کتابهای خود آموز راههایی برای افزایش سطح تمرکز شطرنجبازان ارائه می دهند . بنا به تجربه شخصی خودم هر کس باید با آزمایش و خطا تکنیکی مناسب برای خود انتخاب کند.یک داستان قدیمی متد روسی نگاه کردن به دریا را توصیف می کند که در این متد می توان با نگاه کردن به امواج دریا به آرامش خوبی قبل از هر بازی دست یافت . تمرکز روی یک محرک برای یک دوره پایدار زمانی در واقع نوعی مدیتیشن محسوب می شود .بعضی از نوابغ جوان روسی عادت دارند در زمان مربوط به حرکت خودشان به جای نگاه کردن به صفحه شطرنج به سقف خیره شوند ! بازیکنان زیادی از این روش تقلید کرده اند ولی متا سفانه این روش یکطرفه عمل می کند ! به این معنی که : نوابغ جوان روسی ممکن است به سقف خیره شوند ولی خیره شدن به سقف کسی را به یک نابغه جوان روسی تبدیل نمی کند !یک تکنیک معروف برای تقویت تمرکز روش کوتوف است که آنالیز پوزیسیونهای پیچیده درزمان معین بدون حرکت دادن مهره ها را مثل زمان مسابقه واقعی توصیه می کند .ایده های دیگری برای افزایش سطح تمرکز بر اساس روشهای مصنوعی ضد عوامل مزاحم تمرکز وجود دارند مثل حلقه کردن دستها دور صورت برای باریک کردن میدان دید و استفاده از گوش گیرهای کوچک برای کم کردن صداهای مزاحم .روش مفید دیگر حاضر شدن سر میز مسابقه مدتی قبل از شروع آن است به منظور ساختن پروسه تمرکز قبل از شروع بازی .
تعداد زیادی از شطرنجبازان متد تغییر نوع تمرکز را از حالت عمیق و طولانی در زمان مربوط به حرکت خودشان به حالت سریع و سطحی و با ملاحظات کلی در زمان حرکت حریف تمرین میکنند .البته بازیکنانی نیز هستند که در زمان حرکت حریف راحت تر و موثرتر می توانند تمرکز کنند .
روانشناسی ورزش راههای زیر را برای افزایش سطح تمرکز توصیه میکند :
1. تمرین در کنار عوامل مزاحم مثل گرما و رطوبت ویا کسی که سر میز غذا میخورد و موزیک گوش خراش و مانند آن. بعنوان مثال بوتوینیک در این مورد از حریفهایی برای تمرین استفاده میکرد که روی میز سیگار میکشیدند !
2. استفاده از محرکهای صوتی و فیزیکی در زمانی که به تمرکز قوی نیاز داریم مثل دستورات شرطی کننده ای که به خودمان می دهیم : آرام باش . دقت کن . و یا نیشگون گرفتن خود !
3. تکرار اعمال دوره ای ثابت مثل بلند شدن از میز و کشیدن عضلات . پرسیدن سوالات معین از خود درهر حرکت . کنترل وضعیت ساعت هر 5 حرکت یکبار و مانند آن
چگونه می توان تمرکز حواس داشت؟
بهترین راه برای ایجاد مهارت در دیدن تصاویرذهنی، توالی انجام مراحل 1 و 2 است یعنی اینکه ابتدا تصویری را با چشم بازببینید و سپس آن را فوراً با چشم بسته ببینید. هروقت تصویرمحو یا کمرنگ شد دوباره چشم را بازکنید و تصویرواقعی را ببینید و پس ازنگاه دقیق، مجدداً چشم خود را ببندید و تصویرذهنی آن را مشاهده کنید.
این عمل خیلی زود نتیجه می دهد و شما درساختن تصویرذهنی مهارت پیدا می کنید.
بعضی از شطرنجبازان ، معمولاً خیلی با مشکل دیدن تصویرذهنی مواجه می شوند. وقتی به شخصی گفته می شود که مثلاً " یک موقعیت را در نظر خود مجسم کن " می گوید: " من قادرنیستم خودم را ببینم" . به همین علت است که خیلی ازبازیکنان نمی توانند این تمرین مؤثر را که پایه و اساس " تجسم خلاق" است انجام دهند. به این افراد توصیه می کنیم که تصویرخود را به دقت درآینه نگاه کنند. سپس با چشم بسته خود را مجسم نمایند و به همان صورت که درمورد اشیاء شرح دادیم، هر وقت تصویرکم رنگ یا محو شد دوباره چشمان خود را بازکنند و تصویر واقعی خودشان را ببینند.
بعد ازمدتی به راحتی می توانند خودشان را مجسم کنند و تمرینات ارا به خوبی انجام دهند. یعنی لازم است برای برای محاسبات موقعیتها تصاویر را با ذهنمان اسکن نماییم .
یک سؤال دیگر
درمرحله ی اول تمرین ممکن است با این سؤال مواجه شوید که مثلاً وقتی موقعیتی را می بینیم به چه چیزآن فکرکنیم؟
ما مؤکداً پاسخ می دهیم: به هیچ چیز. فقط تصویر را ببینید، فکرخود به خود ایجاد می شود. رنگ، شکل، لکه های کوچک، اندازه، نوع و . . .
چند روز تمرین کنیم؟
قرار بود که تلاشی ذهنی به مدت یک ماه و هر روز ده دقیقه برای انسجام بخشیدن به افکارخود داشته باشید. می توانید هرهفته از این ماه را به انجام یک مرحله اختصاص دهید. هفته ی اول: مرحله ی اول، هفته ی دوم : مرحله ی دوم، هفته ی سوم: مرحله ی سوم ( فکر کردن به اسم معنی )، هفته ی چهارم: مرحله ی چهارم ( فکرکردن به مفاهیم گسترده و دنباله دار) .
شما می توانید بیشترتمرین کنید مثلاً ده دقیقه صبح و ده دقیقه شب. اما ما معمولاً تمرینات فراوان را توصیه نمی کنیم تا شما علاقه و استمرارخود را ازدست ندهید و زود خسته نشوید. بهتراست از هرگونه شتاب و فشار زیاد که ناشی ازاشتیاق فراوان شما در روزهای اول است، بپرهیزید. " استمرار" شرط اول موفقیت دراین تمرین است و " وارد شدن درهرمرحله به شرط موفق شدن درمرحله ی قبل" شرط دوم.