نقش محبت و مهرورزی در تعلیم و تربیت
اکسیر محبت
تربیت واقعی و صحیح با یک کلمه که همان " عشق " است آغاز می شود .
عشق و نشانه های مربوط به آن از چنان اهمیتی برخوردار است که بدون ذخایر و گنجینه های نهفته ی آدمی ظاهر و آشکار نمی شود .
"محبت" و "مهرورزی" در زندگی همه ی ما به خصوص کودکان و نوجوانان نقش اساسی دارد .
محبت قانونی است که سلامت و سعادت و شادمانی و هماهنگی و همه گونه کامیابی را برای آدمی به ارمغان می آورد ؛ به شرط آنکه بدانیم چگونه و به چه اندازه از این اکسیر حیات استفاده شود تا ازافراط وتفریط که هر یک عوارض نامطلوبی درتربیت دارند پیش گیری شود .
اگر کسی احساس کند که دردل و قلب دیگری جای دارد ، به راحتی نمی تواند از او دل بکند و آنچه بیش از همه انسانها را به یکدیگر پیوند می زند همین جایگاه ها است .
پیوندی قوی تر از محبت نمی تواند انسانها را به یکدیگر نزدیک سازد .
پیوند ناشی از محبت ، پیوندی است که به سادگی گسسته نمی شود .
هر چه پیوند عاطفی بین مربی و متربی محکم تر باشد ، صداقت و یکرنگی و صفای بیشتری بین آنها رواج خواهد یافت ونادرستی وناراستی و تقلب کمتری دربین آنها مشاهده خواهد شد.
معلم واقعی کسی است که محبت فراگیران را به صورت عمیق در دل داشته باشد و آنان را همچون فرزندان خود دوست داشته بدارد .
بسیاری از رفتارهای ناهنجار فراگیران را که معلول شرایط نامساعد خانواده و یا اطرافیان اوست با محبت و صبر و حوصله می توان درمان کرد .
معلم باید با صبر و حوصله به سراغ او رود و بی آنکه محبت او شکل ترحم به خود بگیرد می تواند قلب او را تسخیر کرده و با نیروی معجزه آسای مهر و محبت بیماری روحی و روانی او را درمان کند .
معلمان باید در این زمینه به نکات زیر توجه نمایند :
v تشخیص کودکانی که در خانواده از محبت لازم برخوردار نبوده اند و برقراری رفتار محبت آمیز با آنان به شیوه ای طبیعی
v سعی بر تغییر نگرش و رفتارهای نامناسب کودکان محروم از محبت ، با تشخیص استعدادها توانایی ها ورغبتهای آنان وترغیب وتشویقشان به انجام فعالیت های سازنده
v تشویق وترغیب دانش آموزان در برقراری روابط صمیمانه و محبت آمیز با یکدیگر
v خودداری از تبعیض و یا افراط در تشویق عده ای خاص از دانش آموزان ؛ خصوصاَ در حضور دانش آموزان دیگر
v مورد خطاب قرار دادن نام دانش آموزان همراه با محبت و توأم با احترام .
v گوش دادن به سخنان دانش آموزان با مهربانی و حوصله در هنگام صحبت کردن و یا سؤال پرسیدن .
v برخورد محبت آمیزتر با دانش آموزان در محیط بیرون از مدرسه .
v اظهار محبت و همدردی از جانب مربیان در مواقعی که برای دانش آموز و یا خانواده اش حادثه یا آسیبی پیش می آید .
هدفهای تربیتی معلم و متعلم در فرایند تعلیم
یکی از اساسی ترین اهداف تربیتی در رابطه با معلم و متعلم محبت است .
یکی از اساسی ترین اهداف تربیتی در رابطه با معلم و متعلم محبت است .
معلم برای اینکه بتواند در تعلیم و تربیت نقش اساسی خویش را ، به نحو احسن ایفا نماید ، باید بکوشد که نخست با دانش آموزو دانشجوی خویش رابطه برقرار سازد و او را همانند فرزند خود در زیر چتر محبت بگیرد و با دوستانه رفتار کند .محبت آموزگار به شاگرد خویش می تواند به صورت پذیرش ، نوازش ، نرمی در گفتار ، برقراری فضای امن ، حمایت ، تعریف و تحسین ، تشویق ، عفو و اغماض ، عذر پذیری و ...
آشکار شود .
این محبت باید به گونه ای باشد که متعلم این رابطه حسنه و محبت آمیز را احساس نماید ولی به معلم خویش وابستگی پیدا نکند .
محبت درستِ معلم به متعلم باعث می شود : اولاً – ترس و اضطراب ، بی حوصلگی ، پرخاشگری ، سهل انگاری در انجام وظیفه و اموری از این قبیل در متعلم ایجاد نشود و یا اگر داشته به صورت قابل ملاحظه ای کاهش یابد و یا حتی از بین برود .
ثانیاً – متعلم جدی تر درس می خواند و حرکت و جنب و جوش آن افزایش می یابد و از سؤال کردن و دنبال نمودن بحث برای یادگیری استنکاف نمی کند .
ثالثاً - متعلم به معلم خویش اعتماد می کند و مشکلاتش را با او در میان می گذارد و راهنمایی های او را مورد توجه قرار می دهد و این امر به حل مشکلاتش می انجامد .
رابعاً - متعلم به لزوم برقراری رابطه عاطفی با دیگران پی می برد و راه صحیح چگونه محبت کردن را نیز ، عملاً یاد می گیرد و بدین وسیله " جامعه پذیری " در او تقویت می شود و حتی معلم را به عنوان اسوه ی خویش می پذیرد و از رفتارهای او سرمشق می گیرد و چگونه صحیح زیستن را می آموزد و شایستگی های اخلاقی ، معنوی و اجتماعی و ...
او را بکار می بندد .
در فرهنگ تربیتی اسلام پروردگار رحیم و عطوف به عنوان اولین معلم انسان جلوه گر است ( سوره علق آیه 4و5 ) و تاکید می شود که کسی تعلیم و تربیت افراد را به عهده می گیرد باید خلیفه خدا و مظهر او در این صفت باشد .
به همین جهت پیامبر اسلام که " رحمه للعالمین " ( سوره انبیاء آیه 107 ) است به عنوان شایسته ترین معلم برای بشریت ، از ناحیه خداوند برگزیده شده است .
( سوره جمعه آیه 2) امام سجاد علیه السلام می فرماید : " امّا حقّ سائسک بالعلم ...
حُسنِ الاستماع الیه و الاقبال علیه و المعونهُ له علی نفسک فیما لا غنیً بک عنه من العلم بان تُفَرّغ له عقلَک و تُحضِرَهُ فَهمَکَ و تُزکی له قلبک و تجلّی له بَصَرک بترک اللذات و نقص الشهوات " .
حق معلم بر تو این است که به درس و راهنمایی او خوب گوش کنی و به او کاملاً متوجه باشی و در یادگیری علوم مورد نیاز با او همکاری نمایی به این صورت که ذهن خود را به چیز دیگری مشغول نسازی و با تمرکز حواس آمادگی برای فهمیدن را پیدا کنی و دلت را نسبت به او پاک و منزه نگهداری و با دید خوب به به او نگاه کنی .
راه همه ی اینها آنست که هیچگاه به فکر لذات نا مشروع نباشی و از تمایل به آنچه تو را از تعلم دور نگه می دارد بکاهی .
( تحف العقول ، ترجمه کمره ای ، صفحه 266) محبت مربی به کودکان نخستین لبخندی که بر لبان کودک نقش می بندد و چهره اش را شکوفا می کند به زیباترین بیان احساس مهر طلبی و محبت پذیری او را متبلور می سازد .
همه انسانها اعم از کوچک و بزرگ محبت پذیر و مهر طلبند .
چرا که محبت پذیری و مهر طلبی در انسان امری فطری و پایدار است .
به سخن دیگر قانون حاکم بر نفسانیات انسان به ویژه خردسالان و کوچکترها به گونه ای است که همواره تشویق پذیر و تنبیه گریز محبت پذیر و خشم ستیز و سرانجام مهرطلب و قهرگریزند .بچه ها دوست دارندپیوسته رفتارشان مورد توجه تائید و تشویق دیگران به خصوص الگوهای محبوبشان قرار گیرد .
بچه های دبستانی بیش از دیگران به رفتار محبت آمیز و توجه مستمر معلمان خود نیاز دارند .
چشمان پاک و معصوم کودکان دوره ابتدایی در انتظار تلاقی با نگاه پر مهر معلم هستند .نگاه پر مهر و خریدار معلم آهنگ کلام بیان شیرین و جذاب معلم اولین و پایدارترین درس محبت و طبیعی ترین پاسخ به فطری ترین نیاز کودکان است و بهترین درس ها آن است که پاسخگوی نیازهای اساسی روانی شناختی و اجتماعی کودکان و نوجوانان باشد .نوجوانان دوره راهنمایی و دبیرستان نیز به نگاه مهربان و کلام دلنشین معلمان محبوب و مطلوب خود محتاجند .
دوستی و دوست داشتن در میان این گروه سنی معنا و مفهوم پررونقی دارد .
نوجوانان و جوانان بیش از دیگران دلباخته دوستی دوستان خویشند و خوشا به حال معلمی که در کلاس درس بچه های دوره راهنمایی و دبیرستانی هم معلم مطلوب است و هم دوستی محبوب .
بچه ها به معلمان محبوب خود توجه بیشتری دارند و از معلمان محبوب خویش زودتر و بهتر یاد می گیرند .
نکته مهم این که بچ ها از معلمان محبوب خود چیزی فراتر از برنامه های درسی یعنی چگونه بودن و چگونه زیستن را می آموزند .
جلب توجه و ایجاد آمادگی ذهنی و روانی و نگرشی مثبت و مولد در یکایک دانش آموزان ـ که مطلوب ترین بستر و انگیزه ی تلاش برای پدیدآیی رفتارهای متعالی است ـ مهمترین و حساس ترین وظیفه ورسالت معلمان مهربان صبور و دور اندیش است و این امر مهم صورت نمی گیرد مگر با نگاه پر عاطفه و کلام پر مهر و رفتار محبت آمیز معلم .به بیان دیگر ایجاد یا تقویت اشتهای یادگیری در کودکان ونوجوانان به ویژه دانش آموزان دبیرستانی کاری است فوق العاده مهم که مستلزم نقش فعال معلم در ایجاد تغییرات مثبت در حوزه ی شناختی و عاطفی شاگردان و پدیدآیی تحول و پویایی شخصیت در ایشان اشت و این بهترین سرآغاز برای آموختن و یادگیری است .
مهر و محبت با مربی از دیدگاه اسلام مهر ومحبت با مربی انسان ذاتاً به محبت گرایش دارد و علاقمند است که مورد توجه و مهرورزی دیگران قرار گیرد !
چون محبت به عنوان یک نیاز اصیل روحی ، در نهاد انسان نهفته است و توجه به آن نیاز ،ازسوی همنوعان ، به زندگی وی حلاوت خاصی می بخشد .
از این رو است که قرآن کریم و ا حادیث اسلامی توجه ویژه ای به این نیازی روحی انسان داشته و راه های تقویت آن را به خوبی بیان کرده اند .
آنچه از نظر اسلام مهم است دست یابی به مراتب بالای محبت است که جنبه الهی دارد و موجب تکامل معنوی انسان می شود .
قرآن ضمن تبیین ویژگیهای رفتاری پیامبر اعظم (ص) و یارانش ، عطوفت و مهربانی را از ویژگیهای بارز آنان بر می شمارد ، درسوره فتح آیه 29 می فرماید:« مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ وَالَّذِینَ مَعَهُ أشِدَّاء عَلَی الکُفَّارِ رُحَمَاء بَینَهُم» محمد فرستاده خداست ، و کسانی که با اویند در برابر کفار سخت و شدید در میان خود مهربانند .
تردیدی نیست که این صفت مهر و محبت را اصحاب پیامبر از آن حضرت آموخته ، در رفتار با بکدیگر به اجرا می گذارند ، زیرا رسول خدا (ص) مظهر مهر و رحمت الهی بود و با شرح صدری فوق العاده با مردم برخورد می کرد .از اینجاست که خداوند در باب رسالت آن بزرگوار در سوره انبیاء آیه 107 می فرماید : « وَ مَا اَرسَلنَاکَ إِلَّا رَحمَهً لَّلعَالَمِینَ» ما تورا جزرحمتی برای جهانیان نفرستادیم.
سیره و رفتار پیامبر و برخورد آن حضرت با دیگران ، حتی رفتارش با دشمنان اسلام ، مهر و محبت ایشان را نسبت به نوع بشر به روشنی نشان می دهد .
بخصوص در باب تعلیم و تربیت .
استفاده از روش محبت ورزی را به متعلمان و متربیان توصیه می کند .
در باره رفتار آموزگار با متعلمان می فرماید :« علِّمو و لا تُعَنِّفُو فانَّ المعلم خیرٌ من المُنِّف» آموزش دهید و در امر آموزش سختگیر نباشید، زیرا معلم بهتر از انسان سختگیر است.(19) همچنین در باره ملایمت ونرمی با شاگردان فرمود :« لَیّنوا لمن تُعلَّمُون و لمن تتعلَّمُون منه »نسبت به کسی که به وی علم می آموزید و یا از او علم فرا می گیرید ، نرم و ملایم باشید.(20) بر این اساس ، مهر ورزی نسبت به فرا گیران از روش های تعلیماتی پیامبر اکرم (ص) است و باید در اجرای فرایند تعلیم و تربیت در جوامع اسلامی مورد توجه قرار گیرد.
http://mehrvarze1386.persianblog.com/1386_1_mehrvarze1386_archive.html