دانلود مقاله کودکان تیزهوش

تعریف هوش

هوش یکی از جذابترین و جالب توجه ترین نیروهای روانی است  که  جلوه های آن در موجودات  مختلف  به میزان  متفاوت  قابل مشاهده است .

1- هوش کشش مغزی وتوان روانی موجود زنده است .

2- هوش بینش در حل مسایل و امور است .

3- هوش ترکیبی از تفکر و تخیل است .

4- هوش درک رابطه علت و معلولی است .

5- هوش همان چیزی است که آزمون های روانی آن را اندازه گیری می کند .

6- وکسلر – هوش مجموعه نیرو یا ظرفیتی است که فرد با کمک آن  می تواند در محیط خود با اندیشه ای سنجیده و رفتار و کرداری موثر و با هدف عمل کند .

7-  پیاژه  – هوش نتیجه   تاثیر دائمی  ومتقابل فرد با محیط است که  اگر این  رابطه  به  صورت   متعادل  صورت  گیرد ،موجب توانایی سازگاری فرد با محیط و پیشرفت هوشی می شود .

هوش هرفرد به مجموعه عملکردهای وی درکلیه امورزندگی اطلاق میشود .

 

 

 

 

                            

 تعریف تیز هوشان و با استعدادها

هیچ  تعریف  مطلق  و کاملی  که مورد قبول همگان باشد و جود ندارد .

بعلاوه  هر فرهنگی  نیز با  توجه به ارزشها،  نگرشهاو سبک زندگی،تیزهوشی واستعداد را به گونه ای متفاوت تعریف می کند .

تعاریف اولیه درباره تیزهوشی،بیشتربر بهره هوشی تاکید داشت .

 تعریف مارلند از تیزهوشی

کودکان تیزهوش و با استعداد ،کسانی هستند که  به   تشخیص  متخصصان  روان شناس و روان سنج ، دارای تواناییهای برجسته اند وقادربه انجام اموردرسطحی عالی میباشند.

او  عقیده  دارد  که   این   کودکان   دارای توانایی های فوق العاده در یک یا چند زمینه از شش زمینه زیر هستند .

 توانایی هوش کلی

این تواناییها ، بوسیله آزمونهای میزان شده هوش و توسط متخصص سنجیده می شود .

استعداد درسی ویژه

توسط آزمونهای پیشرفت تحصیلی  اندازه گرفته می شود .

 توانایی فکری آفریننده ، ابتکاری و مولد

دارای افکاری به طرزغیرعادی ابتکاری  بوده   و جنبه خلاقیت دارد .

   توانایی رهبری

توانایی نفوذ در دیگران را داشته و می توانند  آنان را در جهت مورد نظر خود هدایت نمایند .

ذوق و استعداد هنری

افرادی که دارای ذوق و استعداد فوق العاده  در زمینه های موزیک،شعر،نقاشی،رهبری ارکستروازاین دست هستند .

توانایی حرکتی فوق العاده

افرادی  که معمولا“ درمدرسه  بعنوان قهرمان دریکی از ورزشها شناخته می شود .

تفاوت ظریف بین تیزهوش بودن و با استعداد

افراد تیزهوش درهوش کلی برجسته اند یعنی عملکرد آنان درکلیه امورازمتوسط همسالانشان بیشتر است .

اما افراد با استعداد عملکردشان در کلیه امور ازمتوسط همگنان  خود برترنیست بلکه  در یک  یا چند زمینه ویژه ، فوق العاده برجسته اند .

روشها و معیارهای شناسایی تیزهوشها و با استعدادها

بطورکلی دوروش کلی برای تشخیص تیزهوشان معمول است .

1- شناسایی آنان به وسیله آزمونهای میزان شده

2- شناساسی آنان از راه مشاهده معلم

 

 

 

 

 

شناسایی بر اساس آزمونهای میزان شده

الف- آزمونهای انفرادی هوش – هوش  کلی  را  می سنجند مانند آزمون  وکسلر ، استنفورد- بینه  و لی تر

ب- آزمونهای گروهی هوش -  هوش کلی  را  می سنجند     و به  صورت   گروهی  اجرا  می شوند  مانند آزمون هوش ریون

ج- آزمون های  پیشرفت تحصیلی –  میزان معلومات درسی دانش آموزان وچیرگی آنها سنجیده می شود  که   به صورت گروهی اجرا می شود .

د – آزمونهای آفرینندگی یا خلاقیت

به صورت فردی  یا گروهی اجرا  می شود  و با آنها نیروی ابتکار نوآوری و خلاقیت فرد سنجیده می شود مانند آزمون خلاقیت تورنس 

شناسایی دانش آموزان تیزهوش و با استعداد ،با استفاده از روش مشاهده :

شناسایی دانش آموزان تیزهوش و با استعداد ،با استفاده از روش مشاهده : 1 - قضاوت آموزگار آموزگار با مشاهده خود می تواند چگونگی درس خواندن، یادگیری و علاقه های دانش آموزان را ارزشیابی کند .

علاوه براین مشاهده آموزگار در زمینه های زیر می تواند به شناسایی تیزهوش ها و با استعدادها کمک کند .

الف – توانایی بیان احساسات و هیجانات ب- توانایی درهنرهای تجسمی و لذت بردن از آنها ج- مهارت در حل مسائل و مشکلات گروه د- ابتکار و ابداع 2 - قضاوت پدر و مادر قضاوت والدین از فرزندان خود بعلت آگاهی نداشتن از معیارهای سنجش ، اعتبار علمی ندارد.

والدین معمولا“ از نظر عاطفی به فرزندان خود وابسته هستند و همین امر اجازه ارزشیابی عینی وخالی از احساسات را به آنان نمی دهد .

دیگر اینکه امکان مقایسه کودکان همسن وسال با فرزندشان وجود ندارد.

با این حال شاید والدین در سنین پیش از دبستان بهترین مشاهده کننده و مطلع ترین داور در مورد علاقه ها ،استعدادها،نیازهاو رفتار کودکان باشد.

3- قضاوت همسالان نظر دانش آموزان نسبت به همکلاسان خود می تواند مکمل آگاهیهای ما در مورد شناخت شاگردان تیز هوش و با استعداد باشد.

4- قضاوت شخصی با توجه به بلوغ جسمی و ذهنی در دوره راهنمایی و دبیرستان ،می توان ازبرداشت ها و قضاوت آنان نسبت به توانایی ها و محدودیتهایشان بهره برد .

ویژگیهای دانش آموزان تیزهوش با توجه به خلاصه تحقیقات دکتر ترمن وسایرپژوهشها در این زمینه،بشرح پاره ای از ویژگی های تیزهوشان می پردازیم : 1 - وضعیت اقتصادی و طبقه اجتماعی الف – میزان تحصیلات والدین دانش آموزان تیزهوش در اکثر موارد 4الی 5 سال بالاتر از حد متوسط تحصیلات در جامعه مورد مطالعه است .

ب- میزان طلاق و جدایی والدین در این نوع خانواده ها،کمتر از نوع متوسط طلاق در جامعه مورد مطالعه است .

شرایط خانوادگی و محیط زندگی تیزهوشان 1- محیط روانی و عاطفی تیزهوشان بسیار مهمتر از محیط فیزیکی و مادی زندگی آنان است .

2- تفاهم و توافق والدین عامل عمده ای در موفقیت تیزهوشان است .

3- والدین تیزهوش به فرزندان خود علاقه شدید دارند و نسبت به آنان احساس تعهد می کنند.

4- دراکثر موارد ،به نظر می رسد که والدین تیزهوشان خود را وقف رشد و کمال فرزندان کرده اند .

5- والدین تیزهوشان تاکید بسیاری بر مسایل اخلاقی و مذهبی دارند .

6- والدین تیزهوشان به سازماندهی وبرنامه ریزی های دقیق در زندگی فرزند خود توجه دارند .

7- والدین تیزهوشان بر زندگی فرزندان خود ، کنترل معقول و منطقی اعمال می کنند .

8- در خانواده های تیز هوشان روابط حمایتی و منطقی متقابلی وجود دارد ج - نسبت دانش آموزان تیزهوش در شهرهای بزرگ،بیشتر از شهرهای کوچک و روستاها است 2 - مشخصات بدنی : رشد بدنی این کودکان بطور متوسط ، بیشتر از کودکان معمولی است .

آنها از نظر قد ، بلندترواز نظروزن ، سنگین ترازحد متوسط اند .

کمتربیمار می شوندونیزمیزان نقص حسی، پوسیدگی دندان ، ضعف عمومی ، سوءتغذیه و...

در آنان کمتر از کودکان عادی است.

5- وضعیت تحصیلی و فعالیت های خارج ازکلاس درس: معمولا“خواندن راپیش از مدرسه رفتن یاد می گیرند و از نظر درسی دو یا سه سال جلوترازهمکلاسان خود هستند.

تمایل دارند با کودکان بزرگترازخود بازی کنندوعلاقه خودرانسبت به بازیهای کودکانه زودتر از دست می دهند.

6- ازدواج،طلاق و هوش فرزندان میزان ازدواج درگروه تیزهوشان با میزان آن درجمعیت عادی مساوی است ، اما طلاق دربین آنان کمترازجمعیت عادی است.

سایرمشخصات : علاوه بربرتری آنان در خصوصیات بالا ، این گروه درویژگیهای زیر بهترازمتوسط می باشند.

الف- غنای خزانه لغات و تبحردرکاربرد کلمات ب- درک روابط منطقی ،توانایی درک وفهم روابط منطقی و نتیجه گیری درست از آنها ج- داشتن تفکر انتزاعی یا مجرد د- سرعت دریادگیری ه- آینده نگری و- کنجکاوی و علاقه گسترده ز- دقت و تیزی در مشاهده ح- حافظه قوی ط- خلاقیت و ابتکار چگونگی طراحی برنامه های آموزشی برای تیزهوشان برنامه های آموزشی باید مستقیما“ براساس نیازها، علائق،تواناییها،درجه تحصیلی و قدرت آفرینندگی آنان انجام شود .

انواع برنامه های آموزشی 1- غنی سازی برنامه های آموزشی در مدارس عادی اگر به دانش آموز تیزهوش اجازه طی کردن سریع کلاسها داده نشود ،برای این که برنامه در خور توانایی او باشد،می توان برنامه معمولی را غنی کرد.

راههای غنی تر کردن برنامه های آموزشی 1- ارائه کردن مطالب اضافی و مفید درباب موضوع موردعلاقه دانش آموز 2- گروهبندی دانش آموزان در کلاس ، بنحوی که دانش آموزان تیزهوش باهم قرارگیرند.

3- بوجود آوردن امکان یادگیریهای اضافی 4- فراهم کردن امکانات وفرصت کافی برای تجربه کردن 5- استخدام یک معلم آموزش ویژه برای تیزهوشان 6- بکارگرفتن رسانه های مختلف به عنوان ابزار آموزشی 7- در نظرگرفتن معیارهای تحصیلی بالا برای تیزهوشان گالاکر معتقد است که این برنامه ها باید به گونه ای تنظیم شوندکه شش مهارت رادرآنان تقویت کند.

دهان و کاخ غنی سازی را ترکیبی ازبرنامه های آموزشی متناسب با نیازها،علایق و تواناییها کودکان تیزهوش می داند.

انجمن ملی آموزش و پرورش آمریکا دونوع برنامه غنی سازی را پیشنهاد می کند: الف- غنی سازی عمقی یا عمودی برنامه ها- هدف ازاین برنامه فراهم ساختن زمینه تفکر تخصصی و ویژه در امر مطمح نظر است .

ب - غنی سازی افقی یا عرضی برنامه ها – موقعیت هایی را فراهم آوریم که این کودکان بتوانند اطلاعات گوناگون و وسیعتری را کسب کنند.

2- سرعت بخشیدن به برنامه های آموزشی این روش امکان تمام کردن برنامه مدرسه را درزمان کمتریا با سن پایین ترازمیانگین کلاس می دهد.

که به شیوه های مختلفی قابل اجرااست.

الف- شروع پیش ازموقع مدرسه ب- جهش تحصیلی ج- پیشرفت پیوسته و مستمر د- سایرروشها 3- مدارس یا کلاسهای ویژه برای تیزهوشان می توانیم مدارس ویژه ای داشته باشیم که فقط دانش آموزان تیزهوش در آنها پذیرفته می شوند.

عده ای ازمتخصصان معتقدند که این جداسازی اولا“ بدلیل فشرده وسنگین بودن برنامه فشار بیش ازحد را به آنان وارد می کند، ثانیا“باعث می شود که ازسایر افراداجتماع خود فاصله بگیرند.

محاسن و معایب برنامه های ویژه الف - محاسن 1- از توانائیهای ذهنی برجسته آنان اسفاده های لازم بعمل می آید.

2- اتلاف وقت این گروه از دانش آموزان کاهش یابد.

3- استعدادهای خلاق آنان امکان تجلی پیدا کند .

4- وضعیت ذهنی – عاطفی – اجتماعی تیزهوشان به گونه ای مناسب تر مورد توجه قرار گیرد 5- انگیزه های آنان برای رقابت وفعالیت مناسبتر برانگیخته شود .

6- تحقیق در مورد ویژگیهای گوناگون آنان از سوی متخصصان فراهم آید .

ب – معایب : 1- ممکن است موجبات بروزاحساس غرور وبرتری رادرآنان بوجود آورد .

2- بالا بودن انتظارات و توقعات از آنان 3- احتمال اشتباه درتشخیص کودک تیزهوش 4- دور ماندن تیزهوشان از مسایل اجتماعی و عاطفی افراد عادی جامعه برخی نکات درآموزش و پرورش تیزهوشان متنوع و متناسب بودن برنامه ها با توانایهای های ذهنی برآموزش دروسی مانند هنرتاکید بیشتری بعمل آید.

تشویق دانش آموزان بر تشخیص روابط بین دروس مختلف همکاری،هماهنگی و تبادل نظر معلمان تیزهوشان با یکدیگرگردش های علمی و آشنا کردن آنان با امکانات محیط زندگی استفاده ازفیلم ، اسلاید وسمینارهای علمی و آموزشی آموزش و پرورش کودکان استثایی بزرگی به عقل است برای این که آموزش و پرورش تیزهوشان به حداکثر بازدهی خود برسد باید به انتخاب و تربیت مربی و سایر کادر آموزشی مراکز کودکان و دانش آموزان تیزهوش بهای کافی داد.

در آموزش کودکان تیزهوش مربی نقشی اساسی و زیربنایی دارد.

لذا انتخاب معلم برای این گروه باید با کمی وسواس و دقت انجام گردد.

تنها میزان معلومات معلم نیست که باید مورد توجه قرار گیرد، ساختمان شخصیتی و عواطف انسانی او نقشی مهمتر از مدرک تحصیلی دارد.

برای داشتن معلمانی ورزیده و متخصص که مناسب با تعلیمات تیزهوش باشد می توان از دو طریق بهره گرفت: الف) انتخاب مربی خاص از بین معلمان مدارس عادی از طریق برگزاری آزمون و انتخاب اصلح.

ب ۰ از طریق انتخاب از بین فارغ التحصیلان آزاد دوره های تعلیم و تربیت دانشگاه ها با استفاده از آزمون های اختصاصی.

به هر حال آنچه مهم است مربیان مراکز و مدارس کودکان پرتوان باید به طریقی انتخاب گردند که بهره دهی لازم را داشته باشند و خدای ناکرده به صورت متعلم در مقابل شاگردان خود درنیاید.

ارزشیابی مداوم از کار معلم و بررسی چگونگی وضع تدریس وی و همچنین سازگاری او با شاگردان باید مورد توجه قرار گیرد.

همچنین وجود سایر متخصصان در رابطه با تعلیم و تربیت از جمله نیازهای اساسی مراکز تیزهوشان است.

یک مرکز خاص کودکان سرآمد باید از خدمات برنامه ریزان درسی، روانشناسان، مشاوران و جامعه شناسان ورزیده بهره گیرد و با ارزشیابی مداوم نقایص موجود را برطرف کند.

در مورد صفات معلمان کودکان تیزهوش نظریات مختلفی از طرف افراد متفاوت عنوان گردیده که برخی از آنها زاییده نظرات فردی و تخیلات شخصی است و به همین لحاظ تعلیم و تربیت تیزهوشان در میان تضاد نظریات مختلف گرفتار آمده است.

آنچه مسلم است مربیان تیزهوشان باید افرادی تعلیم دیده، علاقه مند، مبتکر، شوخ طبع، دارای ظاهری قابل قبول، منضبط نه مستبد و صادق بوده و در کار خویش مسئولانه عمل کنند و از انتقاد یا نکته گیری های شاگردان خود نرنجند و به قول معروف از کوره درنروند.

مربی دانش آموزان پرتوان همچنین باید با اولیای دانش آموزان خود رابطه ای صمیمانه داشته باشد و جلساتی مشورتی با آنان ترتیب دهد.

گاه لازم است که مربیان با دانش آموزان کلاس های مختلف که از نظر سنی و علمی تا حدی هماهنگی دارند جلسات بحث آزاد و پرسش و پاسخ ترتیب دهند.

در چنین جلساتی می توان به برخی ناتوانایی های دانش آموزان پی برد و از احساس آنان نسبت به مسائل و موضوعات مختلف آگاه شد و ضمن روشن نمودن موضوعات مختلف و رفع ابهام، به طرز تفکر آنان جهتی مناسب ومنطقی داد.

یکی دیگر از منافع چنین جلساتی ایجاد تفاهم بیشتر بین مربیان و دانش آموزان خواهد بود.

ضمناً در چنین جلساتی تیزهوشان کم آموز که کوشش لازم را در کار تحصیل نمی کنند ممکن است با دیدن دانش آموزان کلاس های دیگر، به کار بیشتر راغب گردند.

یکی دیگر از مزایای ترتیب چنین جلساتی درک بهتر مشاوران مرکز از برنامه های تحصیلی، وضعیت دانش آموزان، رابطه آنها با مربیان است که ممکن است مشاور را در انجام کارش راهنما بوده و در صورت لزوم درباره تغییر برخی از برنامه ها اقدام کند و برنامه های خود را با سیاست های مربیان و کلاس مطابق سازد.

گرچه کمبود معلم متخصص تیزهوشان نخستین و مهمترین فاکتوری است که به تعلیم و تربیت این گروه لطمه می زند ولی علاوه بر آن، موارد زیر نیز ممکن است در عدم پیشرفت برنامه های آموزشی و پرورشی کودکان سرآمد مؤثر باشد: الف ) کمبود پرسنل و سایر نیروهای متخصص از جمله مدیر لایق و کاردان، مشاور توانا و سایر نیروهای لازم برای یک مرکز تیزهوشان.

ب ) کمبود منابع مالی و نبودن بودجه کافی جهت انجام کارهای ضروری و تهیه وسایل مورد نیاز.

ج) عدم علاقه مندی کادر آموزشی و بخصوص نداشتن اعتقاد لازم به برنامه های تعلیم و تربیت تیزهوشان.

د ) عدم همکاری اولیای دانش آموزان و جدی نگرفتن برنامه از طرف آنان.

ه) نبودن وسایل آموزشی و کمک آموزشی لازم و نداشتن برنامه های تحقیقات.

و ) عدم علاقه عمومی به چنین برنامه ای به سبب عدم آگاهی جامعه از آن که باید با استفاده از وسایل ارتباط جمعی تمامی مردم را با این برنامه آشنا نمود و علاقه همگان را در این زمینه جلب کرد.

ز ) عدم ارزشیابی صحیح از برنامه و نتیجتاً، آگاه نشدن از کمبودها و نقایص که هر یک ممکن است به پیشرفت برنامه لطمه وارد کند.

● تعلیم و تربیت کودکان پرتوان کودک تیزهوش نیز چون سایر کودکان است و به همین لحاظ باید نیازهای کودکانه اش را مانند تمامی اطفال اعم از عادی، ناشنوا، عقب مانده، نابینا، برطرف نمود و به دلیل تیزهوشی نباید از وظیفه ای معاف شود، یا خواستهای کودکانه اش سرکوب گردد.

قبل از تشکیل هر کلاس یا آموزشگاه، برای اینگونه کودکان باید نیروی انسانی و بخصوص مربی که اصلی ترین رکن آموزش است تأمین شود.

طریقه گزینش و استفاده از آزمون ها باید به دقت انجام پذیرد.

فقط افراد متخصص با استفاده از تست های استاندارد شده می توانند این کودکان را بشناسند و انتخاب کنند.

برنامه آموزشی کودکان تیزهوش مخصوص طبقه ای خاص یا جامعه مشخصی نیست و تمامی کودکان که واقعاً از هوش بهر قابل قبولی (IQ) بیش از ۱۳۰ برخوردارند و سرمایه جامعه محسوب می گردند باید از این برنامه استفاده نمایند و روش، نباید به طریقی باشد که کودک روستایی یا ناآشنایان با این برنامه از آن محروم گردند.

نباید فراموش کرد که تیزهوشی به خودی خود توسعه نمی یابد و باید در برابر موقعیت مناسبی قرار گیرد تا شکوفا شود.

مثلاً فردی که در کسب ریاضیات از هوش و استعداد سرشاری برخوردار است اگر در محیط مدرسه و کلاس ریاضی قرار نگیرد چگونه می تواند شکوفایی و استعداد خویش را در این رشته نشان دهد یا کودکی که هرگز با نقاشی سروکار نداشته چگونه قادر خواهد بود شکوفایی خود را در این رشته از هنر ظاهر سازد.

علایق و توانایی های فردی در آموزش اینگونه از کودکان باید مورد توجه قرار گیرد و قسمتی از مسئولیت های آموزشی به خود آنان واگذار شود.

به مسأله تحقیق و پژوهش در تعلیمات تیزهوشان باید توجهی کافی نمود.

برنامه باید به طریقی باشد که دانش آموزان را به مسأله تحقیق در مسائل مختلف تشویق و هدایت کند و دانش آموزان از حالت سنتی شنونده بودن محض به جست وجوگر و محقق تغییر شکل دهند.در آغاز کار هر مرکز آموزشی، برای بررسی کیفیت کار باید نظارت هایی برقرار باشد.

مربیان به درستی انتخاب گردند و آموزش های لازم را قبل از شروع به کار و حین انجام کار فراگیرند.

پیشرفت برنامه و نهایت کار هر یک از محصلین باید مورد ارزشیابی قرار گیرد، جهش تحصیلی نباید الزاماً به صورتی یکسان شامل تمامی دانش آموزان تیزهوش گردد و تسریع در تحصیل درهر مقطع نباید بیش از یک بار انجام پذیرد.

فرد تیزهوش، خانواده و جامعه باید بدانند که تیزهوشان نیز فردی از جامعه و برای جامعه اند، خود را جدا حس نکنند و برتر نشمارند.

همچنین باید بدانیم که: علاوه بر هوش بهر بیش از ۱۳۰ فاکتورهای دیگری از جمله خلاقیت، قدرت رهبری، تحقیق و کنجکاوی، توانایی ذهنی، تفکر صحیح و سازنده، استعداد تحصیلی و استفاده از موقعیت های به وجود آمده، از دیگر خصایص کودکان سرآمد است.

مهمترین رکن در تعلیم و تربیت تیزهوشان انتخاب و تربیت کادر آموزشی است که مقدم بر همه معلم است.

در کنار معلم به مشاور و روانشناس، مددکار و برنامه ریز و بالاخره کادر مدیریت توانا و متخصص باید توجه کافی شود.

معلمان کودکان مستعد باید از سلامت کامل جسم و روح برخوردار بوده، به کار خود ایمان داشته، خلاق و متفکر باشند.

مربی ناتوان، برنامه ناقص و اعمال خودسرانه و غیرعلمی بر کودکان سرآمد لطمه می زند و ضمن سرکوب نمودن استعداد آنان ممکن است این سرمایه های اجتماعی را به راههای خلاف و اعمال بزهکارانه بکشاند.

رفاه مادی و معنوی مربیان کودکان مستعد از اهمیتی ویژه برخوردار است زیرا معلمی که به خاطر نیاز مادی و عدم تأمین اجتماعی آسایش فکری ندارد نه تنها نمی تواند معلمی شایسته باشد، بلکه ممکن است وجودش بر عواطف و احساسات دانش آموزان پرتوان و سرآمد لطمه زند.

مشاور پس از معلم مهمترین فرد در آموزش تیزهوشان است.

همکاری مشاور با معلمان و اولیای دانش آموزان از ضروریات است.

مشاور باید دوستی امین برای دانش آموزان بوده و در رفع مشکلات و نارسایی ها، با آنان همفکری نماید.

با همه نظریات مختلفی که وجود دارد بدون شک تیزهوشی نیز با وراثت رابطه ای نزدیک دارد و از طرفی تحصیلات اولیای کودکان تیزهوش و علاقه مندی و توجه آنان در شکوفایی استعداد کودکان سرآمد مؤثر است.

کودکی با بهره هوشی ۲۰۰ در آزمون استنفورد بینه، کودکی است که سن عقلی او تقریباً دو برابر سن تقویمی وی است که درصد آن در بین کودکان، بسیار اندک است و در هر یک میلیون کودک ممکن است فقط یکی هوش بهری بیش از ۲۰۰ داشته باشد.

لذا چنین کودکان انگشت شماری نیاز به برنامه های غنی، معلمانی متخصص و محیطی مناسب دارند.

به عقیده لویی ترمن که مقامی ارجمند در آموزش تیزهوشان دارد سازگاری اجتماعی چنین کودکان و نوجوانانی یکی از مشکل ترین قسمت های آموزشی و تربیتی این گروه است که باید به آن توجه کافی شود.

مهمترین عوامل در آموزش کودکان پرتوان را می توان در ۳ موضوع خلاصه نمود: معلم از نظر انتخاب و تربیت.

برنامه های درسی و برنامه ریزی های درسی از نظر تناسب با روح و استعداد اینگونه دانش آموزان و انتخاب صحیح و یکدست متعلمان با استفاده از تست های صحیح و استاندارد شده.

سایر موارد و موضوعات آموزش تیزهوشان در مرحله بعدی اهمیت قرار دارد.

محیط آموزشی تیزهوشان باید پایبند چهاردیواری مکانی به نام مدرسه نباشد.

به دانش آموز تیزهوش باید امکان داده شود تا از هر طریق و در هر کجا که میسر است مطالب را فراگیرد و هیچ چیز اعم از مکان محدود مدرسه یا محدود بودن امکانات و معلومات پرسنل آموزشی نباید مانع و سدی در راه فراگیری دانش آموز تیزهوش باشد.

هوش نیز مانند بسیاری دیگر از مشخصه های بشری از آسیب های اجتماعی و فشارهای عصبی مصون نیست.

برخی مشکلات اجتماعی بر توانایی های کودکان تیزهوش اثری منفی می گذارد.

لذا محیط سالم برای شکوفایی تیزهوشان یکی از شرایط لازم است.

و بالاخره اینکه تمام جوامعی که در مورد کودکان پرتوان و تیزهوش سالهاست فعالیت دارند، با وجود فراهم بودن تمامی امکانات، هنوز ۵۰ درصد کودکان با استعداد و پرتوان آن جوامع به محیط مناسب آموزشی خود دست نیافته اند و حتی تعدادی از آنان استعدادشان در راه های نادرست به کار رفته است و به صورت بزهکاران و خلافکاران مطرود جامعه شده اند.

کاربرد موسیقی درمانی برای کودکان استثنایی موسیقی‌درمانی رشته‌ای علمی است که متخصصین آن سالها تحصیل می‌کنند و مدارج عالی و دانشگاهی دارند و شیوه‌ها و روشهای گوناگون درمانی را می‌آموزند و بکار می‌برند.

در برخی از بیمارستان‌های کشورهای پیشرفته ، متخصصینی در زمینه موسیقی‌درمانی مشغول بکار هستند و با بیماران ارتباط برقرار می‌کنند.

هر چند این موارد تا حدودی اهمیت این رشته را روشن می‌سازد اما توانایی آن زمانی آشکار می‌شود که از نزدیک ببینیم چگونه یک نوجوان فلج مغزی که در کنترل حرکات خود مشکل دارد.

در نخستین جلسه موسیقی‌درمانی با شنیدن موسیقی شروع به تکان‌دادن دست‌های خود می‌کند و از ذوق و شادمانی می‌خندد و در پی آن انگیزه و میل به تکرار بیشتر حرکات که هدف درمان است، برانگیخته می‌شود.

در مواردی موسیقی تنها ابزار و وسیله ارتباط فعال کودک با محیط است، مثلا یک کودک مبتلا به اوتیسم تنها کانال ارتباط آرامش‌بخش او با محیط ، موسیقی است.

او ساعت‌ها ضبط صوت را در آغوش می‌گیرد.

و آهنگ‌های مورد علاقه خود را گوش می‌کند و بدین ترتیب پرخاشگری و هیجاناتش از بین رفته و با محیط اطراف خود مهربان می‌شود.

اثرات موسیقی‌درمانی از برنامه‌های موسیقی‌درمانی برای سازگاری اجتماعی ، ثبات عاطفی ، کنترل شخصی ، افزایش تمرکز ، انگیزش ، احساس ارزش شخصیتی ، تقویت هماهنگی ماهیچه‌ها و تقویت مهارت‌های خودیاری استفاده می‌شود و تنظیم برنامه‌ها به گونه‌ای است که به تقویت رفتار مطلوب کودکان می‌انجامد.

کودکان استثنایی برحسب نوع نقیصه حسی و حرکتی از فعالیت‌های متنوع موسیقی‌درمانی استفاده می‌کنند.

آوازخواندن، نواختن فردی و گروهی ، شنیدن و انجام حرکات موزیکال ، از جمله برنامه‌های جلسات موسیقی درمانی می‌باشد.موسیقی‌درمانی برای گروههای مختلف درمان‌جویان موثر شناخته شده است.

تحقیقات انجام شده نشان داده است که موسیقی درمانگرها با سنین مختلف افراد ، از کودک تا سالخورده کار کرده و مراجعین آنها شامل افراد مختلف از جمله: افرادی با بیماری‌های روانی و اختلالات رفتاری ، معلولین جسمی و حرکتی ، نابینایان ، ناشنوایان ، افرادی با معلولیت‌های ذهنی و...

می‌باشند.

تمایلات مهم برای گرایش به موسیقی موسیقی‌درمانی بیش از هر تکنیک درمانی دیگر با زندگی روزمره آمیخته و با نیاز و احساس آنها عجین شده است.

علت گرایش و علاقه مردم به موسیقی بخاطر طبیعت و فطرت آدمی است.

در ساختمان عصبی انسان بطور فطری سه تمایل مهم برای گرایش به دنیای موزون اصوات و موسیقی وجود دارد: شنیدن خواندن حرکت‌کردن نکاتی برای آموزش موسیقی به کودکان استثنایی سیر تحول و پیشرفت موسیقی‌درمانی در ایران بطور پیوسته طی نگردیده و در مقاطعی در حد ذهنی و نوشتاری باقی مانده است.

برای پیشرفت در این خصوص ، لازمه کار ، استفاده از اطلاعات جدیدی در این زمینه پیمودن راههای تجربی برای کشف و ایجاد زیرساخت‌های درمانی موسیقی ایران است.

البته بدیهی است که بدون وجود رشته موسیقی‌درمانی در دانشگاههای ایران ، امکان تحرک برای محققان ، و مطالعه و آزمایش برای دانش‌پژوهان میسر نخواهد بود.

کودکان استثنایی نیز همانند کودکان عادی به موسیقی علاقه دارند، خصوصا اگر دریابند که می‌توانند با تمرین‌های مداوم و با سازهای ساده آهنگ‌ها را نواخته و آواز بخوانند، علاقه و همکاری آنها فوق‌العاده می‌شود.

برای آموزش موسیقی به کودکان استثنایی به چند نکته اساسی باید توجه کرد: توان هوشی و شرایط ذهنی کودک محدودیتهای حسی و حرکتی آنها در آموزش موسیقی به کودکان استثنایی بهتر است از سازهایی استفاده کنیم که نواختن آن برای کودکان ساده‌تر باشد و آنها را جذب کند.

سازهای ارف معمولا مناسب ترین ساز برای آموزش کودکان استثنایی هستند.

این سازها با صداهای متنوع و در اندازه های مختلف وجود دارند و بهتر است ترانه‌هایی که انتخاب می‌شوند زیبا ، محرک و قابل فهم ، و پیرامون مسایل ملموس و زیبایی‌های دنیای کودکی باشد تا بخاطرسپاری آنها برای کودک راحتتر گردد.

نوع برنامه‌ها در موسیقی درمانی نوع برنامه ها و فعالیت های موسیقی درمانی به نوع ناراحتی ، نقیصه و مشکل بیمار با کودک بستگی دارد.

برای مثال در کودکانی که دچار مشکل حرکتی هستند، برنامه‌های ریتمیک که به کنترل حرکتی آنها کمک می‌کند بیشتر مدنظر قرار می گیرد، حال اگر مشکل حرکتی با انقباض و گرفتگی عضلانی همراه باشد، ریتم‌ها و موسیقی ملایم انتخاب می‌شود و بدین ترتیب کنترل حرکتی تقویت می‌گردد.

همچنین کودکان روان‌ترند به برنامه‌های موزیکالی احتیاج دارند که خاصیت برون‌فکنی داشته و هیجان‌ها را بیشتر تخلیه کنند.

معمولا جلسات موسیقی درمانی از گروه‌های کوچک همانند تشکیل می‌شود و شرایط شرکت کنندگان هرچه همسان‌تر باشد، اهداف و برنامه‌های مشترک بیشتر خواهند بود و این مساله به هماهنگ و تقویت بیشتر گروه کمک می‌کند.البته می‌توان کودکانی با توانایی‌های مختلف را در طبقه موسیقی درمانی قرار داد، اما مهم این است که از نظر بهره هوشی فاصله زیادی با یکدیگر نداشته باشند تا در انجام تمرین‌ها و برنامه‌ها هماهنگی بیشتری باشد.

طول دوره و مدت زمان جلسات بستگی به اهداف درمانی مورد نظر و مشکلات فرد دارد.

تعداد جلسات درمانی گاهی هر روز و گاهی هفته‌ای چند جلسه است و مدت زمان هر جلسه به مقتضای حال و هوای هر درمانجو متفاوت است.

بطور کلی فعالیت‌های موسیقی‌درمانی بر پایه چند محور کلی است که عبارتند از: خواندن وقتی کودکان باهم می‌خوانند، مملو از شور و توانایی یکپارچه می‌شوند.

ترانه‌ها تصور آنها را به گونه‌ای فعال و سوزنده می‌سازد و بدیهی است انتخاب اشعاری که تصورات و برداشت‌های مثبت از محیط و پدیده‌ها را به کودک منتقل می‌سازد، اهمیت ویژه‌ای دارد.

ریتم و آهنگ ترانه‌ها در کودکانی که اندکی نگران ناتوانی و ارتباط خود با محیط هستند، موفقیت و توانایی ایجاد می‌کند و کودک منزوی را فعال می‌سازد.

در جلسات موسیقی‌درمانی از خواندن استفاده‌های فراوان می‌شود و برنامه‌های متنوعی بشکل تک خوانی و گروه خوانی طراحی می‌شود.

در موسیقی‌درمانی برای کودکان ، اشعاری که برای خواندن انتخاب می‌شوند باید کوتاه ، تمایل فهم و با آهنگی ساده باشد تا کودکان بتوانند آنها را حفظ کنند.

ساخت آهنگ منظور از ساختن آهنگ در جلسات موسیقی‌درمانی ، خلق آهنگ با ویژگی‌های دقیق موسیقی نیست، بلکه ایجاد یک ریتم ساده یا خواندن شعر و آهنگ در شکل و حالتی خاص است.

یکی از ویژگی‌های مهم سازهایی که در موسیقی‌درمانی بکار می‌روند مانند سازهای ارف نواختن ساده آنهاست، بطوری که با انتخاب تیغه‌های محدودی از آنها می‌توان آهنگ ساده و یا ریتم تازه‌ای را به راحتی ساخت .

بنابراین مهم این است که افراد ساختن را تجربه کنند و فعالیت مثبت و موثر خود را در ایجاد اشکالی ساده از فعالیت‌های موسیقی ببینند.

این تجربه احساس توانایی و اعتماد آنها را نسبت به خود بالا می‌برد و ترس و نگرانی آنها را از فعالیت‌های شخصی و ارتباط با وسایل و ابزار موسیقی که نشانه و نماینده‌ای از مسایل مختلف محیطی است کاهش می‌دهد.

گوش‌دادن به موسیقی شنیدن موسیقی از زمره برنامه‌های موسیقی‌درمانی است.

ذهن با گوش‌دادن، در دنیای اصوات و ملودی‌ها قرار می‌گیرد و موضوعی برای توجه و تمرکز پیدا می‌کند.

با شنیدن آهنگ‌ها ، احساس‌های گوناگون را به راحتی می‌توان بوجود آورد که چنین تجربه‌های وسیعی ، با نواختن سازها (به دلیل محدودیت) بدست نمی‌آید.

شنیدن، افراد را در یک تجربه مشترک سهمی می‌سازد، توجهی که در گوش‌دادن گروهی بوجود می‌آید و در تنهایی ایجاد نمی‌شود.

گوش‌دادن به موسیقی در بروز احساسات کودکان و برون‌فکنی تصورات آنها بسیار موثر است علاوه بر آن ، تقویت گوش از راه شنیدن، دقت کودکان را به محرک‌های شنوایی افزایش می‌دهد.

حرکات موزیکال حرکات موزیکال دامنه وسیعی از فعالیت‌های حرکتی موسیقی‌درمانی را تشکیل می‌دهد و بسیاری از برنامه‌های درمانی بر مبنای آن طراحی می‌شود حرکات موزون خود نوعی موسیقی است، حرکات ترجمه‌ احساس است و نیروها و احساس‌های درونی و نامرئی می‌کند، احساس‌هایی که با بیان نمی‌توان توصیف کرد.

حرکات بدون واسطه به روح و احساس ما متصل هستند و شیوه‌هایی از تفکر و اندیشه به حساب می‌آیند.

هر حرکتی می‌تواند گویای نوعی احساس باشد در ضمن باید به این نکته توجه نمود که در واقع مشارکت در حرکات موجب فعال‌کردن انرژی می‌شود نه کیفیت حرکات.

پس بهتر است که حرکات سازه و انعطاف‌پذیر باشد و هر چه بیشتر حرکات با موسیقی مناسب آن انجام بگیرد، انرژی بیشتری برای استفاده دستگاهها و اندازه‌های مربوطه بدن آزاد خواهد شد.

منابع سایت اینترنتی ویکی پدیا سایت اینترنتی آفتاب دانشنامه رشد