بَسکِتبال یک ورزش گروهی و با کمک یک توپ است.
در این بازی هر تیم ۵ بازیکن در زمین دارد و هدف بازی انداختن توپ در سبد حریف است.
امتیاز هر گل (پرتاب موفق در حلقه حریف) به نسبت موقعیت بازیکنی که اقدام به شوت کردهاست متفاوت است.
اگر بازیکن خارج خط سه امتیازی باشد، گل سه امتیاز و اگر داخل آن باشد دو امتیاز دارد.
هر پرتاب آزاد (پنالتی) یک امتیاز دارد.
توپ این ورزش بزرگترین و سنگین ترین توپ بازیهای دستهجمعی است.
ابداع
ورزش بسکتبال در سال ۱۸۹۱ توسط آموزگاری به نام دکتر جمیز ناسمیت ابداع و در ورزشگاه اسپرینگ فیلد ماساچوست به نمایش درآمد.
در آن زمان به جای حلقههای گل از سبدهای مخصوص که به شکل زنبیل بودند استفاده میشد که توپ پس از گل شدن در درون آنها قرار میگرفت که پس از هر بار گل شدن توپ را به وسیله نردبان از درون سبد بیرون میآوردند و به وسیله بین طرفین در جریان بازی قرار میدادند.
هدف اصلی از ابداع چنین ورزشی ایجاد فعالیت در محیط سربستهای در فصل زمستان بود تا ورزشکاران بتوانند در این فصل نیز فعالیت داشته و با ورزش فرم بدنی و وضعیت جسمانی خود را در حد مطلوب حفظ نمایند.
قوانین ابتدایی
به همین جهت تعداد بازیکنان نامحدود بود و هر دفعه میتوانستند از هر تعداد دلخواه برای بازی استفاده نمایند که کمکم قوانینی برای انجام بازی و سایر قسمتها وضع نمودند به طوری که تعداد بازیکنان هر طرف ۹ نفر تعیین گردید وسپس به ۷ نفر تقلیل یافت و بالاخره این تعداد به ۵ نفر تثبیت یافتهاست.
هر بازیکن میتوانست در موقع وقوع خط به جای کلیه بازیکنان تیم خود پرتاب آزاد را انجام دهد.
هر تیم میتوانست از شروع تا پایان بازی توپ را در زمین خود به طور دلخواه نگهداری نماید.
هر دفعه که توپ گل میشد بازی یا بین طرفین یا (جامپ بال) از وسط زمین ادامه مییافت.
بازیکنان بلند قد میتوانستند در نزدیک سبد قرار گیرند و توپ را به آرامی در سبد جای دهند (قانون سه ثانیه وجود نداشت).
در آن ایام سعی شد توجه رؤسای مدارس و گردانندگان سازمانهای ورزشی را به آموزش بسکتبال جلب نمایند.
با این وجود و این همه تلاش مداوم و پیگیر تعلیم بسکتبال برای مربیان حالت جنبی داشت و اساساً فعالیت آنها در ورزشهای رقابتآمیز دیگری مانند فوتبال آمریکایی متمرکز بود.
پیشرفت بسکتبال بعد از جنگ جهانی اول
بعد از جنگ جهانی اول بسکتبال ورزش رقابتآمیز و بزرگی شد.
و به مرور مربیان بسکتبال وضعیت ثابتی پیدا کردند و فعالیتشان مؤثر واقع شد و این ورزش شناخته گردید و به اروپا نیز کشیده شد در سال ۱۹۲۴ نخستین مسابقات جهانی بین تیمهای بسکتبال فرانسه، ایتالیا، انگلستان و آمریکا در پاریس برگزار گردید و از سال ۱۹۳۲ فدراسیون آماتوری بسکتبال در ژنو با نمایندگی چند کشور تشکیل شد و در مسابقات المپیک ۱۹۳۶ برلین برای نخستین بار ۲۳ کشور در مسابقات رسمی بسکتبال شرکت نمودند و آمریکا قهرمان المپیک گردید.
بعد از جنگ جهانی اول بسکتبال ورزش رقابتآمیز و بزرگی شد.
و به مرور مربیان بسکتبال وضعیت ثابتی پیدا کردند و فعالیتشان مؤثر واقع شد و این ورزش شناخته گردید و به اروپا نیز کشیده شد در سال ۱۹۲۴ نخستین مسابقات جهانی بین تیمهای بسکتبال فرانسه، ایتالیا، انگلستان و آمریکا در پاریس برگزار گردید و از سال ۱۹۳۲ فدراسیون آماتوری بسکتبال در ژنو با نمایندگی چند کشور تشکیل شد و در مسابقات المپیک ۱۹۳۶ برلین برای نخستین بار ۲۳ کشور در مسابقات رسمی بسکتبال شرکت نمودند و آمریکا قهرمان المپیک گردید.
بسکتبال امروزی امروز با این که ورزش بسکتبال یکی از سریعترین و پرطرفدارترین ورزشهای جهان است و بعضی از اصول آن نیز تغییر یافته ولی هنوز اصول اساسی آن مانند زمان دکتر نایسمیت که در سبدهای هلو انجام میگرفت به قوه خود باقی است.
قوانین بسکتبال قوانین بازی بسکتبال در چهار دوره ۱۰ دقیقهای (بینالمللی) یا ۱۲ دقیقهای (اِن.بی.اِی) انجام میشود.
زمان استراحت بین دوره اول و دوم و بین دوره سوم و چهارم ۲ دقیقه و بین دوره دوم یا سوم (بین دو نیمه) ۱۰ دقیقهاست.
وقت اضافه در بسکتبال ۵ دقیقهاست.
پس از استراحت بین دو نیمه زمین حمله و دفاع دو تیم عوض میشود.
زمانهای گفته شده زمان واقعی بازی است.
یعنی زمانی که توپ در جریان نیست وقت بازی متوقف میشود.
مثلاً زمانی که خطایی که رخ دادهاست یا هنگام پرتاب آزاد زمان متوقف میشود.
به همین دلیل زمان انجام یک بازی کامل بیشتر از مجموع عددی زمانهای بالا است و معمولاً حدود دو ساعت طول میکشد.
در بسکتبال تساوی وجود ندارد و آن قدر وقت اضافه به بازی داده میشود تا یکی از دو تیم برنده شود.
زمان استراحت بین وقتهای اضافه ۱ دقیقهاست.
قانون دبل (Double) دریبل کردن از زمانی شروع می شود که بازیکن کنترل توپ را دراختیار گرفته و با انداختن و زدن آن در تماس با زمین دوباره آن را قبل از اینکه به بازیکن دیگری برخورد کند لمس نماید.
زمانی دریبل خاتمه می پذیرد که با دست آن را گرفته و یا اجازه دهد توپ در دست یا دستها استراحت نماید.
زمانیکه توپ با دست دریبل کننده در تماس نیست ، تعداد گامهای برداشته محدود نخواهد بود.
بازیکن مجاز نیست پس از خاتمه دریبل ، برای بار دوم اقدام به دریبل نماید.
درصورتیکه این عمل را انجام دهد مرتکب تخلف ’’دبل‘‘ شده است.
قانون رانینگ (تراولینگ) بازیکنی که توپ را دراختیار دارد می تواند یک پای خود را به هر سمتی که می خواهد ، یک یا چند مرتبه حرکت دهد ، درصورتیکه پای دیگرش که آن را پای ’’پیوت‘‘ می نامند ، ثابت باشد.
رانینگ حرکتی است که بازیکن صاحب توپ در داخل زمین یک یا دو پای خود را بدون توجه به محدودیت فوق حرکت دهد یا گامهای او با دریبل های بازیکن تناسب نداشته باشد.
قانون سه ثانیه زمانیکه تیم کنترل توپ را در زمین حمله ، موقعی که ساعت در جریان باشد ، دراختیار دارد ، هیچ یک از نفرات آن تیم نمی تواند مدت سه ثانیه در منطقه ذوزنقه حریف و یا روی خطوط ذوزنقه باقی بماند.
قانون هشت ثانیه زمانیکه یک تیم توپ را در زمین خودی تحت کنترل می گیرد ، باید در عرض 8 ثانیه توپ را به زمین حمله بفرستد.
تخطی از این قانون ، تخلف ’’هشت ثانیه‘‘ نامیده می شود و داور توپ را دراختیار تیم مقابل قرار خواهد داد.
قانون نیمه (برگشت توپ به زمین دفاعی) زمانیکه یک بازیکن در زمین حریف (زمین حمله) مالکیت توپ را دراختیار می گیرد ، نباید توپ را به زمین دفاعی (زمین خودی) برگرداند.
این امر یک تخلف است و توپ دراختیار تیم مقابل قرار خواهد گرفت.
تیم و لباس در بسکتبال هر تیم پنج بازیکن در زمین دارد و میتواند حداکثر هفت بازیکن ذخیره نیز داشته باشد.
تیمها مربیای دارند که بر استراتژیهای تیم نظارت میکند.
ممکن است تیمی کمک مربی، مدیر، آمارگیر، دکتر و بدنساز نیز داشته باشد.
لباس بازی برای زنان و مردان بلوز بیآستین و شلوارک است و نام تیم در جلوی بلوز و شمارهٔ بازیکن در پشت و جلوی آن نوشته شدهاست.
در بازیهای بینالمللی شمارههای بازیکنان از ۴ تا ۱۵ است.
بازیکنان بسکتبال معمولاً از کفشهای ساقدار استفاده میکنند که از مچ پا حفاظت بیشتری میکند.
لیگها و مسابقات حرفهای ترین لیگ بسکتبال دنیا را NBA مینامند این لیگ بین تیمهای باشگاههای حرفهای قاره آمریکای شمالی (ایالات متحده آمریکا و کانادا) است.
راحت ترین لباس برای بسکتبال تی شرت یا بلوز رکابی و شورت ورزشی می باشد.همچنین داشتن یک دست لباس گرمکن توصیه می شود.کفش مناسب بسکتبال هم معمولاً کفش های ساقدار است که از قوزک پا محافظت می کند.
مسابقات لیگ حرفهای انبیاِی نوشتار اصلی را بخوانید: ان بی ای این لیگ مسابقات به صورت دو دسته در کنفرانس شرق و غرب برگزار میشود که در پایان قهرمان این دو کنفرانس نیز به مصاف هم میروند.
علاوه بر این مسابقات ، هر ساله مسابقهای تحت عنوان بازی ALL-STARS انجام میشود که در آن ستارههای کنفرانس شرق و غرب با یک بازی نمایشی به مصاف هم میروند.
مسابقه ALL-STARS شامل مسابقه slam dunk - شوت ۳ امتیازی و ...
میباشد که طرفداران بسیار زیادی دارد بسکتبال نمایشی آمریکا AND ۱ در آمریکا گروهی از بسکتبالیستها که اغلب در بسکتبال رسمی آمریکا شهرت چندانی نیز ندارند (به جز تعداد بسیار محدودی از آنها) تحت عنوان and ۱ فعالیت میکنند.
گروه AND ۱ با انجام بازیهای نمایشی و بسیار حرفهای و برگزاری مسابقاتی با جذابیت بسیار بالا هواداران بسیار زیادی را به سمت خود جلب کردهاند.
لازم به ذکر است که در این بازیها برای زیبایی بیشتر بازی انجام نشدن دقیق برخی از تخلفها رعایت نمیشود.
این بازیها در غالب خیابانی (street BALL) و سالنی برگزار میشود ولی هیچیک از آنها جنبهٔ رسمی ندارد.
بسکتبال خیابانی بسکتبال خیابانی به آن گونه از بسکتبال که در زمینهای سرباز بازی میشود اطلاق میگردد.
قوانین آن، قوانین بسکتبال عادی است با تغییرات جزئیای که به نسبت محل بازی متفاوت است.
بسکتبال در ایران بسکتبال توسط فریدون شریفزاده به ایرانیان شناسانده شد و برای نخستین بار ایران در سال ۱۹۴۸ توانست در مسابقات المپیک لندن شرکت نمایند.
تاریخچه بسکتبال زادگاه بازی بسکتبال آمریکاست .
این بازی در اوایل پاییز سال 1891 میلادی توسط شخصی به نام جیمز نای اسمیت پایه ریزی و ابداع شد .
اما ، از قرن ها پیش در میان ساکنان نقاط مختلف قاره آمریکا ، به ویژه آمریکای مرکزی و جنوبی انواعی از بازی و مسابقه رایج بوده که کم و بیش به بسکتبال شباهت داشته است .
سابقه تاریخی در کشور آرژانتین ، نوعی بازی سنتی و قدیمی در میان گله دار ها متداول است که آن را (پاتو) (PATO ) می نامند .
در این بازی ، دو تیم سوار بر اسب در میدانی وسیع به تاخت و تاز می پردازند و هر تیم کوشش می کند توپی را که شش حلقه (مانند دستگیره) بر بدنه آن هست ، با پرتاب کردن و پاس دادن به یاران خودی ، به آن سوی میدان برساند و از حلقه و توری سبدی که در انتهای میدان بر روی ستونی چوبی نصب شده ، عبور دهد .
این بازی تا حدی شبیه بسکتبال است اما شباهت بازی پوک تاپوک با ورزش بسکتبال بیش از پیش است .
پوک تاپوک ، در میان اقوام متمدن قاره آمریکای جنوبی و مرکزی رواج بسیار داشت به ویژه اقوام مایا و تولتک (در ناحیه مکزیک کنونی) این بازی را کهن با توپ و حلقه های ثابت در میدانی وسیع انجام می شد ، با علاقه و هیجان زیادی برگزار می کردند .
تولد ورزشی به نام بسکتبال جیمز نای اسمیت یک پزشک کانادایی بود که با ایالات متحده آمریکا مهاجرت کرد و تابعیت آن کشور را گرفت .
در سال 1891 یعنی زمانی که دکتر نای اسمیت در دانشگاه ورزش اسپرینگ فیلد (واقع در ایالت ماساچوست آمریکا) درس می داد ، رئیس دانشگاه از او خواست ورزشی ابداع و اختراع کند که دانشجویان بتوانند در فصل زمستان در سالن به آن بپردازند تا آمادگی جسمانی خود را برای پرداختن به مسابقات میدانی فوتبال ، هاکی و بیسبال ، در فصل بهار و تابستان حفظ کند .
دکتر نای اسمیت پس از بررسی رشته های موجود ورزشی ، دریافت که ورزش جدید باید : توپ در آن نقش داشته باشد .
به صورت گروهی به اجرا در آید .
اصل رقابت در آن رعایت شود .
و بر مهارت استوار باشد .
هیچ گونه خشونتی و برخوردهای سخت بدنی مبتنی نباشد .
حاصل این افکار و اندیشه ها ورزشی شد به نام بسکتبال که امروزه پس از سپری شدن نزدیک به یک قرن و اندی از اختراع آن ، از پر طرفدارترین و هیجان انگیزترین رشته های ورزش بین المللی است .
دکتر نای اسمیت در شروع کار دو سبد که مخصوص حمل میوه بود بر دیوار دو طرف سالن ورزش دانشگاه و در ارتفاعی بلندتر از قد یک انسان قد بلند نصب کرد و به دو گروه از ورزشکاران جوان دانشگاه آموزش داد که توپی را دست به دست بدهند و سعی کنند آن را به درون سبد بیندازند .
در این حال ، تیم مقابل باید بکوشد که مانع از انجام این کار شود و توپ را هم از چنگ حریف بربایند و تصاحب کند.
نخستین مسابقه ای که به این ترتیب و به صورتی تجربی ترتیب یافت میان دو تیم 9 نفره در کالج اسپرینگ فیلد بود و اولین گل تاریخ بسکتبال را هم یکی از بازیکنان به نام "ویلیام چیلس" به سبد انداخت .
بعدها شخصی به نام "فرانک ماهان" با توجه به اینکه در زبان انگلیسی سبد را بسکت ( BASKET ) و توپ را بال (BALL ) می گویند ، این ورزش را بسکتبال نامید .
دکتر نای اسمیت ، برای آنکه بازی بسکتبال خشن نشود ، مقررات دقیقی برای آن به وجود آورد .
بعضی از مقررات اولیه بسکتبال چنین بود : بازیکنان حق نداشتند توپ را از دست هم بربایند .
بازیکنی که توپ را در اختیار داشت ، نباید با آن راه برود یا بدود .
هل دادن و هر نوع خشونت ممنوع بود .
فقط بازیکنانی که توپ را در اختیار نداشتند می توانستند به هر طرف بدوند و جا بگیرند .
بازیکن توپ به دست باید توپ را به طرف یاران خود پرتاب کند و به آنها برساند .
در آغاز ، ته سبد هم بسته بود و هر بار که توپ به درون سبد می افتاد باید کسی به کمک نردبان توپ را از سبد بیرون بیاورد .
در سال 1892 شخصی به نام "لئو آلن" سبد بسکتبال را که تا آن روز از ترکه چوب یا الیاف بود و به همین دلیل به زودی پاره و فرسوده می شد ، از سیم بافت تا استحکام بیشتری داشته باشد .
دیری نگذشت که این ورزش جدید طرفداران زیادی در میان دانشجویان دانشگاه اسپرینگ فیلد و دیگر دانشگاه ها یافت .دکتر نای اسمیت هم مقررات و قوانین بسکتبال را کامل تر کرد و نسخه هایی از آن را به هر دانشگاه یا باشگاهی که علاقمند بود ارسال داشت .
این مقررات در سال 1892 میلادی به صورت کتابچه ای برای استفاده عموم منتشر شد .
کشور کانادا نخستین کشور خارجی بود که ورزش بسکتبال به آن راه یافت .
دیگر کشور ها هم بتدریج و در سال های بعد پذیرای این ورزش جدید شدند : فرانسه در سال 1893 ، چین و هندوستان در سال 1894 ، انگلستان در سال 1894 ژاپن در سال 1900 و ..
.
نخستین مسابقه رسمی بسکتبال در سال 1896 بین دو تیم از دو دانشگاه شیکاگو و آیوا برگزار شد .
نتیجه این بازی تاریخی 15 بر 12 به سود تیم دانشگاه شیکاگو بود .
در سال 1930 دکتر نای اسمیت کتابی درباره خواص بسکتبال تالیف کرد تا نشان دهد که بازی بسکتبال گرچه بسیار پر تحرک است اما حتی برای سالمندان هم خطری ندارد و آسیبی متوجه اعضای حیاتی بدن ( قلب و کلیه ) نخواهد شد .
بسکتبال در ایران دایره المعارف بریتانیا ، سال ورود بسکتبال به کشور ما ایران را 1901 میلادی برابر با 1280 ه.ش نوشته است اما آنچه مسلم است اینکه اولین نشانه های ورود بسکتبال به ایران در سال های 1310 و 1311 دیده شده که آن هم توسط کارکنان سفارتخانه های خارجی در ایران بوده است .
در سال 1314 ، یک مربی ورزش به نام "فریدون شریف زاده" ورزش بسکتبال را به دانش آموزان دبیرستان البرز (کالج البرز) تهران معرفی و پایه گذاری کرد و کم کم دیگر مربیان ورزش به گسترش و آموزش این ورزش پرداختند .
در سال 1324 ، فدراسیون بسکتبال ایران تشکیل شد و نخستین حضور بسکتبال ایران در میدان های بین المللی ، در بازی های المپیک لندن (1948) بود .
از میان بهترین بازیکنان تاریخ بسکتبال ایران در ان زمان می توان این نام ها را بر شمرد : کامبیز مخبری ، حسین سرودی ، مسعود ماهتابانی ، نادر کاشانی ، سروش نگهبان ، امیر ایلیاوی ، مجید توفیق و مظفر بنی هاشم .
منابع : بسکتبال در ایران- محمد عیوضی - 1383 ماهنامه بسکتبال سایت تربیت بدنی