شورای همکاری کشورهای عرب خلیج فارس (CCASG) (به عربی: مجلس التعاون لدول الخلیج الفارس)، که با نام کوتاه شورای همکاری خلیج فارس (GCC) (به عربی: مجلس التعاون الخلیج الفارس) هم خوانده می‌شود، بلوک تجاری‌ای شامل [[کشورهای پیرامون خلیج فارس کشورهای عرب منطقه خلیج فارس است که اعضای آن اهداف تجاری و اجتماعی مشترکی را پیگیری می‌کنند.
این شورا در ۲۵ مه ۱۹۸۱ میلادی و با هدف مقابله با آن‌چه که این کشورها آن را خطر انقلاب اسلامی می‌نامیدند، تشکیل شد.[۱] از جمله اهداف کشورهای عضو رسیدن به واحد پولی مشترک تا سال ۲۰۱۰ بود.[۲] در حال حاضر شش کشور عربستان، امارات متحده عربی، بحرین، کویت، عمان و قطر عضو این شورای همکاری هستند.
دیدگاه های شورای همکاری خلیج فارس PGCC
سنگ بنای ضرورت همبستگی و همگرایی کشورهای عربی حوزه خلیج فارس در سال های دهه 70 میلادی گذاشته شد که ضرورت آن در اظهارات مقامات کشور های مذکور صریحاً یا تلویحاً ابراز و اعلام شده است .
این همبستگی ناشی از نگرانی هایی بود که منطقه را تهدید می کرد .
به طوری که در دهه 1970 کویت تلاش هایی جهت تقویت همکاری های فرهنگی – اقتصادی و سیاسی بین 8 کشور عربی حاشیه خلیج فارس به عمل اورد .
در 18 مه 1975 شیخ جابر الصباح امی متوفی دولت کویت (ولیعهد وقت کویت ) در دیداری از ابوظبی ، تشکیل هیات مشترک وزیران امارات متحده عربی و کویت را با هدف بررسی مسائل مورد علاقه و تحکیم مناسبات فی مابین اعلام داشت و تاکید کرد این هیات دست کم سالی دو بار جلسه خواهد داشت .
در 4 ژانویه 1978 وزیران اطلاعات کشورهای بحرین ، امارات متحده عربی ، قطر ، کویت ، عربستان ، سوریه ، عمان ، عراق در ابوظبی تشکیل جلسه دادند.
نقشه های ایجاد دانشگاه ، پیشرفت بهداشت ، همکاری های تلویزیونی ، تولید دارو ، ایجاد آژانس خبری خلیج فارس و بسیاری از امور دیگر از جمله کارهایی بود که باید پیاده میشد و صورت اجرایی می گرفت .
در نوامبر 1978 به اشاره شاه ایران سلطان قابوس ، اجلاسی از وزرای خارجه 8 کشور برای ایجاد سیستم امنیت جامعی در مسقط تشکیل داد که نتیجه ای در بر نداشت و علت آن رقابت بین ایران و عراق و عربستان بود 4 به طوری که طرح ایران با مخالفت عراق روبرو شد .
در این اجلاس ایران پیشنهاد کرد یک نیروی چند جانبه تحت فرماندهی منحصر متحد شود و امنیت خارجی و داخلی امظاء کنندگان پیمان را تامین کند .
این پیشنهاد با دیدگاه اعراب برخورد داشت ، زیرا بنا به دلایلی مسلم از سوی دشمن قدیمی خود ایران و با زعامت و پیشوایی آن دشمن دیرین تهدید می شدهند.
عراق صریحاً دشمن این پیمان بود و می ترسید این میثاق پیمان نیمه جان سنتو را زنده کند .
عربستان سعودی خاموشی گزید و کویت بیهوده می کوشید در این مساله بیشتر بیاندیشد .
نماینده بغداد ، کنفرانس را پیش از پایان ترک کرد و مخالفت خود را شتاب بخشید .
در دسامبر 1978 در پایان دیدار شیخ عبدالله سالم الصباح ، ولیعهد وقت کویت از پادشاهی صعودی ، بحرین ، قطر ، امارات و عمان بیانیه مشترکی صادر گردید و در آن ها به تحرک وسیع کشورهای منطقه ای برای رسیدن به یک اتحاد اشاره شد .
حمله عراق به ایران در دسامبر 1980 (31 شهریور 1359) و شروع جنگ و شدت یافتن نبرد و نامشخص بودن زمان پایان جنگ ( اعلام آتش بس ) و تاکیدات مکرر ایران بر خروج هر چه سریعتر عراق از ایران و ادامه جنگ تا خروج اخرین سرباز عراقی از نقطه صفر مرزی و تنبیه متجاوز و معرفی آن سبب شد تا کشورهای عربی حوزه خلیج فارس ضرورتی را که از دهه 1970 احساس می کردند و تا آن زمان موفق به اجرای آن نشده بودند، مجدانه پیگیری کنند و به هر قیمت شده به اجرا درآورند و بر این اساس جلسات و دیدارهایی توسط مقام های کشور عربی صورت پذیرفت و در کلیه مذاکرات تشکیل شوراهایی از 6 کشور محور تصمیمات قرار داشت بطوری که در نوامبر 1980 دوماه بعد از آغاز جنگ تحمیلی و در یازدهمین اجلاس سران عرب در امان پایتخت اردن ، امیر کویت از رهبران کشورهای عربی خلیج فاس خواست در مورد ایجاد یک استراتژی مشترک و نیز همکاری در زمینه های مختلف بیاندیشند .
10 در ژانویه 1981 در حاشیه کنفرانس سران اسلامی در شهر طائف ( عربستان صعودی) اجلاسی از سران 6 کشور عربی خلیج فارس تشکیل شد .
کویت طرحی ارائه داد که متضمن دور نگه داشتن خلیج فارس از کشمکش های بین المللی بود .
در این اجلاس 3 طرح مختلف توسط عربستان سعودی ، کویت و عمان مطرح شد .
عربستان طرح قراردادهای امنیتی را پیشنهاد کرد .
کویت پیشنهاد کرد محور فعالیت ها در زمینه های اقتصادی ، نفتی ، صنعتی ، فرهنگی باشد .
عمان طرح پیشنهاد تشکیل قوای دریایی مشترک برای حفاظت از تنگه هرمز را عنوان کرد .
در فوریه 1981 اجلاس وزرای خارجه 6 کشور عربستان سعودی ، بحرین ، کویت ، امارات عربی متحده ، سلطان نشین عمان و قطر در ریاض برگزار شد و در همین اجلاس وزرای خارجه این کشورها در مسقط تشکیل جلسه دادند که بیانیه این اجلاس توسط وزیر خارجه عربستان سعودی قرائت شد .
و اساسنامه شورا و نحوه رای گیری و تشکیل جلسات ادواری به تصویب رسید .
همچنین موضوع تشکیل هیات حل اختلاف بین اعضای شورا و صلاحیت دبیر کل شورا مورد بررسی قرار گرفت .
در ابتدای مارس 1981 یک کمیسیون فنی مامور پی ریزی اساسنامه ی شورای همکاری شد و در 8/3/13981 وزیران خارجه ، اخرین اصلاحات را انجام دادند و در 12/3/1981 سران 6 کشور در ریاض تشکیل جلسه دادند 17 و در 16/3/1981 با انتشار بیانیه ای رسمی تاسیس شورای همکاری را رسماً اعلام کردند .
کویت پیشنهاد کرد محور فعالیت ها در زمینه های اقتصادی ، نفتی ، صنعتی ، فرهنگی باشد .
همچنین موضوع تشکیل هیات حل اختلاف بین اعضای شورا و صلاحیت دبیر کل شورا مورد بررسی قرار گرفت .
در ابتدای مارس 1981 یک کمیسیون فنی مامور پی ریزی اساسنامه ی شورای همکاری شد و در 8/3/13981 وزیران خارجه ، اخرین اصلاحات را انجام دادند و در 12/3/1981 سران 6 کشور در ریاض تشکیل جلسه دادند 17 و در 16/3/1981 با انتشار بیانیه ای رسمی تاسیس شورای همکاری را رسماً اعلام کردند .
در این ایام با شکست جیمی کارتر از حزب دموکرات در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا رقیب تند و و انتخاباتیش رونالد ریگان از حزب جمهوریخواه توجه ایالات متحده به خلیج فارس بیشتر شد .
به طوری که در سال 1981 م نخستین سال حضور ریگان در کاخ سفید رئیس جمهور آمریکا اهداف کشورش را در خلیج فارس در مقابل کمیته مشترک اقتصادی کنگره چنین تشریح کرد: دسترسی به نفت خلیج فارس و حفاظت از خطوط کشتیرانی متوقف ساختن توسعه طلبی شوروی تقویت مناسبات تجاری ، اقتصادی ، سیاسی آمریکا با کشورهای دوست در منطقه دستیابی به نقاط کلیدی در کشور های منطقه در پروژه های نظامی امریکا قرار دارند.
همچنین هارولد براون وزیر اسبق دفاع آمریکا در سال 1980 اهداف ایالات متحده آمریکا در خلیج فارس را بر مبنای محورهای زیر اعلام داشت : تضمین دسترسی به عرضه نفت کافی ایستادگی در مقابل گسترش و نفوذ شوروی ایجاد ثبات در منطقه (تضمین امنیت اسرائیل ) توسعه فرایند صلح خاورمیانه (حفظ منافع اسرائیل) شماری از تحلیل گران سیاسی امور خلیج فارس بر این باورند که شورای همکاری خلیج فارس به علت جنگ ایران و عراق و هراسی که میان حکام 6 کشور کوچک عربی حوزه خلیج فارس پدیدار شد به دستور امریکا به وجود آمد .
در اینکه جنگ عراق و ایران در راه اندازی سریع شورای همکاری موثر بود و نقش کاتالیزور را ایفا کرد جای شک و شبهه ای نیست .
آن ها از ترس اینکه آتش جنگ دامن آن ها را بگیرد و برای فرار از این آتش پیمان منطقه ای را بهترین راهکار تشخیص دادند.
بطوری که برژینسکی مشاور امنیت ملی در دوران جیمی کارتر در کتاب قدرت و اصول اشاره می کند : « عربستان سعودی که امنیت حوزه های نفتی خود را در مخاطره قطعی می دید اواخر سپتامبر 1981 از امریکا درخواست کمک کرد .
دولت سعودی خواهان ارسال فوری هواپیماهای آواکس برای عملیات اکتشافی در خلیج فارس شد.
ظاهراً سعودی ها بیم داشتند که جمهوری اسلامی در واکنش به عملیات عراق تاسیسات نفتی کشورهای حوزه خلیج فارس از جمله عربستان را مورد حمله قرار دهد.
سرانجام با تقاضای سعودی ها موافقت شد و آمریکا با وجود اعلام بی طرفی برا ی حفاظت از مصالح و منافع دوستان خود عملاً به نفع آنان جبهه گیری کرد » .
البته درباره اینکه شورای همکاری خلیج فارس با دستور آمریکایی ها به وجود آمده باشد دلایل کافی وجود ندارد.
به قول نویسنده کتاب آمریکا و خاورمیانه «عربستان سعودی و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در عین حال که خود را نیازمند کمک و پشتیبانی آمریکا می دانند ترجیح می دهند در نهایت بیشتر به نیروهای عربی و توانایی های آن ها متکی باشند».
واقعیت این است که هر 6 کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس به دلیل وسعت اندک غیر از عربستان و جمعیت محدود ( عربستان هم به نسبت وسعتش جمعیت کمی دارد ) و ثروت سرشار طبیعی است که خود را در معرض تهدید قدرت های برتر منطقه و فرامنطقه ببینند و برای حفظ امنیت خودشان راهکاری بیندیشند و این راهکار را در همگرایی و پیمان منطقه ای محدود عربی جست و جو کنند.
این کشورها قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران نسبت به اهداف عراق و ایران سوء نظر داشتند .
عراق علناً به موجودیت کویت معترض بود و ایران گرچه در ظفار برای سرکوب شورشیان به سلطان قابوس کمک کرده بود ، ولی اعراب ساحلی به اهداف شاه با سوء نظر نگاه می کردند ، با اینکه در دکترین نیکسون ستون اقتصادی بر عهده عربستان و ستون نظامی بر عهده شاه ایران گذاشته شده بود.
با این حال رقابتی پنهان میان تهران و ریاض بر سر حاکمیت و تسلط بر خلیج فارس وجود داشت و به علت اختلاف میان تهران و بغداد در زمان شاه تحریکاتی توسط عوامل رژیم بعث عراق در کشورهای ساحلی علیه ایران انجام گرفت و سوء نظر 6 کشور را نسبت به ایران افزایش می داد.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران بیم و هراس در این کشورها رو به افزایش نهاد.
از یک سو عراق و آمریکا هر یک با اهداف جداگانه و از سوی دیگر اظهارات نسنجیده برخی مقامات غیر مسؤل جمهوری اسلامی ایران در افزایش بیم و هراس در 6 کشور ساحلی خلیج فارس موثر بودند.
کشورهای کوچک ساحلی از یک سو نمی خواستند سرنوشتشان را به ایران و عراق گره بزنند و از سوی دیگر به دلایلی علاقمند روابطشان با بلوک غرب به ویژه امریکا چندان علنی و آشکار شود و به عنوان عامل آمریکا در منطقه معرفی شوند .
بنابراین بر آن شدند تا در قالب یک پیمان جمعی از 6 کشور عرب ساحلی خلیج فارس به نام شورای همکاری خلیج فارس گردهم آیند.
شروع جنگ ایران و عراق فرصتی مناسب را برای 6 کشور عضو فراهم اورد تا به بهانه جنگ میان تهران و بغداد در ورای حضور این دو کشور مهم تر و بزرگتر ساحلی خلیج فارس شورای مورد نظر را تشکیل دهند .
از انجا که هر یک از 6 کشور عضو شورای همکاری روابط نزدیک و صمیمانه ای با امریکا و انگلیس داشتند تشکیل شورا مورد استقبال بلوک غرب قرار گرفت و این انگاره برای کشورهای رادیکال منطقه و بلوک شرق در ان زمان ایجاد شد که شورای همکاری به وسیله امریکا به وجود آمده و در راستای حفظ منافع آن ها گام بر میدارد .
انگیزه حمایت شیوخ 6 کشور عضو از تشکیل شورای همکاری با انگیزه حمایت آمریما از شورا متفاوت بود .
حکومت های 6 کشور ساحلی برای حفظ حکومتشان شورا را تشکیل دادند ولی واشنگتن برای بهره گیری از نفت خلیج فارس از تشکیل شورا استقبال کرد ، بطوری که دیک چنی وزیر دفاع ریگان ابراز داشت : « برای ما حکومت آل صباح مطرح نیست ما فقط خواهان نفت هستیم » همسویی خواسته و ناخواسته شورای همکاری با غرب به ویژه امریکا سبب شد که شوروی تشکیل شورا را یک طرح امریکایی بداند که طی آن واشنگتن برای تحت نفوذ درآوردن کشورهای حوزه استراتژیک خلیج فارس می کوشد و اظهارنظرهای برخی مقام های امریکایی نظیر نیکلاس ویولت ، معاون وزیر خارجه وقت امریکا در مه 1982 در سالگرد تاسیس شورا بر ظن روس ها افزود .
نیکلاس گفته بود : « شورا گام مهمی در تقویت همکاری است ، این هدفی است که مردم منطقه به آن احترام می گزارند و ما از ان استقبال و حمایت می کنیم این همکاری پایه ایجاد چشم اندازهای صلح و توسعه منظم در منطقه است » دکتر نایف علی عبید درباره واکنش های مربوط به تشکیل شوراهای همکاری خلیج فارس می نویسد : « تشکیل شورای همکاری خلیج فارس از طرف آمریکا و انگلستان مورد استقبال قرار کرفت و ان ها اظهار امیدواری کردند که این شورا در تعامل با غرب موجب ایجاد امنیت در خلیج فارس شود .
ولی شوروی در این باره نظر موافق نداشت بطوریکه روزنامه پراودا ارگان رسمی حزب کمونیست شوروی نوشت : گرومیکو در ملاقات با شیخ صباح احمد جابر معوان نخست وزیر خارجه کویت در آوریل 1981 با طرح پیشنهادی عمان مبنی بر تشکیل ناوگان دریایی مشترک برای حمایت از تنگه هرمز و نیز طرح عربستان سعودی جهت همکاری نظامی دو ل خلیج فارس مخالفت کرد و گفت این نوع پیمان ها نمی توانند به استقرار ثبات در منطقه کمک کنند .
ایران به سرعت با تشکیل شورا مخالفت کرد و سخنگوی انقلاب اسلامی علی خامنه ای اعلام داشت که این پیمان علیه ایران است ولی غیر از این جمهوری اسلامی ایران مخالفت دیگری ابراز نداشت .
برژنف دبیر کل وقت حزب کمونیست شوروی در بیست و ششمین کمگره حزب در فوریه 1981 اعلام کرد (تاسیس شورای همکاری خلیج فارس با دلارهای امریکا صورت گرفته است ) البته بعدها نظر شوروی تعدیل پیدا کرد به طوری که در ماه نوامبر 1985 روزنامه کراسیاتا رویزدا نوشت : « رهبران شورای همکاری خلیج فارس به موازات برنامه های ویژه جمعی برای تضمین امنیت و دفاع به ضرورت گسترش منابع نظامی در منافع ملی کشورهای PGCC نظر دارد » بلافاصله بعد از تشکیل شورای همکاری خلیج فارس در 20 اوت 1981 قراردادی بین لیبی ، اتیوپی و یمن جنوبی در عدن به امضاء رسید و نظر برخی از صاحب نظران امضای قرارداد فوق واکنش روس ها نسبت به تشکیل شورای همکاری خلیج فارس بود.
با توجه به نکات یاد شده این شورا در عمر 25 ساله اش سه مرحله را پشت سر گذاشته است : از زمان تشکیل در 1981 تا اشغال کویت توس عراق و فروپاشی شوروی از پایان جنگ سرد تا 11 سپتامبر 2001 از حمله به برج های دوقلو تاکنون و در هر مرحله مواضع خاصی مطابق با شرایط اتخاذ کرده است که در قطعنامه های اجلاس های سران منعکس است و با بررسی آن ها می توان به مواضع شورای همکاری پی برد .
در تمامی قطعنامه ها یک اصل جوهری و راهبردی حاکم است و ان ایجاد ثبات پایدار در آبراه استراتژیک خلیج فارس و امنیت در داخل کشورهای عضو شوراست .
در اینجا یادآوری یک نکته تاریخی و سیاسی اهمیت دارد و آن شدت اصرار کویت بر تشکیل شورا نسبت به سایر کشورهاست .
بطوری که از دهه 70 م مقامات ارشد حکومتی و دیپلماسی کویت در دیدارها و سفرهای دوره ای به سایر کشورهای عربی حوزه خلیج فارس بر ضرورت تشکیل آن تاکید می کردند و ان را یک ضرورت ژئوپلیتیکی می خواندند و این ناشی از هراسی بود که کویت از زمان استقلال خود از عراق داشت .
زیرا از بدو تاسیس عراق در بعد از جنگ جهانی اول و خصوصاً بعد از اعلام استقلال کویت همواره مقامات سیاسی – نظامی عراق به این کشور ( کویت ) به عنوان بخشی از خاک عراق نگاه می کردند و آن را بخش پیوسته و جداناپذیر عراق می دانستند و بر ان بودند که عراق از چهار قسمت شمالی (کردنشین ) مرکزی (سنی نشین ) جنوبی (بصره ، شیعیان) و کویت تشکیل شده است و هرگز موجودیت مستقل کویت را به عنوان یک کشور به رسمیت نمی شناختند .
کویتی ها تصور می کردند با ورود یک پیمان استراتژیک جمعی با سایر کشورهای عربی خلیج فارس می توانند از تجاوز عراق در امان بمانند و در صورت وقوع تجاوز مشترکاً به دفاع برخیزند .
به نظر می رشد که یکی از علل تشویق عراق از سوی کویت جهت حمله به ایران این بود که عراق درگیر و دار جنگ با ایران از حمله به کویت منصرف شود .
پیش از پرداختن به تمن کامل منشور یا اساسنامه شورای همکاری خلیج فارس مشتمل بر 22 ماده که در 21 رجب 1401 ه.ق مصادف با 25 مه 1981 در شهر دوبی ( امارات متحده عربی ) به امضاء روسای 6 کشور عضو رسید تذکر نکتی درباره اساسنامه ضرورت دارد : 1 ) توافق بر سر استقرار دبیرخانه در شهر ریاض پایتخت عربستان سعودی نشانگر آن است که که 5 کشور دیگر شورای همکاری رهبری و زعامت عربستان را به عنوان برارد بزرگتر با وجود اختلاف ارضی و مرزی که برخی کشورهای عضو با این کشور دارند پذیرا شدند و این واقعیت را قبول کردند که عربستان بر آن ها برتری دارد 34 2 )در ماده 4 که اهداف را بیان می دارد و مهم ترین ماده اساسنامه قلمداد می شود ، بر تعمیق روابط میان دولت ها و مردم بر اساس پایه های اقتصادی و مالی تجاری و گمرکی و ارتباطات و همچینین آموزش و فرهنگ و تشویق و ترویج علم و تکنولوژی در حوزه های صنعتی و معدنی و کشاورزی و آب تاکید شده است .
3 )در بند 1 از ماده 7 بالاترین مرجع شورای همکاری عالی شامل سران و رهبران 6 کشور عضو عنوان شده است .
4 )ماده 8 وظایف شورای عالی را جهت تحقق اهداف شورای همکاری تشریح می کند .
5 )بند 5 ماده 12 بخ وظایف شورای وزیران در زمینه های اقتصادی مانند تشویق همکاری میان فعالیت های بخش خصوصی توسعه همکاری بین اتاق های بازرگانی دولت های عضو اشاره دارد.
همان گونه که از متن اساسنامه بر می اید هدف اولیه امضاء کنندگان توسعه روایط اقتصادی و تجاری و علمی بود و هیچ گونه اشاره ای به فعالیت های مشترک سیاسی و امنیتی و دفاعی نداشتند و بطوری که شورای همکاری صرفاً بر بنیان های تجاری و بازرگانی و علمی شکل گرفته است و مانند بسیاری از سازمان های منطقه ای که در نقاط مختلف جهان بر اساس حوزه جغرافیایی ایجاد شده اند نظیر : اکو، اسه ان ، و ...
اهدافی علمی و اقتصادی دارد.
ولی در سال های بعد به علت شرایط امنیتی در داخل این کشورها و وضعیت منطقه و جهان رویکردهای امنیتی – سیاسی و نظامی در شورای همکاری پدیدار شد و رو به افزایش نهاد .
از تاسیس شورای همکاری خلیج فارس بر اساس قطعنامه هایی که در اجلاس سران و یا وزرای خارجه صادر شده و روابطی که شورای همکاری در سطح منطقه ای و بین المللی بر قرار کرده است مشخص می شود که شورای همکاری اهدافی فراتر از اهداف ذکر شده در ماده 4 اساسنامه را تعقیب و پی گیری کرده است .
اکنون هدف شورا در حفظ امنیت کشورهای عضو از تهدیدات و حملات احتمالی کشورهای خارجی خلاصه نمی شود بلکه از ناحیه داخل هم با خطراتی نظیر : شورش و قیان ، رشد نهضت های مقاومت و استقلال طلبانه قومی و مذهبی و دینی روبرو هستند و ناگزیر آن ها را بر ان داشت که به حرکتی جمعی جهت پیشگیری روی آورند و در صورت بروز حوادث و اتفاقات به سرکوب آن ها دست بزنند ، عمانی ها تجربه ظفار در دهه 70 م و سعودی ها تجربه قبایل غتیه و حارب را دارند .
باید خاطر نشان ساخت که اکثر کشورهای عربی خلیج فارس در مورد خطوط و حدود مرزی با یکدیگر اختلافات دارند که هرزگاهی این تنش ها اوج می گیرد و در شرایط عادی انبار باروتی است که با کوچکترین جرقه امکان شعله ور شدن وجود دارد .
بر اساس آمار پایگاه اینترنتی شورای همکاری خلیج فارس در سال 2004 کل مساحت 6 کشور 000/670/2 کیلومتر مربع و جمعیت آن 5/33 میلیون نفر و تولید ناخالص داخلی 476 میلیارد دلار و صادرات 285 میلیارد دلار و واردات 150 میلیارد دلار و درآمد سرانه 14218 دلار بود .
پی نوشت ها 1 ) مجلس التعاون الخلیج (فارس ) ...
من التعاون الی التکامل ، دکتر نایف علی عبید ، ص 129 2 )توفان خلیج فارس ، الیویه دلاژ و ژوار گریزیک ، ترجمه دکتر اسدالله مبشری و دکتر محسن مویدی ، انتشارات اطلاعات تهران ، 1366 ، ص 117 3.
در ژانویه 1968 بوجین روستو مشاور وزیر خارجه آمریکا در راستای استراتژی آن زمان آمریکا مبنی بر ایجاد پیمان های نظامی علیه گسترش کمونیسم ، طرحی جهت همکاری میان کشورهای ترکیه ، ایران ، پاکستان ، عربستان سعودی و کویت ارائه داد.
طرح مزبور با مخالفت عربستان و کویت که شدیداً تحت تاثیر کشورهای تندرو و رادیکال عرب بودند مواجه شد (استراتژی شوروی در منطقه خلیج فارس 1989 ، 1979 پایان نامه ، ص 146 ) در دهه 1970 تلاش های انگلستان جهت ایجاد یک سیستم همکاری دفاعی تحت عنوان همکاری های دفاعی بین کشورهای عربی و ایران با وجود استقبال ایران با مخالفت کشورهای عربی شکست خورد (همان ماخذ ) 4.
کشورهای حاشیه خلیج فارس را از نظر توانمندی و قدرت می توان به دو دسته تقسیم کرد : کشورهای ایران و عربستان و عراق در فهرست کشورهای صاحب و مدعی رهبری قرار دارند و سایر کشورهای حوزه خلیج فارس در موضعی ضعیف تر قرار دارند و بر سر رهبری رقابت آشکار و پنهان میان سه کشور ایران ، عربستان سعودی و عراق در قبل از انقلاب وجود داشت و با انقلاب اسلامی ایران و سپس شروع جنگ عراق و ایران عملاً این دو کشور وارد جنگی فراگیر و تمام عیار شدند که جز به جنگ به موضوع دیگری فکر نمی کردند و هر کدام اهتمام می ورزیدند در سطح جهانی و منطقه ای حوزه خلیج فارس بارگیری کنند و عربستان از وضعیت پیش آمده به نفع منافع منطقه ای اش استفاده کرد .
رهبری را بر عهده گرفت .
5.
توفان خلیج فارس ،ص 115 6.مجلس التعاون الدول الخلیج ...من التعاون الی التکامل ،دکتر نایف علی عبید ، ص 129 7.امن الخلیج ...
تطوره و اشکالیانه ، دکتر ظافر محمد العجمی ، ص 447 8.آقای دکتر سعید محمد ادریس رئیس مرکز مطالعات خلیج فارس موسسه مطالعات استراتژیک الاهرام مصر در بیان علل تشکیل شورای همکاری خلیج فارس معتقد است : « شورای همکاری بر اساس دو رخداد مهم منطقه ای که در سال های 1979 و 1981 یعنی سال های سقوط رژیم سلطنتی ایران دوست و هم پیمان شش کشور حاشیه جنوبی خلیج فارس و پدیداری انقلاب اسلامی و در نهایت بروز جنگ عراق علیه جمهوری اسلامی ایران تکوین یافت »« مجموعه مقالات سیزدهمین همایش بین المللی خلیج فارس ، اسفند ماه 1381 .
9.با شروع جنگ کشورهای عربی حوزه خلیج فارس به دو دسته فکری تقسیم شدند : کشورهای طرفدار عراق که شامل : عربستان سعودی ، کویت ، بحرین و قطر و کشورهای طرفدار ایران که شامل : امارات متحده عربی و عمان .
علت اینکه دولت عمان نظر مساعدی با عراق نداشت به این خاطر بود که در حوادث ظفار که در اواخر دهه 60 و اوایل دهه 70 م علیه سلطان قابوس رخ داد رژیم عراق از شورشیان حمایت کرد .
10.توقف خلیج فارس ، ص 118 11.عوامل تاثیر گزار خارجه در خلیج فارس ، ص 222 12.ملک خالد پادشاه وقت عربستان در کنفرانس اسلامی در طائف همه کشورهای اسلامی را تشویق کرد که از اتحاد نظامی با ابرقدرت ها خودداری کنند .
یک مقام سعودی در این باره به بحرینی ها گفت : « ما می خواهیم آمریکا در جایی باشد که ما آن را فقط ببینیم نه اینکه در ساحل عربستان باشد »(همان ماخذ ) 13.در این زمان عربستان سعودی موفق شده بود موافقت نامه های امنیتی دو جانبه ای را با دیگر کشورهای عضو شورا غیر از کویت به امضاء برساند .
بهانه کویت تعارض بعضی بندهای موافقت نامه با قانون اساسی کویت بود .از جمله : بندی که به نیروهای امنیتی کشورهای عضو اجازه می داد هنگام تعقیب افراد مظنون تا 20 کیلومتر در داخل کشورهای همسایه وارد شوند.
14.عللی چند موجب شد تا این کشورها با یکدیگر به توافق برسند که مهم ترین آن ها : الف – انقلاب اسلامی ایران است .
6 کشور احساس خطر کردند و به آینده شان نامطمئن شندن.« حساسیت کشورهای خلیج فارس نسبت به صدور انقلاب باعث تیرگی روابط شده بود » (آینده امنیت خلیج فارس محمود محمد فرج زین ، عضو شورای امور خارجی مصر مجموعه مقالات پانردهمین همایش خلیج فارس ، اسفند 83 ، ج دوم ) ب-جنگ ایران و عراق که دو کشور قدرتمند و صاحب ادعای رهبری منطقه را به خود مشغول داشت فرصتی برای سایر کشورهای حوزه خلیج فارس فراهم کرد تا به انسجام خود بپردازند و عربستان هم از موقعیت پیش آمده استفاده کرد .
ج- حمله روسیه به افغانستان و اشغال آن کشور و روی کار امدن دولتی طرفدار مسکو که روسیه را یک قدم برای دسترسی به خلیج فارس و تسلط بر تنگه هرمز نزدیک تر کرد آرزویی که روس ها از زمان های گذشته زمان پطر کبیر در پی تحقق آن بودند.
د- اشغال مسجد الحرام در مکه در سال 1979 « پس از قیام مسلحانه در مکه در سال 1979 عربستان سعودی به این فکر افتاد تا تمهیداتی برای مقابله با حوادثی نظیر قیام مکه بیاندیشد و در این میان از دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز کمک بگیرد ، اما پس از حمله عراق به ایران در سپتامبر سال 1980 ایده تشکیل شورای همکاری به طور جدی تری مورد توجه قرار گرفت » 15.سقوط رژیم شاه که ژاندارمی منطقه را بر عهده داشت و روی کار امدن جمهوری اسلامی که شعارهای عدالت خواهانه و استقلال طلبانه ای مطرح می کرد همراه با مداخله نظامی شوروی در افغانستان از عوامل حرکت به سوی این هدف محسوب میشد.
جنگ ایران و عراق نیز نگرانی کشورهای کوچک حوزه جنوب خلیج فارس را می افزود و آنان را به عربستان سعودی نزدیکتر می کرد .
جنگ ایران و عراق عربستان را به فکر حرکت به سمت جایگاه رهبری منطقه رهنمون کرد ( تعارضات ساختاری در منطقه خلیج فارس ، ص 147 ) 16.مبانی رفتاری شورای همکاری خلیج فارس در قبال جمهوری اسلامی ایران ، ص 49 ، مجلس التعاون الدول خلیج فارس ، ...من التعاون التکامل ، دکتر مایف علی عبید .
17.مجموع تولید داخلی کشورهای شورای همکاری 323 میلیارد دلار و مجموع بدهی آن ها 246 میلیارد دلار است (یعنی 75 درصد تولید داخلی ) به عقیده یک کارشناس اقتصادی هرگاه مجموع بدهی های دولت از 65% بالاتر رود نشانگر خطری جدی برای آن دولت است .
اما یک کارشناس صهیونیست می گوید : دولت های خلیج فارس مقروضند ، اما بدهی های آن ها وقتی با ذخایر و گنج های هیدروکربونیک آن ها مقایسه شود قابل ملاحظه نیست .
هزینه های جنگ اول خلیج فارس بین 200 الی 500 میلیارد دلار و هزینه های جنگ دوم 65 میلیارد دلار و جنگ سوم که هنوز ادامه دارد بالغ بر 120 میلیارد دلار بوده است .
یعنی مقدار زیادی از اموال کشورهای خلیج فارس صرف جنگ ها شده و می شود .
15% تریلیون و الی 35% از تو.لیدات داخلی نیز صرف خرید تسلیحاتی شده است که برای تامین امنیتی اهمیت ندارد .
مقدار 5/1 تریلیون دلار هم در خارج سرمایه گزاری شده که اکثر آن در امریکا و اروپای غربی است و معلوم نیست در نهایت متعلق به بخش خصوصی است یا عمومی و این در حالیست که مقدار سرمایه گزاری در بخش های اجتماعی مانند تعلیم و تربیت در مقایسه با بخش های تسلیحات بسیار کمتر است .
(سنارویوهای راهبردی برای امنیت خلیج فارس، فهد بن عبدالرحمن آل ثانی ، استاد ژئوپلیتیک دانشگاه قطر ، پانزدهمین اجلاس همایش بیم المللی خلیج فارس ، ص 9 ) .
18.در صفحات بعد ، متن کامل منشور شورای همکاری خلیج فارس امده است .
19.در سال 1974 در دوران ریاست جمهوری نیکسون اهداف سیاست آمریکا در خلیج فارس به طور رسمی این گونه اعلام شد: 1) حمایت از تلاش های منطقه ای برای تامین امنیت و توسعه بدون دخالت خارجی 2) حل مسالمت آمیز اختلافات اراضی میان کشورهای منطقه و تقویت همکاری فی مابین .
3 )استمرار دسترسی به نفت خلیج فارس با قیمت های پایین و مقادیر کافی .
4 ) افزایش منافع تجاری آمریکا 5 )کمک و تشویق کشورهای منطقه به جریان دوباره مازاد درآمدهای خود به اقتصاد جهانی (علل تشکیل شورای همکاری خلیج فارس ، پایان نامه ص 77 ) 20.
از دید دکتر سعید محمد ادریس از موسسه مطالعات استراتژیک الاهرام مصر : «تاسیس شورای مزبور هیچ گاه به عنوان یک اقدام رضایتمندانه و حاکی از خواست مشترک اعضاء آن به شمار نرفته است.
بلکه باور و تلقی تهدید مشترک از سوی اعضای آن چنین ضرورتی را ایجاب کرده است .
(مجموعه مقالات سیزدهمین همایش بین المللی خلیج فارس ، اسفند 1381 ) 21.در تحلیل دکتر سعید محمد ادریس : « آمریکا قادر به ایجاد توافق امنیتی مشترک با اعضای شورای همکاری نبود ، در نتیجه ، راهکار توافقات دو جانبه را در پیش گرفت .
با وجود تقویت تسلیحاتی شورا از سوی آمریکا هیچ گاه مدل امنیت دست جمعی میان آمریکا و شورای همکاری به گونه ای که توان رقابت با اقتدار ایران و عراق را داشته باشد در سطح منطقه ای خلیج فارس شکل نگرفت .(همان ماخذ) 22.کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در دوران جنگ سرد به عنوان متحدان استراتژیک آمریکا و غرب محسوب میشد(گزیده تحولات جهان ، ویژه حمله آمریکا به عراق ، آینده کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در پرتو تحولات عراق ، مجید یونسیان ) 23.نویسنده کتاب عوامل تاثیرگزار خارجی در خلیج فارس می نویسد : ( به این ترتیب گرچه نقش آمریکا در تشکیل شوراهای همکاری خلیج فارس به درستی روشن نشده است ، طیف سیاسی – امنیتی مرکب از شش کشور عرب حوزه خلیج فارس پدید آمد که در آن عربستان نقش برادر بزرگتر را ایفا میکرد ) « عوامل تاثیر گزار خارجی در خلیج فارس ، محمد علی امامی ، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی ص 122» 24.در ماه مه 1972 پرزیدنت نیکسون موافقت کرد به شاه اجازه داده شود تقریباً هر نوع سلاحی را که در زرادخانه آمریکا وجود دارد از جمله هواپیماهای پیشرفته اف 14 و هواپیماهای شناسایی آواکس ، موشک های فونیکس و ماوریک ، ناوشکن های نوع اسپرانس و یک سیستم ردیابی و مراقبت الکترونیکی 500 هزار دلاری آی بی تی ایکس را خریداری کند.
( سیاست خارجی آمریکا و شاه ، مارک ج ، گازیوروسکی ، ص 250 ) 25.بعد از پیروزی انقلاب اسلامی رقابت میان ایران و عربستان بر سر چهار عامل اساسی زیر با یکدیگر ادامه یافت : 1) رقابت ایران و عربستان بر سر رهبری منطقه خلیج فارس 2) رقابت بر سر بسط نفوذ در شمال آفریقا 3) رقابت بر سر نفوذ در آسیای مرکزی