توسعه منطقه ای
توسعه منطقه ای به برنامه ریزی نه به مفهوم توسعه ملی که در سطح ملی که شامل برنامه های توسعه پنج ساله و یا چند ساله برای تمام یک سرزمین و نه به مفهوم برنامه ریزی بخشی و محلی که فقط به مسایل و پتانسیل های یک روستا یا بخش و یا شهرستان و استان بدون توجه با سایر نواحی انجام می شود، نیست بلکه به این مفهوم است که چگونه می توان برای یک منطقه که ممکن است شامل چند شهر بزرگ در یک منطقه و یا چند استان و یا ایالت، برنامه ریزی داشت تا در سطح ملی و جهانی به برتری های نسبی مورد نظر مسئولین و سیاستمدارن آن منطقه نایل شد و در این میان از توازن در پیشرفت و رشد آن منطقه بصورت همگن بهره مند شد. تئوریهای توسعه منطقه ای عمدتا ریشه در سه شاخه علمی علوم منطقه ای، اقتصاد منطقه ای و جغرافیای تئوریکی دارند.
برنامه ریزی منطقه ای در ایران
با توجه به گذشت بیش از پنجاه سال از عمر برنامه ریزی در ایران و علیرغم تجربه ای نسبتا طولانی در این دوران، نگاه بخشی بر نظام برنامه ریزی ایران غالب بوده است تا جایی که کشور ایران دچار عدم تعادل های منطقه ای بالایی در جغرافیای خود بویژه در میان بخش شهری و روستایی بوده است. یکی از دلایل این مسئله را می توان به عدم توجه لازم سیاستگذاران و برنامه ریزان سطح ملی و بخشی به ابعاد فضایی و منطقه ای دانست. اگر چه در برنامه های پنج ساله سال های بعد از انقلاب ۵۷ ایران به ادعای مسئولین نگاهی به برنامه های توسعه منطقه ای شده است اما این برنامه ها از تاثیر لازم برخوردار نبوده اند. چنانچه می بینیم که برنامه سوم و چهارم توسعه کشور ایران، سیاستهای جدی تری برای تمرکز زدایی در امر برنامه ریزی و تصمیم گیری اتخاذ شده است و عزم جدی تری را بر توسعه منطقه ای نشان می دهد.
تاریخچه برنامه ریزی منطقه ای
دیدگاه های توسعه منطقه ای و مدل های مطرح شده در این حوزه به اوایل قرن بیستم باز می گردد؛ اما از دهه ۱۹۶۰ به بعد است که اکثر کشورها به نوعی از برنامه ریزی منطقه ای برای دستیابی به توسعه متعادل، کاهش شکاف توسعه درسطح کشور و توسعه مناطق عقب مانده و کاهش اختلاف طبقات اجتماعی دست زده اند، اما این برنامه ها عموما فاقد استراتژی جامع و دارای پیوند با برنامه های ملی بوده اند، به طوری که در مواردی صرفا به تعیین مکان سرمایه گذاری در درون یک بخش پرداخته اند. نمونه اینگونه برنامه ها سیاست ها را در تشویق و ترغیب صنایع به استقرار در نواحی فراتر از پایتخت و یا مادر شهرها می توان دید و یا در مکانیابی مناسب برای مراکز بازار یا توزیع بهینه تسهیلات اعتباری و گسترش شبکه راه ها در یک منطقه به منظور شتاب به توسعه کشاورزی جستجو کرد. در بعضی کشورها نیز برنامه ریزی منطقه ای در کالبد تشکیل یا نهادی برای توسعه مناطق عقب مانده – مانند نهاد جهاد سازندگی پس از انقلاب اسلامی سال
توسعه منطقه ای، در سوئیس
در کشور سوئیس استانداری در این راستا کار می کند تا صنایع منطقه ای رشد کنند. و رشدی ایجاد شود که برای اقتصاد، انسان ها و محیط زیست مثبت باشد. به گونه ای که این تلاش ها باید در راستای کمک به یک توسعه سازنده در امروز و در آینده دورتر نیز باشد. در سوئیس هدف از توسعه منطقه ای اینست که بازارهای کار به شکل کارآمد و با خدمات خوب در سراسر استان ها ایجاد شود. دولت دارای مسئولیت فراگیر در این زمینه است و وظیفه استانداری این است که تصمیم های دولت را بکار ببندد و اجرا کند و همچنین همه گونه فعالیت های دولتی را در سطح منطقه ای نیز هماهنگ کند. منظور از توسعه منطقه ای تنها مربوط به تأسیس شرکت های جدید و توسعه صنایع نیست. منظور از این موضوع به همان میزان مربوط به توسعه مناطق روستائی، ارتباطات، زیرساخت "آی- تی"، محیط زیستی و دیداری، فرهنگ و آیین، پژوهش و آموزش، محیط زیست و طبیعت، هم پیوستگی و برابری مردم، بهداشت همگانی و بسیاری مسائل دیگر است. توسعه یک استان تا اندازه ای بستگی به این دارد که در صنایع، کمون ها و عرصه های دولتی آن استان چه می گذرد. برای تأثیر گذاری بر توسعه و افزایش رشد در هر استان یک "برنامه رشد منطقه ای" موسوم به "آر- تی- پی" و یک "برنامه توسعه منطقه ای" موسوم به "آر- او- پی" وجود دارد. در برخی استان ها "ارگان هماهنگی کننده" مسئولیت این برنامه ها را بر عهده دارد، ولی استانداری نیز در راستای هماهنگی فعالیت های ادارات دولتی همکاری می کند. در سویس استانداری ها شرایط و ویژگی های رشد منطقه ای را بیان تا یک استراتژی و دستور کار پیشنهاد شود که بتوان بر اساس آن از امکانات و توانمندی های موجود در استان بهره برداری کرد و با خطرات و ضعف ها رویاروئی کرد. استانداری ها توسعه استان را از راه اندازه گیری ها، تجزیه و تحلیل ها و گزارش ها پیگیری می کنند و مسئولیت جمع بندی و انتشار اطلاعات درباره توسعه استان را نیز دارند. استانداری با بسیاری از دست اندرکاران که در زمینه رشد منطقه ای، کشوری و بین المللی مسئولیت دارند همکاری می کند.