مهریه یا شیربها
.
مهر چیست؟
.
اهمیت مهر از دیدگاه اسلام
.
مهر نشانه استقلال اقتصادی زن
.
چه چیز می تواند مهر قرار بگیرد؟
.
میزان و مقدار مهر
.
مهر از آن کیست؟
.
زن با مهر خود چه کند؟
.
احکام مهر
.
مهر در ازدواج ، در چه صورتی واجب است؟
مهر چیست؟
مهر هدیه ای است که مرد به هنگام ازدواج به زن می دهد تا صداقت خود را در خواستگاری از زن نشان دهد.پس مهر از یک طرف بیانگر علاقه مرد به زنی است که در آینده،همسر او خواهد شد و از طرف دیگر وسیله ای است برای احترام به زن و تکریم شخصیت او و جلب نظر وی در قبول همسری.
به عبارت دیگر مهر وسیله ای برای ایجاد مهر،محبت و الفت بین زوجین است و لذا قرآن از آن به عنوان «صداق» یعنی نشانه صدق و «نحله» یعنی بخشش وهدیه یاد کرده است.و از همین روست که متقابلاً به زن نیز سفارش شده است برای ریشه دار شدن این محبت و صفا،پس از قبول مهریه،آن را به شوهر خود ببخشد و صفای خود را به او نشان دهد.
در روایتی از پیامبر(ص)برای هر دینار آن اجر آزاد کردن بنده وعده داده شده است و از این جا به خوبی برمی آید که مهر بیشتر جنبه‌معنوی دارد،نه مادی و لذا در برخی از روایات آمده است که پیامبر تعلیم قرآن را مهر بعضی از زنان قرار داد.
عده ای خواسته اند بگویند مهر وسیله ای برای انفصال خدمت از خانه‌پدر و یا اشتغال به خدمت در خانه شوهر است.
در حالی که این درست نیست.زیرا زن اجباری به خدمت در خانه پدر یا شوهر نداشته و ندارد تا این که خرید خدمت مطرح شود.مهر در ازدواج صرفاً نشان محبت است.اگر مرد نتواند اندوخته های قبلی خود را به هنگام ازدواج،به زن آینده‌خود هدیه کند،چگونه می تواند درآمدهای آینده خود را تقدیم زن بکند؟و لذا مهر بهترین وسیله برای کسب اطمینان برای زن است.
و برخی دیگر خواسته اند بگویند مهر وثیقه است و اگر وثیقه ای در میان نباشد،رشته زناشویی سخت متزلزل می شود.
در حالی که این سخن نیز درست نیست.زیرا:
اولاً در برخی از ازدواج ها اصولاً نیازی به وثیقه نبوده،در حالی که مهر وجود داشته است.نظیر ازدواج پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع).
ثانیاً اگر چنین بود هرگز پیامبر سفارشی نمی کرد که زنان از مهریه خود چشم پوشی کنند و آن را متقابلاً برای ایجاد صفا و صمیمیت،به شوهران خود ببخشند.
ثالثاً اگر چنین بود پیامبر توصیه نمی فرمود که مهر زنان زیاد نباشد.زیرا در وثیقه چنین سفارشی معقول نیست.
مرسوم است مرد در هنگام ازدواج چیزی را به همسرش تقدیم می کند که در اصطلاح،مهر و صداق نامیده می شود.چنانکه خواستگاری همیشه از جانب مرد انجام می گیرد مهرنیز از جانب او به زن تقدیم می شود.مرد است که به سراغ زن می رود و اظهار علاقه می کند،نه برعکس،و اوست که برای اثبات صدق خویش و جلب توجه زن باید چیزی را به عنوان مهر تقدیمش کند،نه برعکس.
زن کالای خریدنی نیست که به وسیله مهر معامله شود،بلکه محبوبه مرد است که باید برای اثبات صدق خویش و به دست آوردن دل او مقداری از آنچه را دارد نثارش سازد.
بوسیله خواستگاری و اعطای مهر شخصیت مرد تحقیر نمی شود بلکه لازمه مردانگی همین است.در صورتی که اگر زن چنین عملی را انجام دهد بر شخصیتش لطمه وارد می آید.زن از زیبایی و لطافت و جاذبه ویژه ای برخوردار است که مرد را اسیر و دلباخته خود می سازد و برای خواستگاری به آستانه خویش جذب می کند.
زن به الهام فطری دریافته که محبوبه مرد است و عزت و احترامش در این است که خود را رایگان در اختیار او قرار ندهد بلکه بوسیله غرور و اظهار بی نیازی و ناز و کرشمه،خود را شیرین تر و محبوب تر سازد.زن تشنه محبت و دوستی است و دوستدار مردی است که از صمیم قلب او را دوست بدارد،و اعطای مهر را دلیل بر صدق گفتار مرد می شمارد.مهر مبلغ معامله نیست بلکه از علائم صدق مرد به شمار می رود و به همین جهت صداق نامیده می شود.زن خودش را به مهرنمی فروشد بلکه بدین وسیله صدق مرد را در اظهار عشق و علاقه می آزماید و آرامش خاطر پیدا می کند و این است فلسفه مهر.
مهر هدیه ای است که مرد به هنگام ازدواج به زن می دهد تا صداقت خود را در خواستگاری از زن نشان دهد.پس مهر از یک طرف بیانگر علاقه مرد به زنی است که در آینده،همسر او خواهد شد و از طرف دیگر وسیله ای است برای احترام به زن و تکریم شخصیت او و جلب نظر وی در قبول همسری.
به عبارت دیگر مهر وسیله ای برای ایجاد مهر،محبت و الفت بین زوجین است و لذا قرآن از آن به عنوان «صداق» یعنی نشانه صدق و «نحله» یعنی بخشش وهدیه یاد کرده است.و از همین روست که متقابلاً به زن نیز سفارش شده است برای ریشه دار شدن این محبت و صفا،پس از قبول مهریه،آن را به شوهر خود ببخشد و صفای خود را به او نشان دهد.
در روایتی از پیامبر(ص)برای هر دینار آن اجر آزاد کردن بنده وعده داده شده است و از این جا به خوبی برمی آید که مهر بیشتر جنبه‌معنوی دارد،نه مادی و لذا در برخی از روایات آمده است که پیامبر تعلیم قرآن را مهر بعضی از زنان قرار داد.
عده ای خواسته اند بگویند مهر وسیله ای برای انفصال خدمت از خانه‌پدر و یا اشتغال به خدمت در خانه شوهر است.
در حالی که این درست نیست.زیرا زن اجباری به خدمت در خانه پدر یا شوهر نداشته و ندارد تا این که خرید خدمت مطرح شود.مهر در ازدواج صرفاً نشان محبت است.اگر مرد نتواند اندوخته های قبلی خود را به هنگام ازدواج،به زن آینده‌خود هدیه کند،چگونه می تواند درآمدهای آینده خود را تقدیم زن بکند؟و لذا مهر بهترین وسیله برای کسب اطمینان برای زن است.
و برخی دیگر خواسته اند بگویند مهر وثیقه است و اگر وثیقه ای در میان نباشد،رشته زناشویی سخت متزلزل می شود.
در حالی که این سخن نیز درست نیست.زیرا: اولاً در برخی از ازدواج ها اصولاً نیازی به وثیقه نبوده،در حالی که مهر وجود داشته است.نظیر ازدواج پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع).
ثانیاً اگر چنین بود هرگز پیامبر سفارشی نمی کرد که زنان از مهریه خود چشم پوشی کنند و آن را متقابلاً برای ایجاد صفا و صمیمیت،به شوهران خود ببخشند.
ثالثاً اگر چنین بود پیامبر توصیه نمی فرمود که مهر زنان زیاد نباشد.زیرا در وثیقه چنین سفارشی معقول نیست.
مرسوم است مرد در هنگام ازدواج چیزی را به همسرش تقدیم می کند که در اصطلاح،مهر و صداق نامیده می شود.چنانکه خواستگاری همیشه از جانب مرد انجام می گیرد مهرنیز از جانب او به زن تقدیم می شود.مرد است که به سراغ زن می رود و اظهار علاقه می کند،نه برعکس،و اوست که برای اثبات صدق خویش و جلب توجه زن باید چیزی را به عنوان مهر تقدیمش کند،نه برعکس.
زن کالای خریدنی نیست که به وسیله مهر معامله شود،بلکه محبوبه مرد است که باید برای اثبات صدق خویش و به دست آوردن دل او مقداری از آنچه را دارد نثارش سازد.
بوسیله خواستگاری و اعطای مهر شخصیت مرد تحقیر نمی شود بلکه لازمه مردانگی همین است.در صورتی که اگر زن چنین عملی را انجام دهد بر شخصیتش لطمه وارد می آید.زن از زیبایی و لطافت و جاذبه ویژه ای برخوردار است که مرد را اسیر و دلباخته خود می سازد و برای خواستگاری به آستانه خویش جذب می کند.
زن به الهام فطری دریافته که محبوبه مرد است و عزت و احترامش در این است که خود را رایگان در اختیار او قرار ندهد بلکه بوسیله غرور و اظهار بی نیازی و ناز و کرشمه،خود را شیرین تر و محبوب تر سازد.زن تشنه محبت و دوستی است و دوستدار مردی است که از صمیم قلب او را دوست بدارد،و اعطای مهر را دلیل بر صدق گفتار مرد می شمارد.مهر مبلغ معامله نیست بلکه از علائم صدق مرد به شمار می رود و به همین جهت صداق نامیده می شود.زن خودش را به مهرنمی فروشد بلکه بدین وسیله صدق مرد را در اظهار عشق و علاقه می آزماید و آرامش خاطر پیدا می کند و این است فلسفه مهر.
برای تشریع مهر، فلسفه‌مهمتر دیگری را نیز می توان بیان کرد و آن عبارتست از ایجاد زمینه مناسب برای اینکه زن بتواند وظایفی را که ناموس آفرینش بر عهده اش نهاده ایفا کند.هر یک از زن و مرد آفرینش ویژه ای دارند،مرد به منزله زارع است و زن به منزله مزرعه،مرد به منزله باغبان است و زن به منزله باغ.مرد نطفه فرزند را در رحم زن غرس می کند و بعد از آن،طبیعت چیزی را بر عهده اش نگذارده است.در صورتی که مسؤولیت طبیعی زن از همان زمان شروع می شود.بر طبق آفرینش ویژه اش ناچار است دوران دشوار و خطیر بارداری و زایمان و نقاهت ناشی از آن را تحمل کند.ناچار است مدت دو سال نوزاد ضعیف را با شیره جان تغذیه نماید و بعد از آن تا مدتی در حفظ و حراست و پرورش او کوشش و فداکاری کند.
در صورتی که ناموس آفرینش چنین مسؤولیتهای سنگینی را بر دوش مرد نگذارده و طبعاً از آزادی بیشتری برخورداراست.بنابراین،زن باید برای تحمل چنین مسؤولیتهای دشواری زمینه‌مناسب و آرامش خاطری در اختیار داشته باشد،و تشریع مهر به منظور ایجاد زمینه مناسبی است تا زن بتواند با اطمینان و آرامش خاطر، خود را برای غرس فرزند در اختیار مرد قرار دهد و مسؤولیتهای ناشی از آن را بپذیرد.
زن به وسیله مهری که مرد در اختیارش می گذارد اسباب و لوازم ساده ای را برای زندگی فراهم می سازد،و آرامش خاطر می یابد که اگر باردار شد می تواند در این محیط امن تا مدتی ادامه‌زندگی دهد و به وظایف تازه ای که بر عهده اش نهاده می شود عمل نماید.
البته پرورش و حفظ و حراست از فرزند وظیفه مشترکی است بین زن و مرد لیکن مرد عملاً از آزادی بیشتری برخوردار است و می تواند از انجام مسؤولیتها شانه خالی کند در صورتی که زن به مقتضای آفرینش ویژه اش ناچار است به این وظایف عمل نماید.
در احادیث نیز به این فلسفه اشاره شده است.حضرت صادق علیه السلام فرمود:«علت اینکه مهر بر عهده مرد قرار گرفته نه زن-با اینکه هر دو نفر یک کار را انجام می دهند -این است که مرد وقتی نیاز شهوی خویش را انجام داد بر می خیزد و منتظر فراغت زن (از عواقب این عمل) نمی ماند و به همین جهت صداق بر عهده مرد نهاده شده است.» بنابراین،اعطای مهر از جانب مرد سنتی است پسندیده که اسلام بدان صحه نهاده است.
مهر می تواند پول باشد یا ملک یا طلا و نقره یا هرشیء ارزشمند دیگر،وحتی مرد می تواند به عنوان مهر کار ارزشمندی را تقبل نماید که سودش عائد همسرش گردد.ولی بهتر است چیزی باشد که عینش باقی بماند و آرامش خاطر بیشتری برای زن فراهم سازد.
پروردگار عالم برای مصالح اجتماع،زنان و مردان را با ویژگی هایی آفریده،و برای هر کدام آنان امتیازاتی موهبت نموده،و مردان را با داشتن قدرت و توان بیشتر،در برابر عفّت وخویشتن داری و شرم و حیاء زنان بی قرار و نیازمند ساخته است!
اگر چه طبیعتاً زنان در مسائل جنسی نسبت به مردان فوق العاده توانمند می باشند،ولی با برخورداری از شرم و حیاء هرگز خود را ارزان نفروخته،و با زنجیر وقار و عفّت،مردان را به تسلیم و تواضع و اسارت و بردگی می کشانند!!
بر این اساس مردها از آنان خواستگاری نموده،و به رقابت و جنگ و ستیز می پردازند،و برای تسلیم آنان هزینه و نفقه و مهریّه که حاکی از مهر و محبّت است پرداخت می کنند.
تشریع«مهریه»در اسلام برای تحقیر کردن زن نیست،بلکه ارزش وجودی او را دربرداشته،و می رساند که زن خود را به رایگان و بدون ارزش در اختیار مرد قرار نمی دهد،و از این طریق صداقت عشق و محبّت مرد را آزمایش می نماید،و به همین جهت «مهریّه» را در لسان قرآن و حدیث «صَداق» می گویند،که از واژه «صدق» گرفته شده است.
در قرآن مجید هنگامی که در مورد «مهریّه» ذکری به میان آمده صحبت از بخشش و «نِحْلَهْ»می نماید و اضافه می کند که اگر زنان این حق را به شما بذل کردند،با دل خوش و گوارا میل نمائید.و بدین وسیله ثابت می کند که: «مهریّه» جنبه تحقیر ندارد،بلکه بخششی است که رمز صداقت عشق مرد را دربرداشته،برای ارزش وجودی زن.
و در احادیثی از ائمه اطهار علیهم السّلام،با توجّه خاص و ظرافت فکری،این حقیقت استفاده می گردد:«از امام رضا(ع) سؤال کردند:چرا مرد به زن مهریّه می دهد؟فرمودند:مرد وظیفه دارد به زن هزینه های زندگی اش را بپردازد،و ازدواج در واقع یک معامله (معنوی)است،و مرد خریدار وصال زن است،و آن بدون بهاء و ثمن امکان ندارد.
و حضرت امام صادق(ع) می فرمایند: فلسفه «مهریّه» زن این است که،اگر آن نباشد،معمولاً مردها پس از تسکین بحران جنسی خود، زن را رها می سازند،و این تشریعِ «صداق»برای گرم نگهداشتن رابطه زن و شوهری است.
و بالاخره در همین رابطه است که اسلام ازدواج بدون«مهریّه»را تجویز نکرده،و هرکسی موظّف است در هنگام تشکیل خانواده،مالی را به مقدار مورد رضایت طرفین پیش کش عروس بنماید،و قرآن مجید و دهها حدیث این حقیقت را تأیید می نماید.
اهمیت مهر از دیدگاه اسلام در سنن اسلامی وجود مهر در هر ازدواجی ضروری است،چه ازدواج دائم و چه ازدواج موقت.و در حقیقت مهر از ارکان ازدواج به شمار می رود و ازدواج بدون مهر یا به کلی باطل است(در ازدواج موقت) و یا به «مهرالمثل» و «مهر السنه» تبدیل می شود(در ازدواج دائم).
پیامبر اکرم(ص)نسبت به مسأله‌مهر اهتمام خاصی داشت و مهریه ای را برای زنان و دختران خود تعیین می فرمود و وقتی که خواست حضرت فاطمه زهرا(ع)را به عقد حضرت علی(ع)درآورد،مهریه ای را تعیین فرمود که به «مهرالسنه» معروف است.ایشان هرگز حاضر نشد زنی را بدون مهر در اختیار مردی قرار دهد.
حدیثی از پیامبر نقل شده که روزی زنی به پیامبر گفت:مرا به همسری خود بپذیر.رسول اکرم(ص)پاسخ نداد.مردی از اصحاب به پا خاست و گفت:یا رسول الله!اگر شما مایل نیستید من حاضرم این زن را به عقد خودم درآورم.پیامبر پرسید:مهر ایشان را چه چیز قرار می دهی؟مرد گفت:چیزی ندارم.پیامبر فرمود:این طور نمی شود.برو به خانه ات،ببین چیزی پیدا می کنی که مهر این زن قرار دهی.مرد رفت و چیزی نیافت.
پیامبر برای بار دوم او را به خانه فرستاد.امّا این بار نیز دست خالی آمد.مرد پیشنهاد کرد که پیراهن خود را می دهم.در این هنگام مردی از زمین برخاست و گفت:یا رسول الله!من این مرد را می شناسم.این مرد جامه ای غیر از این جامه ندارد.لذا نصفش را مهر زن قرار دهید.پیامبر فرمود:لباس را دو نفر نمی توانند بپوشند.
مدتی گذشت.مرد خواستگار،خواست از مجلس بیرون برود.رسول اکرم(ص) او را صدا زد و فرمود:آیا قرآن بلدی که به این زن تعلیم دهی؟عرض کرد:آری.پیامبر فرمود:پس این زن را به عقد تو درآوردم و مهر او این باشد که تو به او قرآن تعلیم دهی.
اهمیّت مهر از دیدگاه اسلام به قدری است که حتّی زن نیز نمی تواند از پذیرش مهر سرباز زند و بگوید:در ازدواج، مهری نباشد.به عبارت دیگر اسلام می خواهد در ازدواج،چیزی به عنوان مهر وجود داشته باشد و مرد نیز حق ندارد از پرداخت آن سرباز زند و یا زن را تحت فشار گذارد تا بخشی از مهر و یا تمام آن را برگرداند.
و قرآن در این زمینه می فرماید:«زنان را برای حلال کردن مهر خود،تحت فشار قرار ندهید».و لذا در احکام اسلامی آمده است که اگر مردی مهر زن خود را نپردازد،حاکم اسلامی موظف است مرد را وادار کند که مهر او را بپردازد.در سخنی از پیامبر آمده است که:«خداوند ممکن است هر گناهی را ببخشد و از آن درگذرد،ولی از مهر زن نمی گذرد».در روایات آمده است که:«اگر مردی با زنی ازدواج کند و قصدش این باشد که مهر او را نپردازد،در حقیقت مرتکب زنا شده است».
برای مقدار مهر، حد معینی تعیین نشده بلکه میزان آن بستگی به توافق زن و شوهر دارد.
حضرت باقر علیه السلام فرمود:«صداق زن چیزی است که زن و مرد بر آن توافق نمایند،کم باشد یا زیاد.»لیکن در احادیث تأکید شده که خیلی هم کم نباشد.
امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:«دوست ندارم که مهر زن کمتر از ده درهم باشد،تا با پولی که در مورد زنا پرداخت می شود تشابه نداشته باشد.»این درست نیست که زن خودش را رایگان و بدون مهردر اختیار مرد قرار دهد.
حضرت صادق علیه السلام در مورد زنی که قصد داشت خود را رایگان به نکاح مردی در آورد فرمود:«این کار فقط برای پیامبر جایز است،اما در مورد افراد دیگر نکاح صحیح نیست مگر اینکه قبل از عروسی چیزی به زن تقدیم کند،کم باشد یا زیاد،گرچه لباسی باشد یا درهمی.» برای بالاترین میزان مهر نیز حدی تعیین نشده است.هر چه هم زیاد باشد اشکال ندارد،لیکن اسلام ازدیاد و مسابقه در مهر را به صلاح جامعه نمی داند و از آن نهی کرده است.
امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:«مهر زنان را زیاد قرارندهید که موجب عداوت می شود.» درست است که اسلام اصل وجود مهر را برای صحت ازدواج لازم می داند لیکن ارزش زن را به مقدار مهر نمی داند.
هدف ازدواج نباید مهر باشد بلکه انس و آرامش خانوادگی مطلوب است.در تعیین مهر نباید آنقدر سختگیری کرد که قدرت ازدواج از جوانان سلب شود و ناچار شوند تجرد را بر تأهل ترجیح دهند.و اگر هم تن به ازدواج می دهند در اثر ایرادها و اشکال تراشیهای خانواده دختر عقده و کینه پیدا کنند.
به تجربه ثابت شده که ایرادها و سختگیریهای خانواده دختر در مهر و مراسم عروسی،موجب رنجش خاطر داماد می شود و چنان عقده ای پیدا می کند که تا آخر عمر برطرف نمی شود،و صدها مشکل به همراه خواهد داشت.
در مقدار مهر به شخصیّت اخلاقی و دینی و اجتماعی و اقتصادی مرد توجه کنید،وقتی به حد متعارف رسید دیگر اشکال تراشی نکنید.بهتر است حالت اعتدال را رعایت کنید.برای اعتدال نمی توان مقدار معینی را پیشنهاد کرد.نه افراط و مسابقه‌در ازدیاد مهر صحیح است نه اینکه با شعار و تبلیغات زنها را به طرف تفریط سوق دهیم و تشویق کنیم که در ازدواج به مهرهای بسیار کم و بی ارزش مانند یک شاخه گل،یا یک جلد کتاب،یا یک سکه بهار آزادی،یا یک رأس گوسفند و امثال اینها قناعت کنند.به نظر ما این نیز یک نوع انحراف محسوب می شود.
اگر همه مردها نسبت به همسرشان وفادار و باانصاف بودند و به تعهدات اخلاقی و انسانی عمل می کردند، مهرهای بسیار کم مشکلی را به وجود نمی آورد ولی متأسفانه چنین نیست.در بین اجتماع شاهد مردهایی شیاد و فریبکار و عیاش و خودخواه هستیم که از عواطف انسانی بی بهره اند و نسبت به همسران مظلوم و بیچاره شان چه ظلمها و جنایتهایی را مرتکب می شوند وآن زنان مظلوم دادرسی جز خدا ندارند.
این گونه مردها گر چه در اقلیتند لیکن بهرحال وجود دارند.آیا درست است که دختران خام و ساده اندیش را مفت و مجانی بدام این گونه افراد بیندازیم؟مردها غالباً طرفدار تقلیل مهر هستند،و حتی دختران را به باد تمسخر می گیرند که شما کوتاه فکر و مادی هستید و خودتان را با مهر می فروشید،و بدین وسیله آنها را فریب می دهند و با مهرهای بسیار ناچیز ازدواج می کنند لیکن همین جوانان به اصطلاح روشنفکر از همسرشان انتظار دارند با جهیزیه بسیار کامل وارد خانه شود و اگر کوچکترین نقصی را در جهاز مشاهده کنند با زخم زبان و ایراد و بهانه جویی زندگی را بر او تلخ می کنند.
و با اندک بهانه ای به اذیت و آزار او می پردازند و دم از طلاق و جدایی می زنند.چه بسا که زن بیچاره را با چند بچه بدون مخارج می گذارند و دنبال عیاشی و خوشگذرانی می روند.تعداد این مردهای بی وجدان و بی عاطفه هم چندان کم نیست،اگر شک دارید به دادگاههای خانواده،که نمونه ای است از آنچه در بین جامعه وجود دارد،مراجعه نمایید.
البته اعتراف می کنیم که به وسیله مهرِتنها هم نمی توان مشکل ظلم و تعدی و بی انصافی بعضی مردها را حل کرد،بلکه در این جهت نیاز داریم به تقویت بنیاد دینی و اخلاقی مردم و اجرای کامل قوانین دادگاههای خانواده لیکن در شرایط کنونی چاره چیست؟یک دختر خام و بی تجربه با چه تضمینی خودش را در اختیار جوانی قراردهد که میزان تعهدات دینی و اخلاقی او روشن نیست،آیا درست است که با یک دستهگل یا یک شاخه‌نبات ازدواج کند؟آیا تعیین مهر متوسط و معتدل نزدیک تر به احتیاط نیست؟
عقیده ما این است که افراط و تفریط در مهر هر دو خطاست.مهر زیاد موجب تقلیل در ازدواج و کینه و عداوت مردها،و مهر بسیار کم باعث بی ارزش شدن زنها و سوء استفاده بعضی مردها می شود.بهترین راه،رعایت اعتدال و شرایط اقتصادی و اجتماعی خانواده ها می باشد.برای مرد صلاح نیست که در تقلیل مهر زیاد اصرار کند زیرا باعث رنجش و سلب اعتماد زن می شود،و برای زن هم صلاح نیست که در ازدیاد مهر اصرار نماید زیرا موجب بدبینی و ایجاد عقده و عداوت خواهد شد.
در شرع مقدّس اسلام ازدواج بدون «مهریّه» تشریع نگردیده،و کسی که پیش از عروسی و یا بعد از آن مهریّه را ندهد،و قصد ندادن داشته باشد،زفافش در لسان روایات اسلامی نامشروع بوده،و حکم «زنا» را دارد،هر چند از نظر ظاهری کیفر زنا شامل او نمی شود،در این مورد توجّه شما را به چند حدیث جلب می کنیم: امام صادق (ع)می فرمایند:کسی که در ازدواج خود قصد پرداختن مهریّه را ندارد،عروسی اش در حکم زنا است.
باز حضرت امام صادق(ع) می فرمایند:مردی که زنی را به همسری می گیرد،و قصد پرداخت کابین را ندارد،عمل او حکم زنا را دارد.
در دو حدیث جداگانه از امیرالمؤمنین و فرزند برومندش امام صادق علیهماالسّلام آمده است که: هر شخصی در عروسی خویش اراده پرداخت مهریّه را ندارد،ازدواج او در پیشگاه خدا زنا محسوب می شود.
رسول خدا می فرمایند:هر کس زنی را با مهریّه بگیرد،ولی در نیّت پلیدش قصد پرداخت آن را نداشته باشد،روز رستاخیز در قیافه زناکاران می آید!!
علی (ع) می فرمایند:هر کس در مورد پرداخت مهریّه به زنش ستم کند،که بوسیله آن زوجیّت او مباح گردیده، گرفتار زنا شده است.
این احادیث پنجگانه که نمونه کوچکی از ده ها حدیث معتبر و صحیح السّند است می رساند که نکاح بدون مهریّه، صحیح و مجاز نبوده،و کسی که در ظاهر از نظر دفتری و مقرّراتی به تأمین و پرداخت آن گردن می نهد،ولی در باطن قصد تأدیه ندارد،ازدواج او حکم زنا را دارد!!
مهر نشانه استقلال اقتصادی زن یکی از موضوعاتی که نشان می دهد که زن از دیدگاه اسلام از نظر اقتصادی مستقل است،همین مسأله‌مهر است.
زیرا زن، مهر را در ازدواج دائم، زمانی می گیرد که می خواهد به خانه شوهر برود و از همان لحظه تمامی مخارج زن،به عهده‌شوهر می شود.و از آن جایی که کسی از کسان زن،نمی تواند مالک مهر باشد،لذا اگر قرار باشد زن نیز مالک آن نباشد،این ملک بدون مالک می ماند و اگر بگوییم مالک آن،مرد است معنایش این است که مهر عبارت باشد از این که مرد به هنگام ازدواج،مالی را به زن خود بدهد و بلافاصله پس از عقد(به دلیل نداشتن استقلال اقتصادی زن) همان مال را تحت اختیار خود بگیرد و این خود یک امر باطل است.
ولی نفقه در ازدواج موقت بر عهده مرد نیست و لذا زن می خواهد با مهر خود بخشی از مخارج خود را تأمین کند و این مستلزم آن است که زن ابتدا مالک مهر شود و سپس آن را هزینه کند.
چه چیز می تواند مهر قرار بگیرد؟
هر چیزی که مالیت و ارزش داشته باشد می تواند مهرواقع شود.مانند انواع پولهای رایج کشورها،طلا ونقره مسکوک و غیرمسکوک،خانه،ملک مزروعی،اتومبیل و کارخانه،مغازه و لوازم زندگی،و هر چیز دیگری که مالیت داشته باشد.
هر یک از اینها می تواند به عنوان مهر انتخاب شود.لیکن به صلاح زن است که در صورت امکان مهرش ملک یا طلا و نقره یا منزل مسکونی یا چیز دیگری باشد که می تواند به عنوان ذخیره برای زن باقی بماند.ولی،در صورتی که مرد چنین تمکنی را ندارد نباید با ایراد و بهانه ازدواج را بر هم زد بلکه باید پول یا اشیاء دیگر را نیز به عنوان مهریه قبول کرد.
در اینجا لازم است به مردها توصیه کنیم،در صورتی که تمکن مالی دارید و می توانید قباله همسرتان را ملک یا خانه قرار دهید،از این کار امتناع نداشته باشید،شما که قصد دارید عمری را با این زن زندگی کنید،چه مانع دارد مقداری از املاک خودتان را به عنوان مهر در اختیار او قرار دهید تا احساس غرور و شخصیت کند و مطمئن باشد که شما نیز به ادامه زندگی پایبند هستید،و با اطمینان و آرامش بیشتری در خانه شما زندگی کند.در صورتی که ملک داشته باشید ولی از مهر قراردادن آن امتناع نمایید باعث بدبینی همسرتان خواهد شد.ممکن است فکرکند که برای او ارزش قائل نیستید،ممکن است در صداقت و پایبندی و وفاداری شما تردید نماید،و در نتیجه به زندگی دلگرم نخواهد بود.
به پدر و مادر داماد توصیه می شود:در صورتی که تمکن مالی دارید مهر عروستان را در مال خودتان قرار دهید یا نقداً بپردازید یا قطعه ملکی به او بدهید.بدین وسیله پسر و عروستان را شاد و سرافراز و محبت آنها را جلب نموده اید.در آغاز زندگی نوین به استقلال آنان کمک نموده اید که هرگز فراموش نخواهد شد.اگر دارید از این امر خیر دریغ نفرمایید.
همان طورکه گفته شد مهر هدیه ای است که مرد به زن می دهد و لذا هر چه که متعه گیرنده،مالک آن باشد و آن شیء مالیّت داشته باشد و قابل تسلیم باشد،و یا حقی از حقوق مالی و یا منفعت اعیان خارجی باشد و یا کاری که انجام آن برای مرد در اصل شرع جایز باشد و با احکام الهی مغایرت نداشته باشد،می تواند مهر زن قرار بگیرد.نظیر پول، ملک منقول،ملک غیرمنقول،حق التحجیر،اجاره ملک یا باغ،آموزش علم و هنر و انجام خدمت و ...
امّا آن چه که متعه گیرنده،مالک آن نیست و یا مالیّت ندارد،نظیر خوک و شراب و یا آن چه که قابل تسلیم نیست،نظیر مرغ در هوا و ماهی در دریا و آن چه که در اصل شرع انجام آن بر مرد جایز نیست،نظیر فعل حرام،یا ترک واجب و یا آن چه که با احکام الهی مغایرت داشته باشد،نظیر این که در ازدواج دائم حق طلاق به دست زن باشد و یا شوهر اجازه ازدواج مجدد نداشته باشد و یا مرد از زن ارث نبرد و یا زن حق معاشرت با اجنبی داشته باشد،نمی تواند موضوع مهر قرار گیرد.و شرط این که مرد در ازدواج موقت،حق بخشش مدت را نداشته باشد،از این قبیل است،یعنی چنین شروطی درست نیست.
میزان و مقدار مهر مقدار مهریّه در اسلام مشخّص نشده،نه قرآن مجید به طور قطعی آن را محدود ساخته است و نه احادیث اسلامی، بلکه بستگی به توافق طرفین و تأمین رضایت عروس است،واقل مقیاس آن چیزی است که جنبه مالیّت و ارزش اقتصادی داشته باشد.
و حضرت امیرالمؤمنین علی (ع) می فرمایند: مهریّه ها را آن قدر پائین نیاورید که شبیه اجرت زنا کاران باشد، من کراهت دارم مقدار آن حداقّل از ده درهم کمتر باشد.
و از سوی دیگر رسول خدا می فرمایند:مهریّه ها را بر خلاف عرف و عادت بالا نبرید،که آن باعث کینه و عداوت در میان زن و شوهر و خانواده ها می گردد.
و در حدیث دیگری می فرمایند: بهترین زنان امّت من کسی است که زیبا رخ و در عین حال کم مهریّه باشد.
و بالاخره حضرت امام صادق(ع) می فرمایند:از برکات زنان این است که به مهریّه کمتری راضی شوند.
همه این احادیث جامعه را به سوی عدم طغیان در ازدیاد مهریّه ها دعوت می نماید،و معمولاً اکثر ازدواج ها در زمان های حضرات معصومین علیهم السلام متعارف بوده است،و گاهی برای تعلیم قرآن مجید،و یا بخشی از آن،و یا به چیز مختصری عقد ازدواج می بستند،ولی به طور قطعی هرگز محدود نبوده است.
مهریّه های فوق العاده اگر در عصر ما مهریّه های گرانقیمت و کلان که سر به میلیون ها تومان می زند وجود دارد،و صدها سکّه های طلای بهارآزادی و چیزهای نفیس و زمین ها و آپارتمان ها به آن اضافه می کنند،در کنار مهریّه ها قرار می گیرد!معدود مهریّه هایی در عصر پیامبر و سایر معصومین و اعصار گذشته نیز شبیه این ها وجود داشته است، و تاریخ و حدیث به آن اشاره کرده،و قرآن مجید نیز آن را مردود ندانسته است!!که ذیلاً به آنها اشاره می نمائیم: قرآن مجید در جریان مهریّه حضرت موسی(ع)به یکی از دختران «شعیب پیامبر(ع)»صحبت از اجرت هشت و یا ده سال کارگری و استخدامی می نماید!!که به پول فعلی سر به میلیون ها تومان می زند!!آنهم کار پیامبری چون موسی، و مهریّه دختر پیامبری چون شعیب!!
و در جای دیگر می فرماید: اگر اراده «طلاق»همسری را نمودید،و قبلاً به مقدار ظرفیّت پوست گاوی پر از طلا و نقره از بابت مهریّه به او داده اید!!آن را پس نگیرید.
و در حالات خود رسول خدا (ص)آمده است که آن حضرت برای «ام حبیبه»دختر«ابو سفیان»که همسر اوّلش با قبول نصرانیّت «مرتد»شده بود،مبلغ چهار هزار درهم «مهریّه»فرستاد،و با احترام خاصّ و مهمانی مفصّل از وی استقبال کرد،و این مبلغ هشت برابر «مهر السّنّه»است!!
و در مورد ازدواج های امام حسن(ع) آمده است که وی به یکی از زنانش یکصد کنیز و یکصد هزار درهم «مهریّه» داده!!و درباره دختر«اشعث بن قیس»به نام «جعده»که سرانجام آن حضرت را به شهادت رسانید، هزار دینار طلا بابت مهریّه گسیل داشت!!!
و خلیفه دوّم که با تهدید و ارعاب و توسّل به جنایت های بی سابقه سرانجام با دختر امیرالمؤمنین(ع)جناب «ام کلثوم» ازدواج نمود، مبلغ چهل هزار درهم«مهریّه»قرار داد.
و از حضرت امام رضا(ع) می خوانیم که اگر کسی برای همسرش بیست هزار درهم«مهریّه»تعیین کند،و برای پدر عروس ده هزار درهم،سهم پدر فاسد است،ولی مهریّه زن جائز است.
نتیجه گیری از این احادیث از این آیات قرآن مجید و احادیث و سیره معصومین علیهم السلام استفاده می کنیم که هر چند زیاده روی در تعیین مهریّه در واقع بر خلاف مصلحت اجتماع و خانواده های عروس و داماد است،و ممکن است ضررهای فرهنگی و اقتصادی و مذهبی...
بر توده های مردم تحمیل کند،ولکن هر چه هست در موارد استثنایی تجویز شده،و از طریق «معصوم» عملی گردیده است،و جنبه خلاف شرع ندارد.
ناگفته نماند که مهریّه های فوق العاده مذکور در مورد معصومین،یک مصلحت اجتماعی و روحی نیز داشته است،مثلاً تعیین مبلغ چهار هزار درهم درباره «امّ حبیبه» از طرف پیامبر خدا(ص)،برای این بوده است،که وی در خاک یک کشور مسیحی از طرف شوهر مرتدّش رها شد،و پدرش «ابوسفیان» نیز سر دسته کفّار و مشرکین بت پرست بود،و او نمی توانست به سوی پدرش برگردد!بنابراین با روحی افسرده و شکست خورده آواره گردید،و حضرت پیامبر خدا با ازدواج آن چنانی،مشکلات روحی او را جبران کرده،و با مهریّه فوق العاده و میهمانی و «ولیمه» وی را جزو همسران خود قرار داد.
مهر حضرت زهرا علیهاالسلام یک زره بود که به دستور پیامبر و اجازه زهرا به فروش رسید و پول آن در راه خرید جهاز و عطر و بوی خوش صرف شد.در مبلغی که زره به فروش رسید اختلاف است لیکن غالباً پانصد درهم را پذیرفته اند.از احادیث چنین استنباط می شود که رسول خدا صلّی الله علیه وآله در آن زمان پانصد درهم را به عنوان مهر رسمی زنها،مقرر داشت و با همسرانش به همین مبلغ ازدواج می نمود.در بین مسلمین آن زمان نیز همین مهر رسمیت یافت.
بعید نیست که رسول خدا صلّی الله علیه وآله به منظور جلوگیری از مسابقه در ازدیاد مهر،در تثبیت این سنت تأکید داشته است.به همین جهت پانصد درهم به عنوان مهرالسنه شناخته شد و تا زمان ائمه اطهار علیهم السلام همین سنت ادامه داشت.حتی حضرت امام جواد علیه السلام دختر مأمون را به میزان مهریه حضرت زهرا یعنی پانصد درهم ازدواج نمود.
امام صادق علیه السلام فرمود:«صداق زنها در عصر رسول خدا دوازده وقیه و نصف بود که جمعاً پانصد درهم ارزش داشت.» در این زمان هم پانصد درهم به عنوان مهرالسنّه پذیرفته شده و معادل آن از باب تبرک و به قصد پیروی از سنت پیامبر اکرم و حضرت زهرا در قباله ها به ثبت می رسد.
ر اینجا لازم است یادآور شویم که اگر مبلغ مذکور به عنوان تشریفات،ضمیمه بقیه مهر قرار گیرد اشکال نیست ولی اگر تمام مهر همین مبلغ باشد و آن را به عنوان اینکه تمام مهر حضرت زهرا بوده،و خوب است در مهریه ها به همین مقدار اکتفا شود،در اینجا می توان گفت که پانصد درهم زمان رسول خدا خیلی ارزش داشته است.پانصد درهم آن زمان، پول یک زره یعنی ارزشمندترین سلاحهای جنگی آن زمان بود.اصولاً پول در آن زمانها ارزش بیشتری داشت.
باید توجه داشته باشیم که پیامبر اکرم با مقداری از این پول اسباب و لوازم زندگی و جهاز حضرت زهرا را خریداری کرد.مقداری را هم در راه خرید عطر و بوی خوش به مصرف رسانید.باز هم مبلغی از این پول باقی ماند.بنابراین مبلغ،ناچیزی نبوده است.درست است که جهاز حضرت زهرا ساده بود لیکن همان اسباب و لوازم ساده هم در آن زمان نسبتاً ارزشمند بود.لازم است صورت جهازیه حضرت زهرا را مطالعه کنید تا بدانید که نسبت به آن زمان چندان هم ناچیز نبوده است.
روشن تر بگوییم:اگر رسول خدا در این زمان زنده بود و می خواست دخترش زهرا را عروسی کند معلوم نیست که برای مهر آن حضرت، پانصد درهم را انتخاب می کرد.چون شرایط زندگی در آن زمان یکسان نیست.به هر حال ما مهرهای متوسط و معتدل را که در حد تمکّن مالی مرد و شؤون اجتماعی والدین دختر و پسر باشد بر افراط و تفریط ترجیح می دهیم و اقرب به احتیاط می دانیم.
در اینجا این سؤال پیش می آید «مهرالسّنه» چیست؟و آیا پیامبر خدا و سایر معصومین بر خلاف آن گام برداشته اند؟
جواب همانطور که می دانید«مهرالسّنه» مقدار مهریّه ای است که رسول گرامی اسلام برای کلّیه زنان و دخترانش تعیین نموده است،و مبلغ آن پانصد درهم می باشد،و آن حضرت در مورد فاطمه زهرا علیها السّلام و سایر دختران و زوجات خویش همان مقدار را مراعات نموده،و این سیره الگویی برای سایر مسلمانان و گروندگان اسلام قرار گرفت، و نادر مهریّه هایی که بالاتر از آن بوده است جنبه «نحله» و بخشش داشت،و با اصل «مهر السّنه» منافاتی نمی باشد.
در این زمینه روایات زیادی هست که ما به جهت مراعات اختصار از ذکر آنها خودداری نموده،و فقط به دو نمونه از احادیث اشاره می نمائیم: امام باقر(ع) می فرمایند:رسول خدا هیچ یک از دختران و زنانش را بیش از پانصد درهم عقد نَبَسْت،هر اوقیّه چهل درهم و هر نشّ بیست درهم می باشد (و مجموع دوازده اوقیه ونیم پانصد درهم می گردد).
این حدیث تصریح می کند که تمام ازدواجهای زیر نظر آن حضرت همگی «مهرالسّنه» بوده است.
و حضرت امام صادق(ع) در جواب سؤالی که :بالاتر از مهرالسّنه باشد می فرمایند: هنگامی که «مهریّه»کسی از «مهرالسّنه»گذشت،دیگر به آن مهریّه نگویند،بلکه بخششی است که صورت می پذیرد، چنانچه خداوند در سوره «نساء»آیه چهار می فرماید: اگر به زنانتان(مال فراوانی)به ظرفیّت پوست گاوی پر از طلا و یا نقره عطا کردید پس نگیرید،و مراد از آن بخشش است نه مهریّه.
این حدیث تمام مشکلات مهریّه های فوق العاده را در اعصار گذشته و حال روشن می سازد،که مازاد بر متعارف جنبه بخشش دارد،و هم از این طریق اضافه بخشش های پیامبر خدا و سایر معصومین بر بعضی از زنانشان در مورد ازدواج خویش توجیه گردیده،و تناقضات و تزاحمات اخبار و وقایع تاریخی در این زمینه مرتفع می گردد.
در اینجا تذکّر این نکته را لازم می دانیم که:اگر مسئولین و متصدّیان امور،و شخصیّت های برجسته سیاسی و مذهبی دوست دارند، فرهنگ ازدواج و هزینه های آن اصلاح گردیده و کاهش پید اکند،بهتر است از خود و بستگانشان شروع نموده و در صدا و سیما و برنامه های تبلیغی ،آن را به گوش مردم برسانند،و عملاً به باورانند که هزینه تراشی و مهریّه های سنگین ضدارزش و نامطلوب است،در غیر این صورت سیر صعودی هزینه های ازدواج در تمام جوانب موجب گسترش فساد،و رنجیدگی خانواده ها،ترویج مصرف گرایی،تأثّر سیاسی و فرهنگی از غرب...
خواهد بود.
چون مهر هدیه ای است که مرد به زن می دهد،لذا در اسلام میزان خاصی برای مهر معین نشده است.فقط کافی است میزان آن مورد رضایت و توافق طرفین باشد،کم باشد یا زیاد.البته باید میزان مهر را کاملاً مشخص ساخت(با وزن در موزون و با کیل در مکیل و با شمردن در معدودات و با مشاهده یا با توصیف و یا با لمس و یا با ذائقه)و به طرفین تفهیم نمود تا جلوی ضرر گرفته شود.امّا به هر حال باید از هر گونه افراط و تفریط در این زمینه خودداری کرد.زیرا مهر سنگین برای مرد احساس سنگینی به وجود می آورد و ایجاد عداوت می کند.
حضرت علی(ع)می فرماید:«در مهر زنان زیاده روی نکنید که موجب پدید آمدن دشمنی است».
در اسلام زنانی که مهرشان سنگین و زیاد از حد باشد، بی برکت شمرده شده اند.زیرا در این صورت،مهر بیشتر جنبه مادی پیدا می کند،نه جنبه معنوی.پیامبر(ص) می فرماید:«برترین زنان امت من کسانی هستند که از نظر صورت دل فریب تر و از نظرمهر کم ترین مقدار آن را داشته باشند.
و همچنین مهر نباید خیلی کم باشد.زیرا در این صورت اگر در نزد عرف مالیت نداشته باشد مثل یک دانه گندم،عقد باطل می گردد و یا اثر خاص خود را که همان ایجاد محبّت و الفت و جلب اطمینان زن است،از دست می دهد.