دانلود تحقیق سازمان شانگهای، فرصت ها و تهدیدها

دورنمای سازمان شانگهای مبهم بوده و اساساً از سوی روسیه و چین تعریف می شود.

حال که ایران درخواست عضویت کامل خود در این سازمان را اعلام کرده و برای حضور فعال در این نهاد منطقه ای تلاش می کند، آیا باید منتظر الگوهای تعریف شده از سوی پکن و مسکو بماند یا فضایی برای بازی در این سازمان برای تهران وجود دارد.

.

بولتن نیوز : شانگهای؛ شهری که به دلیل میزبانی نمایشگاههای بین المللی مورد علاقه هنرمندان و بازرگانان است، موطن شکل گیری اجماعی با نام "سازمان همکاری شانگهای " است که اعضای آن برای توسعه همکاری های چندجانبه در حوزه هایی چون مبارزه با گسترش تروریسم و موادمخدر گرد هم آمدند و در دهه گذشته حوزه این همکاری ها را به فعالیت های اقتصادی، به ویژه در حوزه انرژی تعمیم دادند.
اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای امسال به میزبانی قزاقستان برگزار شد- سفارت قزاقستان در چین از میزبانی شهر "آستانه " برای برگزاری اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای خبر داده بود.
سازمان همکاری شانگهای، یک سازمان بین المللی دائمی بین دولتی و منطقه ای است که در 15 ژوئن سال 2001 از سوی شش کشور جمهوری خلق چین، فدراسیون روسیه، جمهوری قزاقستان، جمهوری قرقیزستان، جمهوری تاجیکستان و جمهوری ازبکستان تاسیس شد.
این سازمان در واقع ترکیب جدید سازمان "شانگهای5 " است که در سال 1996 تأسیس شد، ولی نام آن پس از عضویت ازبکستان به "سازمان همکاری شانگهای " تغییر یافت و اهداف اصلی سازمان را بر تقویت اعتماد چندجانبه و روابط خوب همسایگی میان کشورهای عضو، ارتقای همکاری موثر در امور سیاسی، اقتصادی و تجاری، علمی- فنی، فرهنگی، آموزشی " و نیز "انرژی، حمل و نقل، توریسم و حوزه های حفاظت محیطی، حفاظت مشترک و معرفی صلح منطقه ای، امنیت و ثبات، تلاش در جهت ایجاد نظم بین المللی سیاسی و اقتصادی جدید، دموکراتیک، عادلانه و منطقی " متمرکز کرد.

این اجلاس در شهر "آستانه " و همزمان با دهمین سالگرد تاسیس آن برگزار شد براساس اعلام سفارت قزاقستان در چین، سران کشورهای عضو در نشست پیشرفت ها و دستاوردهای این سازمان را طی 10 سالی که از زمان تاسیس آن سپری شده، مرور و درباره برنامه های آتی این سازمان بحث و تبادل نظر کردند.
شرکت کنندگان در این نشست همچنین درباره همکاری راهبردی در زمینه مبارزه با موادمخدر و روند پیوستن اعضای جدید به سازمان بحث و تبادل نظر کردند.
همکاری در زمینه امنیت نیز موضوع مهمی در میان کشورهای عضو سازمان محسوب می شود.
سال 2005 را باید سال گسترش و توسعه سازمان همکاریهای شانگهای دانست.

در پنجم ژوئیه این سال اجلاس سران سازمان در شهر آستانه برگزار شد.

در این اجلاس علاوه بر رؤسای جمهور کشورهای عضو سازمان و رئیس جمهور مغولستان به عنوان اولین کشور ناظر سازمان مقامات سه کشور ایران، هند و پاکستان نیز در این اجلاس شرکت کردند.
محمدرضا عارف معاون اول وقت رئیس جمهور اسلامی ایران، شوکت عزیز نخست وزیر پاکستان و ناتوارسینک وزیر خارجه هند در این اجلاس شرکت کردند.

در همین اجلاس سه کشور یاد شده به عنوان ناظرین جدید در سازمان همکاریهای شانگهای پذیرفته شدند.

عضویت ناظر سه کشور ایران، هند و پاکستان سازمان همکاریهای شانگهای را گسترش وسیعی بخشید به گونه ای که این سازمان را از لحاظ وسعت سرزمینی و تعداد جمعیت به بزرگ ترین سازمان منطقه ای تبدیل کرد.
بیانیه پایانی اجلاس آستانه در خصوص ضرورت خروج نیروهای آمریکایی از کشورهای عضو سازمان شانگهای در یک جدول زمانی تعیین شده حرکت سیاسی مهم این سازمان به شمار می آید که نسبت به سایر اجلاس ها تحول ویژه ای پیدا کرده است. 

بولتن نیوز : شانگهای؛ شهری که به دلیل میزبانی نمایشگاههای بین المللی مورد علاقه هنرمندان و بازرگانان است، موطن شکل گیری اجماعی با نام "سازمان همکاری شانگهای " است که اعضای آن برای توسعه همکاری های چندجانبه در حوزه هایی چون مبارزه با گسترش تروریسم و موادمخدر گرد هم آمدند و در دهه گذشته حوزه این همکاری ها را به فعالیت های اقتصادی، به ویژه در حوزه انرژی تعمیم دادند.

اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای امسال به میزبانی قزاقستان برگزار شد- سفارت قزاقستان در چین از میزبانی شهر "آستانه " برای برگزاری اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای خبر داده بود.

سازمان همکاری شانگهای، یک سازمان بین المللی دائمی بین دولتی و منطقه ای است که در 15 ژوئن سال 2001 از سوی شش کشور جمهوری خلق چین، فدراسیون روسیه، جمهوری قزاقستان، جمهوری قرقیزستان، جمهوری تاجیکستان و جمهوری ازبکستان تاسیس شد.

این سازمان در واقع ترکیب جدید سازمان "شانگهای5 " است که در سال 1996 تأسیس شد، ولی نام آن پس از عضویت ازبکستان به "سازمان همکاری شانگهای " تغییر یافت و اهداف اصلی سازمان را بر تقویت اعتماد چندجانبه و روابط خوب همسایگی میان کشورهای عضو، ارتقای همکاری موثر در امور سیاسی، اقتصادی و تجاری، علمی- فنی، فرهنگی، آموزشی " و نیز "انرژی، حمل و نقل، توریسم و حوزه های حفاظت محیطی، حفاظت مشترک و معرفی صلح منطقه ای، امنیت و ثبات، تلاش در جهت ایجاد نظم بین المللی سیاسی و اقتصادی جدید، دموکراتیک، عادلانه و منطقی " متمرکز کرد.

این اجلاس در شهر "آستانه " و همزمان با دهمین سالگرد تاسیس آن برگزار شد براساس اعلام سفارت قزاقستان در چین، سران کشورهای عضو در نشست پیشرفت ها و دستاوردهای این سازمان را طی 10 سالی که از زمان تاسیس آن سپری شده، مرور و درباره برنامه های آتی این سازمان بحث و تبادل نظر کردند.

شرکت کنندگان در این نشست همچنین درباره همکاری راهبردی در زمینه مبارزه با موادمخدر و روند پیوستن اعضای جدید به سازمان بحث و تبادل نظر کردند.

همکاری در زمینه امنیت نیز موضوع مهمی در میان کشورهای عضو سازمان محسوب می شود.

سال 2005 را باید سال گسترش و توسعه سازمان همکاریهای شانگهای دانست.

در این اجلاس علاوه بر رؤسای جمهور کشورهای عضو سازمان و رئیس جمهور مغولستان به عنوان اولین کشور ناظر سازمان مقامات سه کشور ایران، هند و پاکستان نیز در این اجلاس شرکت کردند.

محمدرضا عارف معاون اول وقت رئیس جمهور اسلامی ایران، شوکت عزیز نخست وزیر پاکستان و ناتوارسینک وزیر خارجه هند در این اجلاس شرکت کردند.

عضویت ناظر سه کشور ایران، هند و پاکستان سازمان همکاریهای شانگهای را گسترش وسیعی بخشید به گونه ای که این سازمان را از لحاظ وسعت سرزمینی و تعداد جمعیت به بزرگ ترین سازمان منطقه ای تبدیل کرد.

بیانیه پایانی اجلاس آستانه در خصوص ضرورت خروج نیروهای آمریکایی از کشورهای عضو سازمان شانگهای در یک جدول زمانی تعیین شده حرکت سیاسی مهم این سازمان به شمار می آید که نسبت به سایر اجلاس ها تحول ویژه ای پیدا کرده است.

جمهوری اسلامی ایران از زمان کسب عضویت ناظر در سازمان همکاری شانگهای تاکنون ارزیابی مثبتی از اهداف، جهت گیری ها و عملکرد این سازمان داشته و در راستای سیاست راهبردی خود مبتنی بر گسترش و تقویت همکاری های چندجانبه با کشورهای آسیایی و تشکل های منطقه ای به ویژه اعضای سازمان، همواره در مسیر تقویت تعامل خود با یکایک اعضاء و مجموعه سازمان گام برداشته است.

تهران معتقد است که قابلیت ها و نقش رو به رشد سازمان در حل و فصل مشکلات منطقه ای و امنیت جهانی برجسته است.

در بعد اقتصادی نیز مجموعه کشورهای عضو با داشتن منابع عظیم طبیعی و ظرفیت انسانی، می تواند نقش بسیار موثری را در مدیریت اقتصادی دنیا برعهده بگیرد.

در همین راستا جمهوری اسلامی ایران با شعار "توسعه توام با عدالت برای همه اعضای جامعه بشری، به خصوص کشورهای همسایه و هم پیمان و با مشارکت همه همواره پیشنهاداتی به این اجلاس ارایه داده است.

با توجه به گسترش حوزه فعالیت سازمان شانگهای به عرصه های مختلف از امنیت تا اقتصاد و سیاست آیا، جنبه ها و ظرفیت هایی از این سازمان می تواند در تحقق بهتر منافع ملی ایران مؤثر باشد؟

آیا به واقع ظرفیت هایی کارآمدی در این زمینه وجود دارد؟

کارشناسان مسایل آسیای مرکزی بر این عقیده اند که سازمان شانگهای علی رغم یک دهه فعالیت، تاکنون در حوزه هایی که سیاست خارجی ایران به شدت از آن متأثر بوده، از جمله بحران های منطقه ای، واکنش خاصی از سوی خود نشان نداده است.

به اعتقاد آنان سازمان شانگهای، سازمانی با حوزه های محدود عملکردی است که به شدت متأثر از دستور کار سیاست خارجی چین و روسیه اقدام و عمل می کند.

بنابراین اولین بحث در تبیین نقش و جایگاه این سازمان از منظر منافع ملی ایران این است که این سازمان هویت مبهمی دارد و این هویت مبهم در دستور کاری که این سازمان دنبال می کند کاملا مشخص است.

اگر دقت کرده باشید، در بحران های منطقه ای که از سال 2001 به این سو در جغرافیای سازمان شانگهای حادث شده، عمدتاً این سازمان واکنشی منفعلانه و بهتر بگوییم، بی طرفانه داشته است.

بنابراین، این سازمان در حوزه امنیتی حداقل تاکنون نقش چندانی ایفا نکرده است.

بر این اساس، اگر در ایران این دیدگاه وجود داشته باشد که این سازمان از منظر منافع امنیتی، در آینده نزدیک می تواند برای ایران مفید باشد، منطقی نخواهد بود.

جنبه دوم منافع جمهوری اسلامی ایران در سازمان شانگهای منافع اقتصادی است.

در این حوزه نیز کشورهایی که در این سازمان را پیش می برند (چین و روسیه)، به رغم اینکه بعضی هم پوشی ها با منافع اقتصادی ما دارند، اما در جنبه های مهمی رقیب ایران محسوب می شوند.

چین در بازارهای منطقه از جمله در آسیای مرکزی یکی از رقبای جدی ایران محسوب می شود و حضور و نفوذ روزافزون آن در این منطقه از منظر اقتصادی می تواند تهدیدی برای ایران محسوب شود.

در سوی دیگر، روسیه در حوزه انرژی با ایران رقابت جدی دارد و هرچه ایران در این حوزه به ویژه در کریدورهای انرژی حاشیه ای تر شود، منافع روسیه به نحو بهترین تامین می شود.

لذا در حوزه اقتصادی به ویژه مباحث اقتصادی استراتژیک، منافع مشترک چندانی بین ایران و کشورهایی که سازمان شانگ های را به پیش می برند (روسیه و چین)، حداقل تا اکنون وجود ندارد.

البته این به این معنا نیست که ایران در این سازمان نباید حضور داشته باشد و نقش آفرین نباشد.

حضور در سازمان شانگ های برای ایران مفید است، اما طرح انتظارات و تعریفی که از این سازمان در سیاست خارجی ما انجام می شود، نباید با واقعیت فاصله زیادی داشته باشد.

بنابراین، اگر ما با تصوری وارد این سازمان شویم که می تواند بخش مهمی از منافع راهبردی ما را به پیش ببرد، در جمع بندی می توان نتیجه گرفت که این دیدگاه راه به جایی نخواهد برد از طرفی با عنایت به ترجیح اعضاء سازمان شانگهای از جمله چین و روسیه به تعاملات اقتصادی دو جانبه (به جای تعامل سازمانی) از یک سو و هم پوشانی حوزه فعالیت اقتصادی سازمان شانگهای با سایر سازمان های فعال در جغرافیای آن از جمله اکو و اتحادیه گمرکی اوراسیا، همکاری نهادی اقتصادی ایران با این سازمان تا چه حد می تواند شکل گرفته و کارآمدی داشته باشد؟

ارزیابی برخی از کارشناسان حکایت از آن دارد که عمده فعالیت اقتصادی خارجی ایران که هم اکنون با چین پیوند خورده، خارج از سازمان شانگهای جریان دارد.

یعنی تعاملات اقتصادی ایران در جغرافیای این سازمان عمدتاً به صورت دو جانبه و نه چند جانبه صورت می گیرد.

نفوذ چین در اقتصاد ایران که به صورت روزافزونی در حال تشدید است، اساساً از طریق سازمان شانگ های اتفاق نیفتاده است.

بنابراین، به رغم همکاری های اقتصادی که میان ایران و چین و در سطوح بعدتر میان ایران و سایر اعضاء این سازمان وجود دارد، این تعاملات از طریق سازوکارهای دو جانبه صورت می گیرد و هنوز وارد روندهای چند جانبه نشده که ما بتوانیم ادعا کنیم که سازمان شانگهای در تعاملات اقتصادی اعضاء موثر بوده است.

معمولا نشست هایی در این زمینه برگزار می شود و پیشنهاداتی از سوی اعضاء سازمان مطرح می شود، اما اینکه این پیشنهادات جنبه عملی بگیرد و ما شاهد نوعی همگرایی منطقه ای باشیم، حداقل در کوتاه مدت ممکن نیست، چرا که همگرایی اقتصادی تعریف مشخص دارد و نمونه های تحقق آن را در اروپا و آسیا می بینیم.

مثلا تشکلی مثل آسه آن روند همگرایی کاملا نهادینه ای دارد که با موافقنامه تجارت آزاد و مراحل مختلف دیگر شکل گرفته و به تعاملات اقتصادی در این سازمان انسجام داده است.

اما ما روند مشابهی را در سازمان شانگهای از جمله در مورد ایران مشاهده نمی کنیم.

لذا، همان طور که اشاره شد، تعاملات اقتصادی اعضاء شانگهای از جمله ایران با این کشورهای عضو آن به صورت دو جانبه و سنتی انجام می شود، که پیش از این نیز وجود داشته است.

ایران طی سال های اخیر همواره بر تمایل خود بر عضویت کامل در سازمان شانگهای تاکید کرده، اما با واکنش منفی برخی اعضاء از جمله روسیه و قزاقستان مواجه شده است.

دورنمای سازمان شانگهای مبهم بوده و اساساً از سوی روسیه و چین تعریف می شود.

حال که ایران درخواست عضویت کامل خود در این سازمان را اعلام کرده و برای حضور فعال در این نهاد منطقه ای تلاش می کند، آیا باید منتظر الگوهای تعریف شده از سوی پکن و مسکو بماند یا فضایی برای بازی در این سازمان برای تهران وجود دارد؟

به عقیده کارشناسان در ورود به این سازمان باید بسیار با احتیاط عمل شود، چرا که این سازمان یک ویژگی اساسی دارد و آن عدم تقارن قدرت میان اعضاء آن است.

در واقع سازمان شانگهای، سازمانی است که دستور کار آن را روسیه و چین شکل می دهند و لذا امکان بازیگری برای سایر کشورها و قدرت های منطقه ای از جمله ایران در این سازمان بسیار ضعیف است.

بنابراین، ایران باید بین تعهداتی که در این سازمان می پذیرد و آزادی عملی که این سازمان در آسیای مرکزی و در سایر حوزه ها برای آن ایجاد خواهد کرد، تعادل برقرار کند.

تاکنون آزادی عملی مشخصی برای ایران در این سازمان تعریف نشده و این سازمان در ده سال گذشته در کاهش و رفع مشکلاتی که در سیاست خارجی ما وجود دارد، نقشی ایفا نکرده است.

افزون بر این، هر چند مسکو و پکن در جغرافیای شانگهای رقابت هایی با هم دارند، اما اساساً تمایلی ندارند که کشورهای منطقه ای از جمله ایران نقش هایی را در حوزه های نفوذ آنها به عهده گیرند.

بنابراین، از منظر رئالیستی طبیعی است که روسیه و چین به ایران اجازه ندهند که دستور کار مستقلی را در سازمان شانگهای پی گیری کند.

آنها تنها به تهران اجازه خواهند داد که دستور کاری را دنبال کند که تابعی از دستور کار چین و روسیه باشد.

خلاصه این که، دستور کار مستقل ایران به این دلیل که منافع مشترکی چندان زیادی با چین و روسیه در جغرافیای شانگهای ندارد، نمی تواند شکل بگیرد.

واقعیت این است، که منافع ایران در این جغرافیا بیشتر با این دو قدرت در تعارض است تا اشتراک، به همین جهت حرکت به سوی سازمان شانگهای باید با احتیاط بسیار صورت گیرد.

پیوستگی جغرافیایی و تاثیرپذیری کشورهای عضو از تهدیدات واقعی تروریسم و جنایات سازمان یافته در افغانستان، صدمات عظیم و خسارات زیادی را به کشورهای عضو سازمان وارد کرده است.

جمهوری اسلامی ایران در تعمیق همکاری ها در زمینه امنیت و دستیابی به راه حل منطقه ای بیش از هر زمانی اهمیت و ضرورت یافته و دستیابی اعضاء به یک راه حل منطقه ای، تضمینی قوی و مطمئن در مسیر ایجاد ثبات و صلح جامع در افغانستان است.

حضور بزرگترین مصرف کنندگان انرژی جهان نظیر هند و چین در سازمان از سویی و نیز بزرگ ترین تولیدکنندگان انرژی جهان نظیر ایران و روسیه از سوی دیگر، در کنار دسترسی کشورهای منطقه به آب های بین المللی و زیرساخت های حمل و نقل و بندرها و فرودگاه ها، می تواند سازمان شانگهای را به محیطی امن برای تامین انرژی منطقه از اقیانوس آرام تا اقیانوس اطلس در محور طولی و ارتباط کل منطقه با جنوب از طریق خاک ایران، تبدیل کند.

جمهوری اسلامی ایران باتوجه به نقش کلیدی خود در شاهراه های موجود در منطقه، یعنی جاده ابریشم، راه آهن سراسری آسیا، کریدور تراسیکا و کریدور شمال- جنوب برای تحقق هر چه بیش تر این موضوع آمادگی کامل دارد.

در ارزیابی از نشست های گذشته سران این سازمان باید گفت؛ کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای نیز برای برآورده کردن نیازهای جهان به منابع جدید باید همکاریهای بین المللی خود را افزایش دهند.

اجرای سیاست های مالیاتی و مالی مسئولانه، نظارت دقیق و کامل بر جریان سرمایه ها و تضمین امنیت در بخش تغذیه و انرژی برای جامعه بشری از اهمیتی بسیار بالا برخوردار است به ویژه آن که اقتصاد کنونی جهان در سال های اخیر با مشکلاتی روبه رو شده و از رشد آن کاسته شده است.

در رابطه با منابع آب، سازمان همکاری شانگهای برای استفاده و بهره برداری مناسب تر از منابع آب موجود می بایست راهکارهای مناسبی پیدا کند.

در اوضاع و شرایطی که مسئله تغییرات ناگوار آب و هوایی و پیامدهای ناگوار آن برای محیط زیست منشا نگرانی های زیادی در عرصه بین المللی شده است، بسیار مهم است که کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای همکاری های خود را نزدیک تر کنند تا بتوانند به فناوری های جدید و کارآمدتری در زمینه انرژی دست پیدا کنند.

بر همین اساس کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای باید تلاش کنند برای حل و فصل یا حداقل کم اثر کردن پیامدهای منفی تغییرات اقلیمی به موضعی مشترک دست پیدا کنند و در این راستا انرژی های پاک را که برای محیط زیست زیانبار نیست توسعه بخشند.

توسعه همکاری های چندجانبه میان اعضای این سازمان و دیگر سازمان های منطقه ای و بین المللی از قبیل جامعه کشورهای مستقل مشترک المنافع، اتحادیه کشورهای جنوب شرقی آسیا آسه آن، جامعه اقتصادی اوراسیا، سازمان پیمان امنیت جمعی، سازمان همکاری اقتصادی، اکو، کمیسیون اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد در آسیا و اقیانوس آرام، از جمله راهکارها و مولفه در پیشبرد اهداف این سازمان است.

از نکات بسیار مهم درباره ایفای نقش این سازمان در بعد اجرایی تعهد در قبال پیمان ها، اسناد و معیارهای مربوط به ضرورت حمایت و ارتقای حقوق بشر در جهان می باشد.

همچنین باید همکاری و تبادل اطلاعات و تجارب میان کشورهای این سازمان در زمینه اجرای پیمان بین المللی حقوق بشر افزایش یابد.

جمهوری اسلامی ایران در راستای سیاست راهبردی و اصولی خود مبنی بر گسترش و تقویت همکاری های منطقه ای و چندجانبه با کشورهای آسیایی و تشکل های منطقه ای تلاش های مستمری را در جهت تقویت همکاری و تعامل با سازمان به عمل آورده است.

اعضای سازمان همکاری شانگهای با برخورداری از ظرفیت ها و فرصت های وسیع همکاری های چند جانبه و هم چنین موقعیت مهم ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک می توانند از طریق تشریک مساعی و هم اندیشی با یکدیگر نویدبخش آینده ای روشن برای ملت های منطقه باشند.

ضمن آن که این قابلیت ها، سازمان را در برابر چالش های مختلف سیاسی، امنیتی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مقاوم و فعال می کند.

در پایان نکته مهم تاکید بر لزوم حضور فعال ایران در سازمان شانگهای است.

از نظر اقتصادی ایران هم در عرصه انرژی و هم در بخش ترانزیت از کشورهای مهم منطقه محسوب می شود.

از طرفی اگرچه گرایش های امنیتی در سازمان شانگهای بیشتر در میان اعضای دائم این سازمان وجود دارد، اما مانع حضور گسترده ایران در رویکردهای جدید نمی شود.

مبارزه با تروریسم و ناامنی های منطقه ای موضوعی است که همواره برای ایران مهم بوده است؛ زیرا ایران خود همواره از بی ثباتی های مناطق پیرامونی خود آسیب دیده است و بیشترین صدمه را از ورود مواد مخدر به خاک خود متحمل شده است.

در حالی که سازمان همکاری های شانگهای با دو ویژگی امنیت و اقتصاد شکل گرفته است و حضور فعال در این سازمان کاهش تهدیدات منطقه ای و افزایش ثبات محیط امنیتی پیرامون ایران را به دنبال خواهد داشت.

ایران همچنین مخالفت خود را با طالبان و سایر گروه های تروریستی منطقه اعلام کرده است.

بنابراین با توجه به عضویت ناظر ایران و پاکستان در سازمان های شانگهای و حضور پایگاه برخی گروه های تروریستی فعال در ایران در خاک پاکستان، مبارزه با این گروه ها در قالب سازمان شانگهای نیز می تواند مورد توجه ایران قرار گیرد.