دانلود مقاله روانشناسی در صنعت

هدف

  آشنایی با اصول مدیریت در صنعت، کاربرد آن در تشکیلات ایمنی و بهداشت کار، شناخت مسائل روانی در محیط شغلی وآشنایی با روش های رفتاری مطلوب درصنعت 

سرفصل بخش دوم: روانشناسی صنعتی

آشنایی با مبانی روانشناسی عمومی

تأثیر تفاوت های فردی و محیطی در رفتار

انگیزه های رفتاری

یادگیری

اثرات نامطلوب شرایط محیطی در رفتارها

نارضایتی در کار و ریشه های روانی آن

تأثیر متقابل رفتارها در محیط کار

روابط بین کارگران و سرپرستان

تنش های کاری و انگیزه اختلاف

عدم سازش و بی میلی در کار

پس زدگی در کار

غیبت های غیرموجه و حادثه آفرینی در کار

آشنایی با انواع آزمون های روانی  و کاربرد آن ها

مسائل روانی افراد آسیب پذیر

منابع:

اصول روانشناسی ؛ ترجمه و اقتباس: دکتر محمود ساعتچی

فرهنگ علوم رفتاری: دکترعلی اکبر شعاری نژاد

روانشناسی تربیتی:کرانباخ؛ ترجمه مسعود رضوی

روانشناسی تربیتی: دکتر علی اکبر شعاری نژاد

روان شناسی صنعتی: ژوزف کیفین و مک کورمیک؛ ترجمه دکتر محمد حسین سروری

روانشناسی صنعتی: تألیف دکتر یحیی اسفرجانی

روانشناسی کار: تألیف مرتضی مقدمی پور

روانشناسی کار: تألیف دکتر حمزه گنجی

Applied Industrial/ Organizational Psychology

مقدمه:

روانشناسی علمی است که در بین علوم دیگر جایگاه خاصی دارد؛ بویژه برای آن دسته از طبقات اجتماعی که با تعلیم وتربیت جسم و روح و روان آدمی سرو کار پیوسته و مستقیم دارند، اهمیت این علم نمایان تر و محسوس تر است.

همه افراد بشری و اقشار اجتماعی، هر یک به نوعی و به نسبتی به آن محتاج هستند و هرچه میزان اطلاع و آگاهی هر یک از انسان ها از هر قشر اجتماعی، به این علم بیشتر و وسیعتر باشد، به همان نسبت حاصل کار نیز مفیدتر و عمیق تر خواهد بود.

تاکنون بیش از 40 رشته متنوع و تخصصی از روانشناسی شناخته شده که هریک به سال ها تحصیل و مطالعه و پژوهش  نیاز دارد.

ضرورت مطالعه تاریخچه هر علم:

    هدف از مطالعه تاریخ هر علم را می توان چنین خلاصه کرد:

پی بردن به چگونگی پیدایش و استقلال آن از سایر دانش های بشری؛

پی بردن به چگونگی ارتباط آن علم با علوم دیگر؛

شناخت عواملی که در پیدایش آن علم مؤثر بوده اند؛

آشناشدن با سیر تکاملی آن علم؛

شناخت اثرهای آن علم در زندگی انسان.

چه نوع شناختی را علم می نامند؟

آنچه روانشناسی جدید را از قدیم متمایز می سازد، علمی بودن آن است.

در تعریف علم می توان گفت که:« علم عبارت است از شناختی منظم که با روش های خاصی  به دست می آید و قوانین یا روابط پایدار میان پدیده ها را بیان می کند.»

از این تعریف در می یابیم که شناخت انسان در صورتی علم نامیده می شود که دارای نظم بوده، با روشی معین که روش علمی خوانده می شود و عبارت از مشاهده و تجربه است، به دست می آید و قوانین و روابط  پایدار را که میان پدیده های مختلف موجود است، بیان نماید.

علم روانشناسی نیز مانند علوم فیزیک و شیمی در تحقیقات خود روش علمی را به کار می برد و به بررسی قوانین موجود در فعالیت های گوناگون انسان می پردازد.

سؤال:

تاریخچه روانشناسی را شرح دهید.

از دوران اساطیر و افسانه سازی

قرن ششم پیش از میلاد(ظهور فیلسوفان یونان- عصر تفکر فلسفی و منطقی)؛

شروع اوهام و خرافات

افلاطون(Plato): روح را جوهری مستقل وجدا از جسم می دانست که قبل از آن وجود داشته و پس از انهدام جسم نیز هستی خود را حفظ خواهد کرد.

ارسطو(Aristotle ) شاگرد افلاطون، بین کار بدن و خواص ناشی از روح رابطه ای یافت گفت برای شناخت روح باید بدن و چگونگی کار آن را شناخت.چشم موجودی جاندار و دیدن روح آن است.

200 سال بعد جالینوس(Galien ) و بقراط(Hippocrates) رابطه بین بیماری جسمی و روحی را کشف کردند.

1700 سال بعد( دوران قرون وسطی) دکارت(Descartes): روح چیزی نیست که بر بدن اضافه شده باشد، بلکه فعالیت خود بدن است.

تا قرن نوزدهم میلادی موضوع روانشناسی، مطالعه در باره ماهیت روح و چگونگی تأثیر آن بر بدن بود.

در اواخر قرن نوزدهم(1879) اولین آزمایشگاه روانشناسی در شهر لیپزیک(Leipzig) به وسیله ویلهلم وونت(Wilhelm Wundt) تأسیس شد.

روانشناسی در باره اینکه خود روح، که روح چیست و از کجا آمده و به کجا می رود، کاری ندارد، بلکه روانشناسی در باره فعالیت های روانی معین رفتار آدمی بحث و تحقیق می نماید.

تعریف روانشناسی:

کلمه روانشناسی(Psychology) مرکب از دو کلمه « روان»(Psyche)، و « شناسی»(Logos) به معنای شناختن روح و یا نفس است، بدین جهت آن را علم « روح» یا علم «نفس» نیز نامیده اند.

علم مطالعه حیات عقلی

علم مطالعه نفسانیات و پیداکردن قوانین آن ها

علم مطالعه رفتار، منظور از رفتار کلیه فعالیت ها و عکس العمل های فرد است در برابر محرک هایی که در محیط ظاهر می شود.

مطالعه علمی رفتار موجود زنده در تأثیر متقابل او با محیط.

مطالعه و بررسی علمی رفتار انسان در روابط انسانی است.

هر گاه در این بررسی به رفتار انسان از تمام جنبه ها توجه داشته باشیم، مطالعه ما از نوع روانشناسی عمومی خواهد بود.

تقسیم بندی رفتار انسان:

رفتار فیزیولوژیک: مانند اعمال و حرکاتی که انسان و اعضای بدن انجام می دهند.

رفتار بیولوژیک: مانند رفتاری که اختصاص به جنبه های طبیعی دارد و اراده در آن دخالتی ندارد، مثل عمل زایمان.

رفتار سایکولوژیک: یا رفتار روانی و ذهنی.

موضوع روانشناسی:

کلیه فعالیت هایی است که برای سازگاری با محیط ازانسان سرمی زند.

هدف روانشناسی:

شناختن رفتارهای آدمی به منظور راهنمایی آن ها.

برخی شعب روانشناسی:

روانشناسی از لحاظ اینکه کدامیک از جنبه های رفتار انسان را مطالعه می کند( زمان نوزادی، دوران کودکی، نوجوانی، جوانی و...) رشته های خاصی دارد.

برخی از آن ها عبارتند از:

روانشناسی رشد(Development Psychology): مطالعه چگونگی رشد و نمو رفتار انسان از دوران پیش از تولد تا پایان بلوغ.

روانشناسی کودک(Child Psychology): رفتار فرد را از مرحله جنینی تا دوره بلوغ مورد تحقیق قرارمی رهد.

روانشناسی نوجوانی(Adolescent Psychology): رفتار فرد را در سال های بلوغ(20-12 سالگی) مطالعه می کند.

روانشناسی یادگیری(Learning Psychology): روش ها و اصول و قوانین یادگیری و چگونگی استفاده از مسائل روانشناسی را در امر آموزش و پرورش بحث می کند.

روانشناسی اجتماعی(Social Psychology): که به بررسی رفتار اجتماعی افراد در اوضاع و احوال گروهی و نیز تأثیر و تأثر فرد و جامعه در روی یکدیگر می پردازد.

روانشناسی تجربی(Experimental Psychology): که رفتار موجود زنده را با روش های آزمایشی و تجربی بررسی می کند و غالباً در تحقیقات خود وسایل و ابزارهای خاص آزمایشگاهی به کار می برد.

روانشناسی حیوانی(Animal Psychology):که در آن طبیعت و عکس العمل های حیوان و نیز رشد دستگاه عصبی و حواس آن مورد مطالعه قرار می گیرد.

روانشناسی افراد غیرعادی(Abnormal Psychology)؛

روانشناسی مرضی(Psychopathology)؛

روانشناسی صنعتی(Industrial Psychology)؛

روانشناسی فردی(Individual Psychology)؛

روانشناسی جنایی(Criminal Psychology)؛

روانشناسی قضایی(Juridical Psychology)؛

روانشناسی کودکان استثنایی(Exceptional Children Psychology)؛

روانشناسی علمی(Scientific Psychology).

مصارف یا کاربردهای روانشناسی صنعتی:

مطالعه رفتار کارگران در جهت ایجاد آرامش خاطربرای آنان؛

بهبود روابط کارگران و کارفرمایان؛

شناخت روحیه و طرز فکر افراد؛

شناخت عادات و شخصیت کارگران؛

شناخت علل تغییر رفتار کارگران؛

جلب رضایت حرفه ای کارگران؛

بررسی و مطالعه مشکلات کارگران تازه استخدام شده؛

بررسی مشکلات افراد و  تجزیه و تحلیل رفتار آن ها؛

تعمیم امر آموزش و بالابردن سطح مهارت و کارایی کارگران؛

تعویض افکار و عقاید کهنه و پوسیده مدیران و صاحبان صنایع و تطبیق آن ها با تحولات علمی و صنعتی روز؛

همکاری با مهندسان در طرح ریزی ساختمان ها و ماشین آلات جهت کاهش اشتباهات؛

انتخاب سهل ترین و کوتاه ترین راه برای رسیدن به هدف؛

نظارت کامل بر رفتار و اعمال مدیران و ارائه راهنمایی جهت بهبود روابط کارگر و کارفرما؛

مطالعه کارگران از لحاظ جسمی، عقلی، اجتماعی و عاطفی و بررسی عوامل مؤثر بر رضایت حرفه ای آن ها؛

انتخاب فرد مناسب و شایسته برای کار مورد نظر؛

فعالیت در بخش بازاریابی و فروش کارخانجات با ارائه آگهی و تبلیغ مناسب محصول جهت جلب مردم به سوی محصول کارخانه؛

هماهنگ کردن انسان با ماشین؛

تشخیص ناراحتی ها و آشفتگی های افراد؛

آگاه ساختن مدیران نسبت به مشکلات کارگران و علل غیبت ها، بدی محیط کار، وجود همکاران ناسازگار و ...

کاربرد آزمون های روانی بویژه در هنگام استخدام افراد نظیر آزمون های هوش، دقت، سرعت، پیشرفت و....

درک افراد و میزان کارآمدی آنان( آن کس که در زمان معین و محدودی کار بیشتر و با کیفیت بهتری انجام دهد، کارآمدتراست.)کارآمدی شخص به عوامل بسیاری بستگی دارد که مهم ترین آن ها عبارتنداز:1- وجود استعداد برای کار بخصوص؛ 2- خصوصیات ماشین یا وسایلی که کارگر با آن کار می کند؛ 3- داشتن تجربه و آموزش کافی در زمینه کاری که کارگر انجام می دهد.

ایجاد شرایط مناسب کار و درک انگیزه ها از طریق: الف- مطالعه شرایط محیطی؛ ب- واکنش های احتمالی کارگر؛ و ج- شرایط انگیزش.

سؤال دوم:

عوامل مؤثر در کارآمدی فرد در سازمان را بیان نمایید.

روانشناسی چیست؟

این اصطلاح حالتی را در افراد ایجاد می کند که ممکن است بگوید من باید مراقب رفتار خودم باشم.

روانشناسی اصولاً یک تخصص درک نشده در جامعه است.

برای داشتن تعریف واضح دو دیدگاه مهم است:

دیدگاه روانکاوی از سوی فروید، یونگ و ...

دیدگاه رفتارگرایی از کارهای واتسون، پاولوف، اسکینر و ...

تضاد بین این دو گروه به خاطر سه چیزاست:

  1- روش های مطالعه افراد؛

   2- موضوع مورد مطالعه روانشناسی؛

   3- نظریه هایی که موقعیت روانشناسی را به عنوان یک علم بیان می کند.

1- روش های مطالعه افراد:

روانکاوان از روش هایی استفاده می کنند که فرد یا بیمار را وادار به حرف زدن در باره تخیلات، افکار و احساساتش بکند.

اما رفتارگرایان از روش های تجربی تحت شرایط کنترل شده استفاده می کنند تا مشخص کنند چه نوع متغیرهای خاصی در روی رفتار مشاهده شده تأثیر می گذارد.

2- موضوع مورد مطالعه رواشناسی:

موضوع مورد مطالعه خود از روش مطالعه نتیجه می شود؛ بنابراین موضوع مورد مطالعه نیز تغییر می کند.

روانکاوان مدعی هستند که در باره دینامیک مغز صحبت می کنند که شامل احساس و تفکرات از هر نوع می باشد.

در حالی که رفتارگرایان می گویند که مطالعه تجربیات به طور غیرعلمی درست نیست، بلکه رفتارقابل مشاهده و عینی برای مطالعات علمی مناسب است.

3- موقعیت روانشناسی:

رفتارگرایان معتقدند که روانشناسان باید سعی نمایند تا نظریه هایی بر مبنای تجربیات قابل مشاهده و تکرارپذیر به دست آورند.

اما روانکاوان می گویند مطالعه رفتار به تنهایی نمی تواند درک روشنی از انسان به ما بدهد و نباید از کنش های مغزی و احساسات غافل بود.

استرس(Stress):

استرس در واقع پدیده ای است که تعادل هموستازی بدن را تغییر می دهد که سپس از طریق مکانیسم های هموستازی بدن مجدداً به حالت تعادل در می آید.

مثلاً وقتی انسان در برابر عواملی چون ترس، صدا، نور زیاد و ...

قرار می گیرد، بدن تغییرات لازم را انجام می دهد تا خود را آداپته نماید؛ مثل افزایش ضربان قلب و فشار خون و ...(استرین).

عامل استرس هرچه باشد، به شکل یک نشانه مرضی عمومی بروز می کند.

این حالت برحسب شدت ، مدت یا تکرار تهاجم تحول می یابد.

استرسورهای عمده روانی کار:

حجم کار بیش از اندازه(کمی یا کیفی)؛

درگیری( مثل ارباب و رجوع)؛

عدم اعمال کنترل کارگر بر کار و وضعیت خود(یعنی ماشین به انسان دیکته کرده باشد)؛

عدم تأمین و پشتیبانی اجتماعی؛

وضع واقعی زندگی کاری و زندگی خارج از محیط کار

بارکار بیش از حدکمی(Quantitative Overload):

مثل کار زیاد، وقت محدود و کم، جریان کار تکراری همراه با توجه و دقت سطحی و دستور کار یکطرفه.

این حالت بیشتر در صنایع تولید انبوه و کارهای روتین اداری وجود دارد.

بارکار بیش از حد کیفی(Qualitative Overload):

کارهای با محتوای ظریف و یکطرفه، عدم تغییر محرک، عدم احتیاج به خلاقیت و حل مشکل، عدم فرصت متقابل اجتماعی.

این حالات در مشاغل اتوماتیک و کامپیوتریزه دیده می شود.

استرسورهای خاص: تکنولوژی تولید انبوه(Mass Production)؛ فرایندهای بسیار اتوماتیک کار؛ نوبت کاری.

واکنش های ارگانیسم در برابر استرس: واکنش های هیجانی؛ واکنش های رفتاری؛ واکنش های فیزیولوژیک.

1- واکنش های هیجانی: عبارتند از احساس اضطراب و افسردگی، عدم آرامش خیال، Apathy(زدن به سیم آخر) و احساس کسالت.

علل واکنش های هیجانی: عدم امکان ترک محیط کار حتی برای زمان کوتاه در طول روز؛ اشتغال در کارهایی که توسط دیگران برنامه ریزی و کنترل می شود؛ مسئولیت زیاد در کار؛ عدم دخالت در تصمیم گیری ها و عدم اجازه ابتکار عمل یا داشتن سهم ناچیز در این خصوص؛ کارهایی که دقت و تمرکز سطح بالایی نیاز دارد؛ حجم زیاد کار؛ اشتغال به کاری که مهارت و قابلیت لازم را در آن ندارد؛ در اختیارنداشتن وقت کافی برای انجام کار؛ اغتشاش و درهم ریختگی کار و عدم حمایت سرپرستی؛ یکنواختی کار.

2- واکنش های فیزیولوژیک: این واکنش ها عمدتاً مربوط به سیستم عصبی مرکزی و غدد داخلی و استراحت متقابل آن هاست همچون: ترشح کاتکولامین ها(Catecholamines) مثل آدرنالین؛ ترشحات هورمون قسمت قشری غدد فوق کلیوی؛ ترشح تیروکسین؛ بالارفتن فشارخون؛ افزایش یا نامنظم شدن ضربان قلب؛ تانسیون عضلانی( گردن درد، درد شانه و ...

)؛ خشکی دهان و گلو؛ ازدیاد اسید معده همراه با کم رنگ یا پر رنگ شدن مخاط؛ اسپاسم معده و روده ( افزایش یا کاهش حرکات).

3- واکنش های رفتاری: همچون رفتارهای ضداجتماعی؛ استعفاء دادن؛ پرخاش کردن؛ اعتصاب کردن؛ ناسازگاری با اطرافیان؛ رو آوردن به مواد مخدر و الکل و ...

معیارهای پیداکردن استرس ها: مشاهده و اندازه گیری مستقیم( مثل محاسبه صدا و ...)؛ معاینات دوره ای و Check up؛ مصاحبه(همراه با پرسشنامه)؛ بررسی مستمر و پیگیر ؛ ثبت واکنش های فیزیولوژیک، مثل تغییرات ضربان قلب، فشار خون، تانسیون عضلانی، تغییرات تنفسی و ...

تشخیص نوع و گستردگی مسأله؛ تشخیص عوامل محیطی مربوط به مسأله؛ تشخیص اهمیت هر کدام و امکان حل مسأله؛ تغییر محیط کار در معیار کوچک؛ تغییرکلی محیط کار و نظارت و ارزشیابی مستمر نتایج و اصلاح و بهتر کردن آن ها.

پیشگیری از تأثیرات سوء استرس: شغل یا حرفه حتی المقدور باید مطلوب و قابل پذیرش باشد، نه اینکه صرفاً قابل انجام و تحمل باشد و حداقل تنوع داشته باشد؛ کارگر بتواند حین انجام کار آن را بیاموزد و آموختن مستمر باشد؛ تا حدودی تصمیم گیری به عهده کارگر باشد؛ از درجاتی از تأ مین اجتماعی در محیط کار برخوردار باشد؛ کارگر بتواند آنچه را که انجام می دهد یا تولید می کند با جامعه مرتبط سازد؛ کارگر احساس کند که این شغل به آینده ای امیدوارکننده منتهی می شود.

اقدامات: ایجاد تغییر در ساختار کار؛ بهسازی محیط کار؛ اقدام جهت تطبیق با واقعیت ها نه تسلیم و پذیرش در برابر آن ها؛ واگذارکردن کار مناسب به فردمناسب؛ دخالت در مواقع بحرانی و نیاز کارگر؛ اقدام جهت افزایش، سازماندهی و احیای نیروی انسانی(استعدادها) و افزایش توان او در مقابله با مسائل مربوط به خود و دیگران.

کمک های اولیه: به خاطر داشته باشید که شخص با علائم روان تنی و یا روانی خیالاتی نیست، بلکه ممکن است بیمار باشد؛ لذا نشان دهید که او را درک می کنید( چراکه ابتدا عیب به صورت روان تنی است که بعد ممکن است به عیب ارگانیسم منجرشود)؛ هیچوقت نگویید مواظب و مراقب خودت باش، زیاد سخت نگیر و ...

آنچه فرد را تحت استرس قرار می دهد و یا شخص را خسته می کند یا مضطرب می سازد، در نظر بگیرید و در باره آن به شخص فشار نیاورید و سخت گیری نکنید؛ به مسائل و مشکلات افراد توجه نشان دهید و به آن ها فرصت دهید افکار و خواست های خود را بیان کنند و سعی نکنید که آن ها را درمان کنید.

درمان استرس: تغییر یا حذف استرس؛ دور کردن فرد از شرایطی که موجب استرس است مثل طراحی مجدد شغل و محیط کار و ...

دارو درمانی(Pharmacotherapy)؛ روان درمانی(Psychotherapy)؛ اقداماتی جهت افزایش یا کاهش آسیب پذیری مثل ورزش، Relaxation، Meditation و ...

روانشناسی صنعتی بررسی رفتار انسان در محدوده تولید، توزیع، مصرف و تعاون تمدن ما(مک کورمیک و تیفن) کار یا رفتار کاری Work behavior موضوع اصلی روانشناسی صنعتی می باشد.

کار ممکن است روانی یا فیزیکی باشد که اغلب فعالیت ها هم فیزیکی و هم روانی می باشند.

ادراک کار یعنی استفاده از فرایندهای روانی و فیزیولوژیکی فردی در رسیدن به اهدافی.

مهم ترین جنبه کار این است که انسان چگونه کار و شرایط آن را درک می کند.

بر طبق فعالیت های روانی ادراک، به هر ادراکی یک معنا متصل است که بر طبق آن معنا احساس می شود و همه فعالیت ها و رفتارها نشأت گرفته از محیط ادراکی ماست؛ بنابراین کار از نظر افراد مختلف دارای معانی بسیار است.

تعریف کار Boehrs کار را در به کار بردن قدرت جسمانی و روانی برای ارضای نیازهای مادی و معنوی می داند.

خصوصیات کار بر تحرک انسان تأکید دارد؛ بسیاری از رفتارها را می توان یک نوع کار رفتاری دانست، به شرطی که الف) اگر هدفی مورد نظر باشد؛ ب) اگر وظیفه ای محول شده باشد و ج) اگر کار وسیله ای برای ارضای نیازها باشد.

کار رفتار با هدفی است.

فعالیت انسان به وسیله وظایفی مشخص می شود و به کمک سیستم هنجارهای اجتماعی ارزیابی می گردد.

Wagner می گوید نتیجه کار را باید با مقدار بازده های مادی یا غیرمادی، که دارای نوع و کیفیت بخصوصی است، ارزشیابی کرد.

تعریف خوب دیگری از کار کار فعالیتی است برای ارضای نیازهای انسان که به صورت وظیفه ای به شخص محول می شود و او با استفاده از توانایی های جسمانی و روانی خود نتیجه ای مادی یا غیرمادی تولید می کند که به وسیله معیارهای اجتماعی ارزیابی می گردد.

تغییر و دگرگونی مفاهیم «انسان»در کار طرز فکر نسبت به کار: - طبق نظر Tilger یونانی ها کار را یک نفرین می دانستند(رومی ها و هیبروها هم همین عقیده را داشتند) - مسیحیان اولیه پیرو سنت های یهودی: معتقد بودند که کار تنبیهی برای گناهان اولیه انسان است.

همچنین کار به عنوان یک امر مهم از نظر سلامت جسمانی و روانی تلقی می گردید.

- افراد برجسته در مسیحیت: هرکس توانایی کارکردن دارد باید کارکند و کار نه تنها اساس کلی اجتماع است، بلکه بهترین راه خدمت کردن به خداست.( بعضی به کار سخت و عدم لذت عقیده داشتند).

- کارل مارکس و ویلیام موریس: ارزش فطری کار را از بین بردند و افراد کارگر را قسمتی غیرفعال از ماشین درنظرگرفتند.

F.W.Taylor از آنجا که روش هایی را برای تولید بیشتر و بهتر ارائه داده بود و سایر مسائل به طور کلی مورد بی توجهی قرارگرفته بود، شاید این عقیده را تقویت کرده است که کار غیرانسانی شده است.

به نظر تیلور ارزش یک فرد کارگر در رابطه خیلی نزدیک با موفقیت شرکتی است که او در آن کار می کند.

هدف اصلی تیلور این بود که اصول مدیریت قدیمی را پایان دهد و به صورت مدیریتی که کاملاً اساس علمی دارد، در آورد.

تیلوریسم معتقد بود که کارگران بایستی به عنوان واحدهای منفرد و جداگانه مطالعه شوند و دلیل این امر را این می دانست که عوامل اصلی که روی کارایی کارگران اثر می گذارد، خستگی، شرایط نامساعد محیطی یا روش های نادرست انجام کار است که بایستی از طریق روش های زمان سنجی و انگیزشی بهبود حاصل نماید.

این دیدگاه تأثیرات مهم محیط اجتماعی را در رفتار کاری مورد غفلت قرار داده است.

مکتب روابط انسانی براساس نتایج و تحقیقات در شرکت هاثورن، مکتب روابط انسانی توسط مایو و دیگران پایه گذاری شد.

ایشان مسائلی از قبیل: - نقش عوامل اجتماعی در موقعیت کاری - اثر سازمان های غیررسمی - گروه های کار و الگوهای مشاغل اجتماعی - عملکرد و رضایت شغلی را مورد تأکید قراردادند.

انسان جدید صنعتی در تحقیقات هاثورن انسان جدید صنعتی مشخص نشد و آن انسانی است که به دنبال رضایت از طریق عضویت در گروه ثابت و مزایای اجتماعی حاصل از آن می رود.

از نظرگاه تئوریسین های بعدی که انسان اجتماعی را توسط مکتب روابط انسانی پذیرفته بودند، بیش از اندازه بر اهمیت « تعلق به گروه» تأکید می کردند و سایر احتیاجات انسان را که به همان اندازه مهم و تعیین کننده رفتار کاری است، مورد غفلت قرار دادند.

آخرین مفهوم انسان صنعتی انسانی است که خود را با محیط واقعی وفق می دهد و به عنوان انسان واقعیت گرا(Self-actualizing man ) معروف است.

این مفهوم ناشی از نظرگاه مربوط به انگیزه است که توسط مازلو(Maslow ) نامگذاری شده است.

نظریه مازلو مازلو طبقه بندی منظمی از اهداف و نیازهای انسانی عرضه کرد که از آن طریق رفتار انسان هدایت می شود.

این سلسله مراتب نیازها عبارتنداز: - نیازهای فیزیولوژیکی، نیازهای اجتماعی، نیازهای ایمنی، نیاز به موفقیت خود و نیاز به تکامل خود.

نظریه مازلو بر رفتار انسان تأکید می کند که تحت تأثیر عوامل متعددی است.

اما مردم اغلب به کاری می پردازند که سبب تحصیل مزایا و یا ارضای خود اوست.

کار برای بعضی افراد لااقل ممکن است شامل چنان فعالیت هایی باشد.

گرچه نظریه مازلو مؤثربوده است، اما تحقیقات زیادی را ناشی نشده است.

نظریه هرزبرگ نظریه دوعاملی رفتار کاری است و مبنی بر ملاحظاتی است که کارکنان در موقعیت های کاری مختلف عوامل رضایت و عدم رضایت خود را بیان می کنند.

رضایت به نظرمی رسد که با عواملی چون مسئولیت، پیشرفت، شناخت و ذات کار ارتباط داشته باشد که در نظریه هرزبرگ به نام عوامل انگیزشی نام برده شده است.

عدم رضایت از سوی دیگر به نظر می رسد که به عواملی مانند حقوق، شرایط کار و نوع سرپرستی مربوط باشد.

این ها عوامل بهداشت روانی نامیده شده است.

هرزبرگ بیان می کند که تغییرعوامل بهداشت روانی مثل بهترشدن شرایط کار رضایت از کار را زیاد نمی کند، ولی فقط از عدم رضایت جلوگیری می کند.

زیادشدن رضایت و عملکرد با تغییر در عوامل انگیزشی صورت می گیرد که کمک به پرشدن شناخت واقعیت خود می شود.

تصور از انسان صنعتی به عنوان انسان واقعیت گرا اهمیت فوق العاده ای داشته است که این اهمیت به مشخصات انگیزه ای درون کار مرتبط است.

در این خصوص استدلال شده است که ماهیت تکراری و یکنواخت برخی کارها عامل شماری از مسائل صنعتی مزمنی است که موجب حداقل رضایت کاری، غیبت از کار، خرابکاری و سایر موارد مشابه می شود.

تعریف دیگری از روانشناسی صنعتی عبارت است از پژوهش و بررسی و کاربرد حقایق و اصول روانشناسی در مسائل انسانی از لحاظ کار در سازمان ها و به طور کلی مربوط به جنبه هایی از زندگی است که با تولید، توزیع، مصرف و خدمات در یک اجتماع صنعتی بستگی دارد.

روانشناسی چیست؟

تعریف Wilhelm Wundt ( مؤسس اولین آزمایشگاه روانشناسی در دانشگاه لایپزیک آلمان و بنیانگذار روانشناسی علمی): « علم به هوشیاری(conscious ) » و قلمرو آن را آگاهی و وجدان می دانست.

کافکا: روانشناسی عبارت است از علمی که به مطالعه رفتار موجود زنده در ارتباط با جهان خارج می پردازد.

رفتارگرایان موضوع این علم را مطالعه رفتار آدمی می دانند.

جورج میلر(George Miller) و کنت کلارک (Kenneth Clark) : روانشناسی یعنی مطالعه علمی رفتار به معنای وسیع آن که شامل همه رفتارهای قابل مشاهده، گفتار، حرکات معنادار و حتی پدیده های فیزیولوژیک و ذهنی از قبیل تفکر و رؤیا می باشد.

Ernest R.

Hilgard و Atkinson: روانشناسی یعنی مطالعه علمی رفتار و فرایندهای روانی.

این تعریف هم به رفتارهای مشهود و ظاهری نظر دارد و هم به رفتارهای ذهنی و غیرظاهری.

موضوع علم روانشناسی سه چیز است: چه رفتاری از فرد سرمی زند؟

چرا این رفتار از فرد سرمی زند؟

چگونه این رفتار از فرد سرمی زند؟

کاربردهای روانشناسی پاسخ دادن به بسیاری از چراها در باره روان و رفتار ما اعم از ذهنی، عاطفی، انگیزشی و هیجانی.

هدف عملی این رشته از دانش بشری چیزی نیست جز یاری رساندن به او در نیل به یک زندگی لذت بخش.

مشاوره، تحقیق یا درمان در همه مراکز کار و فعالیت از قبیل درمانگاه ها و بیمارستان ها، آموزشگاه ها، مؤسسات پژوهشی، سازمان های اداری، مراکز صنعتی، تجاری و ...

مفهوم کار از نظر روانشناسی عمومی به هر نوع فعالیتی گفته می شود که در جهت رفع نیازهای زیستی، روانی و اجتماعی از انسان سر می زند و همراه با صرف انرژی است( چه در سازمان یا کارخانه و چه در آشپزخانه و چه یک فعالیت هنری).

مفهوم کار از دید رشته های تخصصی روانشناسی که با مقوله کار سرو کار دارند: آن سری از فعالیت هایی است که در محیط های مشخص حرفه ای و تحت عنوان وظایف شغلی و برای گذراندن معیشت از انسان سر می زند؛ یعنی فعالیت هایی که در یک واحد کار یا سازمان توسط فرد انجام می گیرد.

رشته های روانشناسی مربوط به جنبه یا جنبه هایی از کار مشاوره حرفه ای، روانشناسی کارکنان، روانشناسی مدیریت، روانشناسی سازمانی، روانشناسی مهندسی، روانشناسی صنعتی، روانشناسی محیطی و روانشناسی مصرف کننده.

این ها همه گرایش هایی از رشته اصلی و مادر روانشناسی کار و حرفه می باشد که در آن با مواردی از قبیل انتخاب شغل، گزینش و استخدام، توسعه سازمانی، مدیریت منابع انسانی، مساعدسازی محیط، صنعت و تولید درگیر خواهیم بود.

پیدایش و توسعه روانشناسی کار ظهور این رشته به طور علمی از آغاز قرن بیستم بوده است.

پایه گذاران روانشناسی صنعتی دو روانشناس به نام های والتر دیل اسکات(Walter Dill Scott) آمریکایی و هوگومونستربرگ(Hugo Munsterberg) آلمانی بودند.

فعایت های اسکات با نوشتن مقالاتی در باره اثر روانشناسی در تبلیغات و اهمیت روش های روانشناختی در حل مشکلات بازرگانی آغاز شد.

مهمترین مطالعات پژوهشی مونستربرگ آزمونی بود که جهت انتخاب رانندگان شرکت اتوبوسرانی تهیه کرد.

3- در جنگ جهانی اول، کاربرد روانشناسی در شیوه های گزینش افسران آمریکایی و تشخیص افراد مناسب برای مشاغل پیچیده و مهم( آزمون های آلفا و بتا به ترتیب در خصوص توانایی روانی افراد باسواد و بی سواد) پیروزی بزرگی نصیب روانشناسی صنعتی نمود و موجب شد بعدها از نظرات روانشناسان در تهیه آزمون ها و مقیاس ها برای انتخاب داوطلبان استفاده شد.

4- پس از آن در دهه سوم قرن بیستم، آزمایش هایی که به مطالعات هاثورن(Hawthorne ) شهرت یافتند، در کارخانه هاثورن متعلق به یک شرکت الکتریکی غربی در شیکاگو انجام گرفت که در آن ها تأثیر برخی از عوامل فیزیکی را از قبیل نور و روشنایی و نقش استراحت های کوتاه مدت و سایر شرایط کاری را در فعالیت و عملکرد کارگران بررسی نمودند.

5- بحران اقتصادی در سال های1930 در آمریکا منجر به ابداع آزمون های گوناگون در زمینه توانایی های افراد و تفاوت های فردی توسط روانشناسان گردید.

6- کشمکش های بین مدیران و گارگران و ظهور و توسعه اتحادیه گرایی افراطی در دهه چهارم قرن بیستم موجب جلب توجه روانشناسان به رضایت شغلی شد.

7- کورت لوین(Kurt Lewin ) روانشناس آلمانی که در جریان مهاجرت یهودیان آلمان در جنگ دوم جهانی به آمریکا آمد با ارائه راه های خاص در شناخت چگونگی انگیزش افراد، انجام آزمایش هایی در خصوص رهبری و آثار انگیزشی آن در شرایط گوناگون تأثیر مهمی بر روند رشد روانشناسی صنعتی گذاشت.

8- پیچیده ترشدن تکنولوژی جنگی و سیستم تسلیحاتی توجه روانشناسان را به تأثیر عوامل مادی و فیزیکی محیط کار بر وظیفه شغلی فرد ضروری می نمود.

در دهه 1940 و 1950 روانشناسی صنعتی اهمیت خود را نمایان ساخت و در این دوره بود که این رشته از روانشناسی نام روانشناسی صنعتی و کار(Work & Industrial Psychology ) را به خود اختصاص داد.

9- تأکید اولیه روانشناسی صنعتی و کار بر شیوه های انتخاب کارگران سازمان های تولیدی و خدماتی به ویژه ارتش بود.

سپس روابط انسانی در مدیریت مطرح شد که به مطالعه در خصوص فرایند رهبری، سرپرستی، کنش های متقابل گروهی و در نهایت رضایت شغلی منجرشد.

هدف از مطالعات روانشناسی در ابتدا، صرفاً دستیابی به شیوه هایی برای افزایش بازدهی کار از لحاظ کمی و کیفی بود؛ اما امروزه محور اصلی توجهات، نظر به انسان و فلسفه کار است.

روانشناسی کار می کوشد تا ضمن اینکه فرد مناسب را برای کار معینی انتخاب کند، کار مناسب را نیز برای فرد معینی در نظر بگیرد.

این نگرش منجر به پیدایش رشته جدیدی به نام ارگونومی شد که روابط متقابل ماشین و انسان را مورد مطالعه قرار می دهد تا از این رهگذر طراحی ابزار و وسایل و ماشین آلات را به گونه ای انجام دهد که کار را تا حد امکان آسان تر و راحت تر و دقیق تر نماید و آثار جانبی زیان بار آن را بر فرد به حداقل رساند.

تعریف روانشناسی کار عبارت است از: مطالعه رفتار آدمی در همه مراحل تولید، توزیع، مصرف کالا و خدمات.

اما در تعریفی ساده و جامع می توان گفت: روانشناسی کار رشته ای از روانشناسی است که به مطالعه علمی رفتار آدمی در ارتباط با کار و فعالیت او در حرفه ها و مشاغل گوناگون می پردازد.

چرا که وظیفه این علم چیزی جز مطالعه و بررسی و استفاده از قواعد و اصول روانشناسی در تبیین واقعیت ها و حل مسائل انسان در ارتباط با کار او نیست.

موضوع، هدف و قلمرو روانشناسی کار محور اصلی توجه این رشته علمی رفتار کار انسان است.

هرجا فعالیتی در جهت معاش از انسان سر می زند، می تواند موضوع این علم قرارگیرد.

این رشته می کوشد تا دریابد و بیان کند که برای یک حرفه، چگونه فردی مناسب است.

چگونه به فرد آن حرفه را بیاموزیم، از چه شیوه هایی برای انگیزش فرد در جهت بیشتر و بهترانجام دادن وظیفه شغلی (Job duty) او استفاده نماییم و محیط کار و فعالیت او چگونه باشد تا برای او لذت بخش احساس شود.

هدف روانشناسی کار این است که عوامل و شرایطی را بشناسد که در آن شرایط و تحت تأثیر آن عوامل فرد بتواند برای معاش خود و رفع نیازهای جامعه، هرکاری را بهتر و بیشتر و راحت تر انجام دهد.

قلمرو روانشناسی کار محیط کار و فعالیت انسان و بررسی رابطه بین فرد با کار و محیط کار است.

پس حیطه کار روانشناسان کار مراکز کار و فعالیت های شغلی اند( مراکز صنعتی، خدماتی، تجاری و اداری به عبارت دیگر واحدهای کار).

پیش فرض های روانشناسی کار 1- میزان کارایی و چگونگی عملکرد شغلی فرد تابعی است از توانش های او؛ یعنی بین توانش های فرد اعم از توانش های ذهنی که زیر عنوان عمومی هوش بیان می شوند و مهارت های او که شامل توانش های مکانیکی(Mechanical ability) و روانی- حرکتی(Psychomotor ability ) می باشند از یک سو و انجام وظایف شغلی از سوی دیگر رابطه ای همسو وجود دارد.

2- بین منش و خصیصه های شخصیت و میزان سازگاری فرد با محیط کار و توانمندی او در برقرارنمودن رابطه مطلوب با سایر افرادی که در جریان کار با آنان سر و کار دارد از یک سو و موفقیت شغلی از سوی دیگر همبستگی قابل ملاحظه ای وجود دارد.

برخی عوامل شخصیتی مانند ویژگی های خلقی، اجتماع آمیزی، ارتباطی و نگرشی در موفقیت شغلی مؤثرند.

3- صرف نظر از ثمربخشی کار، متغیرهای انگیزشی لااقل در افزایش عملکرد، نقش تعیین کننده دارند( عامل برخی از کم کاری ها، بی تحرکی و دلمردگی عدم توجه به ساز و کارهای انگیزشی است).

4- در صورت کنترل همه عوامل شمرده شده نمی توان به ثمربخشی کار مطمئن بود؛ زیرا ارگانیسم آدمی به گونه ای طراحی شده که در برابر محرک های بیرونی واکنش نشان می دهد و چنانچه این محرک ها با آن سازگار نباشد، توان عملکردی او کاهش می یابد؛ به عبارت دیگر بین ثمربخشی فعالیت او و متغیرهای فیزیکی محیط کارش( نور، صدا، حرارت، رنگ، رطوبت و....) رابطه نزدیکی وجود دارد.