مقدمه
سازمانهای گوناگی بر زندگی روزمره ما اثر می گذارند. شرکتهای تولیدی و بازرگانی، موسسات خدماتی، شرکتهای دامپروری و کشاورزی، سازمانهای غیر انتفاعی و موسسات و ارگانهای دولتی هر یک کالاها و خدمات خاص مورد نیاز را برایمان فراهم می کنند. تمامی این سازمانها دو ویژگی مشترک دارند. نخست این که، هر سازمانی هدفها و مقاصدی دارد که به منظور دستیابی به آنها کوشش می کند. مثلاً، هدفهای یک شرکت هواپیمایی، ارائه خدمات مطلوب به مشتریان و کسب سود مورد انتظار است یا هدفهای یک شرکت تولیدی دولتی می تواند ساخت و تحویل بموقع کالای اساسی و مورد نیاز جامعه به قیمتهای مصوب باشد. دوم این که، مدیران کلیه سازمانها، صرفنظر از نوع فعالیتی که انجام می دهند، همگی در دستیابی به هدفهای سازمان، نیاز به اطلاعات دارند. نیازهای اطلاعاتی مدیریت در سازمانهای گوناگون بسیار گسترده و شامل اطلاعات مرتبط با زمینه های مختلفی نظیر تولید، بازاریابی و مالی است. به طور کلی، هر قدر سازمان بزرگتر باشد، نیازهای اطلاعاتی مدیریت آن گسترده تر خواهد بود.
حسابداری به طور اعم و حسابداری صنعتی یا مدیریت به طور اخص، که بخشی از سیستم اطلاعات مدیریت هر سازمان را تشکیل می دهد، قسمت قابل ملاحظه ای از نیازهای اطلاعاتی مدیریت را فراهم می آورد. مدیران برای مقاصد برنامه ریزی و کنترل عملیات سازمان، به اطلاعات حسابداری که خروجی یا ستانده سیستم حسابداری محسوب می شود، اتکا می کنند.
حسابداری از دیدگاههای گوناگون
وظیفه حسابداری به طور کلی، عبارت است از شناسایی، اندازه گیری ثبت، طبقه بندی و تلخیص آثار مالی معاملات، عملیات، فعالیتها، شرایط و دیگر رویدادهای مالی موثر بر واحدهای اقتصادی و سپس انتقال و گزارش این آثار در قالب اطلاعات مفهوم و آگاهی بخش برای استفاده اشخاصی است که در واحدهای اقتصادی حق، نفع یا علاقه دارند و انتظار می رود بر مبنای اطلاعات ارائه شده، درباره واحد اقتصادی قضاوت و تصمیم گیری کنند. با عنایت به آنچه در بالا بیان شد، حسابداری از لحاظ عملکرد و کارکردی که دارد، از زوایای گوناگون و متفاوت به شرح زیر مورد بررسی قرار گرفته است :
برخی معتقدند حسابداری یک فعالیت خدماتی است، زیرا از طریق فراهم کردن اطلاعات مالی به منظور تصمیم گیری و قضاوت درباره چگونگی ایجاد، توسعه و مصرف منابع در واحدهای اقتصادی، به اشخاص ذیحق، ذینفع و ذیعلاقه خدمت می کند.
برخی دیگر اعتقاد دارند حسابداری هنر تفسیر، اندازه گیری و انتقال نتایج فعالیتها، عملیات و دیگر رویدادهای اقتصادی است.
برخی نیز بر این باورند که حسابداری زبان تجارت است. اصطلاحاتی نظیر دارایی، بدهی، سود خالص، گردش وجوه نقد و سود هر سهم نمونه هایی از واژگان فنی حسابداری است که در دنیای تجاری امروز به نحوی گسترده بکار برده می شود.
برخی نیز حسابداری را ابراز پاسخگویی می دانند معتقدند حسابداری بهترین مکانیسم شناخته شده ای است که امکان حسابدهی و پاسخگویی را توسط مدیریت واحدهای اقتصادی، به ویژه سازمانهایی که در آنها مدیریت از مالکیت جداست، فراهم می آورد.
عده ای نیز حسابداری را یک دانش توصیفی- تحلیلی می دانند، زیرا آثار مالی انبوه معاملات، فعالیتها و عملیاتی را که توصیف کننده رخدادهای اقتصادی است، شناسایی می کند و سپس این آثار را از طریق اندازه گیری، طبقه بندی و تلخیص، به اطلاعات نسبتاً معدود و محدود اما با اهمیت و مرتبط با یکدیگر تقلیل می دهد به گونه ای که اگر این اطلاعات به نحوی صحیح در هم آمیخته و گزارش شوند، گویای اوضاع مالی و نتایج عملکرد واحدهای اقتصادی خواهد بود .
نهایت این که، عده کثیری نیز بر این جنبه حسابداری که یک سیستم اطلاعاتی است تاکید دارند و به حسابداری به عنوان سیستمی نگاه می کنند که اطلاعات اقتصادی راجع به رخدادهای مالی موثر بر یک واحد اقتصادی مشخص را به عنوان داده یا ورودی می پذیرد، پردازش می کند و نهایتاً به شکل گزارشهای مختلف که خروجی یا ستانده این سیستم محسوب می شوند، ارائه می نماید. به بیان دیگر، این گروه، حسابداری را به عنوان یک سیستم اطلاعاتی می دانند که انبوه معاملات و آثار مالی دیگر رویدادهای موثر بر واحدهای اقتصادی را شناسایی و براساس روشها و ضوابط منطقی و مدون خود، آنها را اندازه گیری، طبقه بندی، تجمیع و تلخیص می کند و به شکل گزارشهای مختصر و مفید در می آورد و نهایتاً با ارائه صحیح و مفهوم این اطلاعات، نیازهای اطلاعاتی اشخاص ذیحق و ذینفع را تامین می کند و اوضاع و احوال مالی و نتایج عملکرد واحدهای اقتصادی را به تصویر می کشد.
در مجموع، گزارشهایی که حسابداری به عنوان سیستم اطلاعاتی فراهم می آورد از یک سو، مدیریت را به اداره کارآمد و اثر بخش واحدهای اقتصادی قادر می سازد و از سوی دیگر، سایر اشخاص ذیحق و ذینفع به واحدهای اقتصادی را در اتخاذ تصمیمات مطلوب اقتصادی و اعمال قضاوتهای آگاهانه یاری می دهد. نقش حسابداری به عنوان یک سیستم اطلاعاتی در شکل (1-1) نشان داده شده است .
شکل (1-1)