بررسی سه نوع تصمیم گیری امام (ره
بررسی الگوی سه نوع تصمیم گیری امام (ره) با استفاده از مدل تصمیم گیری حکیمانه - رویکرد فازی
گروه حوزه و دانشگاه : سه تن از اساتید دانشگاه تهران در مقاله ای روشی جدید و ابتکاری برای بررسی الگوی تصمیم گیری ارائه کرده اند. بر اساس این روش، ابتدا مدل تصمیم گیری حکیمانه به قوانین "اگر -آنگاه" فازی تبدیل می شود که نتیجه آن، ترسیم منطقه موجه تصمیم گیری بر مبنای مدل تصمیم گیری حکیمانه است. به منظور بررسی روش پیشنهادی، سه مورد از تصمیمات حضرت امام خمینی (ره) مورد بررسی قرار گرفت که طبق نتایج، الگوی تمامی موارد تصمیم گیری از نوع تصمیم گیری حکیمانه با درجات مختلف شناسایی شد.
امروزه آنچه به عنوان علم و تئوری های مدیریت مطرح می شود، زایده افکار، اندیشه ها و تحقیقات صاحبنظران غربی است. با توجه به این مطلب، طی سال های اخیر اندیشمندان و محققان مسلمان نیز برای پر کردن خلا ناشی از عم حضور مدیریت اسلامی، تحقیقات زیادی را در این حوزه انجام داده اند که ماحصل آن کتب و مقالاتی (هر چند کم و محدود) است. یکی از موضوعاتی که در بحث مدیریت جایگاه قابل ملاحظه دارد، بحث تصمیم گیری است که از منظر مدیریت اسلام کمتر به آن پرداخته شده است. در این مقاله، روشی جدید و ابتکاری برای بررسی الگوی تصمیم گیری ارائه شده است. بر اساس این روش، ابتدا مدل تصمیم گیری حکیمانه (یک مدل جدید مطرح شده در مدیریت اسلامی) به قوانین اگر - آنگاه فازی تبدیل می شود که نتیجه آن، ترسیم منطقه موجه تصمیم گیری بر مبنای مدل
تصمیم گیری حکیمانه است. با وجود این منطقه موجه، می توان گزینه های جدید را وارد کرد و الگوی تصمیم گیری مربوط به هر یک از گزینه ها را مشخص کرد. به منظور بررسی روش پیشنهادی، سه مورد از تصمیمات حضرت امام خمینی (ره) با این روش مورد بررسی قرار گرفت که طبق نتایج به دست آمده، الگوی تمامی موارد تصمیم گیری از نوع تصمیم گیری حکیمانه با درجات مختلف شناسایی شد.
از جمله جنبه های حساس وظایف مدیریت را می توان تصمیم گیری، ارتباطات، تنظیم و هدایت دانست. مدیریت برای تحقق کارآمد این وظایف، مبادرت به استفاده از فرایند تصمیم گیری در قالب نقش تصمیم گیری می کند. هربرت سایمون (Herbert Siman)، محققی که در زمینه تصمیم گیری تحقیقات زیادی انجام داده است، معتقد است مدیریت و تصمیم گیری دو واژه هم معنا و مترادف هستند. به عبارت دیگر مدیر به وسیله تصمیماتش شناخته می شود. در واقع تصمیم گیری جوهره مدیریت بوده و آینه تمام نمای توانایی ها و قابلیت های مدیر است. از سوی دیگر ریشه یابی دلایل موفقیت و عدم موفقیت سازمان ها به تصمیمات اتخاذ شده مدیران آن سازمان ها منتهی می شود. از این رو است که نیومن (Newman) کیفیت مدیریت را تابع کیفیت تصمیم گیری می داند و مدعی است که تصمیم گیری به تنهایی، مهم ترین نقش مدیر است زیرا کیفیت طرح و برنامه ها اثربخشی و کارآمدی استراتژی ها و کیفیت نتایجی که از اعمال آن ها به دست می آید همگی تابع کیفیت تصمیماتی است که مدیر اتخاذ می کند.
اصولا مدل های تصمیم گیری مختلفی توسط صاحب نظران معرفی شده که از آن جمله می توان به مدل عقلایی، مدل کارنگی، مدل تصمیم گیری مرحله ای، مدل ادغام مرحله ای و الگوی کارنگی، الگوی سطل زباله، الگوی تصمیم گیری اقتضایی، مدل تصمیم گیری در بحران و مدل تصمیم گیری در نظریه آشوب اشاره کرد. در این مقاله از مدلی تحت عنوان مدل تصمیم گیری حکیمانه که توسط باقریان و همکاران (1381) ارائه شده ست، استفاده می شود. این مدل بواسطه در نظر گرفتن این مطلب که چیزها را آن چنان که هست باید شناخت، و کارها را آن چنان که باید به انجام رساند (تعریف حکمت)، به تصمیم گیری حکیمانه مشهور شده است. در مدل حاضر تاثیر اساسی مفروضات مدل، بخصوص در مبحث حق گرایی تا واقع گرایی، تجلی یافته است. در واقع باید تفاوت بین حقیقت به معنای آنچه حق است و باید به آن برسیم با واقعیت به معنای آنچه هست و الزاما هم می تواند نباشد، روشن شود و ترکیب عملی این دو در یک مدل ماتریسی تعیین گردد. بنابراین تمرکز اصلی این مدل بر آرمان گرایی و واقعیت نگر بودن دستگاه تصمیم گیری است که محصول یا خروجی این دستگاه تصمیم گیری، تصمیمات حکیمانه است.
ادبیات موضوع
مدل تصمیم گیری حکیمانه
در مدل تصمیم گیری حکیمانه، دو مورد حق گرایی و واقع گرایی مبنایی برای تحلیل تصمیمات اخذ شده به حساب می آید. در واقع باید تفاوت بین حقیقت به معنای آنچه حق است و باید به آن برسیم یا واقعیت به معنای آنچه که هست و الزاما هم می تواند نباشد، روشن شود و ترکیب عملی این دو در یک مدل ماتریسی تعیین شود. بر اساس سیره ائمه شیعه (ع)، خود را آرمانگرای واقعیت نگر می دانیم و محصول این دستگاه تصمیم گیری، تصمیمات حکیمانه - حکمت دانستن اشیاء آن چنان که هست و انجام کارها آنچنان که باید است - خواهد بود. بنابراین انواع تصمیمات به درجه ای که از الگوی پیشتازی و مفروضات اساسی مدل تبعیت کند به تصمیم حکیمانه نزدیک تر خواهند بود.
مدل حاضر مدلی ترکیبی از نوع مدل های محتوایی - فرایندی با ترسیم ماتریسی است. علت انتخاب مدل ترکیبی این است که مدل های ارکانی ایستا (Static) هستند و از پویایی (Dynamics) لازم برخوردار نیستند و رابطه بین عناصر آن مشخص نیست ولی از نظر محتوایی غنی هستند. در مدل های فرایندی امکان برقراری این روابط و ایجاد پویایی وجود دارد، بنابراین در این جا ما از حالت ترکیبی بهره برده ایم. از نظر محتوایی عناصر مدل را می توان در سه دسته جای داد: 1- اصول و مبانی و شرایط حاکم که حالت زمینه را دارند، 2- عناصر مدل و 3- ارتباط بین این عناصر که حالت پویایی به مدل می دهد.
تصمیم گیری حکیمانه فرایندی است در چارچوب جهان توحیدی ( مفروضات اساسی با متاتئوری اسلامی)، که در آن تصمیم گیرنده برای تدبیر امور فردی و اجتماعی خویش با بهره گیری از دانش و هنر مدیریت، همواره با استفاده از اصول و مبانی اعتقادی مدون خود از یکسو و در نظر گرفتن شرایط حاکم بر موضوع (شناخت عوامل داخلی و محیطی) به عنوان پایه واقع گرایی از سوی دیگر، تصمیمات خود را اخذ می کند. بنابراین برای اخذ هرگونه تصمیم، دو مورد اصول و مبانی اعتقادی و شناخت از موضوع مبنای تعیین نوع تصمیمات می باشند. در این فرایند هر اندازه درک از اصول و مبانی و پایبندی و التزام به آن عمیق تر، و شناخت از شرایط و مقتضیات موضوع به واقعیت نزدیک تر و آشنایی و مهارت بهره گیری از علوم و فنون مدیریت افزونتر باشد تصمیمات و تدابیر اخذ شده حکیمانه تر، کم هزینه تر و آثار و برکات آن ماندگارتر و بهره ورتر خواهد بود.