دانلود تحقیق نیازسنجی

فلسفه و ضرورت نیازسنجی

نیازسنجی با شناسایی نیازهی مهم، مبنایی برای تعیین اهداف و درنتیجه بستر مناسبی برای سازماندهی سایر عناصر مهم حول نیازهای اولویت یافته فراهم می‌سازد بنابراین کلیه تصمیمات در خصوص تدارک اهداف خاص، محتوای آموزشی مناسب و استفاده مؤثر از سایر منابع و امکانات محدود تابعی از مطالعات نیازسنجی است (عباس زادگان، نیازسنجی آموزشی در سازمانها، 1381، ص55).

هدف نیازسنجی دستیابی به اطلاعاتی است درباره وظایف اصلی و عملی لازم برای ایفای نقش شغلی و کسب دانش، مهارتها و نگرشهای ضروری برای انجام آن وظایف، بنابراین نیازسنجی عملا یک ابزار گردآوری اطلاعات است که اگر به درستی اعمال شود ما را از یک موضوع انفعالی و ابهام آمیز در فعالیتهای آموزشی خارج می‌سازد (فتحی و اجارگاه، نیازسنجی و برنامه ریزی آموزشی 1375، ص44).

تعریف نیازسنجی:

نیازسنجی: فرایند شناسایی نیازهای مهم و درجه بندی آنها به ترتیب اولویت و انتخاب نیازهای که باید کاهش یافته و یا حذف شود (راجر کافمن و جری هرمن، 1374).

نه گام اساسی در نیازسنجی

1- تصمیم‌یگری برای برنامه‌ریزی برمبنای داده‌های نیازسنجی

2- گزینش سطح نیازسنجی و برنامه‌ریزی، فراسوی کلان، کلان و خرد.

3- تعیین همکاران نیازسنجی و برنامه‌ریزی

4- جلب مشارکت همکاران نیازسنجی

5- جلب توافق جمعی درباره سطح نیازسنجی

6- گردآوری داده‌های مرتبط با نیازها: (داده‌های نرم و داده‌های سخت)

7- فهرست کردن نیازهای شناسایی شده و مورد تأیید جمع قرارگرفتن آنها

8- فهرست کردن نیازها به ترتیب اولویت

9- فهرست کردن مسائلی که باید برای آنهاچاره‌جویی کرد و جلب توافق جمعی (نیازهای برگزیده شده)

پس از طی نه گام یادشده، قادر خواهید بود:

- نیازها را شناسایی کنید

- نیازها را از نظر اولویت درجه‌بندی کنید

- مهمترین را انتخاب کنید

- موافقت همکاران را درباره اهمیت هر یک از نیازها جلب کنید (راجر کافمن و جری هرمن، 154، 1374)

اهداف نیازسنجی:

- کشف: به دنبال شناسایی نیازهای اساسی می‌باشد، برخلاف مقررات رایج، نیازها وضع شدنی نیستند و باید آنها را در زمینه‌ها و گروههای مختلف مخاطبان کشف نمود.

- آزمون کردن: آیا نیازها در پرتو تغییرات پیشنهادی در برنامه‌ها محقق می‌شوند یا خیر؟

- تشخیص: به دنبال درک بهترین راه ممکن برای تحقق نیازها است اغلب این نوع نیازسنجی به وسیله معلمان در کلاس درس انجام می‌شود تا از طریق آن بهترین شکل تحقق نیازهای دانش آموزان را دریابند.

- ارزشیابی: فاصله بین برنامه های موجود از تحقق نیازها چقدر است؟

جایگاه نیازسنجی در فرایند برنامه ریزی

برخی نیازسنجی را مقدم بر مقوله تدوین اهداف در نظر می‌گیرند و برخی مؤثر بر آن.

(4 دیدگاه)

1- دیدگاه فراکنشی: تقدم نیازسنجی بر تدوین اهداف و مقاصد آموزشی

2- دیدگاه واکنشی: تقدم فرایند تعیین اهداف و مقاصد بر نیازسنجی

3- دیدگاه ترکیبی: ماهیت واکنشی و فراکنشی مدنظر است به موجب آن نیازسنجی در مرحله طراحی برنامه، هم قبل از تدوین اهداف و هم بعد از آن انجام می‌شود یعنی بسته به سطح تصمیم گیری، نیازسنجی می‌تواند ماهیتی واکنشی یا فراکنشی داشته باشد.

4- جایگاه جامع: نیازسنجی در هر سه مرحله اصلی طراحی، اجرا و ارزشیابی قابل شناسایی است.

نیازسنجی جهت دهنده به منظور تدوین برنامه و عناصر آن نیازسنجی تعدیل کننده به منظور انطباق برنامه با شرایط اجرای برنامه نیازسنجی عطف به ماسق به منظور شناسایی هدفهای مهم عقیم مانده و محقق نشده (فتحی و اجارگاه، نیازسنجی آموزشی، 1381، ص53) حوزه های اصلی نیازسنجی آموزشی در سازمانها - تحلیل سازمان: مستلزم بررسی اهداف، منابع، محیط اجتماعی، تکنولوژی، اقتصادی و قانونی است که سازمان در آن فعالیت می‌کند در این سطح لازم است به استراتژی سازمان، فرهنگ و جوسازمانی و سیستم های مدیریت و فرایندهای کاری در سازمان توجه شود.

1- آیا منبع مناسبی از افراد وجود دارد؟

2- شما چطور نیروهای کاری مختلف را جذب، نگهداری و برمی‌انگیزانید؟

3- شما چطور افراد را به مهارت، دانش، توانایی و نگرشهای درست رقابت می‌دهید؟

(گلدستاین، 2002، ص25).

- تحلیل شغل: مستلزم سنجش و ارزیابی کارکردها و وظایف هر شغل در پرتو دانش نگرش، مهارت و رفتار مورد نیاز برای انجام آن شغل است.

- چه مهارت، دانشی و نگرشی برای انجام آن وظایف در شغل نیاز است؟

(گلدستاین، ص26).

- تحلیل افراد: دانش، نگرش، تواناییها و مهارتهای خاص آنان از طریق مختلفی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد و نوع و میزان و شکاف آن با وضع مطلوب تعیین و تحلیل می‌شوند.

در واقع ارزیابی می‌کنیم که چطور به خوبی کارکنان به طور واقعی دانش و مهارت و نگرش های مورد نیاز شغل را انجام می‌دهند.

(گلدستاین، ص27) - حملات سازمانی: یک نیازسنجی باید به عنوان مداخله سازمانی اندیشیده شود زمانی که می‌خواهیم اطلاعاتی را برای کمک به طراحی برنامه آموزشی جمع آوری کنیم می‌خواهیم به زندگی کاری افراد سازمان وارد شویم و به همان اندازه الگوهای رفتاری شان را هم تفسیر کنیم وقتی که نیازسنجی در سازمان با دقت طراحی و حمایت شود، شکستها به حداقل می‌رسد و همکاری بیشتر می‌شود.

ایجاد پیوستگی تیمها و گروه های کاری در نیازسنجی فرایند آموزش را تسهیل می‌کند (گلدستاین، 2002، ص37).

- ایجاد رابطه با اعضای سازمان: (Bennis) تأکید می‌کند برای اینکه فرایند نیازسنجی بخواهد موفق شود مهم است که چتر حمایتی سلسله مراتبی به دست آوریم، به این معنی که تمام افراد کلیدی سازمانی را مشارکت دهیم این دامنه از سطح مدیران ارشد تا سطح مدیران و متصدیان واقعی شغل خواهد بود یک راه برای تحقق این چتر حمایتی این است که یک رابطه تیمی ایجاد کنیم.

یک رابطه تیمی می‌تواند به ارزیاب به وسیله عمل کردن به عنوان یک خط ارتباطی برای اعضای سازمان کم کند.

اعضای تیم به داده‌هایی که برای تحلیل گر خیلی مفید است کمک می‌کنند (گلدستاین، 2002، ص40).

اهداف مهم نیازسنجی 1- فراهم سازی اطلاعات برای برنامه ریزی: نیازسنجی جزء جدایی ناپذیر برنامه ریزی است.

با تعیین نیازها و اولویت بندی آنها می‌توان برنامه ای برای رفع نیازها ترتیب داد.

فرایند نیازسنجی می‌تواند منتهی به شناسایی مقاصد، اهداف و میدان تحقق آن اهداف گردد.

2- ضرورت بهسازی برنامه‌ها یا افزایش زمان استفاده از برنامه ها: برنامه‌ها باید با نیازها و مسایل فردی و گروهی تناسب داشته باشد از آنجا که نیازها به دلیل تغییرات مداوم در ساختار اجتماعی و فرهنگی و...

در حال تحول است ضرورت ایجاب می‌کند که پیوسته در برنامه‌ها تجدیدنظر به عمل آید، افزایش زمان استفاده از برنامه‌ها تنها از طریق شناسایی مسایل امکان پذیر است و نیازسنجی به برنامه ریزان کمک می‌کند تا تمام هم خود را معطوف به مسایل بنیادی نمایند و برای رفع آنها، تصمیمات اساسی اتخاذ نمایند بدون نیازسنجی، برنامه ریزان دچار این مشکل می‌شوند که راه حلی را تدوین می‌کنند بدون آنکه با مسئله اصلی ارتباطی داشته باشد.

3- فراکنشی عمل کردن: یعنی قربانی تغییرات نشویم و تنها پس از وقوع حوادث به چاره جویی نپردازیم بلکه ب نحوی عمل کنیم که برنامه های منجر به تغییرات مطلوب در آینده گردند.

4- اجتناب از انحصارگرایی در برنامه ریزی و جلب مشارکت عمومی: مشارکت گروههای مختلف نه تنها منجر به شناسایی نیازهای واقعی می‌گردد بلکه این امکان را بوجود می‌آورد که بسیاری از تعارضات موجود میان افراد مختلف نظیر، کارکنان، شهروندان، مدیران و...

برطرف گردد.

5- رعایت ملاحظات اقتصادی در مسائل برنامه ریزی: نیازسنجی به برنامه ریزی کمک می‌کند تا با توجه به محدودیتهای منابع، از طریق فرایند نیازسنجی، نیازها را مورد شناسایی قرار دهند و تنها نیازهای را مورد توجه قرار دهند که از اولویت بیشتری برخوردارند.

6- ضرورت پاسخگویی: پاسخگویی یکی از اجزای مهم طرح‌ها و پروژه های مختلف است لذا هدف اصلی مطالعات نیازسنجی که به دنبال سنجش نتایج بلندمدت برنامه های سازمانی هستند، بررسی مسئله پاسخگویی است این مطالعات برآنند تا روشن کنند که آیا برنامه های تدارک دیده شده و به عمل گذاشته شده مؤثر بوده اند یا خیر.

(فتحی و اجارگاه، 1381، ص45).

اصول نیازسنجی 1- اصل تداوم: به دلیل تغییرات دائم محیطی و درونی و ضرورت اثربخشی سازمان و برنامه های آموزشی، نیازسنجی مداوم، اجتناب ناپذیر است.

2- اصل جامعیت: به دلیل اهمیت و جایگاه اطلاعات حاصل از نیازسنجی، لازم است اطلاعات جامعی شامل همه ابعاد دو ارگان از جهات گوناگون و با استفاده از روشهای مختلف گردآوری و تجزیه و تحلیل شود.

3- اصل مشارکت: پیچیدگی و موقعیت و جامعیت نیازسنجی، برخورداری از همکاری یک تیم نیازسنجی را ایجاد می‌کند.

4- اصل عینیت و اعتبار : از روش‌های عینی‌تر استفاده شود.

(فتحی واجراگاه، 1381، ص 60).

5- اصل واقع بینی: عاملین نیازسنجی باید قبل از تهیه و اجرای طرح نیازسنجی نسبت به مطالعه و شناخت هدف، حوزه، سطح و محیط نیازسنجی و واقعیات مربوط اقدام کنند تا زمینه و بستر کار خود را به خوبی بشناسند و متناسب با واقعیات عمل نمایند.

رعایت این اصل، عامل مهمی در اثربخشی طرح نیازسنجی و درنتیجه بهسازی خواهد شد.

6- اصل رعایت ملاحظات فرهنگی: توجه به جو و خصوصیات فرهنگی حاکم بر جامعه تحت نیازسنجی از دو جهت لازم است.

اول آنکه این ویژگیها عملا در کار ما نمود پیدا می‌کنند و آن را جهت می‌دهند و دوم آنکه لازم است طرح ریزی نیازسنجی و انتخاب روشها و ابزارها و حتی تعبیر و تفسیر اطلاعات، متناسب با موقعیت فرهنگی و کلی سازمان انجام شود (عباس زادگان، ترک زاده، نیازسنجی آموزشی در سازمانها، تهران، 1381، ص66).

انواع نیازسنجی: 1- نیازسنجی آلفا: با بررسی و تهیه و تدوین انواع سیاستها و خط مشی‌ها ارتباط دارد هدف اصلی آن است که پایه‌ها و نقاط مطلوب مشخص گردد و مسیر معینی برای شروع فعالیتهای برنامه ریزی یا ایجاد تغییر در برنامه معین شود.

2-نیازسنجی بتا: با استفاده از اهداف و مقاصد موجود، فاصله یا شکاف بین عملکرد فعلی با عملکرد مطلوب را شناسایی می‌کند.

3- نیازسنجی گاما: هدف اصلی آن تعیین اهداف و مقاصد است تا برمبنای اولویت ها، سایر عناصر برنامه سازماندهی شود.

4- نیازسنجی دلتا: در پی بررسی شقوق مختلف عمل و انتخاب بهترین راه ممکن است.

5- نیازسنجی اپسیلون: شکاف بین نتایج حاصله و اهداف تعیین شده اندازه گیری می‌شود این نوع نیازسنجی به مفهوم ارزشیابی برنامه بسیار نزدیک است.

6- نیازسنجی زتا: به دنبال تغییر و تحول در بخش خاصی از برنامه بدون ایجاد تغییر در ساختار کلی آن می‌باشد.

(اطلاعات کافی در مورد جنبه مورد نظر) (فتحی، 1381، صص34و35).

مراحل نیازسنجی مرحله اول: برنامه ریزی برای نیازسنجی الف- چه نوع اطلاعاتی باید در رابطه با اهداف توسعه کارکنان جمع آوری شود؟

ب- چه نوع منابعی باید در نیازسنجی مورد استفاده قرار گیرد؟

ج- اطلاعات را چگونه باید اندازه گیری کرد؟

د- زمان لازم برای اجرای نیازسنجی چقدر است؟

ه- چگونه باید داده‌ها پردازش و تجزیه و تحلیل شوند؟

و- و سرانجام چگونه می‌توان بیشترین اطلاعات را با کمترین هزینه به دست آورد؟

مرحله دوم: جمع آوری اطلاعات در این مرحله از منابع مختلفی می‌توان بهره گرفت.

استفاده ترکیبی از روشهای مختلف، جلوی محدودیت روشهای انحصاری را خواهد گرفت.

مرحله سوم: تعیین اهداف برنامه داده های حاصل از فرایند نیازسنجی و تحلیل آنها، نیازهای آموزشی منطقه را مشخص خواهد نمود.

به علاوه استفاده از روشهای مختلف، سنجش نیازها و منابع اطلاعاتی متنوع و گوناگون به نیازهای به دست آمده اعشار بیشتری خواهد بخشید.

(فتحی، صص 118-115).

روش‌ها و فنون نیازسنجی 1- روش‌ها و فنون توافق محور: سنجش نظریات افراد مختلف در مورد آنچه که باید مبنای برنامه درسی را تشکیل دهد اساس کار است.

- تکنیک دلفی - تکنیک فیش باول - تکنیک تل استار - سایر کمیته‌ها و جلسه ها 2- روش‌ها و فنون مسئله محور: مبتنی بر تعریف نیاز به عنوان عیب یا نقصان هستند.

- تکنیک رویدادهای مهم - تکنیک درفت خطا 3- روش‌ها و فنون هدف محور: از پیچیدگی و اطمینان بیشتری برخوردارند و مبتنی بر تعریف نیاز به عنوان فاصله بین وضع موجود و مطلوب می‌باشند.

- الگوی کلاسیک - الگوی قیاسی - الگوی استقرایی - الگوی کلاین - الگوی تجزیه و تحلیل خطا - الگوی نیازسنجی مدرسه محور.

(طالب زاده، نوبریان، 1381، ص39).

موضوعات نیازسنجی 1- مردم: منظور نگرشها، دیدگاهها، ارزش‌ها و رفتارهای افراد که در امر آموزش و پرورش درگیر هستند و یا به نحوی از نتایج آن تأثیر می‌پذیرند.

2- برنامه ها: - برنامه های درسی و روش های آموزشی - برنامه های آموزشی ضمن خدمت یا آموزش مداوم برای پرسنل - فرصت های یادگیری برای بزرگسالان نظیر برنامه های آموزش خانواده، آموزش جامعه محلی و...

3- سازمان، ارتباطات و ساختار اداری (فتحی و اجارگاه، 1381، ص39).

مؤلفه های مهم فرایند نیازسنجی - نیازها عمدتا به وسیله جمع آوری اطلاعات از افراد مختلف و منابع گوناگون سنجیده شود.

- نیازها و شرایط دائما در حال تغییر است بنابراین اطلاعات حاصل نیز دچار تحول و تغییر می‌گردد.

- کلیه افراد که تدوین و اجرای برنامه بر آنها اثر می‌گذارد باید در فرایند نیازسنجی مشارکت فعال داشته باشند.

- نیازها در سطوح مختلف سنجیده می‌شوند از این رو دامنه ای که نیازسنجی در آن محدوده اجرا می‌شود باید از قبل تعیین شود.

(فتحی و اجارگاه، 1381، ص113).

روشهای جمع آوری اطلاعات در فرایند نیازسنجی 1- کمیته مشورتی: یک سازمان ممکن است برای بررسی نیاز به مهارتهای شغلی و کیفیت آموزشهای جاری و انتخاب برنامه های آموزشی متناسب با نیازش اقدام به ایجاد یک یا چند کمیته مشورتی نماید.

2- شرح شغل: خصوصیات شغل و تجزیه و تحلیل وظیفه، این مدارک می‌تواند به منظور تعیین اینکه معلومات و مهارتها و توانایی های لازم از طریق تجزیه و تحلیل رسمی شغل مورد توجه قرار گرفته است، بررسی شود.

3- نمونه گیری کار: اشاره دارد به مشاهده و بررسی سیستماتیک یک تحلیل گرجنره، روی یک شغل طی مراحل اجرای آن.

4- عملکرد واقعی شغل: یک تحلیل گر و خبره و آموزش دیده به طور عملی در شغلی انجام وظیفه می‌نماید.

5- بررسی یک وضعیت: برای جمع آوری اطلاعات عمومی از شرایط رضایت کارکنان و دیگر حالات می‌تواند مفید باشد.

6- ارزیابی عملکرد: کارکنانی که در انجام وظایف شخصی ناموفق هستند ممکن است برای انجام آن نیاز به آموزش داشته باشند.

7- اسناد و مدارک علمی: شامل گزارشهای تولید، بهره وری، گردش.

8- پرسشنامه: پرسشنامه‌ها به کارکنان، سرپرستان و دیگر پرسنل سازمانی که می‌توانند اطلاعات مفیدی ارائه کنند، داده می‌شود.

9- آزمون مهارت ها: سطوح مهارت فعلی کارکنان را مورد ارزیابی قرار می‌دهد.

نتایج آزمون با نیازهای آموزشی در نظر گرفته شده برای پست های متعدد مقایسه می‌شوند.

10- بازخورد مشتری: از سوی افرادی که موفقیت سازمان به آنها بستگی دارد بازخورد ارائه می‌شود.

11- بررسی خروج از سازمان: بیشتر کارکنانی که سازمان را ترک می‌کنند مایلند به طور منصفانه کمبودهای سازمان را مورد ارزیابی قرار دهند.

ممکن است فرایند انتخاب فعلی و نیز نتایج مطلوب برنامه های آموزشی از کمبودهای بالقوه باشد.

(حاج کریمی، عباسعلی، 1379، صص 284-283).

تدوین طرح نیازسنجی: بسیاری از مطالعات نیازسنجی از جهت مراحل زیر مشترک هستند: 1- تدارک برای نیازسنجی: تدارک برای اجرای یک طرح نیازسنجی مستلزم تصمیم گیری در خصوص انجام چنین مطالعه ای، مشخص کردن اهدافی که سنجش باید آنها را دنبال کند و تعیین حوزه ای که مطالعه باید در پروژه نیازسنجی مشارکت نمایند.

2- تعیین استانداردهایی که بر مبنای آنها نیازسنجی انجام خواهد شد: هنگامی که هدف از نیازسنجی، برنامه ریزی باشد، هدفهای آموزش عنوان استاندارد در نظر گرفته می‌شوند و وضعیت موجود با آنها مقایسه می‌گرد.

از دیگر استانداردها می‌توان به نتایج آزمونهای استاندارد شده و سطح رضایت و مطلوبیت ها، ادراکات و خواستها در ارتباط با آنچه که وضعیت فعلی عملکرد باید باشد و نیز مقررات اشاره کرد.

3- طرح نیازسنجی: یک طرح خوب برای نیازسنجی، حوزه ای را که نیازسنجی در آن تمام می‌شود، تعریف می‌کند هنگامی که حوزه مورد بررسی دقیقا روشن باشد تشخیص روشهای مورد نیاز جمع آوری، تجزیه و تحلیل و گزارش دهی اطلاعات آسانتر می‌گردد.

سه مسئله اصلی در این مرحله: 1- چه روشهایی برای جمع آوری اطلاعات مناسب هستند؟

2- چگونه باید اطلاعات به دست آمده را به منظور دستیابی به نیازها مورد توجه و تحلیل قرار داد؟

3- نحوه گزارش دهی نتایج باید چگونه باشد؟

4- تعیین اولویت نیازها: اجرای یک نیازسنجی، اطلاعات گسترده و متنوعی را به دنبال دارد به منظور حداکثر استفاده از اطلاعات بدست آمده باید نیازها را برحسب درجه اهمیت فهرست نمائیم.

5- استفاده از نتایج: طرح نیازسنجی خواه به منظور برنامه ریزی یا برای حل مسئله خاصی صورت گیرد و خواه به دنبال گزینش ملاکهایی برای ارزشیابی از فعالیتهای آموزشی باشد مرحله نهایی آن استفاده از اطلاعات برای عمل است.

(فتحی و اجارگاه، 1381، صص 162-159).

فهرست منابع - عباس زادگان، سیدمحمد، ترک زاده، جعفر، نیازسنجی آموزشی سازمانها، شرکت سهامی انتشار، چاپ دوم، تهران 1381 - فتحی و اجارگاه، کوروش، نیازسنجی آموزشی، انتشارات آیتر، چاپ اول، تهران 1381 - فتحی و اجارگاه، کوروش، نیازسنجی و برنامه ریزی آموزشی، انتشارات تربیت معلم، تهران 1375 - حاج کریمی، عباسعلی، مدیریت منابع انسانی، چاپ و نشر بازرگانی، تهران 1379 - برنامه‌ریزی استراتژیک، راجر کافمن و جری هرمن، ترجمه فریده مشایخ و عباس بازرگان، انتشارات مدرسه، 1374