بی شک در ورطه روانشناسی فاکتورها و عوامل مختلفی به چشم می خورند که هر یک به نوعی رفتار یک ورزشکار یا مربی را تحت الشعاع قرار می دهند.
استرس، التهاب، بهت زدگی ، جو گرفتگی یا ترس از تماشاگر، در صد افت یا افزایش انرژی روانی ، نحوه انتقال یافته های تمرین و بروز آن در عملکرد بموقع، خستگی کاذب و ترس از باخت و اعتماد به نفس کاذب از برد و ....
از جمله عواملی هستند که می توانند نحوه رفتار یک ورزشکار را از محدوده طبیعی خویش خارج کرده و او را در راه رسیدن به هدف دستخوش تغییر کنند.
از جمله عوامل مهم که بی تردید می توان آن را مهمترین عامل درونی یک ورزشکار یا مربی دانست، عامل انگیزه و انگیزش می باشد.
بدون شک این عوامل نقش به سزایی در توانایی و عدم توانایی، شکوفایی یا عدم شکوفایی و در نهایت عملکرد کلی یک ورزشکار دارند.
در مقوله امروز ما به بحث در مورد انگیزه و انگیزش در ورزشکاران و عوامل مربوطه و نقش آن در فعالیت بین مربی – محیط و ورزشکار خواهیم پرداخت.
انگیزش در ورزشکاران
کلمه انگیزش و انگیزه را ممکن است چندین بار در روز در مکالمات روزمره به کار بریم، ولی اگر با دیدی وسیع و عمیق بخواهیم این کلمه را برای خود معنی کنیم، به راستی چه معنایی را برای این کلمه در نظر می گیریم.
آیا تاکنون فکر کرداه اید که انگیزه ----------------------------انگیزه های درونی از درون فرد سرچشمه می گیرند و منشاء انگیزه های بیرونی ، محیط پیرامون فرد است.
کسانی که محرکشان نیرونی انگیزشی درونی است، از یک کشش درونی جهت رشد و کسب قابلیتها و از خود سازمانی در راه رسیدن به یک هدف یا تحقق یک امر خارجی و یا نیل به موفقیت برخوردارند.
یعنی چه؟
آیا معنی آن با انگیزش یکی است.
اگر تفاوت دارد، تفاوت آن در کجاست.
برای جواب دادن به این سوالها در این فصل ما به تعریف انگیزش و ارتباط آن با روان شناسی ورزشکاران و در کل به حیطه انگیزش در ورزش می پردازیم.
تعریف انگیزه
انگیزه به معنای لغوی یعنی سبب، علت و آنچه که کسی را به کاری وادار می کند.
انگیزه یک عامل درونی است که انسان یا به طور کلی موجود زنده را به حرکت در می آورد.
تفاوت انگیزه با انگیزش
همانطور که می دانیم انگیزش به معنای تحریک و ترغیب است و حالتی است که در اثر دخالت یک انگیزه به ارگانیسم دست می دهد.
بعنوان مثال نیاز به جنس مخالف انگیزه و عاشق شدن و احساس تمایل به جنس مخالف انگیزش است و یا کمبود مواد غذایی بدن یا نیاز به آب انگیزه و حالت گرسنگی یا احساس گرسنگی انگیزش است.
نقش انگیزش در ورزش نیازی به تاکید بر نقش و اهمیت موضوع انگیزش در ورزش نیست.
پیچیدگی این موضوع بر اکثر افراد آشکار است.
بغرنجی آن تا حدی است که تعداد زیادی از مربیان اعتقاد دارند که انگیزش موضوعی ناشناختنی است و اگر هم شناختنی باشد، بر انگیختن دیگران غیر ممکن است.
افرادی که در مورد انگیزش صحبت کرده و یا مطالبی نوشته اند ، به انگیزه های درونی و بیرونی نیز اشاره نموده اند.
آنها می گویند" انگیزه های درونی از درون فرد سرچشمه می گیرند و منشاء انگیزه های بیرونی ، محیط پیرامون فرد است." کسانی که محرکشان نیروی انگیزشی درونی است، از یک کشش درونی جهت رشد و کسب قابلیتها و از خود سازمانی در راه رسیدن به یک هدف یا تحقق یک امر خارجی و یا نیل به موفقیت برخوردارند.
کیفیات، میزان توانایی های شخصی، خود سازمانی ، کسب مهارت در کار و نیل به موفقیت اهدافی هستند که به وسیله انسانهای درون انگیخته تعقیب می شوند و دستیابی به این اهداف همانا پاداش آنهاست.
در ورزش نیز افرادی که به خاطر علاقه درونی به فعالیت ورزشی می پردازند، جزو این دسته از افراد هستند.
آنها برای ارضاء تمایل و احساس غرور درونی ، ورزش می کنند.
این تمایل آنها را به صرف بیشترین میزان تلاش و تکاپو، حتی در شرایط فقدان مشوقین، تماشاچیان و ارزشیابان یا تحلیل گران ورزشی وا می دارد.
انگیزش خارجی یا بیرونی همانطور که ذکر شد، در جریان تقویت های مثبت یا منفی که فرد از طرف منابع بیرونی دریافت میکند شکل می گیرد .
تقویت استفاده از محرکهایی است که وجود یا عدم وجود آنها امکان وقوع رفتار را افزایش یا کاهش می دهد.
تقویت کننده ها یا محسوسند و یا غیر محسوس .
وقتی تقویت کننده ها دریافت شوند ، به عنوان پاداشهای خارجی شناخته می شوند .
به احتمال زیاد ورزشکاران به منظور دریافت هر دو نوع پاداش درونی و بیرونی به ورزش می پردازند.
میزان اهمیتی که هر ورزشکار به یکی از این دو عامل می دهد، متفاوت است.
این تفاوتهای فردی را مربی باید به ورزشکاران بشناسد.
انگیزش مستقیم و غیر مستقیم مربی ممکن است که از روشهای مستقیم و غیر مستقیم ایجاد انگیزه هر دو روش را تواماً به کار گیرد.
وقتی مربی بازیکنی را خلوتی فرا می خواند و با توجه به شناختی که از بافت روحی و خصوصیات شخصیتی او دارد، صحبتهایش را آنچنان تنظیم می کند که ورزشکار را به تمرینات سخت و جدی وا می دارد، از روش انگیزش مستقیم استفاده می کند.
روشهای مستقیم انگیزش یکی از سه روش قرار داد، همانند سازی و درونی سازی برای انگیزش مستقیم ورزشکاران به کار گرفته می شوند.
روش اول : قرارداد: روش قرارداد بر به کارگیری تنبیه و پاداش استوار است.
مثال : اگر امروز مسابقه را ببرید، روز یکشنبه استراحت دارید و روز جمعه را نیز در اختیار خودتان هستید.
روش دوم:همانند سازی: این روش بر پایه چگونگی مناسبات مربی و ورزشکاران بنا می شود و به آن بستگی دارد.
مربی به کار گیرنده این روش معمولاً می گوید:" اگر به وظایف تیم مسؤولانه بر خورد کنی ، تعهد خود را نسبت به من به جای آورده ای".
برای به کارگیری موفقیت آمیز این روش حتماً مناسبات مربی با شاگردان باید حسنه مربیانی که به وفور از تنبیه استفاده می کنند ورزشکاران را دچار بیزاری می نمایند، نمی توانند از روش همانند سازی بهره گیرند.
باشد، به طوری که آنها احساس تعهد قوی درونی نسبت به انجام فرامین مربی داشته باشند.
مربیانی که به وفور از تنبیه استفاده می کنند و ورزشکاران را دچار بیزاری می نمایند، از این روش نمی توانند بهره گیرند.
روش سوم:برانگیختن درونی سازی: این روش مبتنی بر انگیزش ورزشکاران بر مبنای باورها و ارزشهای فکری شان می باشد.
مثال : تو زحمات زیادی برای درخشش در این مسابقه کشیده ای .
با اتکا به همان زحمات باید اعتماد به نفس داشته باشی.
فکر می کنم در بهترین فرم ورزشی ات در این مسابقه ظاهری شوی.
می خواهم بدانی که چه ببریم و چه ببازیم ، به بازیکنی چون تو افتخار می کنم.
روشهای غیر مستقیم انگیزش در ورزشکاران روشهای غیر مستقیم انگیزش بر مداخله جویی مربی در انتخاب و یا تغییر محیط فیزیکی و یا روانی فعالیت استوارند.
مثلاً برخی مربیان محل تمرین را به منظور ایجاد انگیزه در ورزشکاران تغییر می دهند.محیط روانی نیز با تعویض یا برگماری و یا تغییر رفتار افراد خاصی دگرگون می شود تا انگیزه را در شاگردان ازدیاد بخشد .
شاید یکی ار بارزترین نمونه های آن تغییر نگرش منفی به مثبت شخص مربی باشد .
یکی دیگر از موثرترین روشهای تغییر محیط روانی ، به رسمیت شناختن و اعطای اختیار به ورزشکاران در ادرا و کنترل آزادانه محیط ورزشی می باشد .
نیازهای ورزشکاران و انگیزش اگر در پی گشایش راز انگیزش باشیم باید شبکه نیازهای ورزشکاران را شناسایی کنیم .
نیاز ارضا نشده تبدیل به یک هدف می شود .
کمک به ورزشکاران جهت رسیدن به اهدافشان جهت رسیدن به اهدافشان کلید رهیابی به مساله انگیزش است.
1- نیاز به جنبندگی قابل توجه است هر یک از ما بر حسب ساختمان ژنتیکی خود به میزان معینی از تحریک ، هیجان و بیدار باش برای فعالیت و زندگی نیازمندیم.
این میزان معین موجب تلاش و تکاپوی فرد می شود و میزان فزون از حد آن باعث گریز فرد از موقعیت و طلب موقعیت آرامتری می گردد.
میزان بالای تحریک همچنین می تواند موجب استرس در فرد و خاموشی احتمالی رفتار گردد.
بعضی از افراد به میزان بیشتری از تحریک پاسخ می دهند و برخی را سطح پایین تری از تحریک به فعالیت وا میدارد.
وقتی که ما میزان مطلوبی از تحریک را تجربه می کنیم ، نه مضطرب می شویم و نه تنگ حوصله و این حالتی است موصوف به سبکبالی در فصل انرژی روانی به طور مفصل توضیح داده شده.
ورزش به خصوص به این دلیل که خصیصه رقابتی ، خلاق و درگیر جسم و روان را به شکل توام دارد ، به طوری ماهوی و ذاتی موجب احساس خوشایندی و سبکبالی می گردد.
زمانی که مربیان تمرینات خشک و رسمی برگزار می کنند ، شاگردان را از تجربه لذت محروم می سازند.
در آن صورت محیط ورزش دل آزار می گردد و آزادی بازیکنان مخدوش و اهداف دست نیافتنی به نظر می رسند.
مربیان خردمند دریافته اند که به نیازهای ورزشکاران باید توجه جدی مبذول دارند.
تمرین را از حالت یکنواختی محض خارج سازند و تفریح و نشاط را چاشنی آن سازند .
حال به چند توصیه در این خصوص توجه فرمایید : 1- سطح مهارتها و دشواری تمرین را بر حسب سطح توانایی افراد انتخاب کنید .
برای هیچکس تجربه دائمی شکست خوشایند نیست .
تمرین را عمدتا بر محور موفقیت افراد در انجام مهارتها پی ریزی کنید .
2- تمرینات را با تنوع بخشیدن پر کشش کنید .
3- همه را در تمرین به کار بگیرید .
فرصت تنگ حوصله شدن و دلزدگی را با ایجاد سکون های متوالی از طریق ایستا نگاه داشتن بازیکنان به آنها ندهید.
4- برای بازیکنان فرصتی جهت انجام فعالیتهای دلخواه آنان فراهم سازید .
5- به بازیکنان در ترتیب هدفهای قابل حصول و واقعی کمک کنید .
6- بخشی از زمان تمرین را به بازی آزاد ( فارغ از نظم رسمی تمرین ) و ارزشیابی اختصاص دهید .
7- به بازیکنان سهم بیشتری در تعیین مواد و محتویات تمرین ببخشید .
باید به خاطر داشته باشیم که ورزشکارانی که به خاطر جنبه تفریحی ورزش به آن می پردازند ، به اندازه ورزشکاران معطوف به قهرمانی ساعی نیستند .
درک این تفاوتهای فردی برای مربی ضروری است .
ورزشکاران تفریح طلب برای مربیان پیروزی طلب مساله محسوب می شوند و به آنها انضباط شکن گویند که تحمل این دسته از ورزشکاران به نگرش فلسفی مربی مربوط است.
در این جا یک سوال از شما مربی محترم که این مطالب را مطالعه نموده اید ، دارم و آن این است که آیا در تیمتان با این گروه از ورزشکاران مواجهید ؟
چگونه با آنها مدارا می کنید؟
2- نیاز به پیوند جویی (Affiliation ) و تعلق به گروه بعضی ها به این دلیل که نیازشان به تعلق گروهی بر آورده شود در فعالیت تیمهای ورزشی مشارکت می ورزند .
تعلق و وابستگی به گروه زندگی را پر معنا می سازد .
انگیزه اصلی این گروه از افراد ، پیوند ، پذیرفته شدن و مقبولیت توسط گروه است و اهمیت چندانی به کسب شهرت و افتخار نمی دهند .
حتی گاهی ترجیح می دهند به جای اینکه در بازی شرکت داده شوند ، نیمکت نشین باشند .
مربیان می توانند از طریق هویت سازی گروهی برای این دسته از افراد به منظور ارضا نیازشان به تعلق گروهی ، آنان را به فعالیت موثر وا دارند .
این دسته شباهت زیادی به دسته قبلی دارند ، به هر حال بهترین پاداش این افراد ، پذیرش و کسب مقبولیت در گروه است .
نظارت و مسئولیت و نقش آن در انگیزش تمام راههای پیموده شده برای کشف و ایجاد انگیزه در ورزشکاران سرانجام در خدمت رشد و مسئولیت پذیری از طریق خودگردانی قرار می گیرند.
تجارب علمی متعدد به این نتیجه می رسند که محروم کردن فرد از اداره شخصی خود به تخریب انگیزه ، تحلیل حس مسئولیت پذیری و کاهش شدید احترام به نفس می انجامد و برعکس فرصت بخشی به افراد در کنترل زندگی شخصی و خودسازمانی به پرورش و رشد جامع الاطراف آنها و توسعه قابلیتهای پیشگفته منتهی می گردد.
من بالشخصه پیرو همین نگرش لیبرالی در مورد هر گونه رفتار پرورش و تربیتی هستم.
پی ریزی و توسعه احساس مسئولیت برخی از مربیان به غلط تصور می کنند که سپردن مسئولیت به ورزشکاران به معنای رهاسازی مطلق آنها و فارغ از هر قید و دخالتی می باشد.
در حالی که مسئولیت سپاری مستلزم تشویق ورزشکاران به پذیرش تدریجی نقشهای اداره کننده است.
به موازات پدیدار شدن قابلیتهای شاگرد در اتخاذ تصمیمات عقلایی درست مسئولیتهای بیشتری به وی سپرده می شود و در عین حال به شاگردی که تصمیمات نادرست می گیرد، فرصت بهره گیری از تجارب منفی بخشیده می شود .
شاگرد نباید در انجام هر امر دلخواهی مجاز باشد ، ولی در یک چهار چوب یا موقعیت ساخت یافته باید فرصت گزینش شیوه های عمل را داشته باشد .
شاگرد باید بیاموزد که تنها در درون این چهارچوب با احساس مسئولیت در جهت رسیدن به اهدافش تلاش کند و در عین حال بیاموزد که هدفهای فردی وی می توانند با هدفهای جمعی تیم وفاق یابند و سازگار شوند .
مربی به کار گیرنده این روش لزوما ممکن است یک مربی دموکرات نباشد .
رفتارهای شاگرد و تخطی از موازین و چهارچوب باید به وسیله مربی ، نظارت ، قضاوت و ارزشیابی شود .
در درون چهارچوب ، حتی بازیکنان از فرصت تعیین اهدافشان برخوردار هستند .
عدم تعیین چهارچوب و اصول کلی به معنی تعویض نقش مربیان با بازیکنان است .
پذیرش مسئولیت مربیگری به معنای پذیرش نقش دشوار تعیین آنگونه از موقعیتهای ساخت یافته و چهارچوب و اصولی است که در آن ، ورزشکاران امکان توسعه مسئولیت های شخصی شان را داشته باشند .
برای توسعه حس و توان مسئولیت پذیری در ورزشکاران ، اولین شرط جامع الطراف آنها مقدم بر پیروزی است .
دومین شرط ، داشتن تاب و تحمل فرایند طولانی شکل گیری استقلال و خود بودگی است .
که از همایش تدریجی تجارب بازیکنان فراهم گردد .
در این رابطه نیاز است که مربی ورزشکار را در درجه اول به عنوان یک انسان مقبول و قابل اعتماد بشناسد .
مربیان همچنین باید به همدلی با شاگردان برسند .
همدلی فراهم ساز وقوف مربی بر عواطف و نگرشهای شاگرد است .
تنها از طریق همدلی است که اعتماد بین طرفین شکل می گیرد ، امری که برای تقسیم مسئولیت بین شاگردان اساسی است .
مربیان باید بیش از آموزشهای تکنیکی و تاکتیکی به توسعه مهارتهای روانی اجتماعی شاگردان بپردازد و در تعیین اهداف کوتاه مدت به آنان یاری رسانند .
شاگردان نیز باید برای علت یابی نقاط ضعف و قوتشان باید مربیان را مورد مشورت قرار دهند .
اگر نتایج بدست آمده محصول تلاشهای شخصی خود ورزشکاران است ، باید تایید و تشویق گردد و اگر متغیرهای دیگر در بدست آمدن آن دخیل بوده اند ، باید که شناسایی گردند .
از مجموعه بحثهای صورت گرفته به ضرورت تغییر طرز فکر من مجبور به انجام می کنم " به " من سمت می دهم که بخواهند و من مسئولیت پذیری انجام عمل را توسعه می دهم ، در مربیان می رسیم .
منابع : روان شناسی بالینی : پرون پرون زمینه روان شناسی ج دوم ل .
اینکسون روان شناسی ورزشی .
اسوآهولا