دانلود تحقیق روش تحقیق فرار مغزها

فرار مغزها پدیده ای پیچیده و چندلایه است.

آنها که کشور خود را ترک می‌کنند تا در دیاری دیگر ساکن شوند برای این اقدام خود دلایل گوناگونی دارند.

برخی از این دلایل به دافعه های داخلی برمی گردد و برخی دیگر به جاذبه های خارجی مربوط می شود.

         نوشته حاضر تلاش می کند تا برخی زوایای تاریک در این عرصه را روشن کند.

بیان مسئله :

1_ آیا عوامل اقتصادی باعث گرایش و در نتیجه فرار مغزها به سوی کشورهای دیگر می شود؟

2_ آیا عوامل سیاسی باعث گرایش و رانده شدن متخصصان می شود؟

3_ آیا عوامل اجتماعی باث جذب و مهاجرت متخصصان به خارج از کشور می شود؟

4_ آیا عوامل ایدئولوژیک در مهاجرت متخصصان تأثیر دارد؟

5_ تأثیر عوامل فرهنگی و علمی در مهاجرت و سوق دادن مغزها به خارج قدر می تواند باشد؟

فرضیه های تحقیق :

1_ شاید عوامل اقتصادی از قبیل نابرابری دستمزدها، امکانات سبب گریز نیروی انسانی ماهر از کشورهای توسعه نیافته و جذب آنها به کشورهای توسعه یافته و پیشرفته صنعتی گردد.

2_ ممکن است عوامل اجتماعی نظیر نابرابری در امکانات اجتماعی از جمله امکانات رفاهی و بهداشتی و ...

در جذب نیروهای متخصص تأثیرگذار باشد؟

3_ احتمالاً عوامل سیاسی نظیر کودتای نظامی _ دگرگونیهای ریشه ای نظیر انقلابها باعث فرار و مهاجرت عده ای ازمتخصصان به خارج از کشور می شود؟

4_ شاید عوامل ایدئولوژیک (همچنین ایدئولوژی کمونیستی سبب گریز دانشمندان و اندیشمندان ساخاروف و سولژنیتسین به غرب شد) در مهاجرت و گریز متخصصان و اندیشمندان تأثیرگذار باشد.

5_ ممکن است عوامل فرهنگی و علمی از قبیل تفاوتهای نظام آموزشی، امکانات پژوهشی و تحقیقی و غیره موجب اشتیاق بیشتر اندیشمندان و متخصصان برای مهاجرت باشد.

ضرورت و اهمیت توجه به فرار مغزها :

* اهمیت نیروی انسانی متخصص و ماهر :

          جامعه ایران اکنون نشانه هایی از نگرانی درباره مغزهای اندیشمند و متخصص که جذب جوامع غربی شده اند از خود بروز می دهد.

حتی قشر شکاک و بدبین به تخصص نیز پذیرفته است که توسعه جامعه بدون وجود متخصصان مردمی و ملی امری محال است.

واقعیت این است که نیروی انسانی بویژه نیروی متخصص و ماهر در توسعه اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی هر جامعه نقش اساسی ایفا می کند.

وجود نیروی انسانی متخصص و ماهر است که سرمایه مادی را به کار می گیرد اهمیت نیروی انسانی تا بدان حد است که نظریه پردازان آن را به منزله ثروت اصلی یک جامعه دانسته اند که توانمندی آن آهنگ و قابلیت توسعه جامعه را تعیین می کند.

چرا که کمبود یا فقدان آن موجب عقب ماندگی جامعه می شود.

حال که جامعه ایران در جهت مرمت، بازسازی و برتر از همه توسعه گام برمی دارد شدیداً نیاز به نیروی متخصص دارد بعبارت دیگر تا زمانی که سرمایه های انسانی متخصص و ماهر با مایه های توسعه یافتگی بوجود نیایند و تا انسانهای توسعه یافته امور روند توسعه را در دست نگیرند توسعه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی نمی تواند به سادگی و باموفقیت مسیر عادی خود را در پیش گیرد.

پدیده مهاجرت متخصصان :

          جامعه شناسان و نیز اقتصاد دانان معمولا در تبیین پدیده مهاجرت از عوامل دافعه داخلی و جاذبه خارجی استفاده می کنند و معتقدند که افراد غالباً تحت تأثیر عوامل جذب کننده نقاط مهاجرپذیر (مقصد) و عوامل دفع کننده نقاط مهاجر فرست (مبداء) اقدام به مهاجرت می کنند.

طبق این نظریه میان مقصد و مبدا تفاوتهای فاحشی در سطوح و بخشهای مختلف اقتصادی فرهنگی سیاسی و ایدئولوژیکی وجود دارد که عامل عمده ای در مهاجرت افراد به آن نقاط است باید توجه داشت که کنترل نیروی انسانی متخصص سطح بالا که در داخل کشور تحصیل کرده اند، موضوعی بسیار حساس است نترل مهاجرت، بالقوه نقض حقوق بشر و آزادی انتخاب محل کار فرد است و لذا به سادگی قابل اجرا نیست.

طبق این نظریه میان مقصد و مبدا تفاوتهای فاحشی در سطوح و بخشهای مختلف اقتصادی فرهنگی سیاسی و ایدئولوژیکی وجود دارد که عامل عمده ای در مهاجرت افراد به آن نقاط است باید توجه داشت که کنترل نیروی انسانی متخصص سطح بالا که در داخل کشور تحصیل کرده اند، موضوعی بسیار حساس است نترل مهاجرت، بالقوه نقض حقوق بشر و آزادی انتخاب محل کار فرد است و لذا به سادگی قابل اجرا نیست.

مهاجرت متخصصان ایرانی پس از انقلاب اسلامی : تغییر و تولاتی که پس از انقلاب اسلامی در جامعه رخ داد سبب شتاب گرفتن مهاجرت متخصصان به خارج ایران شد.

علاوه بر عوامل دافعه و جاذبه عوامل دیگری که خاص جامعه ایران انقلابی بوده و در روزهای معینی بروز کرد فرار مغزها را تسریع کرد.

شتاب مهاجرت متخصصان از اواخر 1350 دهه تا ربع سوم دهه 1360 درچهار مرحله انجام گرفته است : مرحله اول : در آستانه انقلاب یعنی ماههای پیش از بهمن 1357 قشر وسیعی از متخصصین مسن شاغل در نهادهای دولتی که تجربه مطالعاتی انقلاب های دنیا به ویژه انقلاب شوروی را داشتند با برنامه ریزی قبلی راهی دیار فرنگ شدند و به جهت دارا بودن تجربه و مهارت و اشتهار به آسانی جذب جامعه میزبان شدند.

مرحله دوم : در ماههای اول پس از پیروزی انقلاب اسلامی به خاطر ناآرامی های خیابانی گروهی از ترس و وحشت با عجله بدون برنامه ریزی قبلی ایران را ترک کردند.

اینان نیز به سادگی گروه اول اما در مدت کوتاهی جذب جامعه میزبان شدند در پی همین گروه و در همین مرحله گروهی نیز وجود دارد که حاصل پاکسازی های غیرقانونی و بی رویه دوران اولیه انقلاب از دانشگاه ها مؤسسات اداری و دولتی هستند این پاکسازی ها سبب شدت گرفتن مهاجران متخصصان با خارج گردید.

مرحله سوم : در این مرحله دو عامل پست سر هم موجب شدت گرفتن مهاجرت متخصصان به خارج از کشور شد عامل اول بسته شدن دانشگاهها و عامل دوم آغاز جنگ تحمیلی است.

عامل اول سبب شد تا متخصصان جوانی که در اوایل انقلاب با اشتیاق فراوان به ایران برگشته بودند به کشور محل تحصیل خود بازگردند و عامل دوم به ویژه پزشکان که مجبور بودند مدتی را در جبهه بگذرانند و نیز متخصصان بالقوه یعنی جوانانی که به سن خدمت نظام رسیده بودند این عده را برای گریز از خدمت نظام به طرق مختلف از کشور خارج و در کشورهای اروپایی به تحصیل پرداختند.

نکته مهم آن است که اگر برنامه ریزی صحیح و بر اساس اصول علمی و به دور از تعصب صورت گیرد به احتمال زیاد موفق به جذب بخش وسیعی از افراد پاکسازی شده و نیز دو گروه مذکور خواهیم شد چرا که آنان نه به میل خود بلکه به تحت فشار سیاسی جو حاکم بر کشور (جنگ، بمباران شهرها، سربازگری و عواملی نظیر آن) مجبور به مهاجرت گردیدند.

اکنون این عوامل از بین رفته و با برنامه ریزی صحیح می توان آنان را به مملکت بازگرداند برخی از آمارها کل مهاجران ایرانی در سال 1357 و 1360 را دو میلیون نفر تخمین می زنند.

مقصد مهاجرت این افراد که 90 درصد آنها راهی اروپا و آمریکا شدند) سطح درآمد طبقه و تحصیلات آنان را کم و بیش روشن می سازد این در حالی است که در همین زمان ایران میزبان 2/5 میلیون پناهنده از افغانستان (و بعدها از عراق و آسیای میانه) شد.

که 95 درصد آنان تخصص نداشته و به کار غیرمولد اشتغال داشتند.

نظریه مهاجرین که در اسکاندیناوی منتشر می شود در تحقیقی پیرامون ایرانیان مهاجر آنها را به پنج گروه تقسیم می کند که عبارتند از : مغزهای علمی (پزشکان، استادان دانشگاهها، روشنفکران و...) بازرگانان.

صاحبان مشاغل مهم در رژیم سابق سیاسیون و افراد عادی (شامل خانواده های هر کدام ازچهار گروه مذکور) طبق تحقیقی که به وسیله یکی از کارشناسان موسسه کارآموزی و تحقیق سازمان ملل متحد بعمل آمده شمار مهندسی ایرانی چینی و کره ای که در رشته های جدید فارغ التحصیل شده‌اند و در آمریکا بسر می برند عمده همکارانشان درکشورهای اصلی بیشتر است.

متغیرهای مستقل و وابسته : _ در فرضیه 1 عوامل اقتصادی از قبیل نابرابر دستمزدها و درآمدها و امکانات نسبی تحصیل درآمد متغیر مستقل بوده است (مهاجرت نخبگان و متخصصان متغیر وابسته می‌باشد).

_ در فرضیه 2 عوامل اجتماعی متغیر مستقل و جذب شدن متخصصان به کشورهای صنعتی و پیشرفته متغیر وابسته می باشد.

_ در فرضیه 3 عوامل سیاسی متغیر مستقل و فرار مغزها و مهاجرت متخصصان متغیر وابسته می باشد.

_ در فرضیه 4 عوامل ایدئولوژیک (بخصوص در دوره های بحرانی) متغیر مستقل و فرار و مهاجرت نخبگان متغیر وابسته می باشد.

_ در فرضیه 5 عوامل فرهنگی و علمی متغیر مستقل و مهاجرت نخبگان و متخصصان متغیر وابسته می باشد.

جامعه و نمونه آماری : در مورد جامعه و نمونه آماری چون گزارش دقیقی از تعداد مهاجران در کل جهان وجود ندارد و صحت و درستی آمار زیر به تایید نرسیده فقط به ذکر موارد زیر می‌پردازیم : بر اساس سرشماری سال 2000 در آمریکا وجود متخصصان ایرانی در دنیا که سه الی چهار میلیون نفر هستند نشان می دهد ایرانیان مهاجر در آمریکا جزو بهترین کارآفرینان هستند و درآمد آنها در آمریکا بیشتر از درآمدها متوسط آمریکایی های بومی می‌باشد.

بعلاوه اینکه مهاجران ایرانی در آمریکا جزء باسوادترین اقلیت به شمار می رود.

بر اساس گزارش صندوق بین المللی پول ایران ازنظر مهاجرت در بین 91 کشور در حال توسعه جهان رتبه نخست دارد بنحوی که سالیانه 150000 الی 180000 تحصیل کرده از ایران خارج شده اند.

طی سال 79 بطور متوسط 15 نفر با درجه کارشناسی ارشد 3/2 با درجه دکترا 5671 نفر با درجه لیسانس جلای وطن کرده اند.

از تعداد دانشجویانی که برای ادامه تحصیل در سالهای 64 تا 71 خارج رفته‌اند 12% هنوز به کشور بازنگشته اند.

از سال 65 تا 77 تعداد 151 نفر عضو هیئت علمی دانشگاه‌های کشور از کشور خارج شده اند و بازنگشته اند.

بیش از 80% برگزیدگان المپیادهای علمی سالهای اخیر جذب دانشگاههای خارج شده اند.

ایرانیانی که درخارج از کشور صاحب کرسی اند با درجه پروفسوری 400 نفر می باشد.

روش جمع آوری و گردآوری اطلاعات : _ سایت خبری دریچه _ سایت خبرنگار _ اولین هم اندیشی سیاست علم و تکنولوژی در کشور (دکتر جلال حجازی) نتیجه گیری : در این برهه از زمان آنچه بیش از هرچیز اهمیت پیدا می کند وجود متخصصان در زمینه های متعدد اقتصادی اجتماعی فرهنگی و ایدئولوژیکی است.

چرا که اکنون ایران در مراحل اجرای برنامه توسعه اقتصادی اجتماعی فرهنگی خود متوجه کمبودهای نیروی متخصص شده است و مسئله فرار مغزها را بطور جدی دنبال می کند.

اگرچه دفتر جذب تسهیلات و امکاناتی را برای بازگرداندن افراد متخصص به میهن طرح ریزی کرده اما اولا اعطای امتیازهای ویژه به متخصصان خارج از کشور موجب نارضایتی متخصصین داخلی می شود که ضررش کمتر از فرار مغزها نیست.

ثانیاً چنین برنامه ای در بطن خود دارای نشانه های تبعیض است.

ثالثاً اگر این برنامه برای بازگرداندن متخصصین کارآیی داشت تا بحال بخش وسیعی از آنان به ایران باز می‌گشتند در حالی که واقعیت غیر از این است.

واقعیت این است که عوامل و انگیزه هایی که متخصصان را بعد از انقلاب اسلامی به خارج گسیل داشته تنها عوامل و انگیزه های مادی یا شغلی نبوده بلکه عوامل دیگری نظیر عوامل اجتماعی سیاسی ایدئولوژیک و فرهنگی نیز بوده که در برنامه جذب نسبت به این عوامل توجه لازم مبذول نشده است.

لذا ابتدا بایستی اطلاعات و آمار قابل اطمینانی درباره تخصص های مورد نیاز در بخش‌ها و زمینه‌های مختلف و نیز متخصصان موجود و مشغول به کار با تفکیک تخصص ها و مهارت ها جمع آوری و طبقه بندی شود.

آنگاه با دیدی روشن و با توجه به رابطه متعادل عرضه و تقاضای نیروی انسانی جزئیات برنامه جذب را طراحی کرد و زمانی که دولت موفق به جذب و حفظ متخصصان داخلی نشود و تا زمانی که هر یک از متخصصان در زمینه تخصصی خود مشغول به کار نشوند جذب متخصصان خارج از کشور کار چندان آسانی نخواهد بود.

پیشنهادات محقق : باید توجه داشته باشیم که مغز را به زور در داخل نمی توان نگهداشت چه دوبی چه استرالیا، چه کاندا وچه تهران و ...

بلکه شرایطی بوجود می آید که مغز فراری داده می شود و یا مجبور به فرار می شود.

برای اینکه یک محقق و به اصطلاح مغز متفکر ماندگار شود : 1_ باید بدانیم که محقق و پژوهش اگر می خواهد از حداقل منابع و امکانات کشورهای اروپایی و آمریکایی در داخل برخوردار شود بنابراین تهیه امکانات و منابع لازم و ضروری است.

2_ یکی از مشکلات مهم نخبگان امکانات رفاهی و اقتصادی است.

باید این دغدغه و مشکل را با حداکثر توان از بین ببریم.

3_ کم بودن ارتباط علمی ایران با سایر کشورها از دلایل فرار مغزها می باشد که ما باید با برپایی سمینارها و ایجاد مراکز مشترک علمی و ..

این عدم ارتباط را باید از میان برداریم.

4_ در بحث فرار مغزها باید بدور از شعارزدگی وضعیت سیاسی کشور مبدا و کشور مقصد را مقایسه کنیم یعنی بفهمیم که چه شرایطی را کشور مقصد فراهم آورده است که چنان جذاب شده که عده ای مجبورند از زادگاه خود به آنجا بروند و ثانیا ما خود چه وضعیتی را بوجود آورده و دامن زده ایم و باید بدانیم که مغزها فرار نمی‌کنند بلکه فراری می شوند مغزی که کار تحقیقاتی می کند آرامش امنیت و اطمینان می خواهد که ما نتوانسته ایم این شرایط را فراهم کنیم.

5_ نظام سیاسی ما باید همه نخبگان و محققان را به طور یکسان و البته با توجه به نیازها بها بدهد در صورتی که در حال حاضر بیشتر شبه نخبگان بها می دهد (کسانی که به لحاظ وابستگی سیاسی به نظام کشور در دو دهه گذشته توانستند با استفاده از رانت های تحصیلی در ایران و خارج از کشور ادامه تحصیل داده و مدرک بالای دانشگاهی دریافت و امروز در مناسب سیاسی واجتماعی گمارده شوند.

6_ ایجاد شرایط مناسب سیاسی و اجتماعی 7_ باید بدانیم که فرار مغزها در حال حاضر به صورت یک مسئله جهانی مورد توجه است.

حتی آمریکایی ها هم از فرار مغزها در امان نیستند ولی کشورهایی در این زمینه موفقند که در کنار حفظ نیروی متخصص خود به فکر جذب نیروهای متخصص دیگر کشورها هستند.

بنابراین تحقیق تفکر جدا از اینکه یک توطئه سیاسی باشد یک فعالیت اقتصادی و سودآور تلقی می شود.

پس چرا ما به فکر جذب نخبگان دیگر کشورها نمی‌افتیم.

برای پاسخ به این سؤال مجبوریم به سیاستهای داخلی خودمان فکر کنیم (مثلا گزارش بدهیم) پس از اعلام پذیرش بدون کنکور دانشجویان محجبه فرانسوی ترکیه ای و ...

چند نفر به ما مراجعه کرده اند.

به طور کلی عوامل فرار مغزها از بخشهای زیربنایی و تولیدی به دو دسته اصلی عوامل درونی (ساختار و تشکیلات دولتی) و عوامل خارجی (در سطح جهانی) قابل تقسیم است.

دولت باید برای جذب و نگهداری نیروی متخصص اصولی را همانند احتیاجات مادی مدیران تعلق خاطر درک ارزش وجودی، استقلال اداری، عدالت در محیط و ...

را در برنامه ریزی خود مورد توجه قرار دهد.

عنوانصفحهمقدمه بیان مسئله فرضیه های تحقیق ضرورت واهمیت توجه به فرار مغزها پدیده مهاجرت متخصصان مهاجرت متخصصان ایرانی پس از انقلاب اسلامی متغیرهای مستقل و وابسته جامعه و نمونه آماری روش جمع آوری و گردآوری اطلاعات (منابع) نتیجه گیری پیشنهادات محقق2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 14