ء از نظر علم روانشناسی، پدر و مادر باید محیطی را برای کودک فراهم آورند که وی ازنظر محبت احساس کمبود نکند. محبت در حد متعادل، مفید، ضروری و سازنده است. افراط و تفریط در محبت‌ورزی تأثیر نامطلوبی بر رشد شخصیت کودکان می‌گذارد و جریان طبیعی رشد را مختل می‌کند.
ء در آموزه‌های تربیتی رسول‌اکرم(ص) به اهمیت بازی و نقش آن در رشد اطفال بسیار توجه شده است. آن حضرت تأکید می‌کند: «هر کس را کودکی در کنار است باید با وی چون کودکان همبازی شود.»
ء نبی گرامی اسلام نه‌تنها سفارش می‌فرماید کودکان را برای بازی آزاد بگذارید بلکه توصیه کرده‌اند والدین با فرزندان خود به بازی بپردازند.
ء اسلام به تفاوت‌های فردی و تأثیر آن بر جوامع انسانی توجه دارد. در قرآن کریم آمده است: ما انسانها را به‌گونه‌ای خلق کردیم که خلقت آنها موجب بازشناسی ایشان از یکدیگر شود. پیامبرخدا(ص) در بیان تفاوت‌های شخصیتی انسانها می‌فرماید: «استعدادهایی که در درون مردم نهفته است، همچون معادن طلا و نقره با یکدیگر تفاوت دارد.»
ء تأکید پیامبر اکرم(ص) بر انتخاب همسر شایسته نشان می‌دهد که اسلام به تأثیر عوامل ارثی در رشد و تکوین شخصیت فرد توجه دارد و براساس آموزه‌های دینی اسلام، توصیه‌هایی در این زمینه ارایه می‌کند.
آموزه‌های تربیتی پیامبر اسلام(ص)
از دیدگاه اسلام، انسان موجودی اجتماعی و تربیت‌پذیر است که رشد و تعالی وی در متن جامعه صورت می‌گیرد، از این‌رو توصیه‌های اخلاقی و تربیتی خاصی برای ظهور استعدادها و توانایی‌های انسان ارایه کرده است.
پیامبر اسلام(ص) ضمن توجه به توصیه‌ها و رهیافت‌های تربیتی اسلام، با سخنان و سیره عملی خود راه رشد و تعالی را به پیروانش نمایانده و با آموزه‌های تربیتی و اخلاقی‌اش امکان تربیت یکایک افراد و تأمین سلامت روحی و روانی جامعه را فراهم آورده است.
رهیافت‌های جدید علم روانشناسی بر بسیاری از توصیه‌های تربیتی و اخلاقی پیامبر(ص) صحه گذاشته است که این امر موءید اهمیت آموزه‌های تربیتی پیامبر اسلام(ص) است.
در این نوشتار، توصیه‌های تربیتی پیامبراسلام(ص) و برخی از یافته‌های دانش روانشناسی مورد بررسی قرار گرفته است.
مراحل رشد از دیدگاه اسلام
در اصطلاح روانشناسی، شخصیت مجموعه‌ای از صفات، عقاید، عادات و افکار شخصی است که چون با هم ترکیب شود وحدتی خاص به وجود می‌آورد. شکل‌گیری شخصیت انسان، حاصل رشد و تربیت وی در مراحل قبل و بعد از تولد است. (1)
روان‌شناسان به همه تغییرات و تحولاتی که از زمان تشکیل سلول تخم تا هنگام مرگ انسان روی می‌دهد و نیز به شکوفایی استعدادها، خصایص و نیروهای ذاتی موجودات، رشد می‌گویند.(2)
آنان رشد را حاصل تعامل و اشتراک طبیعت (فطریات و غرایز انسان) و تربیت فرد می‌دانند و معتقدند بر رشد انسانها تفاوت‌های فردی حاکم است. علمای روانشناسی، تربیت را ایجاد تغییر در فرد دانسته، کسی را که تغییرات مطلوب داشته باشد، تربیت شده می‌نامند.
از نظر اسلام تربیت به معنی شناخت فطرت خداجوی انسان و سوق دادن او در جهت ظهور استعدادهایش برای سعادتمندی در جامعه و تقرب به خداست. اسلام، رسیدن به کمال و خداشناسی را نشانگر رشد و تعالی انسان می‌داند.
رشد انسان در دو مرحله قبل و بعد از تولد صورت می‌گیرد. از دیدگاه اسلام مراحل قبل از تولد شامل: نطفه، علقه، مضغه، عظام، لحم و انشاء(3). و مراحل رشد پس از تولد شامل: مراحل سیادت، اطاعت و وزارت(4) است. قرآن ابتدای خلقت انسان را از خاک دانسته است و با تعابیری چون: حماءمسنون، سلاله من طین و صلصال کالفخار، منشاء پدید آیی او را مورد اشاره قرار می‌دهد. آنگاه خداوند از روح خویش بر این موجود خاکی می‌دمد و او را برترین مخلوق خویش قرار می‌دهد.