دنیای شگفت و شیرین کودکان، با همه لطافت‌ها و زیبایی‌ها، شکننده و آسیب‌پذیر است.
برای ورود به این سرزمین تُرد و شکننده، نیازمند شناخت و آشنایی دقیق و همه سونگرانه‌ایم.
شناخت عواطف، خواسته‌ها ، نگرانی‌ها و ترس‌های این دوره ما را به ارتباطی واقعی‌تر و درست‌تر می‌رساند، همچنان که فقدان شناخت و درک درست؛ آسیب‌زا و آفت آفرین است و به ضایعاتی جبران ناپذیر منجر خواهد شد.
در این میان نقش خانواده و آموزه‌های نخستین این نهاد، بسیار مهم و سرنوشت‌‌ساز است؛ رفتار پدر و مادر و دیگر اعضای خانواده، طنینی همیشگی در رفتار انسان دارد و بسیار از رفتارها، منش‌ها و نگرش‌ها ره آورد تأثیر تربیتی خانواده بر رفتار انسان است.
بهداشت روانی همان سلامتی فکر و قدرت سازگاری فرد با محیط و اطرافیان است.
همچنان که از جسم خود مراقبت می‌کنیم روح خود را نیز باید مقاومتر کنیم تا زندگی بهتری داشته باشیم.
در زندگی، «چگونه بودن» خیلی مهم‌تر از «بودن یا نبودن» است.
ایجاد فرصت برای شکوفایی استعداد‌ها، توانایی‌ها و کنار آمدن با خود و دیگران یکی از اهداف مهم و اساسی بهداشت روانی است.
جوامع مختلف سعی می‌کنند تا سیاست‌های مربوط به بهداشت روانی را سازماندهی کنند.
اصل کلی در این تلاش، سالم سازی محیط فردی و اجتماعی است که افراد جامعه را در بر می‌گیرد.
ا ین نگرش حکم می‌کند که خانواده‌ها بیش از پیش با بهداشت روانی خانواده و چگونگی پیشگیری و درمان بیماریهای روحی آشنا شوند.
چون در مواجهه با چالش‌ها و مشکلات روزمره، ما براساس ویژگی‌های روانی خود با آنها برخورد می‌کنیم، هر چه از سلامت روانی بیشتری برخوردار باشیم به یقین آسیب‌پذیری ما کمتر خواهد بود.
امید است با برخوداری از سلامت فکر و روان به موفقیت‌های بیشتری رسیده و بیش بر مشکلات غلبه کنیم.
افسردگی:
تحقیقات این روزها بر روی کودکان و نوجوانان، نشان داده که این گروه نیز مانند بزرگسالان دچار بی‌قراری، غمگینی، دلشوره، اضطراب و افسردگی می‌شوند با این تفاوت که در کودکان و نوجوانان افسرده، افسردگی به شکل زود عصبانی شدن، پرخاشگری، مشکل در برقراری ارتباط، دعوا کردن‌های مکرر، مشکلات خواب، خود را نشان می‌دهند.
در موارد شدید عوامل ژنتیکی مطرح می‌گردد.
ولی در موارد خفیف‌تر مشکلات زیستی، بدنی، بدنی مانند درست کار نکردن غده تیروئید، فقر آهن میتوان در این زمینه اثر‌گذار باشد.
ولی فاکتور‌هایی مانند از دست دادن والدین، طلاق، مشکلات خانوادگی، طرد شدن کودکان، بی‌توجهی به آنها می‌تواند از علل مهم افسردگی در این گروه از کودکان جامعه باشد.
برای پیشگیری از بروز افسردگی باید به نکات زیر توجه کرد:
1- از بحث و جدلهای زناشوئی در حضور کودکان پرهیز نمائید.
2- براساس رشد کودکتان با آنها رفتار کنید.
3- مسافرت و مهمانی‌دادن و مهانی‌رفتن را فراموش نکنید.
4- در حضور کودکان از مشکلات اقتصادی خود صحبت نکنید.
5- وعده هایی را که در آینده نمی‌تواند انجام دهید، قول ندهید.
6- از مقایسه کردن کودکان خود بپرهیزید.
7- از تحقیر و سرزنش بپرهیزید.
ترس:
ترسها در طول دوران کودکی بسیار معمول هستند.
ترسها در کودکان اغلب با توجه به سن آنها فرق می‌کند.
کودکان پیش دبستانی از موضوعاتی مانند: حشرات و حیوانات می‌ترسند.
هنگامی که کودکان بزرگتر می‌شوند ترس کودکان از مخلوقات خیالی مانند هیولا، از دست دادن والدین و تاریکی نیز افزایش می‌یابد.
ترس از مدرسه یک مشکل دوران کودکی است که در کودکان و والدین آنها نارحتی ایجاد می‌کند.
برای پیشگیری از بروز اینگونه ترسها، آماده کردن کودکان در سنین پیش از مدرسه فرستادن کودکان به مهد کودک و دروه‌های پیش دبستانی یکی از شیوه‌های مناسب است.
ناخن جویدن
ناخن جویدن، پوست لب خود را کندن، انگشت مکیدن در کودکان می‌تواند نشانه‌‌ای از نگرانی و اضطراب باشد پس از مرحله اول علت نگرانی او را دریابیم.
محیطی گرم، امن و حمایتی برای این کودکان ایجاد نماییم.
حق انتخاب :
در بسیاری از خانواده‌ها، بچه‌ها کمترین تجربه یا مهارتی در رابطه با خرید لباس برای خودشان به دست نمی‌آورند و همین‌ها هستند که وقتی بزرگ می‌شوند برای خرید لباس، باید حتماً یک نفر را با خود ببرند زیرا خود آنها قادر نیستند به راحتی انتخاب و تصمیم‌گیری می‌کنند.
در بسیاری از خانواده‌ها، بچه‌ها کمترین تجربه یا مهارتی در رابطه با خرید لباس برای خودشان به دست نمی‌آورند و همین‌ها هستند که وقتی بزرگ می‌شوند برای خرید لباس، باید حتماً یک نفر را با خود ببرند زیرا خود آنها قادر نیستند به راحتی انتخاب و تصمیم‌گیری می‌کنند.
گوشه گیری: چنین کودکانی را میتوان خجالتی، ترسو، مطیع، منزوی، ساکت و بی‌روح توصیف کرد که هیچ‌گونه احساسی از خود ابراز نمی‌کنند و حتی قادر نیستند احساسهای معمولی مانند علاقه و یا خشم را نشان دهند.
آنها دوستان کمی دارند و از بازی‌ها و تفریحات اجتماعی گریزانند.
آنها در روابط با اشخاص بسیار ناراحتند و احساس آرامش و امنیت نمی‌کنند از اینرو از ملاقات دیگران و یافتن دوست اجتناب می‌کنند.
کم رو بودن: کمرویی معمولاً جزء رفتار فردی است که به خاطر ترس، عدم اعتماد به نفس و ترس از اینکه مورد تمسخر یا ستهزاء یا شکست قرار گیرد پیش می‌آید.
فرد از مواجهه شدن به جمع و اجتماع یا مشارکت در گروه دوری می‌کند و سعی دارد خودش همیشه تنها باشد.
بازی : به عقیده روانشناسان بازی یکی از رههای بیان خواسته‌های درونی کودک است که می‌تواند خیلی از مشکلات عاطفی و درونی کودک را منعکس کند و بسیاری از عواطف، احساسات، ترسها و ...
را بیان می‌دارد و در حقیقت او به خویشتن‌داری می‌رسد.
باید بدانیم کودک با خندیدن عواطف خود را تسکین می‌بخشد، با تخریب ناراحتی‌هایش را خالی می‌کند تخریب همان نمایشی است که می‌شکند، عروسک را پاره می‌کند، خانه را خراب می‌کند و ...
در این گونه مواقع باید به بررسی بپردازیم و ریشه بسیاری از رفتارها را پیدا کنیم.
اگر بگوییم بازی تفکر کودک است گزافه نگفته‌ایم.
هر کودک نیاز به بازی دارد.
بازی، زندگی کودک است،اگر به کودک بگویی بازی نکن یعنی زندگی نکن.
مسائل جنسی: پرسش کردن کودکان مخصوصاً آنهایی که باهوش هستند نشانه کنجکاوی و حس جستجو‌گرانه آنهاست و کسی نمی‌تواند به خاطر حس کنجکاوی فرزندش او را از سؤال کردن باز دارد.
چرا که او از روی عشق و صفا و پاکی سؤال می‌پرسد اما مبادا به او دروغ بگویید یا او را از پرسیدن سؤال منع کنید که در این صورت نسبت به مسائل خاص خودش کنجکاوتر نموده‌ایم و ممکن است برای رفع این حساسیت به دیگران مراجعه و جوابی دریافت نکنند.
مقدار محبت: وظیفه یک مادر تنها پوشاندن، غذا دادن نیست، بلکه سلامت روانی کودک نیز به عهده او می‌باشد.
محبت و علاقه یک نیاز طبیعی کودک است که بسیار حائز اهمیت است، محبت باید بدون قید و شرط باشد، باید سوز و گداز داشته باشد که اینگونه رفتار می‌تواند سرنوشت زندگی فرد را نیز دگرگون سازد و جرأت آموزی را در او زیاد کند که کمترین آن بغل کردن، نوازش کردن و بوسیدن است.
سفارش اسلام هم همین است که فرزندتان را ببوسید.
دروغگویی: دروغ ممکن است جهت جلب توجه دیگران باشد.
ممکن است ناشی از ترس یا تنبیه بدنی باشد وقتی کودک نتواند راست بگوید، یعنی ترس از راست گفتن دارد اگر راست بگوید مورد تنبیه قرار خواهد گرفت.
دروغ ممکن است به خاطر تخیل کودک باشد یا ممکن است به خاطر به دست آوردن موقعیت اجتماعی باشد.
نقاشی : نقاشی کردن نوعی سرگرمی و تفریح و تقریباً بازی کودکانه است.
در حقیقت نشانه دانش و بینش او در مورد دنیای پیرامون خود می‌باشد تقریباً نقاشی بیان حرف زبان است، حرف زدن با دیگران است.
یعنی سکوتی که حرف می‌زند.
نقاشی بروز احساسات کودکانه است، به او فرصت بدهید تا خودش را خوب نشان دهد.
خشونت و پرخاشگری: خشونت و تنبیه بدنی و خشونت لفظی کودکی که تنبیه بدنی می‌شود و هیچ‌کس او را قبول ندارد و دائم مورد تحقیر و سرزنش قرار می‌گیرد آیا باید آرام باشد و تمام رفتارها را بپذیرد و در درون خودش بریزد یا اینکه مجبور است حریم شخصی خانواده را درهم شکند و از قید و بندها آسوده گرد‌آوری تنبیه بدنی کودک را وادار به تکرار عمل خلاف می‌کند و باعث عقده در درون کودک می‌شود.
تبعیض: کشنده‌ترین و مخرب‌ترین رفتارهاست که شاید علت اصلی ناسازگاری در کودکان باشد.
که باعث حسادت و افت تحصیلی می‌شود و تصویری بدی در ذهن کودک می‌گذارد.
ورود فرزند جدید: باید کودک بفهمد که اصلاً میزان علاقه و توجه نسبت به او کم نشده است و در بعضی مواقع به کودک اجازه دهید،نوزاد را بغل کند و در پرستاری نوزاد حتماً از کودک کمک بخواهید تا حسادت او به دوستی تبدیل گردد.
برخورد کودک با فشار روانی: کودکان فشار روانی را در زمینه‌های متفاوتی تجربه می‌کنند اما آنچه والدین واقعاً می‌خواهند بدانند این است که چطور می‌توانند فشار روانی کودکانشان را براساس تجارب روزانه کاهش دهند.
ما با برخی از موارد ایجاد فشار روانی و به خطر افتادن بهداشت روانی آشنا شدیم در اینجا به برخی دیگر از موقعیت‌های فشار روانی برای کودکان آشنا می‌شویم.
مورد آزار و اذیت قرار گرفتن در مدرسه جدایی یا طلاق والدین بیماری جدی شخصی در خانواده یا مدرسه مشکلات یادگیری در مدرسه مرگ پدر بزرگ یا مادر بزرگ نقل مکان به خانه جدید تغییر معلم در وسط سال جدید و دهها مورد دیگر نکاتی درباره شناخت و رفتار با کودکان: کودک، کودک است، بزرگ کوچک نیست،بنابراین باید به او اجازه داد کودکی کند و از دنیای کودکانه‌ی خویش احساس لذت کند.
از تحقیر، تنبیه و مسخره کردن کودکان به شدت اجتناب کنیم که اینها مرگ خلاقیت در کودک است.
هرگز کودک را با کودکان دیگر مقایسه نکند.
کودک خود را در حل مشکل خانوادگی دخالت دهید.
ایده‌های جدید کودک را بپذیزید و تشویق کنید.
به کودک خود مسئولیت بدهید، او را در گروه خانوادگ درگیر کنید.
تلاش‌های کودک را بیش از نقاط ضعف مورد توجه قرار دهید.
سرکوب یا انکار ابراز احساسات امری نامطلوب است.
تفاهم و اعتماد را در کودک ایجاد کنید.
اعتماد به نفس و استقلال در کودکان افزایش دهید و تقویت کنید.
اوقات بیشتری را در جمع خانواده و فرزندان سپری کنیم.
برای فرزندان وقت بگذاریم تا تکریم و احساس با ارزش بودن را در او تقویت کنیم.
فرزندمان را با مهارتهای ارتباطی و اجتماعی و دوست‌یابی آشنا کنیم.
به موفقیت‌هایشان احترام بگذاریم و هر چند وقت یکبار آنها را یاد‌آوری کنیم.
در میان اعضای خانواده تبعیض قائل نشویم.
در صورت داشتن مشغله زیاد، سعی کنیم در شبانه‌روز حداقل نیم‌ساعت با فرزندان همراه باشیم، با آنها حرف بزنیم، بگوییم و بخندید و استراحت و تفریح کنیم.
به جای انتقاد و تکذیب، از سخنان اطمینان بخش تأیید کننده استفاده کنیم.
بین خود فرزندان به جای رابطه خشک و آمرانه، ارتباط عاطفی توأم با گذشت و صبر را حاکم کنیم.
با القای این حس که در منزل واقعاً مورد احترام است در احساس ارزشمند بودن او کمک کنیم.
محیطی صمیمی ایجاد کنیم و شرایطی را ایجاد کنیم تا کودکمان بتواند نقاط قوت خود را نشان دهد.
احادیثی از ائمه در برخورد با کودکان : کودکان خود را احترام کنید و آنان را مورد مسخره و اهانت قرار ندهید: (پیامبر اکرم (ص) ) خداوند برای هیچ چیز به اندازه تجاوز به حقوق زنان و کودکان، غضب نمی‌کند.
(امام علی (ع)) کودکان را دوست بدارید و با آنها مهربانی کنید، وقتی به آنها وعده‌ای می‌دهید حتماً به آن وفا کنید زیرا کودکان شما را رازق خود می‌دانند.
(پیامبر اکرم (ص)) آنکس که نزد او کودکی است، باید در پرورش وی ، کودکانه رفتار نماید.
(پیامبر اکرم (ص)) محبت را آنجا یافتم که دختر بچه‌ای در دفتر نقاشی خود تصویر خورشید را ماه می‌کشید، تا پدر کارگرش زیر نور آفتاب نشوزد!
خانواده و بهداشت روانی کودکان و نوجوانان حسنعلی میرزا بیگی، جواد طاهری و امیر حسین شهسوارانی آزاد و صمیمی با فرزندان آلیسون مولوانی – مهدی حاجی اسماعیلی او شبیه هیچ فردی نیست ، چون او خُلاست بچه بودم فکر می‌کردم خداهم شکل ماست مثل من، تو، ما، همه، او نیز موجودی دوپاست بچه بودم فکر می‌کردم خدا پیرمردی است مهربان و به دستش یک عصاست، در خیال کوچک خود فکر می‌کردم خدا یک کت و شلوار می‌پوشد به رنگ قهوه‌ای حال و روز جیبهایش هم همیشه رو به راست فکر می‌کردم که ریشش را مرتب می‌کند سرفه‌های او دلیل رعد و برق ابرهاست گاه گاهی نسخه می‌پیچد، طبابت می‌کند مادر می گفت که او هر دردمندی را دواست فکر می‌کردم که شب ها روی یک تخت بزرگ مثل آدم‌ها و من در خوابهای خوش رهاست چند سالی که گذشت از عمر من فهمیده‌ام او حسابش از تمام عالم و آدم جداست