار برای آنکه جامعه بین المللی، اعمال عراق را محکوم کند.

تا سالهای آخر جنگ به طول انجامید.

در 25 می 1987 دوازده دولت عضو اتحادیه اروپا با ذکر نام عراق، آیین نامه ای را به تصویب رساند که طبق آن صدور محصولات شیمیایی دارای قابلیت ساخت سلاح شیمیایی از آنها، به دولتهای در حال محاصمه ممنوع شد.

شورای امنیت نیز بر اثر فشارهای سیاسی، با تصویب قطعنامه 612 در 9 می 1988 بدون محکومیت عراق، کاربرد این سلاحها را محکوم نمود.

این در حالی بود که پیش از آن، رئیس شورای امنیت در 21 مارس 1986 به استفاده عراق از سلاح شیمیایی اذعان کرده بود چگونگی الحاق ایران به کنوانسیون منع سلاحهای شیمیایی جمهوری اسلامی ایران در تاریخ 12/8/1376 به این کنوانسیون ملحق شد.

در حالی که ایران خود از پیشگامان مذاکرات تدوین کنوانسیون بود و متن آن را در تاریخ 23 دی 1371 به امضای وزیر امور خارجه ایران رسید، ولی مراحل تصویب کنوانسیون نزدیک به پنج سال به طول انجامید.

با ایجاد مرجع ملی کنوانسیون سلاحهای شیمیایی در وزارت امور خارجه با عضویت نمایندگان دستگاههای ذیربط نظامی و اجرایی، به عنوان نهاد ملی رابط با سازمان منع سلاحهای شیمیایی امور مقدماتی الحاق انجام شد و با برگزاری یک همایش ملی با شرکت وزارتخانه ها و سازمانهای مرتبط در آذر 1374 و یک همایش منطقه ای در اردیبهشت 1375 در تهران، عضویت در کنوانسیون مطلوب ارزیابی شد.

پیش نویس لایحه الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون در سال 1374 به پیشنهاد وزارت امور خارجه در هیأت وزیران مطرح گردید و سرانجام در جلسه مورخ 24/1/1376 هیأت وزیران به تصویب رسید.

لایحه مذکور در 2/2/1376 به مجلس تقدیم و نهایتاَ در جلسه مورخ 18/3/1376 با وجود برخی مخالفتها به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.

لایحه دولت به گونه ای تنظیم شده بود که به دولت اجازه می داد در زمان مناسب به کنوانسیون ملحق شود.

همچنین وزارت امور خارجه موظف می گشت در تمام مذاکرات و سازمان کنوانسیون، اجرای بدون تبعیض و کامل کنوانسیون را به ویژه در زمینه بازرسی و انتقال هیات وزیران مراحل خروج از کنوانسیون به اجرا درآید.

در حالی که مخالفان تصویب کنوانسیون، الحاق ایران را به دلیل بی اعتقادی به این قیل کنوانسیونها و عدم عضویت برخی دولتها مانند اسرائیل در آن به مصلحت نمی دانستند (نک به : مشروح مذاکرات جلسه علنی 98 مجلس شورای اسلامی در دوره پنجم مورخ 18/3/1376 ) لایحه دولت به همان ترتیب فوق از تصویب مجلس گذشت.

شوزای نگهبان در 11/4/1376 ماده واجده لایحه الحاق ایران به کنوانسیون را از آن جهت که الحاق به کنوانسیون و خروج از آن باید با موافقت مقام معظم فرماندهی کل قوا باشد بابت 4 اصل یکصد و دهم قانون اساسی مغایر دانست.

با رفع ایراد فوق در جلسه 5/5/1376 مجلس به طریق «پیشنهاد هیأت وزیران و تصویب شورای عالی امنیت ملی» برای خروج از کنوانسیون نهایتاَ قانون الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون منع گسترش، تولید، انباشت و به کارگیری سلاحهای شیمیایی و انهدام آنها در 18/5/76 به دولت ابلاغ شد.

پس از آن به دلیل پاره ای ملاحظات، ابلاغ قانون به وزارت امور خارجه جهت اجرا به تعویق افتاد.

تا آنکه در 12/8/1376 به موافقت ریاست جمهوری اجازه تسلیم اسناد الحاقی ایران به دبیر کل سازمان ملل متحد به عنوان امین کنوانسیون داده شد و بنا به حکم بند2 ماده 21 کنوانسیون ، سی روز پس از آن در تاریخ 12/9/1376 (3 دسامبر 1997 ) کنوانسیون برای جمهوری اسلامی ایران لازم الاجرا گردید.

دولت ایران به ضمیمه سند تصویب، اعلامیه ای را هم تسلیم دبیر کل سازمان ملل نمود که طی آن مواضح اصولی ایران درباره کنوانسیون تشریح شده است.

در این ضمیمه یادآوری شده که ایران بر اساس اعتقادات اسلامی خود، سلاحهای شیمیایی را پدیده ای غیر انسانی دانسته و در تلاشهای بین المللی برای امحای این سلاح پیشتاز بوده است.

همچنین با تاکید بر لزوم اجرای کامل و غیر تبعیض آمیز همه مواد کنوانسیون، دولت ایران اعلام نموده که در صورت عدم رفتار مساوز با همه اعضا، یا افشای اطلاعات محرمانه ایران بر خلاف کنوانسیون و یا اعمال محدودیتهای غیر منطبق با آن، حق خروج از کنوانسیون را برای خود محفوظ می داند.