عقلانیت و رفتار در شرایط عدم اطمینان
از برخی کامنت های دوستان این طور برداشت می کنم که نتایجی که در بحث های اقتصاد و فاینانس رفتاری مطرح می شود را با پیش فرض "غیرعقلانی" بودن تحلیل می کنند. این برداشت به نظر من درست نیست. مساله این نیست که اگر آدم ها مثلا وزن بیشتری به احتمال های حدی بدهند یا شکل تابع مطلوبیتشان در اطراف نقطه خاصی تغییر کند (نظریه چشم انداز) و یا در برابر گزینه مبهم طوری رفتار کنند که معیارهای معمول احتمال را نقض کند (ابهام گریزی) و الخ دارند "غیرعقلانی" رفتار می کنند.
کل پروژه این است که سعی کنیم که مدلی برای ترجیحات آدم ها تحت شرایط عدم اطمینان استخراج کنیم که "عقلانی" باشد. ترجیحات عقلانی هم در این فضا دو خصوصیت دارد: اولا کامل (Complete) است به این معنی که قادر است که هر دو گزینه ای را رده بندی کند و ثانیا خاصیت تراگذاری (Transitivity) دارد یعنی اگر الف به ب و ب به پ ترجیح داده شد الف به پ ترجیح داده شود.
کار دانشمندان تئوری تصمیم این است که به انواع و اقسام رفتارهای آدم ها در شرایط عدم اطمینان نگاه کنند و مدلی برای مطلوبیت تحت این شرایط بسازند که بتواند رفتار را چارچوب بندی کند. مدل ساده و رایج فعلی مدل مطلوبیت انتظاری فون نویمان مورگن اشترن است که ثابت می کند که می توان تابع مطلوبیتی روی تک حالت ها داشت که بتواند رفتار روی گزینه های ریسکی را عقلانی کند. انواع آزمایش های بعدی نشان داده که رفتار تجربی همیشه منطبق با این مدل کار نمی کند (مثلا نقش احتمال ها بر خلاف ادعای این مدل خطی نیست) و لذا باید به دنبال مدل های بهتری بود. در واقع این آزمایش ها موارد ابطالی برای نظریه مطلوبیت انتظاری هستند و نه برای نظریه عقلانیت.
تصمیم گیری
هر فردی بدون استثنا در هر لحظه از زندگی مشغول تصمیم گیری است . من و شما برای هر عملی که انجام می دهیم در خودآگاه یا ناخودآگاه خود ابتدا تصمیم گیری می کنیم .
فرآیند تصمیم گیری زمانی معنی پیدا می کند که چندین راه برای انتخاب وجودداشته باشد . بدیهی است در زمانی هم که اجبار وجود دارد ما باز هم در حال تصمیم گیری می کنیم . به عبارت ساده تر هیچ حرکتی ( با اختیار یا به اجبار ) نیست که انسان بر روی آن تصمیم گیری انجام ندهد. شاید شما بگویید در حالت اجبار ، آیا باز هم تصمیم گیری وجود دارد ؟ جواب این است که بلی ، به عنوان مثال اگر هفت تیری بر روی شقیقه شما قرار بگیرد و از شما درخواستی بشود ، گرچه شما به ظاهر مجبور هستید اما باز هم حق انتخاب دارید . انتخاب بین زنده ماندن و رفتن از این دیار فانی ....
البته فعالیت های خودکار بدن ( مانند تپش قلب ) شاید از حیطه تصمیم گیری ما خارج باشد . ( گرچه من اعتقاد دارم که در یک ... بالا ، نیز می توان تپش قلب را نیز در اختیار گرفت .)
تعریف تصمیم گیری : تصمیم گیری عبارت است از انتخاب یک راه از میان راه های مختلف .
همان طور که از تعریف مشخص است ، کار اصلی تصمیم گیرنده دریافت راه ها و طرق مختلف ممکن ، نتایج ناشی از هر یک و انتخاب اصلح از میان آنهاست . اگر فرد تصمیم گیرنده بتواند این انتخاب را به نحو درست و مطلوبی انجام بدهد ، تصمیم های او موثر و سازنده خواهد بود .
فرآیند تصمیم گیری شامل شش مرحله می باشد :
شناخت و تعیین مشکل
تشخیص و تعیین راه حلهای ممکن برای رفع مشکل
انتخاب معیار برای سنجش راه حل ها
تعیین نتایج حاصل از هر راه حل به کمک معیار
ارزیابی راه حل ها با توجه به نتایج آنها
انتخاب یک راه از میان راه حل های مختلف ( اخذ تصمیم )
طبقه بندی تصمیمات :
تصمیمات را می توانیم به 3 دسته تقسیم کنیم :
تصمیم گیری تحت شرایط اطمینان کامل
تصمیم گیری در شرایط ریسک ( مخاطره )
تصمیم گیری در شرایط عدم اطمینان
تصمیم گیری تحت شرایط اطمینان کامل :
زمانی که تصمیم گیرنده با اطمینان کامل می داند که نتیجه حاصل از هر عمل چیست و در چه شرایطی اتفاق خواهد افتاد ، او از نظر تصمیم گیری در شرایط اطمینان کامل قرار دارد .
در این حالت تصمیم گیری به راحتی و با یقین انجام می شود.
تصمیم گیری در شرایط ریسک ( مخاطره ) :
هنگامی که تصمیم گیرنده با اطمینان کامل نمی داند که نتایج حاصل از هر عمل چیست ، ولی احتمال وقوع ( شانس نسبی وقوع نتایج ) آنها را می داند ، او در شرایط ریسک یا مخاطره می باشد .
در این حالت با تعیین تمام راه حل ها و ضرب هر یک از نتایج در احتمال وقوع آن و مقایسه نتایج حاصل می توان تصمیم لازم را گرفت .
در این حالت با اتکا به احتمالات تصمیم گیری شده و نتایج قطعیت حالت اول را نداشته و همراه با ریسک خواهد بود .
تصمیم گیری در شرایط عدم اطمینان :
هنگامی که که تصمیم گیرنده احتمال وقوع نتایج حاصل از هر عمل را نمی داند ، او در شرایط عدم اطمینان تصمیم گیری می کند .
در شرایط عدم اطمینان ، تصمیم گیرنده یکی از سه شیوه زیر را می تواند بکار برد :
روش حداکثر حداکثر ها (maximax) : در این روش بهترین نتیجه از بین نتایج حاصل شده از شرایط محیطی مورد نظر انتخاب می شود . این یک شیوه خوشبینانه است .
حداکثر حداقل ها (maxmin) : در این روش با یک نگاه بد بینانه اینطور فرض می شود که برای راه حل های ممکن بدترین نتیجه در شرایط محیطی رخ خواهد داد . در نتیجه بهترین از میان بدترین نتایج انتخاب می شود .