دانلود مقاله تصمیم گیری در شرایط عدم اطمینان

عقلانیت و رفتار در شرایط عدم اطمینان

از برخی کامنت های دوستان این طور برداشت می کنم که نتایجی که در بحث های اقتصاد و فاینانس رفتاری مطرح می شود را با پیش فرض "غیرعقلانی" بودن تحلیل می کنند.

این برداشت به نظر من درست نیست.

مساله این نیست که اگر آدم ها مثلا وزن بیشتری به احتمال های حدی بدهند یا شکل تابع مطلوبیتشان در اطراف نقطه خاصی تغییر کند (نظریه چشم انداز) و یا در برابر گزینه مبهم طوری رفتار کنند که معیارهای معمول احتمال را نقض کند (ابهام گریزی) و الخ دارند "غیرعقلانی" رفتار می کنند.

کل پروژه این است که سعی کنیم که مدلی برای ترجیحات آدم ها تحت شرایط عدم اطمینان استخراج کنیم که "عقلانی" باشد.

ترجیحات عقلانی هم در این فضا دو خصوصیت دارد: اولا کامل (Complete) است به این معنی که قادر است که هر دو گزینه ای را رده بندی کند و ثانیا خاصیت تراگذاری (Transitivity) دارد یعنی اگر الف به ب و ب به پ ترجیح داده شد الف به پ ترجیح داده شود.

کار دانشمندان تئوری تصمیم این است که به انواع و اقسام رفتارهای آدم ها در شرایط عدم اطمینان نگاه کنند و مدلی برای مطلوبیت تحت این شرایط بسازند که بتواند رفتار را چارچوب بندی کند.

مدل ساده و رایج فعلی مدل مطلوبیت انتظاری فون نویمان مورگن اشترن است که ثابت می کند که می توان تابع مطلوبیتی روی تک حالت ها داشت که بتواند رفتار روی گزینه های ریسکی را عقلانی کند.

انواع آزمایش های بعدی نشان داده که رفتار تجربی همیشه منطبق با این مدل کار نمی کند (مثلا نقش احتمال ها بر خلاف ادعای این مدل خطی نیست) و لذا باید به دنبال مدل های بهتری بود.

در واقع این آزمایش ها موارد ابطالی برای نظریه مطلوبیت انتظاری هستند و نه برای نظریه عقلانیت.

تصمیم گیری

هر فردی بدون استثنا در هر لحظه از زندگی مشغول تصمیم گیری است .

من و شما برای هر عملی که انجام می دهیم در خودآگاه یا ناخودآگاه خود ابتدا تصمیم گیری می کنیم .

فرآیند تصمیم گیری زمانی معنی پیدا می کند که چندین راه برای انتخاب وجودداشته باشد .

بدیهی است در زمانی هم که اجبار وجود دارد ما باز هم در حال تصمیم گیری می کنیم .

به عبارت ساده تر هیچ حرکتی ( با اختیار یا به اجبار ) نیست که انسان بر روی آن تصمیم گیری انجام ندهد.

شاید شما بگویید در حالت اجبار ، آیا باز هم تصمیم گیری وجود دارد ؟

جواب این است که بلی ، به عنوان مثال اگر هفت تیری بر روی شقیقه شما قرار بگیرد و از شما درخواستی بشود ، گرچه شما به ظاهر مجبور هستید اما باز هم حق انتخاب دارید .

انتخاب بین زنده ماندن و رفتن از این دیار فانی ....

البته فعالیت های خودکار بدن ( مانند تپش قلب ) شاید از حیطه تصمیم گیری ما خارج باشد .

( گرچه من اعتقاد دارم که در یک ...

بالا ، نیز می توان تپش قلب را نیز در اختیار گرفت .)

تعریف تصمیم گیری : تصمیم گیری عبارت است از انتخاب یک راه از میان راه های مختلف .

همان طور که از تعریف مشخص است ، کار اصلی تصمیم گیرنده دریافت راه ها و طرق مختلف ممکن ، نتایج ناشی از هر یک و انتخاب اصلح از میان آنهاست .

اگر فرد تصمیم گیرنده بتواند این انتخاب را به نحو درست و مطلوبی انجام بدهد ، تصمیم های او موثر و سازنده خواهد بود .

 فرآیند تصمیم گیری شامل شش مرحله می باشد :

شناخت و تعیین مشکل

تشخیص و تعیین راه حلهای ممکن برای رفع مشکل

انتخاب معیار برای سنجش راه حل ها

تعیین نتایج حاصل از هر راه حل به کمک معیار

ارزیابی راه حل ها با توجه به نتایج آنها

انتخاب یک راه از میان راه حل های مختلف ( اخذ تصمیم )

طبقه بندی تصمیمات :

تصمیمات را می توانیم به 3 دسته تقسیم کنیم :

تصمیم گیری تحت شرایط اطمینان کامل

تصمیم گیری در شرایط ریسک ( مخاطره )

تصمیم گیری در شرایط عدم اطمینان

تصمیم گیری تحت شرایط اطمینان کامل :

زمانی که تصمیم گیرنده با اطمینان کامل می داند که نتیجه حاصل از هر عمل چیست و در چه شرایطی اتفاق خواهد افتاد ، او از نظر تصمیم گیری در شرایط اطمینان کامل قرار دارد .

در این حالت تصمیم گیری به راحتی و با یقین انجام می شود.

تصمیم گیری در شرایط ریسک ( مخاطره ) :

هنگامی که تصمیم گیرنده با اطمینان کامل نمی داند که نتایج حاصل از هر عمل چیست ، ولی احتمال وقوع ( شانس نسبی وقوع نتایج ) آنها را می داند ، او در شرایط ریسک یا مخاطره می باشد .

در این حالت با تعیین تمام راه حل ها و ضرب هر یک از نتایج در احتمال وقوع آن و مقایسه نتایج حاصل می توان تصمیم لازم را گرفت .

در این حالت با اتکا به احتمالات تصمیم گیری شده و نتایج قطعیت حالت اول را نداشته و همراه با ریسک خواهد بود .

تصمیم گیری در شرایط عدم اطمینان :

هنگامی که که تصمیم گیرنده احتمال وقوع نتایج حاصل از هر عمل را نمی داند ، او در شرایط عدم اطمینان تصمیم گیری می کند .

در شرایط عدم اطمینان ، تصمیم گیرنده یکی از سه شیوه زیر را می تواند بکار برد :

روش حداکثر حداکثر ها (maximax)  :  در این روش بهترین نتیجه از بین نتایج حاصل شده از شرایط محیطی مورد نظر انتخاب می شود .

این یک شیوه خوشبینانه است .

حداکثر حداقل ها (maxmin)   :  در این روش با یک نگاه بد بینانه اینطور فرض می شود که برای راه حل های ممکن بدترین نتیجه در شرایط محیطی رخ خواهد داد .

در نتیجه بهترین از میان بدترین نتایج انتخاب می شود . 

در نتیجه بهترین از میان بدترین نتایج انتخاب می شود .

فرض یکسان بودن احتمال برای شرایط مختلف : در این حالت احتمال برای نتایج یکسان فرض شده و در این حالت نتایج با هم مقایسه می شوند .

مهندسی اقتصاد و تصمیم گیری تحلیل اقتصادی پروژه، تکنیکهای مقایسه و تصمیم گیری و انتخاب از میان راه حل ها، بر اساس شرایط مطلوب پولی یا اقتصادی را شامل می شود.

مجموعا استفاده از این تکنیکها دارای اهمیت اساسی هستند، زیرا میزان سود یا ضرر حاصل از کیفیت راه حل خاص انتخاب شده، بستگی به استفاده بجا از این تکنیکها دارد.

شناسایی یک موضوع قابل بررسی نقطه شروع در هر تلاش آگاهانه برای تصمیم گیری منطقی، شناخت موضوع، مشکل یا نارسایی و جوانب موجود می باشد.

معمولا مشکلات با وجود اهمیتی که در کاهش یا ایجاد مشکلات آینده دارند، بدون تحقیق و تدبر قابل تشخیص نیستند.

آگاهی از موضوع یا مشکل سبب حل آن یا تغییر آن در جهت سود رسانی می شود.

بررسی سیستم های تحلیل سیستم های تحلیل، دسته ای از مراحل مربوط به هم می باشند که نتایج اصلی طرح و مدیریت را بررسی کرده و چگونگی همکاری افراد، پول و مواد را برای رسیدن به اهداف بزرگتر مشخص می نماید.

سیستم های تحلیل از طرق مختلف در پی به بدست آوردن شیوه برخورد مشکلات می باشند که عبارتند از: کشف علمی و اصولی اهداف ، راه حل ها ، فرضیات ، موازین و خطراتی که در کل بعنوان یک سیستم جامع محسوب می شوند.

این نحوه تحلیل، مناسبات مشترکی که تشکیل دهنده یک سیستم می باشند را آشکار می نمایند.

پنج محور اصلی در یک سیستم تحلیل به شرح زیر می باشد: 1- شرح اهداف 2- فرمول بندی معیارهای تاثیر پذیر 3- ارایه راه حل ها 4- ارزیابی راه حل ها 5- انتخاب راه حل ها.

ارایه راه حل ها ضرورت نیاز به ابتکار وخلاقیت در ارایه راه حل ها انکار ناپذیر می باشد، چنانچه نقیصه مشترک بسیاری از تحلیل ها فقدان ابتکار است.

جستجو برای یافتن راه حل های ممکن، در بر گیرنده دو نوع وظیفه می باشد: شرح رده ها یا شرح تفاوت راه حل ها بطور عملی، و شرح اختلافات چشمگیر تفاوت راه حل ها برای هر رده خاص در عمل.

اهمیت ارزیابی در تحلیل های اقتصادی مشکل ترین بخش از یک تحلیل اقتصادی، ارزیابی کمیت های مرتبط با آینده می باشد.

ارزیابی ها بیشتر مبتنی بر نتایج گذشته بوده و بهترین و معمول ترین منبع اطلا عات در مورد نتایج گذشته، اطلاعات مربوط به گذشته تشکیلات اقتصادی است.

تعریف اقتصاد مهندسی اقتصاد مهندسی عبارت است از مجموعه ای از تکنیک های ریاضی، برای ساده کردن مقایسه اقتصادی پروژه های صنعتی و یا به عبارت ساده تر، اقتصاد مهندسی ابزار تصمیم گیری برای انتخاب اقتصادی ترین پروژه هاست.

مهندسین، طراحان و مجریان هستند.

وظایف آنها مدیریت، تصمیم گیری و حل مسایل جهت دستیابی به اهداف سازمان می باشد.

یک متخصص اقتصاد مهندسی با بهره گیری از علوم مهندسی و اقتصاد، باید برترین پروژه را با توجه به محدودیت منابع شناسایی کند.

٢ نکته مهم : ١- کلیه پروژه ها با توجه به محدودیت سرمایه مشخص شوند و اطلاعات مورد نیاز جمع آوری گردد.

٢- اطلاعات، مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد و اقتصادی ترین پروژه شناسایی شود.

امروزه مهندسین نه تنها برای کسب تکنولوژی جدید و پیشرفته کوشش می کنند،بلکه تجزیه و تحلیل اقتصادی کاملی را برای اجرای آن تکنولوژی انجام می دهند و نه تنها پارامترهای اقتصادی را مد نظر قرار می دهند، بلکه پارامتر های دیگری چون اصول ایمنی وحفاظت پرسنل، عوامل مختلف در محیط کار شامل عوامل فیزیکی، روانی، و…و جلب رضایت بیشتر مشتریان، با توجه به یک رقابت کامل در بازار جهانی را از نظر دور نمی دارند.

امروزه هدف اصله مهندسین کاهش هزینه هاست.

مهندسین سعی می کنند نرخ بهره وری را به حد اکثر برسانند، از ضایعات بکاهند، راندمان کاری را افزایش دهند و نهایتاّ قیمت تمام شده محصول را کاهش و سود را افزایش دهند.

مهندسین دایماً در حال تصمیم گیری هستند، تصمیم گیری تحت شرایط معین و معلوم یا شرایط احتمالی و نا معلوم.

کلیه تصمیم گیری ها بر اساس شناخت پارامترهای اقتصادی و استفاده از تکنیک های کمی در اقتصاد مهندسی قابل انجام است.

تاریخچه اقتصاد مهندسی در سال ١٩٣٠کتابی تحت عنوان مبانی اقتصاد مهندسی توسط پروفسور اوژن ال.گرانت به چاپ رسید.

کتاب او اولین کتابی بود که پارامترهای اقتصادی را شناسایی و تکنیک های کمی اقتصاد مهندسی را ارایه نمود.

او از مقایسه اقتصادی بین چند طرح سخن گفت و اصول اقتصاد مهندسی را معرفی نمود.

به همین دلیل او را بنیان گذار علم اقتصاد مهندسی نامند.

تصمیم و تصمیم گیری تصمیم گیری صحیح به عنوان مهمترین وظیفه و مسیولیت اصلی یک مدیر مطرح می شود و تکنیک های اقتصاد مهندسی، جهت دهنده مدیر برای اتخاذ یک تصمیم صحیح است.

ماهیت تصمیم تصمیم،عبارت از نتیجه و پایان یک فرآیند است.

فرآیندی که داده ها و اطلاعات موجود در مورد موضوعی را در جریان تجزیه و تحلیل قرار داده و از ترکیب مناسب آنها، به استراتژی های مورد نظر و بهترین راه حل می رسد.

آنچه بیشتر در مورد ماهیت تصمیم، مورد توجه اقتصاد دانان است، کمی بودن ارزش ها و هدف های تصمیم می باشد.

اتخاذ تصمیم توسط فرد یا مدیر یک سازمان، برای کسب یک هدف یا هدف های معینی می باشد.

هدفهای یک سازمان عبارت است از سودآوری، بهره وری، ابتکار و توسعه ، بازاریابی و تعمین منابع مالی ، توسعه و افزایش کارایی مدیریت، کارمندان و مسِیولیت سازمان در مقابل جامعه.

معادله تصمیم هدف یک تصمیم را (متغیر وابسته) و سایر متغیرهای موثر را (متغیرهای مستقل) مینامند.

متغیرهای مستقل، خود به متغیرهای قابل کنترل و متغیرهای غیر قابل کنترل تقصیم می شوند.

رابطه بین متغیرهای وابسته و متغیرهای مستقل را می توان به صورت معادله زیر که برای هر موقعیت تصمیم گیری عمومیت دارد نوشت: E = f (x,y) E= مشخص کننده درجه حصول به هدف تصمیم (متغیر وابسته) X= مشخص کننده متغیرهای قابل کنترل (متغیر مستقل) Y= مشخص کننده متغیرهای غیر قابل کنترل (متغیر مستقل) انواع تصمیم ١- تصمیم گیری در شرایط اطمینان: این نوع تصمیم گیری مربوط به زمانی است که متغیرهای غیر قابل کنترل، در مدل تصمیم گیری وجود ندارند.

مدل سازی برای این گونه تصمیم گیری ها بر اساس مدل های ریاضی و مشخص استوار است.

تکنیکهای متنوعی که در این گونه تصمیم گیریها می توان از آنها یاری یافت عبارت اند از: - تکنیکهای مختلف اقتصاد مهندسی مانند نرخ بازگشت سرمایه، ارزش فعلی، هزینه و درآمد یکنواخت سالیانه، نسبت منافع به مخارج و مدت بازگشت سرمایه.

- برنامه ریزیهای ریاضی شامل برنامه ریزی خطی، برنامه ریزی صفر- یک و برنامه ریزی آرمانی - آنالیز نقطه سر به سر - آنالیز تعویض ٢- تصمیم گیری در شرایط عدم اطمینان: الف- در حالت عدم اطمینان کامل ب- در حالت ریسک تصمیم گیری در شرایط عدم اطمینان کامل برای زمانی است که مشکل موجود شامل تعدادی از متغیرهای غیر قابل کنترل نیز می شود، ولی اطلاعات گذشته به منظور پیش بینی متغیرها در دسترس نبوده، از این رو محاسبه احتمال وقوع برای آنها مشکل و معمولا غیر ممکن است.

روش های مدون برای این نوع تصمیم گیری بسیار اندک است و معمولا از ماتریس تصمیم گیری استفاده می شود.

تصمیم گیری در شرایط ریسک برای زمانی است که مشکل موجود شامل تعدادی از متغیر های غیر قابل کنترل نیز می شوند، ولی اطلاعات از گذشته در دسترس و احتمال وقوع آنها قابل پیش بینی است.

موارد استفاده از این نوع تصمیم گیری در اقتصاد مهندسی بسیار و روش های مدون زیادی موجود است: - روش امید ریاضی - مدل های شبیه سازی - تصمیم گیری شاخه ای یا درختِ تصمیم - مواردی از برنامه ریزی دینامیک ٣- تصمیم گیری در شرایط تعارض این نوع تصمیم گیری مربوط به زمانی است که برای تصمیم گیرنده، استراتژی های رقیب یا رقبا جایگزین متغیرهای غیر قابل کنترل شوند.از تکنیک های مهم در این نوع تصمیم گیری می توان از (تئوری بازیها) نام بُرد.

بررسی الگوی سه نوع تصمیم گیری امام (ره) با استفاده از مدل تصمیم گیری حکیمانه امروزه آنچه به عنوان علم و تئوری های مدیریت مطرح می شود، زایده افکار، اندیشه ها و تحقیقات صاحبنظران غربی است.

با توجه به این مطلب، طی سال های اخیر اندیشمندان و محققان مسلمان نیز برای پر کردن خلا ناشی از عم حضور مدیریت اسلامی، تحقیقات زیادی را در این حوزه انجام داده اند که ماحصل آن کتب و مقالاتی (هر چند کم و محدود) است.

یکی از موضوعاتی که در بحث مدیریت جایگاه قابل ملاحظه دارد، بحث تصمیم گیری است که از منظر مدیریت اسلام کمتر به آن پرداخته شده است.

در این مقاله، روشی جدید و ابتکاری برای بررسی الگوی تصمیم گیری ارائه شده است.

بر اساس این روش، ابتدا مدل تصمیم گیری حکیمانه (یک مدل جدید مطرح شده در مدیریت اسلامی) به قوانین اگر - آنگاه فازی تبدیل می شود که نتیجه آن، ترسیم منطقه موجه تصمیم گیری بر مبنای مدل تصمیم گیری حکیمانه است.

با وجود این منطقه موجه، می توان گزینه های جدید را وارد کرد و الگوی تصمیم گیری مربوط به هر یک از گزینه ها را مشخص کرد.

به منظور بررسی روش پیشنهادی، سه مورد از تصمیمات حضرت امام خمینی (ره) با این روش مورد بررسی قرار گرفت که طبق نتایج به دست آمده، الگوی تمامی موارد تصمیم گیری از نوع تصمیم گیری حکیمانه با درجات مختلف شناسایی شد.

از جمله جنبه های حساس وظایف مدیریت را می توان تصمیم گیری، ارتباطات، تنظیم و هدایت دانست.

مدیریت برای تحقق کارآمد این وظایف، مبادرت به استفاده از فرایند تصمیم گیری در قالب نقش تصمیم گیری می کند.

هربرت سایمون (Herbert Siman)، محققی که در زمینه تصمیم گیری تحقیقات زیادی انجام داده است، معتقد است مدیریت و تصمیم گیری دو واژه هم معنا و مترادف هستند.

به عبارت دیگر مدیر به وسیله تصمیماتش شناخته می شود.

در واقع تصمیم گیری جوهره مدیریت بوده و آینه تمام نمای توانایی ها و قابلیت های مدیر است.

از سوی دیگر ریشه یابی دلایل موفقیت و عدم موفقیت سازمان ها به تصمیمات اتخاذ شده مدیران آن سازمان ها منتهی می شود.

از این رو است که نیومن (Newman) کیفیت مدیریت را تابع کیفیت تصمیم گیری می داند و مدعی است که تصمیم گیری به تنهایی، مهم ترین نقش مدیر است زیرا کیفیت طرح و برنامه ها اثربخشی و کارآمدی استراتژی ها و کیفیت نتایجی که از اعمال آن ها به دست می آید همگی تابع کیفیت تصمیماتی است که مدیر اتخاذ می کند.

اصولا مدل های تصمیم گیری مختلفی توسط صاحب نظران معرفی شده که از آن جمله می توان به مدل عقلایی، مدل کارنگی، مدل تصمیم گیری مرحله ای، مدل ادغام مرحله ای و الگوی کارنگی، الگوی سطل زباله، الگوی تصمیم گیری اقتضایی، مدل تصمیم گیری در بحران و مدل تصمیم گیری در نظریه آشوب اشاره کرد.

در این مقاله از مدلی تحت عنوان مدل تصمیم گیری حکیمانه که توسط باقریان و همکاران (1381) ارائه شده ست، استفاده می شود.

این مدل بواسطه در نظر گرفتن این مطلب که چیزها را آن چنان که هست باید شناخت، و کارها را آن چنان که باید به انجام رساند (تعریف حکمت)، به تصمیم گیری حکیمانه مشهور شده است.

در مدل حاضر تاثیر اساسی مفروضات مدل، بخصوص در مبحث حق گرایی تا واقع گرایی، تجلی یافته است.

در واقع باید تفاوت بین حقیقت به معنای آنچه حق است و باید به آن برسیم با واقعیت به معنای آنچه هست و الزاما هم می تواند نباشد، روشن شود و ترکیب عملی این دو در یک مدل ماتریسی تعیین گردد.

بنابراین تمرکز اصلی این مدل بر آرمان گرایی و واقعیت نگر بودن دستگاه تصمیم گیری است که محصول یا خروجی این دستگاه تصمیم گیری، تصمیمات حکیمانه است.

ادبیات موضوع مدل تصمیم گیری حکیمانه در مدل تصمیم گیری حکیمانه، دو مورد حق گرایی و واقع گرایی مبنایی برای تحلیل تصمیمات اخذ شده به حساب می آید.

در واقع باید تفاوت بین حقیقت به معنای آنچه حق است و باید به آن برسیم یا واقعیت به معنای آنچه که هست و الزاما هم می تواند نباشد، روشن شود و ترکیب عملی این دو در یک مدل ماتریسی تعیین شود.

بر اساس سیره ائمه شیعه (ع)، خود را آرمانگرای واقعیت نگر می دانیم و محصول این دستگاه تصمیم گیری، تصمیمات حکیمانه - حکمت دانستن اشیاء آن چنان که هست و انجام کارها آنچنان که باید است - خواهد بود.

بنابراین انواع تصمیمات به درجه ای که از الگوی پیشتازی و مفروضات اساسی مدل تبعیت کند به تصمیم حکیمانه نزدیک تر خواهند بود.

مدل حاضر مدلی ترکیبی از نوع مدل های محتوایی - فرایندی با ترسیم ماتریسی است.

علت انتخاب مدل ترکیبی این است که مدل های ارکانی ایستا (Static) هستند و از پویایی (Dynamics) لازم برخوردار نیستند و رابطه بین عناصر آن مشخص نیست ولی از نظر محتوایی غنی هستند.

در مدل های فرایندی امکان برقراری این روابط و ایجاد پویایی وجود دارد، بنابراین در این جا ما از حالت ترکیبی بهره برده ایم.

از نظر محتوایی عناصر مدل را می توان در سه دسته جای داد: 1- اصول و مبانی و شرایط حاکم که حالت زمینه را دارند، 2- عناصر مدل و 3- ارتباط بین این عناصر که حالت پویایی به مدل می دهد.

تصمیم گیری حکیمانه فرایندی است در چارچوب جهان توحیدی ( مفروضات اساسی با متاتئوری اسلامی)، که در آن تصمیم گیرنده برای تدبیر امور فردی و اجتماعی خویش با بهره گیری از دانش و هنر مدیریت، همواره با استفاده از اصول و مبانی اعتقادی مدون خود از یکسو و در نظر گرفتن شرایط حاکم بر موضوع (شناخت عوامل داخلی و محیطی) به عنوان پایه واقع گرایی از سوی دیگر، تصمیمات خود را اخذ می کند.

بنابراین برای اخذ هرگونه تصمیم، دو مورد اصول و مبانی اعتقادی و شناخت از موضوع مبنای تعیین نوع تصمیمات می باشند.

در این فرایند هر اندازه درک از اصول و مبانی و پایبندی و التزام به آن عمیق تر، و شناخت از شرایط و مقتضیات موضوع به واقعیت نزدیک تر و آشنایی و مهارت بهره گیری از علوم و فنون مدیریت افزونتر باشد تصمیمات و تدابیر اخذ شده حکیمانه تر، کم هزینه تر و آثار و برکات آن ماندگارتر و بهره ورتر خواهد بود.

در این مدل مفهومی، چهاررکن اصلی به ترتیب زیر تعریف می شود : تصمیم گیرنده: تصمیم گیرنده فرد یا نظام اجتماعی است که با تکیه بر اصول و مبانی ارزشی مدون خویش و شناخت از موضوع طبق فرایند تصمیم گیری تعریف شده، تدابیر و تصمیمات خود را اتخاذ می کند.

اصول و مبانی: اصول و مبانی، چارچوب ارزشی شکل دهنده محتوا و ساختار هویت بخش کلیه ارکان تصمیم گیری است.

شناخت موضوع: شناخت موضوع، علم و اطلاع سازمان یافته از آثار، علل و زمینه های رشد و پایداری و یا افول و تباهی یک نظام (فردی یا اجتماعی) در محیط خود است که پایه واقع گرایی در تصمیمات و تدابیر متخذه است.

فرایند تصمیم گیری: فرایند تصمیم گیری حکیمانه شامل هفت مرحله ه شرح زیر است: 1- تبیین اصول و مبانی ، 2- تحقیق و شناخت موضوع ، 3- تصمیم سازی ، 4- تصمیم گیری ، 6- تمهید اجرا و ایجاد عزم ، 6- تحقق تصمیم (اجرا) و ارزیابی و 7- تصحیح ارکان فرایند مذکور قابلیت خود اصلاح داشته و به صورت چرخه تصمیم گیری عمل می کند و با تکرار تصمیمات مشابه چرخه مذکور در نظام تصمیم گیرنده نهادینه می شود.

کیفیت تصمیمات مبتنی بر دو پایه اساسی اصول و مبانی اعتقادی و شناخت از موضوع به صورت نمودار 2 است.

تفکر فازی و منطق فازی بر اساس مبانی و اصول علم، همه چیز تنها مشمول یک قاعده ثابت می شود که به موجب آن یا آن چیز درست یا غلط است.

دانشمندان نیز در گذشته بر اساس همین منطق محیط خود را تحلیل می کردند.

در علم منطق و ریاضیات نیز همین استدلال حاکم بوده است.

اشتباه علم در چنین تحلیلی بیانگر این است که آنچه را که تنها برای موارد خاصی مصداق دارد به تمام پدیده ها تعمیم داده است.

در حالیکه در عالم واقعی همه چیز کاملا درست یا غلط نیست.

اما تحت این شرایط، افزایش تغییر ابهام و عدم اطمینان در محیط، تصمیم گیران را با مشکلات عدیده ای مواجه کرده است.

اگر مبنای تصمیم گیری، منطق کلاسیک باشد، انحراف از واقعیت افزایش خواهد یافت.

در شرایطی که انحرافات اپسیلونی موجب خروج سازمان ها از صحنه رقابت می شود، استفاده از این منطق علمی صحیح به نظر نمی رسد.

لذا برای توانمند سازی مدیران، که وظیفه اصلی آن ها تصمیم گیری است، در مواجهه با شرایط نامطمئن لازم است که آن ها را به علوم و فنون خاص این محیط ها مجهز کرد.

واضح است که در تمامی محیط های سازمان شرایط تصمیم گیری نادقیق و مبهم است و عمدتا داده های مورد استفاده ناقص، مبهم، سربسته و نادقیق می باشند.

تحلیل چنین داده هایی نیازمند منطق و دستگاه تحلیل یویژه ای است که امروزه تحت عنوان تئوری مجموعه های فازی یا منطق افزی (Fuzzy logic) به دنیا معرفی شده است.

در محیط فازی، استدلالهای انسانی عامل اصلی تصمیم گیری است.

شواهد نشان می دهد که بهره وری تصمیم گیرانی که منطق فازی را به کار می گیرند، ممکن است از 3000 درصد افزایش یابد.

رویکرد فازی به تصمیم گیری، می تواند امکان استنباط شهودی، ابتکارات و تجربه های انسان را فراهم کند در مقابل منطق کلاسیک، در سال 1965 منطق فازی توسط پروفسور لطفی زاده، استاد ایران الاصل دانشگاه برکلی کالیفرنیا، طی مقاله ای تحت عنوان مجموعه های فازی (Fuzzy sets) ارائه شد.

گرچه تا حدود یک دهه پیش بحث فازی با مخالفت شدید دانشمندان، ریاضیدانان و مهندسین رو به رو بود، اما به دلیل ارائه نتایج خارق العاده در مسائل عملی و بهبود قابل توجه در پدیده های کاربردی این مخالفت ها به تشویق و تحسین بدل شد.

کاربرد اصلی این منطق در شرایط عدم اطمینان است.

طبق این منطق، براحتی می توان بسیاری از مفاهیم و تفسیرها را که در قالب اعداد کمی نمی گنجند و به نوعی متغیر زبانی به حساب می آیند، را صورتبندی ریاضی کرد و از آن ها در جهت تصمیم گیری و استدلال استفاده کرد.

بر اساس منطق فازی، این متغیرهای مبهم و نادقیق عوامل مهمی در هوشمندی انسان به شمار می آیند.

بنابراین می توان گفت که در محیط فازی، استدلالهای انسانی عامل اصلی تصمیم گیری است.

رویکرد فازی به تصمیم گیری، می تواند امکان استنباط شهودی، ابتکارات و تجربه های انسان را فراهم کند.

رویکرد ستنی غربی به دنیای مدیریت بر مبنای منطق دودویی متکی بود.

این نوع تحلیل در عصر اطلاعات که رایانه های دیجیتالی همه شرایط را کنترل می کنند غیر ممکن است.

به طور خلاصه، مدیریت اثربخش وابسته به اخذ تصمیمات مناسب و تجزیه و تحلیل صحیح داده ها است.

لذا استفاده از منطق کلاسیک موجب انحراف مدیران خواهد شد و مدیران ملزم به بررسی فاصله بین دو گزینه و به صورت یک پیوستار هستند.

منطق فازی رویکردی نوین برای پاسخ به ابهامات موجود در تصمیمات بر مبنای منطق کلاسیک است.

سیستم های مدیریت فازی با بهره گیری از منطق فازی، همانند حافظه انسان داده ها را پردازش کرد و اطلاعات مورد نیاز مدیران را جهت تصمیم گیری فراهم می کند.

علاوه بر این، این سیستم با ترکیب شدن با شبکه های عصبی و به کارگیری توابع یادگیرنده براحتی قادر است که تجربه های مدیران را در نظر گرفته و به طور خودکار خود را به روز کند.

با به کارگیری نظریه سیستم های فازی، مدیریت قادر خواهد بود در برابر موقعیت های پویای اقتصادی و اجتماعی به طور انعطاف پذیری پاسخگو باشد.

علم مدیریت فازی قادر است مدل هایی ایجاد کند که تقریبا همانند انسان، اطلاعات کیفی را به صورت هوشمند پردازش نماید.

بدین ترتیب سیستم های مدیریت، انعطاف بیشتری پیدا می کنند و اداره سازمان پیچیده و بزرگ در محیط هایی با تغییرات متناوب امکان پذیر می شود.

سیستم های مدیریت فازی با بهره گیری از منطق فازی، همانند حافظه انسان داده ها را پردازش کرد و اطلاعات مورد نیاز مدیران را جهت تصمیم گیری فراهم می کند روش تحقیق مقاله حاضر روش جدیدی برای تعیین الگوی تصمیم گیری ارائه می کند، این روش شامل دو مرحله است: تدوین منطقه موجه و تعیین موقعیت یک یا چند تصمیم خاص در منطقه موجه (نمودار 1) بنا به این دو مرحله، ابتدا منطقه موجه ای بر اساس یک الگوی تصمیم گیری تعیین می شود.

سپس گزینه ای جدید وارد منطقه موجه شده و موقعیت آن تعیین می شود.

مرحله اول - تدوین منطقه موجه: در این مرحله یک سیستم فازی که تشکیل دهنده منطقه موجه تصمیم گیری است طراحی می شود.

این سیستم فازی شامل یکسری قوانین اگر - آنگاه (If - then) است که این قوانین بر اساس یک مدل استاندارد و یا توسط متخصصن رشته مورد تحقیق تدوین می شود.

برای تدوین سیستم فازی مذکور، باید تمامی حالات مربوط به رفتار سیستم به صورت قوانین اگر - آنگاه طراحی شود.

بنابراین تمامی حالات ممکن مربوط به رفتار یک سیستم در قالب یک سری قوانین تعریف می شود و سپس در هنگام ورود گزینه ای جدید، سیستم سعی می کند بهترین قانون مطابق با گزینه ورودی را یافته و خروجی آن را در قالب نوع تصمیم ارائه نماید.

دراین مقاله، الگوی تصمیم گیری حکیمانه به عنوان مدل مبنا برای تحلیل های بعدی انتخب شده است.

الگوی تصمیم گیری تدوین شده در این مقاله به ترتیب نمودار 2 است.

بنابراین، الگوی فوق معادل منطقه موجه تصمیم گیری است.

در مدل فوق، ابعاد میزان شناخت از موضوع و اصولی و مبانی اعتقادی فرد تصمیم گیرنده به عنوان متغیرهای ورودی مدل هستند و چهار الگوی تصمیم گیری حکیمانه، مصلحت گرایانه، تکلیف گرایانه و خردگرایانه خروجی های مدل خواهند بود.

پس از انتخاب مدل مبنا برای تجزیه و تحلیل، لازم است که مدل فوق به صورت یک سیستم متشکل از قوانین فازی طراحی شود.

جهت تحقق این مهم ابتدا لازم است که متغیرهای ورودی و خروجی، افرازبندی فازی شوند.

لذا برای متغیرهای ورودی افرازبندی هفت تایی و متغیرهای خروجی افرازبندی سه تایی در نظر گرفته شد.

با توجه به این که ورودی ها دارای یک طیف هفت تایی هستند، پس می توان گفت که بردارهای X و Y در نمودار 2 به هفت قسمت تقسیم می شوند.

با ترکیب این دو بردار 49 خانه بوجود می آید که برای تعریف هر خانه، لازم است یک قانون تعریف شود.

بنابراین برای تعریف منطقه موجه، 49 قانون باید تعریف شود.

نمودار 3 این مطلب را با وضوح بیش تری نشان می دهد.

همان گونه که گفته شد، سیستم فازی مذکور مبتنی بر مجموعه ای از قوانین اگر - آنگاه فازی است که این قوانین بر اساس نظر خبرگان تعریف شده است.

منظور از خبرگان کسانی هستند که به طور کامل مدل تصمیم گیری حکیمانه را می دانند.

در این مورد خاص، بهترین خبره طراح مدل است.

لذا در تعریف سیستم مذکور، از چهارنفر از طراحان مدل تصمیم گیری حکیمانه کمک گرفته شده است.

بدین ترتیب سعی شده است که یک سیستم فازی معتبر تعریف شود.

مرحله دوم - تعیین موقعیت یک تصمیم خاص در منطقه موجه: در این مرحله موقعیت یک تصمیم خاص به عنوان گزینه ای جدید در منطقه موجه تعیین می شود.

برای این به منظور لازم است که ورودی های سیستم، میزان شنخت از موضوع x1 و شدت اصول و مبانی فردی تصمیم گیرنده x2 در ارتباط با تصمیم مذکور محاسبه شود.

ابتدا لازم است که گزینه های تصمیم گیری که باید موقعیت آن ها تعیین شود، شناسایی شوند.

در این تحقیق سه مورد از تصمیمات حضرت امام خمینی (ره) به ترتیب زیر انتخاب شد.

1- تصمیم بازگشت به ایران در 12 بهمن سال 1357 ، 2- تصمیم مربوط به سلمان رشدی و 3- تصمیم شکستن حکومت نظامی در 21 بهمن سال 1357 .

پس از تعیین گزینه های جدید باید میزان x1 و x2 را برای هر یک از موارد مذکور تعیین کرد.

به عبارت دیگر باید مشخص کرد که به طور مثال در مورد برگشت به ایران در 12 بهمن سال 1357، حضرت امام خمینی (ره) چقدر از موضوع شناخت داشته اند و این که اصول و مبانی اعتقادی ایشان به چه میزان در گرفتن این تصمیم او را پشتیبانی کرده اند.

برای محاسبه هر یک از دو مورد x1 و x2 را تشکیل دهد.

شاخص های زیر مجموعه هر یک از موارد شناخت از موضوع و اصول و مبانی اعتقادی به ترتیب زیر است.

شناخت از موضوع: برخورداری از اطلاعات روز، شناخت از دنیا مخصوصا آمریکا، شناخت از مردم، شناخت از اعتقادات مسلمان، شناخت از رژیم، موقعیت شناسی، قاطعیت.

اصول و مبانی اعتقادی: انسان شناسی، هستی شناسی، معرفت شناسی، روش شناسی.

با توجه به تصمیم بندی فوق، 30 پرسشنامه تهیه شده و بین دانشجویان و اساتید پژوهشکده حضرت امام خمینی (ره) توزیع شد البته لازم به ذکر است که از آن جا که داده های گردآوری شده از نوع فازی هستند، لذا لازم است که اعداد فازی به قطعی تبدیل شوند.

سپس از جمع بستن و میانگین گرفتن می توان مقدار عددی هر یک از موارد شناخت از موضوع x1 و اصول و مبانی اعتقادی x2 را در هر یک از سه تصمیم مربوط به حضرت امام خمینی (ره) محاسبه کرد.

پس از محاسبه x1 و x2 مربوط به تصمیم مذکور، بایستی این مقادیر را وارد منطقه موجه تصمیم گیری کرد و از این طریق الگوی تصمیم گیری یا به عبارت دیگر موقعیت تصمیم مذکور را در منطقه موجه مشخص کرد.

گروه محققین جهت اخذ خروجی مربوط به هر تصمیم، از نرم افزار Fuzzy Tech استفاده کردند.

برای انجام این کار می توان از قسمت فازی موجود در نرم افزار MATLAB نیز استفاده کرد.

جدول 1 مقدار مربوط به Xi و Yi را برای هر یک از تصمیمات انتخاب شده نشان می دهد.