فلسفه و ضرورت نیازسنجی
نیازسنجی با شناسایی نیازهی مهم، مبنایی برای تعیین اهداف و درنتیجه بستر مناسبی برای سازماندهی سایر عناصر مهم حول نیازهای اولویت یافته فراهم می‌سازد بنابراین کلیه تصمیمات در خصوص تدارک اهداف خاص، محتوای آموزشی مناسب و استفاده مؤثر از سایر منابع و امکانات محدود تابعی از مطالعات نیازسنجی است (عباس زادگان، نیازسنجی آموزشی در سازمانها، 1381، ص55).
هدف نیازسنجی دستیابی به اطلاعاتی است درباره وظایف اصلی و عملی لازم برای ایفای نقش شغلی و کسب دانش، مهارتها و نگرشهای ضروری برای انجام آن وظایف، بنابراین نیازسنجی عملا یک ابزار گردآوری اطلاعات است که اگر به درستی اعمال شود ما را از یک موضوع انفعالی و ابهام آمیز در فعالیتهای آموزشی خارج می‌سازد (فتحی و اجارگاه، نیازسنجی و برنامه ریزی آموزشی 1375، ص44).
تعریف نیازسنجی:
نیازسنجی: فرایند شناسایی نیازهای مهم و درجه بندی آنها به ترتیب اولویت و انتخاب نیازهای که باید کاهش یافته و یا حذف شود (راجر کافمن و جری هرمن، 1374).
نه گام اساسی در نیازسنجی
1- تصمیم‌یگری برای برنامه‌ریزی برمبنای داده‌های نیازسنجی
2- گزینش سطح نیازسنجی و برنامه‌ریزی، فراسوی کلان، کلان و خرد.
3- تعیین همکاران نیازسنجی و برنامه‌ریزی
4- جلب مشارکت همکاران نیازسنجی
5- جلب توافق جمعی درباره سطح نیازسنجی
6- گردآوری داده‌های مرتبط با نیازها: (داده‌های نرم و داده‌های سخت)
7- فهرست کردن نیازهای شناسایی شده و مورد تأیید جمع قرارگرفتن آنها
8- فهرست کردن نیازها به ترتیب اولویت
9- فهرست کردن مسائلی که باید برای آنهاچاره‌جویی کرد و جلب توافق جمعی (نیازهای برگزیده شده)
پس از طی نه گام یادشده، قادر خواهید بود:
- نیازها را شناسایی کنید
- نیازها را از نظر اولویت درجه‌بندی کنید
- مهمترین را انتخاب کنید
- موافقت همکاران را درباره اهمیت هر یک از نیازها جلب کنید (راجر کافمن و جری هرمن، 154، 1374)
اهداف نیازسنجی:
- کشف: به دنبال شناسایی نیازهای اساسی می‌باشد، برخلاف مقررات رایج، نیازها وضع شدنی نیستند و باید آنها را در زمینه‌ها و گروههای مختلف مخاطبان کشف نمود.
- آزمون کردن: آیا نیازها در پرتو تغییرات پیشنهادی در برنامه‌ها محقق می‌شوند یا خیر؟
- تشخیص: به دنبال درک بهترین راه ممکن برای تحقق نیازها است اغلب این نوع نیازسنجی به وسیله معلمان در کلاس درس انجام می‌شود تا از طریق آن بهترین شکل تحقق نیازهای دانش آموزان را دریابند.
- ارزشیابی: فاصله بین برنامه های موجود از تحقق نیازها چقدر است؟
جایگاه نیازسنجی در فرایند برنامه ریزی
برخی نیازسنجی را مقدم بر مقوله تدوین اهداف در نظر می‌گیرند و برخی مؤثر بر آن. (4 دیدگاه)
1- دیدگاه فراکنشی: تقدم نیازسنجی بر تدوین اهداف و مقاصد آموزشی
2- دیدگاه واکنشی: تقدم فرایند تعیین اهداف و مقاصد بر نیازسنجی
3- دیدگاه ترکیبی: ماهیت واکنشی و فراکنشی مدنظر است به موجب آن نیازسنجی در مرحله طراحی برنامه، هم قبل از تدوین اهداف و هم بعد از آن انجام می‌شود یعنی بسته به سطح تصمیم گیری، نیازسنجی می‌تواند ماهیتی واکنشی یا فراکنشی داشته باشد.