(از توابع استان یزد) در مورد تاریخ سکونت گزینی در اشکذر همانطور که قبلاً گفته شد بنای اولیه شهر اشکذر به زمان اشکانیان باز میگردد.
احمد بن حسین علی کاتب یزدی مولف کتاب تاریخ جدید یزد می نویسد: در زمان اشکانیان اشک بن زال ( اشکین زال) که از ملوک الطوایف بود اشکذر را ساخت.
بنابراین با توجه به مطالب فوق اشکذر در زمان اشکانیان بوجود آمده است که قدمت آن به حدود 2 هزار سال می رسد، گرچه عده ای بر این باورند که اشکذر قدیمی تر از آنچه گفته شده است، می باشد و معتقدند بنای اولیه اشکذر بعلت هجوم شن های روان در دل خاک مدفون گردیده است.
قبل از بوجود آمدن اشکذر مردم در اسفنجریه که از اسکندریه گرفته شده است زندگی می کرده اند.
این قریه در نزدیک اشکذر در سمت جنوب غربی آن، واقع شده است لیکن امروز به دلیل حرکت شن و طوفانهای شدید در زیر خاک مدفون گردیده بطوریکه امروز قابل شناسائی نیست.
در جامع مفیدی و جامع الخیرات نیز آمده است: این که در محلی در حدود یک فرسخی آثار آبادی قدیم تلهایی که بر آنها ساختمان بوده است وجود دارد که گفته می شود بنیان گذار آن اسکندر بوده است و مردم این محل را اسکندریه می نامند، که همان اسفنجرد مذکور در تواریخ یزد است.
از جمله ((جعفری)) در تاریخ جدید یزد آن را نزدیک مجومرد فعلی ذکر می کند ((اسفنجرد)) در عصر صفوی به کلی متروک و ویرانه گردیده است محمد مستوفی در کتاب جامع مفیدی اینگونه توضیح میدهد: این محل واقع است در میان ریک عزآباد بوده و در نهایت آبادی و قلعه ای داشته است به غایت محکم.
مجاهدان و هموطنانش در کمال صلاح و پرهیزگاری، حضرت شیخ ربانی و قطب همدانی، شیخ فخرالدین که آوازه کشف و کراماتش از شرق به غرب رسیده اسفنجردی الاصل بوده است.
این محل بدلایلی خراب و مجاورانش متفرق گردیده اند.
لذا زمانیکه اشکذر بنا شده از روستاهای همسایه آن همین اسفنجریه بوده است و دیگر محله های موجود مانند مجومرد و فیروزآباد و چرخاب هنوز تا آن موقع وجود نداشته اند.
بنای وجودی اشکذر با احداث قناب کبیر بدست اشک بن زال آغاز و شروع به رشد می نماید و مردم آن در آمال خوشی و آبادانی به کشاورزی می پردازند، این قنات از زمان احداث حدود 120 قفیر آب داشته و اراضی بسیاری را به زیر کشت می برده است.
حمله شنهای روان به اشکذر موجب ترک محل توسط مردم و مهاجرت به سایر نقاط ( در صورت توانائی) لاتآ آ”لالاآن هیا خایها هیاشآ و در غیر اینصورت به ساخت خانه ای در همان نزدیکی اقدام کرده اند.
امروز اگر کسی مسجد جامع ( جمعه) اشکذر را در میان جنگلهای تاغ و کز بنگرد تعجب خواهد کرد که چرا اینجا محل اصلی و مرکز اشکذر بوده با وجود سابقه زیاد آن و وجود مزارع کشاورزی کمتر از مناطق اطراف توسعه یافته است.
1- سیر تحول شهر اشکذر همانگونه که قبلاً گفته شد حرکت شنهای روان موجب تخلیه اسفنجریه و زیر خاک رفتن آن می گردد.
همچنین ناامنی نیز موجب مهاجرت روستائیان به سایر مناطق و بافت اشکذر نیز در جهت شمال شرق درست در جهت باد توسعه می یابد.
در همین زمان مردم مسجد جمعه را در حاشیه جاده موسوم به شاهی می سازند که محل ساختمان آن و ورودی آن طوری بوده که از روستاهای دیگر نیز به این محل می آمده اند و علائق مذهبی آنها به این مسجد سبب کشش آنها جهت ادای نماز جمعه و مراسم مذهبی در این مسجد می گردیده است که ضمن ادای مراسم مذهبی خرید و فروش و تجارت توسط مردم در این محل رونق می گیرد.
در دوره صفویه بدلیل رقابت مومنین، ساخت مساجد و سایر اماکن مذهبی مانند حسینیه ها تجلی بیشتری می یابد، لذا در سمت شرق روستا، حسینیه سفید، مسجد خواجه در فاصله 150 متری مسجد و حسینیه حاج رجیعلی ساخته می شود که قدمت آن به همان اندازه است.
ساخته شدن مساجد در شرق روستا نشاندهنده هدایت روستا از غرب به شرق بوده بطوریکه عملاً سمت غربی کم کم به زیر شن می رود.
امروزه قلعه و مسجد جمعه به کلی از اشکذر جدا شده و مسجد جمعه کاملاً آسیب دیده و قلعه آن نیز در حال نابودی است.
حرکت شنهای روان در مرحله بعد سبب حرکت طبیعی جمعیت از شمال غربی به طرف شرق می گردد.
بدین معنی که مردم خانه ای مورد هجوم شن را کم کم رها نموده و به طرف باغات روی می آورند.
در این دور محلات پشت باغ شکل می گیرد.
در 35 سال اخیر فشار شنهای روان سبب ترک محل زندگی از سوی مردم و مهاجرت آنان به طرف شهرهای دیگر و یا انتقال از توده و اطراف مسجد جمعه به باغ بالا و حکیم آباد گردیده است.
اما قسمت محله پشت باغ کاج و حسینیه آب و حسینیه بخشداری (17 شهریور) به رشد خود ادامه میدهد.
بدنبال این وضعیت کم کم بیشترین قسمت محله ((توده)) در زیر شن مدفون گردیده بطوریه فقط بامها از خارج نمایان می باشد.
تا اینکه با اقدامات بیابان زدائی و تثبیت شن های روان مهاجرین کم کم به محل خود بر می گردند.
و شنهای داخل قسمتی از محله را تخلیه و زندگی دوباره در «توده» را از سر می گیرند بطوریکه جمعیت آن در حال حاضر قابل توجه است.
در مرحله بعد پس از جابجائی جاده موسوم به سنتو و نزدیک تر شدن جاده به اشکذر راه به جاده اصلی گشوده می گردد و در حاشیه مسیر تا جاده اصلی خیابان احداث می شود و مردم به صورت پراکنده در حاشیه خیابان خانه و مغازه می سازند.
2- ویژگیهای جمعیتی و اجتماعی: 1-2- مقدمه: یکی از عناصر اصلی در هر برنامه ریز اقتصادی، اجتماعی مطالعات جمعیتی است.
لذا آگاهی بر ویژگیهای یک جمعیت مانند توزیع، تراکم، ساختمان و میزان مرگ و میر، مهاجرت، میزان شهرنشینی و روستا نشینی، فعالیت و اشتغال و سواد و … در طرح ریزی برنامه های اقتصادی، اجتماعی به منظور جهت گیری سیاستهای ملی دارای اهمیت ویژه ای است.
و طراحان برنامه ها ناگزیرند به روابط متغیر موجود میان کلیه عواملی که در تحولات اجتماعی و اقتصادی جامعه تأثیر می گذارند توجه نمایند.
شاید مهمترین متغیری که برنامه ریزان می بایستی مبنای کلیه محاسبات خود قرار دهند جمعیت و دگرگونیهای آن در گذشته و حال و آینده است.
بنابراین در جهت دستیابی به این کمیتها و کیفیت ها و تناسبات و تعیین دقیق حرکات و نوسانات جمعیت و علل آنها جهت تنظیم برنامه های توسعه اقتصادی، اجتماعی لازم و ضروری است.
2-2- جمعیت: شهر اشکذر که در سال 1342 عنوان شهر به خود گرفته است از ترکیب روستاهای اشکذر (توده) و فیروز آباد و رضوانشهر که امروزه هر یک بعنوان یکی از محلات شهر محسوب می گردد بوجود آمده است.
گرچه هر یک از محلات مذکور خود به چند محله کوچکتر تقسیم شده اند.
جمعیت شهر اشکذر در سال 1345بالغ بر 2789نفر بود که در سال 1355 به 6177نفر و در سال 1365 به 10558 نفر و در سال 1375 به 1353 نفر و نهایتاً در سال 1380 به 12599 نفر با توجه به آمار خانه بهداشت رسیده است.
آمارهای مذکور بیانگر رشد مداوم شهر می باشد لیکن این رشد یکسان نبوده است بطوریکه کمترین رشد مربوط به دهه 75-65 و بیشترین رشد مربوطه به دوره پنج ساله 65-55 بوده است.
از جمعیت 12599 نفر شهر در سال 1380،6835 نفرشان در محلات اشکذر (توده و محلات وابسته) و بقیه ( 5674 نفر) در محلات رضوانشهر و فیروزآباد پراکنده گردیده‌اند.
3-2- دین و زبان: اکثریت جمعیت شهر اشکذر مسلمان و شیعه اثنی عشری می باشند.
ایمان و پای بندی مردم استان یزد بویژه روستائیان آن در طول تاریخ چنان محکم و عمیق بوده است که منطقه به دارالعباده معروف شده است.
تنها اقلیت مذهبی در منطقه زرتشتیان می باشند که در علی آباد اشکذر زندگی می کنند.
گرچه در گذشته جمعیت زرتشتیان در منطقه بیشتر بوده لیکن امروزه به دلایل مختلف مهاجرت کرده اند.
برخی از روستاهای زرتشتی نشین منطقه مانند جعفر آباد، بهرام آباد امروزه متروک و خالی از سکنه شده اند.
لازم به ذکر است که در گذشته تعداد یهودی نیز در منطقه در روستای علی آباد در کنار زرتشتیان زندگی می کرده اند.
زبان مردم اشکذر فارسی است که به لهجه محلی خود سخن می گویند.
زرتشتیان به لهجه خود گفتگو می کنند که احتمالاص به زبان فارسی باستان نزدیک است.
4-2- آموزش و سواد: از گذشته دور در منطقه اشکذر مکتبخانه هایی جهت تعلیم قرآن و علوم و دینی و خواندن کتاب نقش داشته اند.
در سال 1303 اولین مدرسه دولتی در صدر آباد و بعدها مدارس خانقاهی اشکذر، شرف الدین فیروز آبادی تأسیس می گردد.
در سال 1335 نمایندگی آموزش و پرورش به منطقه اشکذر داده می شود.
با افزایش جمعیت و توسعه امر آموزش و پرورش در سال 1350 نمایندگی آموزش و پرورش به منطقه تبدیل می گردد.
تعداد دانش آموزان شهر اشکذر در سال 1380 بالغ بر 3340 نفر طبق آمار آموزش و پرورش منطقه اشکذر می باشند.
5-2- تراکم: وسعت محدوده قانونی شهر اشکذر بالغ بر 2/1118 هکتار میباشد و جمعیت آن در سال 1375 برابر 1353 نفر بوده بنابراین تراکم جمعیت در آن 1/10 نفر در هکتار است.
که این رقم در سال 1380 به 3/11 نفر در هکتار رسیده است.
تراکم مذکور در تمام سطح شهر یکسان نبوده و این وضعیت متأثر از عوامل چندی نظیر زمان شکل گیری و نحوه توسعه کالبدی محلات و نوع اشتغال افراد ساکن در آن می باشد.
بطوریکه پر تراکم ترین محله شهر اشکذر محله پشت باغ کاج با تراکم 78 نفر در هکتار و کم تراکم ترین آن محله خیابان امام با 10 نفر در هکتار محاسبه شده است.
جدول شماره 28 نمایانگر تراکم جمعیت در محلات شهر اشکذر می باشد.
همچنین تراکم خالص مسکونی جمعیت در سطح محلات همگی بالای 100 نفر در هکتار بوده که میانگین آن در سطح شهر بالغ بر 2/105 نفر در هکتار محاسبه گردیده است.
جدول 1: ویژگیهای کالبدی محلات مسکونی شهر اشکذر در سال 1375 6-2- سیر تحول جمعیت مسئله تغییرات جمعیت که در اثر دو پدیده طبیعی زاد و ولد و مرگ و میر و پدیده مهاجرت در دو جهت بیرون و درون متحول می گردد، مسئله ای اساسی برای شناخت ویژگیهای جمعیتی یک محدوده جغرافیایی بوده و در تحلیل امکانات بالقوه و بالفعل محدوده خاص در گستره سرزمین کمک نموده و نیز با بررسی این تحرکات میتوان تغییرات آتی جمعیت را در ابعاد کلان و خرد آن پیش بینی نمود.
به منظور بررسی سیر تحولات جمعیتی از تحولات جمعیت در استان و شهرستان و شهر اشکذر در طی دوره های آمارگیری رسمی کشور و از آمار کل کشور نیز کمک گرفته شده تا بتوان تحرکات جمعیت را با بستر کلان جغرافیایی آن مقایسه کرد بر اساس جدول شماره 29 جمعیت کل کشور در سالهای 35 تا 45 با نرخ رشد 12/2 درصد، در سالهای 55-45 با نرخ رشد 7/2 درصد و در سالهای 55 الی 65 با نرخ رشد 9/3 درصد و فاصله سالهای 65 الی 75 با نرخ رشد 9/1 درصد و در دوره پنج ساله 75-70 برابر 7/0 درصد محاسبه شده است.
این افزایش زیاد رشد جمعیت در دهه 65-55 بیانگر تحرکات وسیع جمعیت در این دوره بوده است وگرنه نرخ رشد 1/3 و 7/2 سالهای 45-35 و 55-45 را میتوان نتیجه حرکت طبیعی جمعیت در اثر پدیده های طبیعی تولد و مرگ دانست کاهش رشد جمعیت در دهه 75-65 بویژه دوره پنج ساله 75-70 ناشی از بروز مشکلات شدید اقتصادی و عدم تمایل جوانان به تشکیل خانواده و تا حدی سیاستهای کنترل جمعیت میباشد.
( جدول شماره 2) جدول شماره 2: بررسی رشد جمعیت اشکذر در مقایسه با شهرستان یزد و استان یزد جمعیت استان در طی سالهای 45 تا 55 با نرخ 5/2درصد رشد نموده است لیکن در دهه بعد این نرخ به 8/4 درصد افزایش یافته است که نسبت به نرخ رشد جمعیت کشور 9/0 درصد و نسبت به رشد طبیعی 2/1 درصد افزایش نشان می دهد.
لیکن از سال 65 به بعد به تبعیت از کشور نرخ رشد جمعیت کاهش یافته است.
در سالهای 1355 تا 1365 نرخ رشد جمعیت شهرستان یزد برابر با 6/5 درصد بوده که نسبت به نرخ استان حدود 8/0 درصد افزایش را نشان می دهد.
همچنین طی دوره های پنج ساله 70-65 و 75-70 نرخ رشد جمعیت شهرستان یزد به ترتیب 9/2 و 3 درصد بوده است.
بر اساس سر شماری نفوس و مسکن جمعیت شهر اشکذر در سال 1335 بالغ بر 2220 نفر بوده که در سال 1345 به 2879 نفر افزایش می یابد.
( نرخ رشد 6/2 درصد) لیکن در دهه های 55-45 و 65-55 با یک افزایش سریع جمعیت شهراشکذر مواجه می شویم بطوریکه نرخ رشد جمعیت شهر اشکذر در دهه های مذکور به ترتیب به 9/7 درصد و 5/4 درصد می رسد.
اما در دوره های پنج ساله بعد به تبعیت از کشور نرخ رشد آن کاهش می یابد بطوریکه نرخ رشد آن در مقایسه با استان و شهرستان نیز کمتر است.
(8/1 و 5/1 درصد) نرخ رشد جمعیت شهر اشکذر در دوره ده ساله 75-65 برابر 65/1 درصد محاسبه گردیده است.
در دوره پنج ساله 80-75 مجدداً نرخ به 2/2 درصد افزایش پیدا کرده است که این امر می تواند ناشی از به ثمر رسیدن سرمایه گزاری های انجام شده و جذب جمعیت جهت کار به شهر اشکذر گردیده است.
از نظر بعد خانوار بر اساس آمارگیری سال 1370 بعد خانوار در استان 7/4 و در شهر اشکذر نیز همین مقدار بوده است لیکن در سال 1375 این رقم در استان به 5/4 و در شهر اشکذر به 4/4 نفر کاهش می یابد.
درسال 1380 بعد خانوار در شهر اشکذر «1/4» نفر محاسبه شده که نسبت به سال 75 «3/0 نفر» کاهش یافته است.
7-2- ترکیب سنی و جمعیت: آگاهی از ترکیب سنی جمعیت اساس برنامه ریزی اجتماعی و اقتصادی بوده زیرا هر برنامه ای می بایستی با نیازهای بهداشتی، شغلی، آموزشی و تغذیه ای و … کسانی که در سنین مختلف هستند، هماهنگ گردد.
جدول شماره 30 و 31 نشانگر گروههای سنی جمعیت اشکذر در سال 1375و1380 می باشد.
بر اساس جدول مذکور جمعیت گروههای سنی 14-0 ساله، 433/40 درصد کل جمعیت را تشکیل می دهند که بیانگر جوانی جمعیت شهر اشکذر می باشد همچنین 57/59 درصد کل جمعیت اشکذر را افراد گروه سنی 64-15 شامل می شوند.
نمودار شماره 4 بیانگر ساختار سنی شهر اشکذر می باشد.
کاهش نسبت جمعیت 14-0 در سال 80 نمایانگر سیاستهای کنترل و تنظیم جمعیت می باشد بطوریکه نسبت مذکور از 43/40 درصد در سال 75 به 5/31 درصد کاهش یافته است.
درصد جمعیت گروههای سنی 14-15 نیز افزایش یافته است ( 9/62درصد) نمودار شماره 5 نمایانگر ساختار سنی جمعیت شهر اشکذر در سال 80 می باشد.
مطالعه هرم سنی شهر اشکذر در سال 80 بیانگر موارد زیر است: موفقیت آمیز بودن سیاستهای تنظیم خانواده و کنترل جمعیت بدلیل کاهش درصد افراد صفر تا چهار ده سال ( 14-0) و افزایش جمعیت 64-15 ساله ها کاهش نسبت جنسی در مقایسه با سال 75 پایین بودن جمعیت زنان بین 49-15 نسبت به مردان که این وضعیت می تواند نشاندهنده مهاجرت زنان بدلیل ازدواج با افراد غیر ساکن در شهر باشد.
جدول شماره 3: جمعیت گروههای سنی شهر اشکذر به تفکیک جنس سال 1375 مأخذ: سر شماری نفوس و مسکن سال 1375- مرکز آمار ایران جدول شماره 4: جمعیت گروههای سنی شهر اشکذر به تفکیک جنس سال 1380 مأخذ: مرکز بهداشت شهرستان صدوق 8-2- ترکیب جنسی: نسبت جنسی یک جمعیت منعکس کننده شرایط اجتماعی و اقتصادی حاکم بر هر سرزمین و ابزاری است جهت تجزیه و تحلیل جمعیت هر منطقه است.
نسبت مذکور بعنوان یک عامل نامرئی بسیار مهم که تاثیر گذار و تعیین کننده رشد طبیعی جمعیت میباشد شناخته می شود.
در سال 1365 نسبت جنسی شهر اشکذر بالغ بر 110 بوده بدین معنی که در مقابل هر 100 زن، 110 مرد وجود داشته است.
این نسبت در سال 1375 به 116 نفر افزایش یافته است که این وضعیت بیانگر کاهش مهاجرت از یک سو و از سوی دیگر مهاجر پذیری شهر بویژه از سوی مردان می باشد.
در سال 80 مجدداً نسبت مذکور کاهش یافته و 110 نفر مرد در مقابل 100 زن رسیده است.
این مسئله میتواند ناشی از مهاجرت مردانی که به سن فعالیت رسیده اند و شهر نتوانسته آنها را جذب نماید.
9-4-4- مهاجرت: با مطالعه پدیده مهاجرت در یک جامعه به یکی از ویژگیهای مهم یک جامعه که نشانگر وضعیت اقتصادی و اجتماعی است پی می بریم.
در بررسی روند مهاجرت در مقیاس کشور ما شاهد افزایش بی رویه مهاجرت طی دهه 65-1355 هستیم بطوریکه بر اساس نتایج سرشماری نفوس و مسکن در سال 1355، 5/84 درصد متولدین محل سرشماری در کل کشور در محل تولد خود شمارش شده اند که این رقم در سال 1365 به 8/77 کاهش یافته است.
در استان نیز به رغم پای بندی جمعیت به محل تولد نسبتهای فوق تقلیل یافته است بطوریکه رقم مذکور در سال 1355 حدود 6/92 درصد بوده که در سال 1365 به 7/84درصد کاهش یافته است.
گرچه ارقام فوق در مقایسه با کشور از رقم بالاتری برخوردار است و لیکن این وضعیت بیانگر مهاجرت فرستی منطقه می باشد.
در شهر اشکذر تعداد متولدین سرشماری در سال 1365 بالغ بر 2/91 درصد بوده که در مقایسه با استان و کشور نمایانگر مهاجر پذیری کمتر اشکذر می باشد.( جدول شماره5) جدول شماره 5: درصد جمعیت شهر اشکذر بر حسب محل تولد در مقایسه با استان و کشور سال 65 مأخذ : سرشماری نفوس و مسکن سال 65 و مطالعات مشاور 5- ویژگیهای جغرافیائی و اقلیمی شهر 1-5- توپوگرافی و شیب: شهر اشکذر با 5/18 کیلومتر مربع مساحت در ارتفاع 1200متری از سطح دریا قرار گرفته است.
این شهر در 20 کیلومتری شمال غربی شهر یزد واقع شده است و از نظر موقعیت طبیعی در مرکز دشت یزد- اردکان قرار گرفته و فاقد هر گونه عارضه مهمی است.
تپه های هلالی شکل برخان که یکی از اشکال فرسایش بادی است در تمام منطقه مشاهده می شود.
2-5- منابع آب: به علت موقعیت خاص جغرافیایی استان یزد یعنی نزدیکی با کویر و نزولات جوی کم موجب فقر منابع آبد شده، بطوریکه امروزه یکی از بزرگترین مشکلات استان مسئله آب و چگونگی تهیه آن می باشد.
اشکذر دردشت یزد- اردکان قرار گرفته است و به تبعیت از شرایط کلی استان دچار کمبود منابع آب می باشد، ولی از مهمترین و بزرگترین سفره آب زیرزمینی استان همین سفره دشت یزد- اردکان است که آب مورد نیاز کشاورزی و شروب بزرگترین مراکز جمعیتی استان اعم از شهری و روستائی را تأمین می کند.
منابع تأمین آب منطقه منحصر به آبهای زیر زمینی بوده که از طریق چاههای عمیق و نیمه عمیق و در گذشته از طریق قنات بوده است.
زمینهای کشاورزی محدوده شهر بوسیله قناتهای اشکذر و حکیم آباد و فیروزآباد و رضوانشهر مشروب می شود.
حدود 54 درصد کشاورزان اشکذر دارای آب قنات جهت مشروب نمودن اراضی خد هستند و بقیه فاقد آب قنات هستند و عمدتا متکی به آب چاه هستند.
از نظر کیفیت منابع آب دارای شرایط مناسبی بوده بطوریکه میزان املاح موجود در آن بین 7/1-7/0 گرم در لیتر می باشد.
از نظر کمیت منابع آب منطقه بویژه شهر اشکذر در وضعیت متوسط است.
- دما: بر اساس آمار ایستگاه هواشناسی فرودگاه یزد ( دوره اقلیمی 62-1331) حداکثر درجه حرارت مطلق 45 درجه و حداقل مطلق آن 16- درجه سانتی گراد اندازه گیری شده است که در طول سال بیش از 50 درجه اختلاف حرارت وجود دارد.
به همین دلیل در طول یک روز نیز اختلاف درجه حرارت زیاد بطوریکه گاهی تا حدود 20 درجه در یک شبانه روز می رسد.
متوسط سالانه دما در ایستگاه یزد 8/18 درجه سانتیگراد می باشد.
بر اساس آمار ثبت شده موجود ایستگاه اشکذر متوسط سالانه درجه حرارت در این دستگاه 75/17 درجه و حداقل مطلوب آن در دیماه 1982 برابر 5/11 درجه و حداکثر آن در مرداد ماه 1982 برابر 5/45 درجه سانتیگراد که اختلاف درجه حرارت سالانه آن 57 درجه سانتیگراد است.
- بارندگی و رطوبت: میانگین سالانه بارندگی بعنوان مهمترین شاخص اقلیمی منطقه بوده و متأسفانه در شهر اشکذر این مقدار بسیار کم می باشد.
متوسط بارندگی در ایستگاه اشکذر باربر 4/66 میلیمتر است که حداکثر آن در سال 1982 برابر 5/108 میلیمتر بوده است.
( جدول شماره 6) جدول شماره 6: توزیع ماهانه بارندگی در ایستگاههای یزد و اشکذر مأخذ: طرح جامع ناحیه یزد مشاور طرح و کاوش طول دوره آمار برداری81-1961 بیشترین میزان بارندگی مربوط به فصل زمستان( 3/42 درصد) و کمترین آن متعلق به فصل تابستان است (1درصد) حداکثر مقدار ریزش در یک روز دیماه سال 1980 بوده که برابر 5/20 میلیمتر ثبت گردیده است.
متوسط روزهای یخبندان در این ایستگاه 73 روز در سال می باشد که بیشتر در ماههای فصل پاییز و زمستان است و حداکثر مقدار روزهای یخبندان در ماههای آذر و دیماه می باشد.
متوسط رطوبت نسبی ایستگاه مذکور در ساعت 5/6 صبح حدود 57% و ساعت 5/12 برابر 34% و ساعت 5/18 برابر 5/38% می باشد.
- تابش: بر اساس مطالعات انجام گرفته در مورد تابش خورشید بر روی شهر بویژه بافت مسکونی نشانگر این مطلب است که جهت مناسب ساختمانها بین 45-15 درجه جنوب شرقی می باشد.
انتخاب این جهت با زوایای مذکور باعث می گردد که در محدوده این زوایا مقدار گرمای ایجاد شده در فصل گرم سال کم و در مواقع سرد سال زیادتر است بطوریکه در منحنی ها استنباط می گرد بایستی از جهت دادن ساختمان به سمت غرب پرهیز نموده و با توجه به حداکثر تابش در مواقع سرد به سمتت شرق متمایل گردد.
میزان این گرایش به طور تقریبی 25 درجه از سمت جنوب به شرق محاسبه گردیده است که بهترین جهت می باشد.
- باد: منطقه مورد مطالعه از لحاظ وزش منطقه ای بادخیز است و این به دلیل به وجود آمدن شرایط فرابار در نواحی کوهستانی غرب آور و فروبار در نواحی پست شرقی آن است.
باد غالب منطقه با توجه به اطلاعات موجود در ایستگاه سینوپتیک یزد بادهای غربی بویژه بادهای شمال غربی است.
(17درصد) (نمودار شماره 8) لیکن در منطقه بادهای دیگری می وزد که دارای اسامی و ویژگیهای متفاوتی هستند.
الف) باد اصفهان این باد از سمت شمال غرب می وزد و تقریباً در تمام فصول سال وقوع آن محتمل است لیکن بیشترین شدت آن از اسفند تا تیرماه بوده و ماسه فراوان به همراه دارد و هوا را تیره می کند.
ب) باد قبله: باد مذکور در غالب منطقه فعال است بویژه در ناحیه رستاق که با گرد و غبار فراوان همراه است.
ج) باد سیاه کوه: جهت باد سیاه کوه از غرب می باشد و در علی آباد رستاق و حاجی آباد بیشتر می وزد.
اطلاعات مذکور با آمار هواشناسی منطبق بوده و تأثیر آن بیش از بادهای شمال غربی و اصفهان در جابجائی ماسه ها در منطقه اشکذر می باشد.
روستای عزآباد با آنکه از چهار طرف در محاصره بادهاست لیکن فاقد تپه های ماسه ای است.
- آسیب پذیری: بررسی خصوصیات تکتونیکی زمین (زلزله) شهر اشکذر از نظر تکنونیکی فاقد گسل بوده و مقاوم تر از سایر قسمتهای دیگر می باشد.
ضریب لرزه خیزی منطقه از 75، 0تا1 تغییر می کند.
(نقشه شماره 5) 6- ویژگیهای اقتصادی: 1-6- مقدمه: شغل اصلی و اولیه مردم اشکذر همانند سایر سکونتگاههای منطقه کشاورزی و دامداری بوده است.
اصولاً پیدایش سکونتگاهها و تشکیل هسته های اولیه زندگی بر مبنای وجود آب و زمین مناسب جهت زراعت و نیز بدنبال آن پرورش بوده است.
طی سالهای اخیر و محدودیت منابع آب و عدم توسعه کشاورزی که نتیجتاً کاهش درآمد کشاورز و عدم تأمین هزینه روز افزون زندگی را بدنبال داشته است.
همچنین بدلیل نزدیکی با شهر یزد و وجود امکان سریع جابجائی ساکنین و تأثیرات شهر یزد بر سکونتگاههای اطراف مانند اشکذر به تدریج زمینه های شغلی دیگری برای مردم منطقه بویژه طبقه جوان و تحصیل کرده و واحدهای اداری و صنعتی و تجاری را فراهم ساخته است.
و با توجه به بعد کم مسافت شهر اشکذر نیازی به مهاجرت به شهر یزد نبوده و افراد شاغل پس از فراغت از کار به سهولت و در کوتاهترین زمان ممکن به محل مراجعت می نماید و این وضعیت باعث گردیده که شهر اشکذر دارای توان بالقوه ای جهت جذب سرریز جمعیی شهر یزد باشد.
با توجه با مطالب فوق در ادامه به بررسی بخشهای اقتصادی شهر اشکذر می پردازیم: 2-6- کشاورزی و دامپروری: شغل اصلی و اولیه اهالی شهر اشکذر کشاورزی و دامداری بوده است.
لیکن امروزه بدلیل تأثیر شهرنشینی در زمینه فعالیتهای ایجاد شده و فراهم شدن زمینه های شغلی دیگر و عدم توسعه کشاورزی و کاهش درآمد حاص از آن اهالی شهر به ویژه نسل جوان و تحصیل کرده به کار در واحدهای صنعتی و تجاری روی آورده اند بطوریکه امروز درصد کمی از افراد ساکن در شهر که غالباً افراد مسن و قدیمی را شامل می شود به کار کشاورزی مشغولند که طبق اظهارات خودشان کشاورزی شغل دوم آنها بوده و در آمد ناشی از کشاورزی به تنهایی پاسخگویی مخارج زندگی آنها نمی باشد.
بر اساس آمار اداره کشاورزی اشکذر در سال 1374 جمع اراضی زراعی و باغی بالغ بر 946 هکتار بوده که از این مقدار 456 هکتار آن به زیر محصولات زراعی و 268 هکتار به زیر محصولات باغی و بقیه تحت آیش قرار دارد.
جدول شماره 34 نشانگر وضعیت اراضی زیر کشت شهر اشکذر می باشد.
جدول شماره 7: وضعیت کشاورزی شهر اشکذر سال 1374 مأخذ: اداره کشاورزی اشکذر مرداد 74 دامداری نیز بنا به شیوه رایج در کنار کشاورزی برخی از ساکنان شهر اشکذر را به فعالیت وا داشته است.
جدول شماره 8: صنایع موجود در شهرک صنعتی اشکذر مأخذ: شهرک صنعتی اشکذر سال 79 لازم به ذکر است که به غیر از عوامل مذکور عوامل دیگری نظیر امنیت اجتماعی، سخت کوشی مردم منطقه و عبور انشعاب جاده یزد- طبس و وجود مراکز خدمات رسانی به ویژه ادارات مورد نیاز باعث گسترش و توسعه صنایع در منطقه به عنوان یک مرکز مهم اقتصادی و صنعتی گردیده است.
3-6- خدمات نظر به اینکه شهر اشکذر در مسیر راه ارتباطی تهران- بندرعباس قرار گرفته است تعدادی واحد خدماتی در اطراف جاده مذکور احداث گردیده است و کار رساندن خدمات به تقاضا کنندگان خدمات در این مسیر را بر عهده دارند و اکثراً عملکرد فرا منطقه ای دارند.
واحدهایی که در محور مذکور قرار دارند عبارتند از: تعمیر گاهها، فروشندگان لوازم یدکی، آهنگران و فروشندگان مواد غذایی هستند.
همچنین در داخل شهر چند واحد سنگبری و موزائیک سازی و پشم شوئی و تعدادی واحد تجاری وجود دارند که نیازهای ساکنین را برآورده می سازند.
براساس آمار کمیته امور صنفی شهر اشکذر تعداد واحدهای تجاری فعال در شهر اشکذر بالغ بر 282 واحد بوده که این واحدها جمعاً 500 نفر را به فعالیت وا داشته اند.
(جدول شماره 9) جدول شماره 9: لیست آمار پروانه های کسب صادره توسط شهرداری اشکذر - اشتغال: بر اساس آمار سال 1355 حدود 8/36 درصد از کل جمعیت شهر اشکذر را شاغلین تشکیل می داده اند که این نسبت در سال 1365 به 25 درصد کاهش یافته است که این مسئله می تواند ناشی از فراهم بودن امکانات تحصیل در شهر اشکذر در این سال باشد.
نسبت مذکور در سال 1375 به 3/33 درصد افزایش پیدا کرده است.
نسبت شاغلین به جمعیت ده ساله و بیشتر ( جمعیت فعال) این شهر در سال 1355 برابر 9/52 درصد که این رقم در سال 1365 و 1375 به ترتیب 1/39 و 37/33 درصد تغییر یافته است.
( در سال 1365 رقم مذکور در استان 2/41 و کشور 2/38 درصد بوده است) کاهش مذکور در این دوره ها تا حدی میتواند به خاطر کاهش سهم زنان در اشتغال این شهر باشد.
زیرا نرخ فعالیت زنان یا مشارکت آنان در فعالیت های اقتصادی از 37 درصد در سال 1355 به 7 درصد در سال 1365 تفلیل یافته است که این روند ادامه داشته است.
این کاهش میتواند بدلیل وجود امکانات لازم تحصیلی ویژه دختران و زنان باشد.
از نظر توزیع شاغلین در سال 1355 در بخشهای مختلف اقتصادی، بخشهای صنعت و کشاورزی هر یک به ترتیب 47 و 22 در رتبه اولو دوم ( جمعاً 69 درصد) و پس از آن بخش ساختمان با 19 درصد در مرتبه سوم قرار دارد.
ارقام مذکور در سال 1365 برای بخش های صنعت و ساختمان هر یک 24 درصد ( جمعاً 48 درصد) و بخش کشاورزی به 19 درصد تغییر یافته است.
در سال 1375 بخش صنعت 54 درصد و کشاورزی 8/12 درصد، خدمات 32درصد کل شاغلین را به خود اختصاص داده اند.
( جدول شماره 37 نمایانگر اشتغال در بخشهای مختلف اقتصادی طی سالهای 1355 تا 1375 می باشد.) جدول شماره 10: توزیع شاغلین در گروههای عمده فعلیت اقتصادی طی سالهای 75 –1365 شهر اشکذر مأخذ: سرشماری نفوس و مسکن.
مرکز آمار ایران سالهای 55و 65و 75 1- جزو بخش صنعت محاسبه گردیده است 2- جزو بخش صنعت محاسبه گردیده است.
3-جزو بخش خدمات محاسبه گردیده است.
؟4- جزو بخش خدمات محاسبه گردیده است.
6-4- درآمد و هزینه و اعتبارات شهرداری اشکذر: براساس آمار درآمد شهرداری در سال 1378 بالغ بر 2208028493 ریال بوده است.
در همین سال نیز کل هزنیه های پرداخت شده توسط شهرداری برابر 628574236 ریال می باشد که جزئیات در جدول شماره 11 آمده است.
جدول 11 درآمد و هزینه شهرداری اشکذر در سال 1378 (ریال) مأخذ: شهرداری اشکذر درسال 1379 دسترس به آمار قطعی چون قنوز تفریق بودجه انجام نشده برای مشاور امکان پذیر نبود لیکن براساس برآورد شهرداری کل هزینه ها بالغ بر 1524000 هزار ریال بوده که شامل هزینه های جاری ( 276000هزار ریال)، سرمایه ای (44000 هزار ریال)، انتقالی ( 226500 هزار ریال) و بالاخره هزیه پرسنلی که 977500 هزار ریال محاسبه شده است و برآورد درآمد شهرداری در همین سال برابر 2400000هزار ریال بوده است و معمولاً درآمد مذکور در صورت شرایط طبیعی محقق می گردد.
7-6-4- امکانات اجرائی و فنی شهرداری اشکذر: در حال حاضر درجه شهرداری شهر اشکذر (پنج) می باشد و بر این اساس میبایستی دارای 93 پست سازمانی باشد.
لیکن تعداد نفرات آن 53 نفر بوده که از این تعداد 8 نفر کارمند و بقیه کارگر هستند.
از نظر تحصیلی تعداد کارمند لیسانس 2نفر، 5نفر دیپلم و بقیه زیر دیپلم هستند.
سایر کارکنان شهرداری در مشاغل خدماتی و تأسیسات مشغول به فعالیت هستند.
امکانات فنی شهرداری اشکذر بشرح ذیل است: 7-4- ویژگیهای کالبدی 1-7-4- ساخت فیزیکی شهر اشکذر: بافت شهر اشکذر در قالب محلات مختلف به شکل ناپیوسته به شبکه معابر باریک و غیر مستقیم که متأثر از عوامل چندی مانند آب و راه و عوامل مذهبی- اقتصادی است می باشد.
اکثر اراضی قابل کشت آن در جنوب غرب و شرق آن می باشد که اینها در عمل محدودیتهایی را برای توسعه ایجاد می کنند.
شهر اشکذر از سمت شمال به جاده سنتو محدود می گردد و عمده خدمات صنعتی و تأسیسات شهری در حاشیه آن استقرار یافته است.