مقدمه :
پس مراحل تعیین و بیان مساله ،تدوین واجرای خط مشی عمومی به مرحله ارزیابی در فرایند خط مشی گذاری میرسیم .ارزیابی یکی از مراحل مهم خط مشی گذاری است به همین دلیل مدیران بخش عمومی به طور فزاینده ای برای توجیه برنامه های کنونی،براورد هزینه هاو منافع وپیشنهاد تغییرات ضروری به ارزیابی خط مشی ها متوسل می شوند.
تا چندی قبل ارزیابی جدی از خط مشی به عمل نیامده واخیرا در میان محققان وخط مشی گذاران علاقه وتمایل بیشتری در قبال این مقطع از فرایند خط مشی گذاری درحال شکل گیری است .
همواره زمانی می توان درخصوص اجرای یک برنامه وموفقیت یا شکست آن اضهار نظر نمود که اطلاع دقیق ازپایان کارداشته باشیم وبهترین گزینه برای این کار بررسی وارزیابی بازخورد هربرنامه می باشد .وبرای ادامه دادن برنامه در آینده میتوان از اطلاعات بدست آمده از بازخورد آن استفاده کرد.
درواقع ارزیابی بررسی وملحوظ داشتن بازخورد برای ادامه برنامه حیاتی میباشد .بعداز اجرای هربرنامه می بایست نتایج عمومی آن را در عمل مورد ارزیابی قرار دهیم تا اطمینان یابیم که اهداف ورسالتهای تصمیم مورد نظر تحقق یافته است .ارزیابی اگر بدرستی انجام گیرد به بهبود وشناخت صحیح برنامه در آینده منجر خواهد شد.
معمولا ارزشیابی خط مشی فرایندی است که در آن مشخص می شود یک خط مشی در عمل از چه ابزارهایی استفاده کرده ودرصدد تحقق چه اهدافی است .
تعاریف:
برای درک بهتر مسئله بر آن شدیم که تعاریفی هرچند مختصر از خط مشی وارزیابی آن ارائه دهیم.
دیوید ناشمیاس چهره برجسته دررشته خط مشی گذاری ارزیابی خط مشی را چنین تعریف می کند :
بررسی عینی، منظم وتجربی آثار جاری خط مشی ها وبرنامه های عمومی بر گروههای هدف تا آنجا که به اهداف منظور نظر مربوط می شود.( مایکل هوالت – 1380-270)
در این تعریف به وضوح بیان شده است که آثار یک خط مشی،برای حصول به اهداف آن باید به شیوه ای عینی ،منظم وتجربی مورد بررسی قرار گیرد .
تعریف پیچیده تری از ارزیابی خط مشی بدین صورت بیان میشود :
ارزیابی خط مشی ، سنجش اثر بخش کلی یک برنامه ملی در برآوردن اهدافش یا سنجش اثر بخشی نسبی دو برنامه یا بیشتر در برآوردن اهداف مشترک می باشد .
تحقیق وپژوهش پیرامون ارزیابی خط مشی ،بررسی عینی ، سیستماتیک وتجربی تاثیرات مداوم خط مشی ها وبرنامه های عمومی که مقصود نهایی آنها در قالب اهداف است می باشد.(حسن گیوریان- 1380- 241)
خط مشی عمومی را می توان برون داد یک فرایند چندگانه متشکل از افرادی که در گروههای کوچک ودر چهار چوب سازمانهای رسمی با یکدیگر مراوده دارند ،دانست .
تمام سازمانهایی که در سیسنم متشکل از نهادها ،قوانین واقدامات سیاسی جای گرفته اند در معرض نفوذهای اجتماعی وفرهنگی قراردارند .(آون هیوز -1380-172)
ارزیابی چیست:
به نظر یکی از صاحبنظران توجه به ارزیابی برای تعیین اعتبار وشایستگی برنامه ها و خطمشی های عمومی اینست که : برنامه ها چه نقشی در حل مسائل ومشکلات عمومی داشته و جهت گیری آنها چگونه بوده است؟
ارزیابی صرف نظر ازاینکه در چه سطحی صورت می گیرد مستلزم اینست که شامل یک رشته از فعالیتهای مشخص باشد.
اولین مساله این است که تعیین کنیم چه چیزی باید مورد ارزیابی قرار گیرد.
برنامه مورد
ارزیابی ممکن است روشن وبدیهی باشد .
مثلا تعیین اینکه ،برنامه ها یاخط مشی های سازمان مسکن به گسترش واحدهای مسکونی منجر میشود یانه ؟
دوم اینکه معیارها واندازه گیری برای جمع آوری اطلاعات راجع به ارزیابی میتواند دریک طیف از اطلاعات کاملا کمی تا کاملا کیفی قرار گیرند.
مساله سوم تجزیه وتحلیل اطلاعاتی است که میتوان به آن دسترسی داشت به نحوی که از اثربخشی برنامه یا خط مشی مورد نظر یک جمع بندی معتبرارائه کند.
دراینجا هم ممکن است فرد اختلاف زیادی رادر روشهای ارزیابی ازفنون کمی برای تجزیه وتحلیل مقایسه ای هزینه ومنفعت وروشهای تجربی مشاهده کند.
انگیزه ومعیار برای اندازه گیری :
ارزیابی ها تلاش جدی وقابل توجهی هستند که اهمیت برنامه را در قبال "چه کسی،چه چیزی،کی وچگونه" نشان می دهند .از آنجا که سیستمهای اداری وسازمانها به کفایت عملیات وتلاشهای خود بیش از حداعتماد دارند،ارزیابی ها یی راکه نشانگر نقص وناتوانی برنامه های انان در رسیدن به اهداف است،تحمل نمی کنند.
ارزیابی ها تلاش جدی وقابل توجهی هستند که اهمیت برنامه را در قبال "چه کسی،چه چیزی،کی وچگونه" نشان می دهند .از آنجا که سیستمهای اداری وسازمانها به کفایت عملیات وتلاشهای خود بیش از حداعتماد دارند،ارزیابی ها یی راکه نشانگر نقص وناتوانی برنامه های انان در رسیدن به اهداف است،تحمل نمی کنند.
در پاره ای موارد انجام ارزیابی برای توجیه فعالیتهای سازمان صورت میگیرد.ارزیابی دراین مفهوم به عنوان ابزاری برای حمایت از خط مشی ها تلقی می شود وارزیابان، آن بخش از خط مشی را که قادر به توجیه آن نیستند مورد تاکید قرار نمی دهند.در این قبیل موارد فرایند نظارت یا تایید مجددبرنامه ،یک روند توجیه برنامه یا خط مشی می باشد.
شواهد وقرائن درسازمانها گویای آنست که این وقایع درارزیابی های رسمی وغیررسمی فراوان بوجودمی آیند .نمایندگان وقانونگذاران یا مدارک را می پذیرند وپشتیبانی خود را ازبرنامه ای که به آن اطمینان دارند ابراز می کنند یا با ارائه وانجام ارزیابی مستقل به مخالفت برمی خیزند وزمینه را برای انجام ارزیابی قوه مقننه ، دیوان محاسبات ویا کارکنان پژوهشی خود فراهم می نمایند.
البته این بدان معنی نیست که امکان ندارد ارزیابی به انتقادات شدید وتحولات عمیق وگسترده نینجامد تمامی برنامه ها وخط مشی ها حتی بوسیله کسانیکه آنها را تنظیم وتدوین می نمایند توجیه شدنی نیستند،در اینصورت ارزیابی نباید بصورت ابزار توجیه کننده در نظر گرفته شود، بلکه باید برای اصلاح برنامه ها از آن استفاده شود.
یکی ازموارد اصلی در ارزیابی تعیین ضوابط وشاخص اندازه گیری آن مربوط میشود.
قبل از اینکه شخصی محاسن یک برنامه را قضاوت کند ،باید مبنایی برای این کار ایجاد شود.
آن مبنا یا معیار چیست؟
واینکه آیا تمامی کسانیکه در فرایند خط مشی گذاری مشارکت دارند با چنین ارزیابی یا مطالعات منظم موافقت می کنند، سئوال دیگری است که مطرح می باشد.
البته اینها سئوالات اساسی است که جواب به آنها قدرت ورسالت هر ارزیابی ویژه را معین می سازد.
خط مشی ها، معیارهای ساده وموثری به شمار می آیند وبرای اندازه گیری وارزیابی ، میزان اجرای برنامه ها یا رسیدن یا نرسیدن سازمان به اهداف ازقبل تعیین شده ،نشانه ای ازتوفیق یاعدم توفیق سازمان است.
چرخه ارزیابی خط مشی: ( ( Policy Evaluation Cycle ارزیابی خط مشی عمومی به صورت یک مقطع مستقل انجام نمی گیرد،بلکه در قا لب یک فرایند ،چندین فعالیت را در برمی گیرد.
هدف اصلی ارزیابی ، قضاوت در مورد خط مشی ها یا برنامه هایی است که برای پاسخگویی به مشکلات عمومی طراحی وتدوین شده اند تا آنکه مشخص شود آیا خط مشی ها وبرنامه های مبتنی برآنهاتوانسته است به تمامی مقاصد از قبل تعیین شده که ادعای خط مشی گذاران بوده است برسد،واگر نتیجه منفی است علل وعوامل عدم موفقیت خط مشی ها دراجرا بررسی شوند ودر راستای نیل به اهداف مورد نظر ، تغییرات واصلاحات لازم انجام پذیرد.
بازده مشخص ارزیابی ممکن است به اشکا ل مختلفی ظاهر شود که ذیلا به آنها اشاره میشود.
الف- در یک حالت ایده آل ارزیابی نشان دهنده آن است که برنامه ها مطابق اهداف پیش بینی شده پیشرفت کرده واجرای آنها باید همچنان ادامه یابد.
ب- درحالت بعدی ممکن است ارزیابی نشان دهد که در اجرای خط مشی کمبود ها وتنگناهایی وجود داشته واین مشکلات موجب عدم اجرای برنامه ها گردیده است.
در چنین حالتی باید اصلاحاتی در شیوه های اجرایی صورت گیرد وبرنامه ها با این اصلاحات مجددا مورد ارزیابی قرار گیرند.
ج- در این حالت خط مشی از جهت محتوی ،مشکلاتی را نشان میدهد و خط مشی گذاران باید در ان تجدید نظر کرده وشکل جدید را به صورت قانونی درآورند.
د – ارزیابی خط مشی ها ممکن است نشان دهنده آن باشد که مشکل بدرستی شناسایی نشده وباید تعریف مجددی از آن بعمل آید وبراساس تعریف جدید راه حل های تازه ای تنظیم و ارائه گردند .هـ - در آخرین حالت ممکن است ارزیابی ،مساله جدیدی را مطرح سازد ودستور کار جدید برای خط مشی گذاراران ایجاد شود.
درتمامی این حالات چرخه های مختلفی از خط مشی بوجود می آید که اصطلاحا به آنها چرخه های ارزیابی گفته می شود.
انواع ارزیابی خط مشی: ارزیابی های خط مشی را بطور کلی میتوان تحت سه مقوله عام یعنی ارزیابی اداری- به کارآمدی توجه دارد.
ارزیابی قضایی – به روکش قانونی داشتن توجه دارد.
ارزیابی سیاسی – به مشروعیت عمومی توجه دارد.
این سه نوع ارزیابی ازنظر شیوه، عوامل وآثار با یکدیگر متفاوت هستند.
- ارزیابی اداری (عملکرد مدیریت ونظامهای بودجه بندی) : که توسط ناظران مالی،قانونی وسیاسی وابسته به وزارتخانه های دولتی ،سازمانهای اجرایی تخصصی و...
انجام می شود .
در این ارزیابی چگونگی ارائه خدمات به مشتریان وارباب رجوعان مد نظر می باشد وآنچه بیش از سایر جنبه ها مهم میباشد "کارایی خدمات" است.
یعنی آیا منابع مادی وانسانی به صورت مناسب وبه دور از اتلاف ودر فرایند انجام امور بکار گرفته می شود؟
آیا خط مشی ها به اهداف از پیش تعیین شده با کارایی لازم رسیده اند؟
وآیا با همین منابع می توان بازده برنامه ها راافزایش داد؟
ارزیابی اداری مستلزم جمع آوری اطلاعات دقیق ازبازده وعملکرد برنامه وتطبیق آنها با استانداردهای ازپیش تعیین شده برای رسیدن به کارایی مطلوب می باشد.
ارزیابی اداری دارای تقسیم بندی هایی به شرح ذیل است: الف- ارزیابی تلاش: در این ارزیابی میزان درون داده های برنامه مورد سنجش قرار می گیرد بدین منظور که مشخص شود ، دولتها برای دستیابی به اهداف خود تا چه حد تلاش کرده اند.
البته این نوع ارزیابی مبنایی برای ارزیابی های بعدی همچون کارایی قرار می گیرد.
ب- ارزیابی عملکرد : در این ارزیابی ، برون داده های برنامه مورد سنجش قرار می گیرند.
تعداد فارغ التحصیلان دانشگاهها ، تعداد پارکهای ساخته شده وتعداد کارگران آموزش داده شده، مثالهایی از برون داد هستند.
پ- ارزیابی کارایی : ارزیابی تلاش وعملکرد ، اساس وسنگ بنای این نوع ارزیابی هستند.
در ارزیابی کارایی میزان هزینه های یک برنامه مورد سنجش قرار می گیرد ودر این راستا میزان توانایی دستگاههای اجرایی در کاهش اتلاف منابع یا افزایش بازده با سطح منابع ثابت به محک آزمایش زده میشود.
ت- ارزیابی فرایند : در این نوع ارزیابی ،روشها، فرایندها وعناصر وابسته به انجام برنامه ها مورد بررسی قرار می گیرند .
هدف این نوع ارزیابی ، اصلاح، بهبود وساده سازی فرایندهای اجرایی در رسیدن به اهداف برنامه ها وخط مشی است.
- ارزیابی قضایی: این نوع ارزیابی ،به بودجه ،کارایی وامثالهم توجه ای ندارد،اما به جنبه های قانونی که برنامه های دولتی به مدد آنها به اجرا در می آیند ،توجه ای اکید ومحکم دارد .این ارزیابی توسط دستگاههاو نیروهای قضایی صورت می گیرد.
یکی از مهم ترین اهداف آن بازبینی عملکرد واقدامات دولت در ارتباط با همسو بودن با قانون اساسی وسایر قوانین حاکم بر جامعه است.
دراین نوع ارزیابی از دستگاههای قضایی انتظار می رود، عملکرد برنامه وخط مشی ها در ارتباط با حقوق شهروندان مورد بررسی وتحلیل قرار داده تا حقی از حقوق مسلم مردم ، سلب نشود.
در واقع در اینجا تجزیه وتحلیل وبازبینی برنامه ها وخط مشی پیرامون رعایت اصول حقوق طبیعی وعدالت نسبت به آحاد مردم می باشد.
ارزیابی سیاسی: در این نوع ارزیابی ،خط مشی ها و برنامه های دولتی می تواند توسط همه افراد ،با هر نفع سیاسی صورت گیرد .این نوع ارزیابی برخلاف ارزیابی های اداری وقضایی ، از نظر فنی پیچیدگی زیادی با خود به همراه ندارد.بطور مثال زمانیکه مودیان مالیاتی تمایلی به پرداخت به موقع وبارغبت مالیات ندارند،در واقع به نوعی درارزیابی سیاسی خود به برنامه های مالیاتی ، امتیازی پایین داده اند.
مشارکت در انتخابات مختلف به نحوی انجام ارزیابی سیاسی توسط مردم ، نسبت به برنامه های دولت وگروههای مختلف است .
اگر حزبی در انتخابات رای لازم را نمی آورد ، آن نشاندهنده رای منفی مردم نسبت به برنامه های حزب مورد نظر در زمان قدرت آنها می باشد.
برگزاری همه پرسی برای قبول یا رد خط مشی توسط مردم نیز درهمین چهارچوب قرار می گیرد.
روشهای ارزیابی عمومی(دولتی) : الف- روشهای معمولی: اغلب دستگاههای دولتی اقدام به تلاشهایی برای سنجش اثربخشی برنامه هایشان می کنند.
این بررسی ها یا بازنگری ها معمولا به صورت یکی از اشکال زیر صورت می گیرد.
دریافت گزارشات بازدید از محل استفاده از معیارهای برنامه مقایسه با استانداردهای حرفه ای ارزیابی شکایات مردمی دریافت گزارشهای مستمر: این روش متداول ترین نوع بازنگری برنامه است .
گزارشات مکتوب دردوره های مشخص ،به طور پیوسته توسط مجریان برنامه ارائه میگردد.اما متاسفانه برای ارزیابی ،گزارشات مدیران اجرایی خیلی ابراز عینی ودقیقی محسوب نمی شوند.
زیرا آنها غالبا سود مندی های برنامه را بزرگ جلوه گر می کنند وهزینه های مربوط به آن را تا حداقل کاهش میدهند .
بازدید از محل : در این روش مدیرا ن دولتی یا مشاوران امین آنها می توانند از بخشهای مورد نظربازدید ونتایج برنامه ها را از نزدیک مشاهده وارزیابی کنند.
گروههای بازدید کننده می توانند اطلاعات موثری در خصوص مدیریت برنامه و حتی در پاره ای اوقات میزان رضایت گروههای هدف از خدمات را به دست آورند.
استفاده از معیارههای برنامه :در این روش کارایی واثر بخشی برنامه ها با معیارهایی که از قبل تعیین شده ،مقایسه می شود.
این معیارها می توانند همانند یک میزان وترازو،موفقیت برنامه ها را مشخص کنند .
اطلاعاتی که توسط دستگاههای دولتی توسعه یافته است ،بطور کلی معیارهای برون داد خط مشی را پوشش می دهد.
مقایسه با استانداردهای حرفه ای: این استانداردها معمولا به عنوان سطح مطلوبی از برون داد در نظر گرفته می شوند.
به عنوان مثال ،تعداد سرانه دانش اموزان به معلم ،تعداد اتوبوسهای عمومی داخل شهری به ازای هر1000نفر.
ارزیابی شکایات مردم : البته همه افراد به ارائه شکایات یا اخطارها در خصوص برنامه های دولتی ،اقدام نمی کنند .از طرف دیگر انتقادات از برنامه های دولت ،حالت خود انتخابی داشته وبندرت نمایانگر آرا عمومی یا حتی گروههای هدف برنامه های دولت می باشد.
ب -روشهای سیستماتیک: روشهای معمولی بطور دقیق نمی توانند سنجش هزینه ها در برابر سودمندی ها را مد نظر قرار دهند بنابراین اگر بخواهیم ارزیابی برنامه را به روشی سیستماتیک ومناسب توسعه دهیم ، بهتر آنست که در کنار روشهای قبلی ،روشهای دیگری که از نظر خواهد گذشت در دستور عمل قرار دهیم .
در واقع روش سیستماتیک ارزیابی بدنبال سنجش تغییرات واقعی است .
ارزیابی سیستماتیک برنامه ، شامل مقایسه هایی است که برای نشان دادن تغییراتی که ممکن است به دنبال برنامه ای بوجود آید، طراحی شده است .
پاره ای ازروشهای ارزیابی که بدنبال سنجش تغییرات هستند َ، ذیلا ازنظر می گذرد مقایسه قبل وبعد ازبرنامه مقایسه توسط خط روند مقایسه افرادی که در برنامه شرکت دارند با سایر افراد مقایسه گروههای آزمایشی وکنترل،قبل وبعد از اجرای برنامه مقایسه های قبل وبعد از برنامه : طرحهای پژوهشی متداول در ارزیابی برنامه ها به خط مشی ها وجود دارد ، یکی از مشهورترین ورایج ترین آنها مطالعه ومقایسه نتایج قبل وبعد از برنامه است.
مقایسه توسط خط روند :یک براورد وپیش بینی مناسب ، استفاده از خطوط روندهای گذشته است.در این روش میتوان پس از اجرای برنامه، آنچه واقعا اتفاق افتاده را با روند های گذشته مورد مقایسه قرار داد.
تفاوت موجود بین اجرای برنامه جدید وحرکت بر اساس روندهای گذشته، نشاندهنده تاثیرات برنامه است.
3 - مقایسه افرادی که در برنامه شرکت دارند با سایر افراد : از دیگر طرحهای متداول ارزیابی برنامه ، مقایسه افرادی است که در برنامه ها شرکت داشته اند با افرادی که درآن برنامه ها شرکت نداشته اند ،یا مقایسه شهرها یا مناطقی که برنامه در مورد آنها اعمال شده با مناطقی که برنامه برای آنها اعمال نشده است.
4- مقایسه گروههای آزمایش وکنترل، قبل وبعد از اجرای برنامه: این نوع طرح تحقیق شامل انتخاب یا دقت گروههای کنترل وآزمایش است.
در این روش برنامه یا خط مشی بر روی گروههای آزمایش اعمال میشود وسپس تغییرات حاصل از اجرای برنامه در گروههای آزمایش، با تغییرات بوجود آمده در گروههای کنترل مقایسه میشود پژوهشهای تجربی وآزمایشی خط مشی ها: بسیاری از تحلیل گران خط مشی بیان می کنند که آزمایشهای تجربی خط مشی ، بهترین فرصت را برای تشخیص تاثیرات خط مشی های عمومی فراهم می کند .
همانطور که بیان شد ، در این پژوهشها ی تجربی تاکید زیادی بر انتخاب مناسب گروههای کنترل وآزمایش ، بکارگیری خط مشی بر روی گروه آزمایش ومقایسه دقیق اختلافات نتایج میان گروههای آزمایش وکنترل می شود .
اما پژوهشهای تجربی با مشکلات وچالشهایی به قرار زیر روبرو هستند 1- تعصب بسوی نتایج مثبت : معمولا دولتهابودجه اینگونه پژوهشها را فراهم وتامین می کنند تا از برنامه های اصلاحی آنها حمایت صورت گیرد .
زمانی که نتایج تحقیقات روندی مثبت را نشان دهند، موجبات تحسین پژوهشگران وافراد اجرایی از سوی مقامات ارشد فراهم می شود واین امر سوءگیری آشکار وپنهانی رادر اینگونه طرحها نشان میدهد .
دولتمردان ارشد ازبرنامه ها وخط مشی های اصلاحی خود انتظار نتایج مثبت دارند ، زمانی که بنظر برسد که اصلاحات حاصل شده ، نتایج تحقیق فورا مورد پذیرش وبه تبع چاپ ونشر می رسد ، اما زمانی که نتایج مورد نظر به بار نیاید ،آنها تمایل به مرور مجدد ،ضبط ونگهداری داده ها، طراحی مجدد تحقیق وارزیابی نتایج را دارند .
زیرا آنها معتقدند که حتما اشتباهی صورت گرفته است .
اغوا برای سرهم بندی کردن اطلاعات ،تفسیر دوباره نتایج ،مشورت با محققین پژوهشها وغیره کارهایی است که آنها برای تعویض جهت پژوهشها انجام میدهند.
2- اثر (خطای) هاثورن : مردم زمانی که میدانند تحت نظر می باشند ، رفتار متفاوتی از خود نشان می دهند .
بعنوان مثال دانش آموزان یا دانشجویان ، زمانی که چیزی جدید ومتفاوت در جریان عادی کلاس وارد می گردد ، بطور خودکار سطح عملکرد خودرا افزایش میدهند .
اثر هاثورن ممکن است موفقیت برنامه را از آنچه شایسته است ، بیشتر واغراق آمیز تر نشان بدهد .
این اصطلاح وکلمه از مطالعاتی که در کارخانه هاثورن ، متعلق به شرکت وسترن الکتریک در شهر شیکاگو انجام شد ،به عاریت گرفته شده است.
مشکل تعمیم پذیری پژوهش: مشکل دیگر در اینگونه پژوهشهای خط مشی ، میزان تعمیم پذیری آنهاست آزمایشات کوچک ممکن است در مرحله اجرا در وسعت وسیع جامعه ، با اختلافات چشم گیری روبرو شود.
مسائل اخلاقی وقانونی: استراتژیهای پژوهشهای تجربی ممکن است با مشکلات اخلاقی وقانونی مواجه شوند .
آیا پژوهشگران دولت حق مسدود کردن خدمات عمومی رااز افرادی که بعنوان گروه کنترل در پژوهش هستند را دارند ؟
در عرصه پزشکی ، جایی که خوداری کردن از معالجه و خدمات پزشکی ممکن است منجر به مرگ یا آسیبی جدی گردد ، مشکل واضح تراست اما شاید این موضوع در رشته های علوم اجتماعی به این شدت مورد لحاظ قرار نگرفته است .
تفسیرهای سیاسی از نتایج: بالا خره ما باید از این امر آگاهی داشته باشیم که محیط سیاسی به پژوهشهای خط مشی شکل میدهد.
نظام سیاسی ،اولویت مطالعات خط مشی پژوهشگران وهمکاران آنها را تعیین کرده وبر فعالیت آ نها نظارت دارد.
همچنین سیاست مداران ممکن است نتایج ودستاوردهای پژوهشی خط مشی را متاثر کنند وآنها را به شکلی سیاسی مورد تفسیر واستفاده قرار دهند .
بطور مثال سیاستمداران حاکم ( فعلی ) ممکن است نتایج مثبت خط مشی ها را حاصل بر نامه های خود بدانند ودستاوردهای منفی ونابسامان را حاصل یادگار برنامه ها وعملکردهای اشتباه صاحب منصبان گذشته ، قلمداد کنند .
یا ممکن است آنها نتایج پژوهشهای خط مشی را بصورت منتخب به سمع ونظر رسانه های جمعی برسانند.
علیرغم مشکلاتی که از نظر گذشت ، اما مزایای مربوط به پژوهشهای تجربی وآزمایش بسیار قابل توجه وحائز اهمیت است ،زیرا برای جامعه مشکل است که خود را درگیر برنامه ها وخط مشی هایی ( همچون آموزش وپرورش ، توسعه رفاه ، تامین مسکن ارزان قیمت برای جوانان وخانواده های کم درامد ، توسعه حمل ونقل وبهداشت ) نماید که اعتقاد راسخی به آنها ندارند .
« یکی از مسیرهای مطمئن برای کسب اعتقاد واعتماد به خط مشی ها ، توسعه پژوهشهای تجربی است .
» علل شکست ارزیابی برنامه ها وخط مشی ها: دولتها سعی دارند به بهترین شکل ممکن خط مشی ها وبرنامه های خود را ارزیابی کنند.
اما همیشه در این راه با توفیق لازم روبرو نیستند ومسائل ومشکلاتی ،ارزیابی های آنها رابا ناکامی مواجه می سازد .
در ذیل به پاره ای از این مشکلات اشاره می شود.
الف – اولین مساله پیش روی هر فردی که می خواهد یک برنامه عمومی رامورد ارزیابی قرار دهد ،تعیین اهداف برنامه است .
دولتها اغلب برای ارضای گروههای مختلف اهداف ناسازگاری را در اجتماع دنبال می کنند وهمین امر سنجش اثربخشی برنامه ها را با مشکل مواجه می سازد .وقتی که پیرامون اهداف برنامه های عمومی توافق کمی وجود دارد ،مطالعات مربوط به ارزیابی می تواند آبستن تعارض های سیاسی بسیاری باشد.
ب- بسیاری از برنامه ها وخط مشی ها دارای ارزش نمادین عمیقی هستند .
آنها به طور واقعی شرایط گروههای هدف راتغییر نمی دهند ،اما چون وانمود می کنند که دولت "مراقب "آنهاست این مساله باعث می شود تادر ارزیابی ،خط مشی به طور غیر واقعی موفق جلوه کند.
ج- دستگاههای دولتی از این قدرت برخوردارند که نشان دهند برنامه هایشان تاثیر مثبت داشته است .
د- معمولا دستگاههای دولتی به علت برخورداری ازمنابع قوی( مالی،انسانی، فیزیکی و ...) مستعد این امر هستند که نشان دهند ،اشکال در خط مشی های تدوین شده است وآنها در اجرای خط مشی مبرا از هرگونه اشتباهی هستند.
ه- هرگونه مطالعه مهمی که در ارتباط با تاثیر خط مشی توسط دولت انجام می شود ،ممکن است با پاره ای از فعالیتهای دیگر دولت ایجاد اصطکاک کند.
و- ارزیابی برنامه مستلزم وجوهات ،فراهم سازی امکانات ،زمان ونیروی انسانی است ،دستگاههای دولتی مایل نیستند ،این هزینه ها را صرف ارزیابی کنند.آنها تمایل دارند این منابع را بجای مصرف کردن در ارزیابی ،اختصاص به پیشرفت واجرای برنامه هابدهند.
برخی مدیران اجرایی بر این باورند که اختصاص منابع برای انجام مطالعات ارزیابی ممکن است به معنی قربانی کردن منابع باشد.
با توجه به مواردی که درباره ارزیابی برنامه ها وخط مشی های دولت از نظر گذشت ، به نظر میرسد در ارزیابی خط مشی با ید گامی فراتر از دیدگاههای سنتی ورایج برداشت وارزیابی رادر طول فرایند تدوین خط مشی تا اجرای آن به صورتی نظام مند انجام داد.
نتیجه گیری : ارزیابی خط مشی ، مانند سایر مراحل چرخه خط مشی ، عملی سیاسی است که باید به وضوح مورد بررسی قرار گیرد تحلیلگرانی که به جنبه های سیاسی پنهان ارزیابی خط مشی توجه دارند ، به هردوجنبه ، به هر دو جنبه ارزیابی سیاسی می پردازند .
بدین معنی که آن را مبارزه ای بر سر منابع کمیاب یا ایدئولوژیک بحساب می آورند ، که در عرصه های سیاسی روی میدهد وبخشی از فرایند یاد گیری است ودر آن خط مشی ها وتغییرات آن ، به میزان زیاد ، بر اساس شناخت اداری موفقیتها وشکستهای گذشته و نیز تلاش های آگاهانه به منظور سرمشق گرفتن از موقعیتها و پرهیز از ناکامیها انجام می گیرد.
آنچه مسلم است ، در ارزیابی خط مشی ها ، سه نتیجه کلی میتوان گرفت: خط مشی ها محدودیتهای خاص خودشان را دارند که بواسطه نوع حکومت ، نوع فرهنگ ، مذهب،موقعیت اقتصادی واجتماعی وسیاسی شناخته می شوند.
آنچه در خط مشی مشترک است ، ارزیابی از طریق باز خورد است .
غالب بازخوردها در اختیار قضاوت عام وبدون غرض قرار می گیرد .
با توجه به مطالب ارائه شده به این نتیجه میرسیم که ارزیابی خط مشی ، فرایندی است که درآن مشخص میشود یک خط مشی در عمل از چه ابزارهایی استفاده کرده و درصدد تحقق چه اهدافی بوده است ونیز عمق ودقت ارزیابی خط مشی به نظر کسانی بستگی دارد که دستور شروع آن را صادر کرده اند یا به اجرای آن متعهد شده اند.
همچنین به خوبی دریافتیم که درفرایند ارزیابی خط مشی بطور عمده دیوانسالاران وسیاستمداران دولتی دخالت دارند، البته افراد غیر دولتی زیر نظامهای خط مشی در ارزیابی موثرند.
حتی مردم عادی راهم می توان نام برد که در نهایت در زمان رای گیری به آن خط مشی رای میدهند.
منابع : مایکل هاولت- ام رامش 1995، مطالعه خط مشی عمومی- ترجمه- عباس منوریان- ابراهیم گلشن- تهران مرکز آموزش مدیریت دولتی 1380 الوانی، سید مهدی- تصمیم گیری وتعیین خط مشی دولتی- تهران – سمت 1380 گیوریان ، حسن- ربیعی مندجین ، محمدرضا- تصمیم گیری وتعیین خط مشی دولتی- یکان- 1381 آون هیوز- مدیریت دولتی نوین- ترجمه آقایان : الوانی، خلیلی و معمارزاده- 1378 الوانی ، سید مهدی- شریف زاده، فتاح- فرایند خط مشی گذاری عمومی- دانشگاه علامه طباطبایی -1383 استفاده از مقالات اینترنتی