تکنولوژی آموزشی درعرصه های متعدد کارایی خود را نشان داده است. هر فرد، سازمان یا نهادی که از روشهای پیشنهادی علم تکنولوژی آموزشی بهره گرفته، بیش از پیش بر بهره وری و اثر بخشی خود افزوده است.
تکنولوژی آموزشی در آموزش و پرورش به سان چراغی است که درپیش پای روندگان راه آموزش نهاده است، تا با پرتوافکنی خود راههای ناشناخته و تاریک را روشن سازد.
در جهان1 امروز تکنولوژی آموزشی به مفهوم رویکردی بر چگونگی آموزش در ارتباط با اهداف توانسته است باتکیه بر اصول و یافته های علمی و به ویژه روانشناسی یادگیری ، ابزار وسائل در دسترس را،اعم از اشیاء ساده ای همانند گچ و تابلوی کلاس و یا دستگاه پیچیدهای مانند کامپیوتر، برای بهینه کردن آموزش و بالا بردن کیفیت آن به خدمت گیرد و علاوه براین ، شیوه هایی نشان دهد که دانش آموزان با مطالب درسی خلاقانه برخورد کنندو با راهنمایی معلمان خویش ، اقدام به تهیه و تولید برخی از مواد آموزشی مورد نیاز نمایند و در این راه علایق و مهارتهای خود را بکار گیرند تا نتایج مطلوب از آموزش حاصل شود .
امورزه منظور از تکنولوژی آموزشی دیگر کاربرد مواد آموزشی نیست ، بلکه به معنای مهندس آموزشی ، طراحی و معماری آموزش است . به دیگر سخن مهندسی یک فرایند تعلیم و تربیت است . بنابراین همانطور که یک ساختمان نیاز به طراح و مهندی و معمار دارد ، یک نظام آموزشی نیازمند تکنولوژی آموزشی است
-والتر، ای، ویتیچ- چارلز، اف، شولز، تکنولوژی آموزشی(ماهیت و کاربرد) ترجمه ایرج اعتماد، شیراز- رهگشا- 1373 ص9.
از طرف دیگر ، در زمانی زندگی می کنیم که هیچ یک از معلمان به تنهایی قادر نیست با تغییرات موجود حتی در رشته های تخصصی پیش برود تنها جبران فاصله سرعت تحولات و عقب ماندگی هر انسان مددجویی از وایل مختلفی است که تکنولوژی نوین در اختیار ما قرار داده است . لذا درمی یابیم که اگر آموزش و پرورش برپایه علمی استوار نباشد هرگز به صورت فعالیتی ثمر بخش و موثر در نخواهد آمد و همیشه به شکل کاری بی نظام و آشفته باقی خواهد ماند ، به عبارت دیگر پایبند بودن به آموزش سنتی و بدون توجه به آخرین تغییرات و تحولات علمی تنها تنها نتیجای که می تواند داشته باشد تربیت دانش آموزانی با سواد اندک و غیر کاربردی است که هیچ گونه تأثیر مثبتی،نه در زندگی شخصی خود و نه در توسعه اقتصادی کشور نمی توانند داشته باشند.
از طرفی متأسفانه هنوز مفهوم تکنولوژی آموزشی در جامعه آموزشی و پرورشی کشور ما به درستی شناخته نشده هنوز هم شناخت عدهء زیادی از معلمان از تکنولوژی آموزشی، همان وسایل سمعی و بصری یا کمک آموزشی است، در حالیکه اطلاع از مفهوم جدید تکنولوژی آموزشی مستلزم مطالعه از تکنولوژی آموزشی ، نظریات تدریس، یادگیری ، تحلیل هدفهای آموزشی، کارایی و جایگاه رسانه ها در امر آموزش است. و بر این اساس باید مسؤلان آموزش و پرورش کشور و معلمان و دست اندرکاران تعلیم و تربیت ضروت و شناخت و استفاده از تکنولوژی آموزشی را بیش از هر زمان دیگر
احساس کنند. چرا که پیشرفت سریع و تؤام با جهش های بلند در علوم تکنولوژی در قرن حاضر وظیفه بسیار سنگینی را در قیاس با ادوار گذشته بر دوش همه مسؤلان اجتماعی در سطح تصمیم گیری به ویژه بر عهده مسؤلان آموزش و پرورش کشور قرار داده است.
(( همچنین تکنولوژی در صورتی می تواند حلال مشکلات و راهگشای مسایل آموزشی باشد که روی همه ابعاد شامل نظام برنامه ریزی درسی، نظام ارزشیابی، نظام استخدام و تربیت معلم ، سازمان مدرسه ها ، سازمان مدیریت و برنامه ریزی آموزشی است ، نکته حائز اهمیت این است که بدبینی بسیاری از معلمان نسبت به استفاده از وسائل و روش های نوین آموزشی ، خود عامل بازدارنده ای است که باید باملاحظات حرفه ای به خوش بینی تبدیل شود ، البته درکنار آماده سازی تجهیزات سخت افزاری مورد نیاز برای استفاده از روش های مدرن آموزشی ، آماده سازی معلمان برای مهارت ورزی در این زمینه نیز یکی از چالش هایی ست که توسعه تکنولوژی آموزشی با آن روبروست ، بااین حال درکنار عوامل تسهیل کننده و امیدوار کننده هم وجود دارد برای مثال رایانه در آموزش ابزاری ست برای تقویت و چاشنی آموزش از طریق سخنرانی و یادگیری ازطریق گوش دادن برای تبدیل دانایی به توانایی ، دانش آموز باید نقش فعالی رادرفرایند یادگیری ایفا کند . او نباید برای دریافت اطلاعات ، تنها به کتاب درسی و سخنرانی معلم درکلاس اکتفا کند ازاین طریق کمتر می تواند آموخته های خود را در موقعیت های جدید به کار گیرد و مشکلی را حل کند .اغلب معلمان دانش آموزان را به شیوه سخنرانی ( الگوی شنیداری ) آموزش می دهند . در حالی که امروزه نتایج روانشناسی یادگیری نشان می دهد که دانش آموزان در کلاس به شیوه های گوناگون
( شنیداری ، دیداری ، جنبشی ) یاد می گیرند . حال اگر معلمی به شیوه سخنرانی آموزش بدهد اکثر دانش آموزان در گروه دیگر از رهنمودها و آموزش های کلاسی معلم محروم می مانند و بی شک در یادگیری خود با مشکلاتی مواجه میشوند . بنابراین برای فعال کردن دانش آموزان در کلاس در فرایند یادگیری ، معلمان باید درشیوه های آموزشی خودتجدید نظر کنند . ( عادل یغما- مجله تکنولوژی آموزشی ) در نتیجه همانطور که بالا گفته شد آموزش و پرورش نقش بسیار مهمی را در این زمینه بر عهده دارد . امیدوارم با نگارش این پایان نامه با عنوان « بررسی موانع یادگیری از تکنولوژی و وسایل کمک آموزشی در فرایند تدریس و یادگیری » توانسته باشم گامی هرچند ناچیز در جهت شناخت موانع و محدودیت های موجود در بکار گیری تکنولوژی آموزشی در فرایند تدریس و پیشرفت فرهنگ استفاده از تکنولوژی آموزشی در نظام تعلیم و تربیت کشورمان برداشته باشم.
بیان مساله :
تکنولوژی آموزشی در کشور ما تقریبا از دروس ناشناخته است ، با وجود تلاش های مسئولان آموزش و پرورش و بعضی از استادان من که قدم هایی در این راه برداشته اند لیکن در رابطه با شناخت تکنولوژی آموزشی و استفاده از آن در نظام کشورمان کمتر کار شده است و در نتیجه هنز هم شناخت عده زیادی از معلمان از تکنولوژی آموزشی همان وسائل سمعی و بصری یا وسایل کمک آموزشی است .
از طرفی دنیایی که ما در آن زنگی می کنیم پیوسته در حال تغییر است . پل لانکران1 در این مورد چنین می نویسد : « از یک دهه تا دهه دیگر ، انسان با چنان تغییر وسیع مادی، معنوی و اخلاقی در جهان روبرو می شود که تغییرهای دیروز دیگر نمی توانند جوابگوی احتیاجات امروز باشند، مضافاَ اینکه در این مسابقه تغییر اغلب مغزها از تغییر سازمانها عقب می مانند».
بنابراین آموزش و پرورش باید قابلیت یادگیری را در فراگیران ایجاد کند تا آنان بالقوه قادر به انطباق خود با شرایط حاصل از تغیرات مداوم دانش بشری باشند.از طرفی این واقعیت را باید پذیرفت که دیگر عصر معلم به عنوان یگانه قادر مطلق و تنها نیروی صاحب اقتدار یاددهی برآمده و آموزش سینه به سینه، شیوه های سنتی تدریس و تکیه بر تئوری محض در یادگیری ، برای پاسخ گویی به زمینه های نامحدود پیش بینی نشده حاصل از تنوع تغییر در تحولات دانش بشری کارایی لازم را نداشته و جوابگوی ضرورتهای آموزش زمان ما نیست، چرا که شاگردان در عصر ما خارج از کلاسهای درس در جریان فراگیری ناخداگاه وسایلی قرار می گیرند که تکنولو|ی آموزشی و تکامل مداوم آن به خدمت اجتماع گمارده است و به دنبال افزایش معلومات دانش آموزان سطح توقعات آنان از دانش و آگاهی معلمان به طور وسیعی بالا رفته است که علاوه بر معلم، کتابخانه نیز به تنهایی نمی تواند منبع کسب اطلاعات درباره همه علوم وفنون تازه دنیا آموزش و پرورش و نیازهای آموزشی آنان باشد.
تنها راه غلبه بر این بحرانها که نظام آموزشی ما گریبانگیر آن است ایجاد و بارور ساختن فرهنگ استفاده از تکنولوژی آموزشی و روش های نوین تدریس و طراحی منظم آموزش می تواند تا حدودی ما را در رفع مشکلات یاد شده یاری نماید.
با توجه به ضرورتهای یاد شده و نیاز مبرم و روزافزون نظام تعلیم و تربیت کشورمان به تکنولوژی آموزشی، من نیز در این تحقیق باتکیه بر تحقیقلت و یافته های علمی به بررسی موانع بهره گیری از تکنولوژی آموزشی در فرایند تدریس و یادگیری می پردازم .
1-اطهری راد، علائالدین-نقش تکنولوژی آموزشی در تسهیل مدیریت مدارس، مجله رشد و تکنولوژی آموزشی سال دهم، شماره 3 آذر ماه سال74-73
اهداف تحقیق:
الف) بررسی موانع بهره گیری از تکنولوژی و وسایل کمک آموزشی در فرایند تدریس و یادگیری از دیدگاه معلمان راهنمایی مرد و زن منطقه 15 شهر تهران .
ب) ارائه پیشنهادات و راهبردهای عملی و کاربردی در زمینه رفع موانع و محدودیتهای موجود در راه بهره گیری از تکنولوژی آموزشی در فرایند تدریس و یادگیری.
اهمیت و ضرورت تحقیق
تکنولوژی آموزشی برای گسترش آموزش و پرورش و آموزش عالی نقش بسیار مؤثر، کارساز و انکارناپذیری دارد.با گسترش تکنولوژی و وسایل کمک آموزشی از جمله تلویزیون، ویدئو، میکروسکوپ ساده و الکتریکی و ایستگاههای آموزش فیزیک و وسایل آزمایشگاهی در مدرسه و دانشگاه ، امکان آموزش دانش آموز و دانشجو را می توان بسیار بالا برد.
به عبارت دیگر ، بدون بهرهگیری از این ابزارها و امکانات آموزشی ، رشد و توسعه با معیارهایی که اکنون در جهان مطرح است ناممکن خواهد بود و این سؤال مطرح می شود که آیا می توان دانش آموزان را فقط با کتاب و معلم یعنی تنها از راه تئوری آموزش داد.
در شرح تکنولوژی آموزشی می توان گفت وقتی قرار است دانش و تکنیک بار دیگر جهان را متحول کند، ما که خود را در راه تئسعه می دانیم و مدام از ضرورت تحقیق هدفهای فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی آن داد سخن می دهیم چگونه می توانیم نقش تکنولوژی آموزشی را در تحول نظام آموزشی نادیده بگیریم و هم ابعاد و مفاهیم آن را بشناسیم . از طرفی نتایج به دست آمده از پژوهش های علمی نشان می دهد که دستاوردهای آموزشی از نظر زمانی دچار عقب ماندگی روز افزونی است و یگانه راه حل موجود توسعه هم جانب آموزش و پرورش است ، و در این راستا همگام با تغییر نیازهای آموزشی و اجتماعی فراگیران و رشد سریع جامعه، باید برنامه ها ، روشها و وسایل آموزشی نیز دگرگون می شوند ولی متأسفانه نظام آموزشی، مطابق با این تغییر و نیازهای متعدد آموزشی فراگیران پیش نمی رود.
تجربه شخصی در مدارس بیانگر این واقعیت است که اکثر معلمان نمی توانند و نمی خواهخند در فرایند تدریس به گونه ای سیستماتیک و از روی برنامه های از قبل تعیین شده بر خورد نمایند، به بیان روشن آنها تقریباَ در هر درسی و در هر کلاسی به ارائه مطالب و اطلاعات آن هم به روش سخنرانی و با استفاده از حداکثر گچ و تخته کلاس می پردازند در یک بررسی ساده در سال
78-77 از تعداد 27 مدرسه راهنمایی در شهر تهران که مورد بازدید قرار گرفتند، مشخص شد که در 19 مدرسه مورد بازدید و سایلی از قبیل اورهد، پروژکتور، اسلاید، فیلم استریپ موجود بوده، ولی از حدود 7 سال پیش به این سو به جز در موارد محدود عملاَ مورد استفاده قرار نگرفته اند در حالی که تکنولوژی آموزشی می تواند بازده آموزش را از لحاظ کمی و کیفی افزایش دهد و به آموزگار کمک کند تا از وقت محدود خود که در اختیار دارد حداکثر بهره را ببرد مثلاَ: به کارگیری اصول تکنولوژی در یکی از مراکز آموزشی توانسته است زمان لازم آموزش افراد را 28% کاهش دهد، و در مجموع چیزی در حدود کل وقت لازم برای آموزش 235 نفر از افراد یک لشگر صرفه جویی کند.(پازوکی 1371)
دربیان اهمیت موضوع مضافاٌ اینکه امروزه سرعت اکتشافات و روش های علوم کاربردی چنان افزایش یافته است که آموخته های دانشجوی یک رشته علمی هنوز فارغ التحصیل نشده کهنه می شود آیا در چنین موقعیتی تربیت نسل جوان با همان روش هاو برنامه های آموزشی معمولی و سنتی مقرون به صرفه است ؟ آیا روش های آموزشی و برنامه درسی موجود دانش آموزان فرد را چنان تربیت می کند که آموخته های آنان برای جامعه امروز و فردا مؤثر باشد ؟ به نظر می رسد که مواد و محتوای درسی ، روشها و امکانات آموزشی، نظام ارزشیابی و امتحانات باید به طور کلی نوسازی شود و این کار از طریق تعریف و تشریح فسفه و اهداف آموزشی هر یک از رشته های علمی درسی ، به ویژه علوم و ریاضیات در جهت کاربردی عملی نیست .