آیندهنگاری بر آمده از نیاز «آمادگی برای آینده»؛ یعنی به کار بردن منابع به بهترین وجه ممکن برای دستیابی به مزیت «رقابتی» «بهبود کیفیت زندگی» و «توسعه پایدار» میباشد . استفاده روزافزون از این ابزار در سالهای اخیر موجب آن شده است که ملاحظات محوری و پایهای در مفهوم فعلی آیندهنگاری در اروپا تغییر یابد.یکی از این تغییرات حرکت از آیندهنگاری ملی به آیندهنگاری منطقهای است. در آیندهنگاری منطقهای تفاوتهایی با آیندهنگاری ملی مشاهده میشود، از جمله در افق زمانی و روش مورد استفاده. از سویی دیگر رابطه میان آیندهنگاری منطقهای با آیندهنگاری ملی آن کشور میتواند به صورتهای متفاوتی ایجاد شود. در این مقاله آیندهنگاری منطقهای معرفی گشته و تفاوتهایی از آن با آیندهنگاری ملی ذکر میگردد و پس از آن رابطه میان آیندهنگاری منطقهای با آیندهنگاری ملی آورده میشود.
مقدمه
اقتضائات و شرایط هر زمانهای ما را مجبور به بازنگری در مفاهیم ،پیشفرضها و روشهای قبلی خود میسازد، تفاوتهای دنیای امروزی با جهان گذشته را میتوان حداقل در 4 مولفه ذیلنگریست، 4 مولفهای که از دید بسیاری از خبرگان آیندهنگاری، همچون مارتین، 4 پیشران اصلی اقبال و توجه به آیندهنگاری بودهاند و عبارتند از [1] :
1- افزایش رقابت [5]
2- افزایش محدودیتها[6] بر هزینه بخش عمومی
3- افزایش پیچیدگی[7]
4- افزایش اهمیت توانش[8] علم و تکنولوژی
در ادبیات آیندهنگاری به واسطه آنکه این 4 پیشران، همگی با حرف c آغاز میشوند، با نام c4 نیز شناخته میشوند. دیگر نکته قابل تامل در خصوص c4 آن است که تمامی این محرکها و سایقها الزاما محدود به یک منطقه جغرافیایی خاص نمیشوند و تمامی این موارد به همان اندازهای که برای یک کشور مطرح است برای یک منطقه ایالتی یا استانی و به همان اندازه برای یک منطقه فراملی نیز چالش برانگیز است. از اینرو آیندهنگاری به عنوان یک ابزار بالقوه توانمند برای سیاست گذاری میتواند در هر یک از مناطق فوقالذکر مورد استفاده قرار گیرد . مناطق زیر ملی (ایالت و استانها) نیز سعی در استفاده از این ابزار توانمند گرفتند.
آیندهنگاری برحسب محدوده جغرافیایی مورد پوشش، به 3 صورت ذیل قابل مشاهده است .[2]
1- در سطح منطقه ای:[9] در این سطح دولتهای محلی به انجام فعالیت آیندهنگاری در محدوده خود میپردازند. این نوع از آیندهنگاری در اروپا به صورت وسیعی مورد استفاده قرار میگیرد. اتحادیه اروپا نیز از برنامههای آیندهنگاری منطقهای پشتیبانیهای ویژهای نموده و برنامههای متنوعی جهت گسترش آن انجام داده است. برنامههای لیون فرانسه[10] ،شمال شرق انگلستان[11] و کاتالونیای[12] اسپانیا از جمله برنامههای آیندهنگاری منطقهای میباشد.
2- در سطح ملی[13] : برنامههای آیندهنگاری ملی قدیمی ترین و شناخته شده ترین برنامههای آیندهنگاری است .
3- در سطح بین المللی[14]: آیندهنگاریهای زیادی نیز در سطح بین المللی انجام گرفته است. اتحادیه اروپا آیندهنگاریهایی را درخصوص بیوتکنولوژی و سنسور در سطح بین المللی انجام داده است. گاهی این فعالیتها در سطح همکاری دو یا چند کشور انجام گرفته است. به عنوان مثال برنامه مینی دلفی[15] برنامهای بود که به صورت مشترک میان آلمان و ژاپن انجام گرفته است. گاهی از مواقع نیز برنامه ایی در سطح سازمانها و اتحادیههای بینالمللی انجام میگیرد. آیندهنگاریهایی که در سازمان همکاریهای اقتصادی آسیا و اقیانوسیه اپک[16] درخصوص وضعیت آب انجام گرفته، از جمله این فعالیتها است.