بیان مسئله:
آنچه پیش رو دارید تحقیق کوتاهی پیرامون «سکولاریسم » یا «سکولاریزاسیون » است. در این نوشتار پس از بیان معنای لغوی و اصطلاحی سکولاریزم، اصول و بنیادهای اساسی این تفکر، خواستگاه اولیه و علل و زمینه های پیدایش و پیشینه آن در مسیحیت، غرب، اسلام و ایران و اهداف و انگیزه های ترویج این اندیشه را مطرح کرده و آنگاه به موضوع سکولاریسم و اسلام پرداخته و بطلان سکولاریزم را از دیدگاه اسلام به اثبات می رسانیم.
هدف از تحقیق:
ارائه پدیده سکولاریزم و روش ها و اداب و رسوم این فرقه و چگونگی برخورد ان با اسلام و مسلمانانو اینکه این فرقه از کی و کجا اغاز شده و چه کارهای انجام دادهاند.و چه افرادی اهل سکولاریزم هستند.
معنای لغوی سکولاریزم
واژه های سکولاریزم - secularism - و «سکولاریزاسیون » - secularization - در اصل از واژه لاتین «سکولاریس » گرفته شده است. این واژه، از جمله واژه هایی است که در فرهنگ غرب در معانی مختلفی بکار رفته است. برخی از معانی این واژه و کلمات مشابه آن چنین است:
سکولاریسم: یعنی مخالفت با شرعیات و مطالب دینی، روح دنیا داری، طرفداری از اصول دنیوی و عرفی، جدایی دین از سیاست، جدا انگاری دین از دنیا، علم گرایی، نوگرایی و مدرنیسم، اعتقاد به اصالت امور دنیوی، دنیوی کردن، غیر دین گرایی، نادینی گرایی، دنیویت، این جهانی.
سکولار: یعنی، وابسته به دنیا، غیر روحانی، غیر مذهبی، عامی، عرفی، بی سواد، کسی که علاقه و گرایشی به امور معنوی و مذهبی ندارد. (1)
سکولاریزه: یعنی، دنیوی کردن، غیر روحانی کردن، از بند کشیش یا رهبانیت رها شدن، اختصاص به کارهای غیر روحانی دادن، از عالم روحانیت (کشیش) خارج شدن، دنیا پرست شدن، جنبه دنیوی به عقائد یا مقام کلیسایی دادن. (2)
دو اصطلاح دیگر وجود دارد که بیان معنای آن ها برای تکمیل بحث خالی از لطف نیست:
1- آته ایسم - ATheism - یعنی، انکار وجود خدا، بی اعتقادی به وجود پروردگار. آته ایست یعنی ملحد.
2- لاییسم: یعنی وابستگی به شخص دنیوی و غیر روحانی، خروج از سلک روحانیون، و لائیک یعنی، دنیوی، آدم خارج از سلک روحانیون.
بنا به تعریف دایره العارف بریتانیکا: لائیک از موارد و مصادیق سکولار می باشد، زیرا تفکیک دین از سیاست، اخص از سکولار و سکولار اعم از لائیک می باشد. (3)
البته شمار مصادیق واژه «سکولاریسم » چه در مقام واقعیت و چه به عنوان یک نظریه، بسیار است.
سکولاریسم، اسم و نشانه ای لفظی برای نامیدن انبوهی از رخدادها، مکانیسم ها، سنت ها، نهادها، گفتارها، نظریه ها، و ایدئولوژی های گوناگون است که در مناطق مختلف اروپا تحقق یافته است و مانند بسیاری از «ایسم » های مدرن، سکولاریسم نیز با نهضت اصلاح دینی، آغاز شده است. (4)
معنای اصطلاحی سکولاریزم
از آنجا که اندیشه سکولاریسم متشکل از ابعاد مختلف و متنوع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، دینی و... است، لذا ارائه یک تعریف جامع و مانع برای سکولاریسم (مانند معنای لغوی آن) کار دشواری است.
«براین ر.ویلسون » یکی از پژوهشگران غربی درباره دشواری تعریف سکولاریزم می گوید:
«مفهوم جداانگاری دین و دنیا فاقد یک تعریف قطعی متفق علیه است. پدیده های همبسته ای که این مفهوم به آن ها اشاره دارد، طیف اجتماعی گسترده ای را دربر می گیرند» . وی در ادامه می گوید:
اگر بخواهیم «جداانگاری دین و دنیا» را به اجمال تعریف کنیم، می توانیم بگوییم: فرایندی است که طی آن وجدان دینی، فعالیت های دینی و نهادهای دینی اعتبار و اهمیت اجتماعی خود را از دست می دهند. و این بدان معناست که دین در عملکرد نظام اجتماعی در حاشیه قرار می گیرد و کارکردهای اساسی در عملکرد جامعه، با خارج شدن از زیر نفوذ و نظارت عواملی که به امر ماوراء طبیعی عنایت دارند، عقلانی می گردد» . (5)
در فرهنگ آکسفورد، سکولاریسم چنین تعریف شده است: «اعتقاد به این قوانینی که، آموزش و سایر امور اجتماعی به جای آنکه مبتنی بر مذهب باشد، بر داده های علمی بنا شود» . (6)
با این حال با توجه به تعریف های فوق و در نظر گرفتن موارد فراوان و ابعاد مختلف استعمال سکولاریسم، می توان آن را در یک تعریف ترکیبی و جامع چنین تعریف کرد:
«سکولاریسم به معنای بی اعتقادی یا بی اعتنایی یا به حاشیه راندن دین و امور مبتنی بر مذهب از فعالیت های مختلف حیات بشری از قبیل حکومت، سیاست، اخلاق و فرهنگ و غیره است.»
اصول و بنیادهای اساسی تفکر سکولاریسم
سکولاریسم به عنوان یک نظام فکری جدید در جامعه غرب برپایه اصول خاصی استوار است که قوام بخش سکولاریسم به شمار می روند. این اصول عبارتند از:
1- عقل گرایی (راسیونالیسم - (Rationalism
یکی از مبانی نظری سکولاریسم، عقل مداری (عقل محوری، عقل معیاری و عقل بسندگی) است. به عبارت دیگر، اصالت دادن به عقل یا عقل گرایی است. بدین معنا که عقل به تنهایی و مستقل از وحی قانونگذاری نماید. بدین ترتیب دیگر نیازی به ادیان و پیامبران و کتاب های آسمانی و آموزش های الهی ندارد و با تصمیم گیری های عقلانی و به کمک عقل می توان نیاز بشر را برطرف ساخت. پایه گذار این اندیشه «رنه دکارت » (1596- 1650) است.
در تفکر اسلامی، عقل یکی از منابع استنباط احکام شرعی به شمار می رود و براساس این اعتقاد، عقل نمی تواند به تنهایی و مستقل از وحی و دین و آموزش های الهی، قوانین جامعی را برای زندگی بشر وضع کند و با برنامه ریزی های خود خوشبختی بشر را تضمین نماید. بنابراین اگر در آیات قرآن و روایات معصومین علیهم السلام انسان را به تعقل و تفکر دعوت می کنند، بیشتر تفکر و تعقل در راستای اصل اثبات دین و اعتقادات و ابزاری جهت فهم آموزه های دینی است.
2- علم گرایی (سیانتیسم - (scintism
یکی دیگر از اصول فکری و ایدئولوژی سکولاریسم، سیانتیسم (علم گرایی، علم پرستی، اصالت علم یا علم زدگی) است.