دانلود مقاله شهر ماسوله - زیستگاه تاریخی

مقدمه هرجا که تنوع طبیعی و انسانی، تحت سیطره زمان و تاریخ- در هم می آمیزد.

نوعی از الگوهای زیستی شکل می گیرد، که به نوبه خود می تواند استثنایی و منحصر به فرد باشد.

ماسوله، نمونه بارزی از این نوع زیستگاه تاریخی بشر است، که به عنوان یک اثر ملی در سال 1354 شمسی به شماره 1090 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

این شهر تاریخی، در طول عمر هزار ساله خود، در هماهنگی خارق العاده میان انسان و طبیعت، نمونه بارزی به شمار می آید.

آمیزه ای از فرهنگ های سه گانه طالش، ترکی و گیلکی از یکسو و طبیعت های سه گانه جنگلی، مرتعی و کوهستانی، از سوی دیگر، فرهنگ و تمدن خاصی را به وجود آورده که اولین نمایه کالبدی آن، شهرسازی و معماری خاص ماسوله است.

در حالی که این کالبد، متأثر از ارتباطات پیچیده و ویژه اجتماعی و اقتصادی این زیستگاه کهن می باشد، به شدت بر ارتباطات فوق تأثیر گذار است.

بدین ترتیب در یک همکنش مداوم و مستمر، پویایی شگفت انگیزی در حیات تاریخی الگوهای زیستی ماسوله به وجود آورده است.

این شهر تاریخی در وسعتی معادل 6/1 هکتار و در چهار محله ی خانه بر، کشه سر، اسد محله و مسجد بر شکل گرفته است.

دارای بازاری در چهار طبقه می باشد که هر چهار محله به طور مستقل به بافت بازار شهر ارتباط بی واسطه دارند.

در حال حاضر در ماسوله بیش از 350 واحد مسکونی وجود دارد که در گذشته (حدود صد سال پیش)، این تعداد به 600 واحد بالغ می گردیده است.

وجود بیش از 120 واحد تجاری در محدوده بازار آن، بیش از 6 کاروان سرا، دو حمام قدیمی، بیش از 33 چشمه عمومی، ده مسجد و پنج امامزاده حاکی از رونق و شکوفایی این شهر در دوره های متأخر می باشد.

جمعیت ماسوله طی 60 سال گذشته از حدود 3500 نفر به 900 نفر کاهش یافته است، این امر نشانه سیر نزولی تاریخ این شهر کهن است.

انسان هایی که در یک زندگی کاملاً سازگار با طبیعت، این زیستگاه و این کالبد شهری و معماری خارق العاده را خلق کردند، اگر می دانستند آیندگانشان این گونه با دست آوردهایشان رفتار می کنند، بی شک، به سادگی آنها را به آیندگان نمی سپردند.

در دهه های اخیر و به دلایل گوناگون هویت تاریخی فرهنگی و زیست محیطی این مجموعه نادر مخدوش شده است و وضعیت فعلی این بافت باارزش در شأن شهرت قبله نمی باشد.

با این همه شهرت و محبوبیت ماسوله در میان پنج شهر- روستای شگفت انگیز (ابیانه، کندوان، میمند و سرسید آقا) زبان زد خاص و عام است.

شاید سالیانه چند هزار نفر مسافر از این شهر تاریخی و مناظر تاریخی و طبیعی آن دیدن می کنند.

این تعداد مسافر بیشتر در سه ماهه تابستان از این شهر بازدید می کنند، چرا که هوای آن در این فصل معتدل و مرطوب است.

گرچه که زیبایی های آن در سه فصل دیگر سال چه بسا بیش از تابستان است.

تمامی مسافرانی که علاقمند به استفاده از مناظر طبیعی هستند در سه فصل بهار، پاییز و زمستان می توانند شاهد مناظری بدیع از طبیعت باشند.

آنان که جویای فضایی آرام، ساکت و خلوت هستند نیز در این سه فصل ماسوله را بسیار مناسب خواهند یافت.

مسافرت به ماسوله شهر تاریخی ماسوله همه ساله پذیرای مسافرانی از شهرهای دور و نزدیک و از خارج از کشور است که به این شهر می آیند.

بیشترین مسافران طی سه ماهه تابستان به این شهر سفر می کنند.آن دسته از مسافران ایرانی که از شهرهای دور می آیند معمولاً جهت بازدید از بافت معماری و تاریخی شهر اقدام به سفر می کنند.

اما بسیاری از مسافران شهرهای نزدیک برای استفاده از آب و هوا و طبیعت مطبوع ماسوله به این شهر می آیند.

تمام مسافران غیرایرانی فقط برای بازدید از معماری و شهرسازی تاریخی ماسوله اقدام به سفر می کنند.

در این میان دسته های کوچک و بزرگ طبیعت دوستان را نیز باید نام برد که معمولاً از شهرهای نزدیک و در گروه های 5 تا 200 نفره و به عنوان کوهنوردی و کوه پیمایی به این شهر می آیند.

در هر صورت جاذبه های تاریخی، معماری و طبیعی ماسوله به گونه ای است که هر نوع مسافر با هر نوع سلیقه ای را به سمت خود جذب می کند.

حتی زمستان پربرف این شهر نیز جاذب دسته ای از میهمانان است.

وجود امکانات رفاهی قابل ملاحظه، راه ارتباطی مناسب و محل های اقامتی محلی و سنتی از امتیازاتی هستند که توان پذیرایی مردم این شهر را از مسافران افزایش می دهند.

دیدن ماسوله و معماری آن به عنوان یک شهر تاریخی و استفاده از مناظر طبیعی و ساختمانی زیبای آن طی حداقل یک شبانه روز اقامت در خانه های سنتی مردم میهمان نواز آن یادگاری بی نظیر برای هر مسافری خواهد بود.

1- معیارهای طبیعی 1-1 مختصات جغرافیایی شهر تاریخی ماسوله در غربی ترین قسمت استان گیلان و در منتهی الیه منطقه مرطوب خزری و در فاصله 60 کیلومتری غرب شهرستان رشت (مرکز استان)، 35 کیلومتری غرب شهرستان فومن و در منتهی الیه غرب رشته کوه های البرز (کوه های تالش) با ارتفاع 3050 متر و در عرض جغرافیایی 370913 شمالی و طول جغرافیایی 485914 شرقی قرار گرفته است.

وسعت آن حدوداً 16 هکتار بوده، در ارتفاع 1050 متر از سطح دریای آزاد قرار گرفته و بین بالاترین و پایین ترین نقطه ی آن بیش از 120 متر اختلاف ارتفاع وجود دارد.

همچنین از ظرق به شهرستان فومن، از غرب به شهرستان خلخال، از شمال به شهرستان ماسال و از جنوب به تارم علیا منتهی می شود.

منطقه ای که ماسوله در آن قرار دارد، منطقه ای کوهستانی است.

دنباله سلسله جبال قافلان کوه از جنوب آن می گذرد و در نقطه مقابل این رشته کوه، کوه های طالش قرار دارد.

از دره به وجود آمده (قزل دره) ماسوله رودخان گذشته و به مرداب انزلی می ریزد، محلی که ماسوله فعلی قرار گرفته، قبلاً به بقر بیشه معروف بوده است.

2- خصوصیات اقلیمی آب و هوای خاص منطقه ی تالش، متأثر از کوه های البرز و دریای خزر است.

کوه های تالش با امتداد شمالی- جنوبی و کوهستان البرز با امتداد شرقی- غربی مانند سدی از عبور بخار آب حاصل از دریای خزر و بادهای مرطوب شمال غربی به داخل ایران جلوگیری می کند و به سبب ارتفاع زیادی که دارند موجب بارندگی بسیار در این ناحیه می گردند.

ماسوله دارای آب و هوای معتدل و مرطوب در تابستان و سرد و مرطوب در زمستان می باشد.

با این حال آفتاب تابستانی آن سوزان است.

دمای متوسط سالانه 12 درجه سانتی گراد، میزان بارندگی سالانه 700 میلی متر و میزان بارش برف در سال 800 میلی متر است.

دارای بیش از 35 روز یخبندان بوده و بیش از 100 روز را با مه غلیظ سپری می کند.

خصوصیات آب و هوا در ماه های مختلف سال: 1- فروردین: به طور کلی وضعیت آب و هوا در این ماه به صورت معتدل سرد و بسیار مرطوب همراه با بارش باران و کمی هم برف و آسمانی ابری و مه آلود است.

متوسط ماهانه دما در این ماه 4/9+ درجه سانتی گراد است، اما ممکن است تا 6/14+ درجه افزایش یابد و یا تا 9/6+ درجه کاهش یابد.

این بدین معناست که دمای ماسوله در این ماه به طور معمول در وضعیت a نسبتاً سرد و یا سرد قرار می گیرد.

در عین حال شرایط یخبندان در اوایل این ماه نیز خیلی دور از انتظار نیست.

از نظر رطوبت نسبی فروردین ماه را می توان از مرطوب ترین ماه های سال دانست.

به طوری که متوسط رطوبت نسی در این ماه به 79% می رسد.

البته ممکن است در شرایط حداکثر به 81% و در شرایط حداقل به 77% نیز برسد.

بدین ترتیب ماسوله در این ماه هوایی بسیار مرطوب دارد.

فروردین ماه یکی از پرباران ترین ماه های سال است و ممکن است طی این ماه بین 80 میلیمتر باران ببارد.

ممکن است تا 20 روز از این ماه بارش وجود داشته باشد.

حداکثر بار روزانه در این ماه بین 35 تا 55 میلیمتر می تواند باشد.

در عین حال که بارش به صورت برف نیز در این ماه (البته بسیار کمتر از زمستان) وجود دارد.

طول خورشیدی روز در این ماه بین 12 تا 13 ساعت است و نیمه اول ماه عموماً همراه با باد می باشد.

2- اردیبهشت: وضعیت آب و هوای ماسوله در این ماه به صورت معتدل و مطبوع و هوای بسیار مرطوب همراه با بارش باران و آسمانی نسبتاً ابری است.

متوسط ماهانه دما در این ماه 1/13+ درجه سانتی گراد است.

اما ممکن است تا 3/16+ درجه افزایش یافته و یا تا 4/9+ درجه کاهش یابد.

این بدان معناست که دمای ماسوله در این ماه به طور معمول در وضعیت معتدل و یا نسبتاً سرد قرار دارد.

شرایط یخبندان در این ماه وجود ندارد.

از نظر رطوبت نسبی از اردیبهشت ماه به طور متوسط با رطوبت نسبی 85% مواجه است.

البته ممکن است در شرایط حداکثر به 87% و حداقل 84% برسد.

این بدان معناست که ماسوله در این ماه روزهایی بسیار مرطوب و گاهی نیمه مرطوب دارد.

در عین حال بارش باران در این ماه به طور متوسط حدود 65 میلیمتر است و ماهی پرباران سپری می شود.

احتمال بارش به صورت برف امکان پذیر بوده اما به ندرت اتفاق می افتد.

طول خورشیدی روز در این ماه بین 13 تا 5/13 ساعت بوده و وزش باد نسبت به زمستان بسیار کاهش یافته است.

3- خرداد: وضعیت آب و هوای ماسوله در این ماه به صورت معتدل، گرم و مرطوب، همراه با کمی باران مطبوع و روزهای آفتابی و دلپذیر است.

متوسط ماهانه دما در این ماه 9/16+ درجه سانتی گراد است.

اما ممکن است تا 0/22+ درجه افزاییش یافته و یا تا 4/13+ درجه کاهش یابد.

این بدان معناست که دمای ماسوله در این ماه به طور معمول در وضعیت معتدل گرم قرار دارد.

متوسط رطوبت نسبی در این ماه 87% می باشد.

البته ممکن است در شرایط حداکثر به 90% و در شرایط حداقل به 76% برسد.

این بدان معناست که در این ماه هم روزهایی با هوای بسیار مرطوب و هم نسبتاً مرطوب سپری می شود.

در عین حال متوسط بارش باران در این ماه به طور متوسط 35 میلیمتر می باشد.

در این ماه روزهای متوالی همراه با بارش کمتر اتفاق می افتد و روزهای آفتابی در طول ماه بیش از 15 روز است.

طول خورشیدی روز در این ماه بین 5/13 تا5/14 ساعت بوده و وزش باد در این ماه تقریباً متوقف می شود.

تیر ماه : متوسط ماهانه دما در این ماه 5/18+ درجه سانتی گراد می باشد.

حال آنکه متوسط ماهانه حداکثر دما در ماه 0/22+ درجه سانتی گراد و متوسط ماهانه حداقل دما 9/4+ درجه سانتی گراد است.

این بدان معناست که در این ماه هم روزهایی با هوای معتدل گرم و هم روزهایی با هوای معتدل سپری می شود.

از سوی دیگر حداکثر مطلق دما در یک روز تیر ماه می تواند تا 0/28+ درجه سانتی گراد افزایش یافته و حداقل مطلق آن تا 5/10+ درجه سانتی گراد کاهش یابد، در نتیجه در این دما هم می توان شاهد ساعاتی نسبتاً گرم و هم معتدل سرد بود.

مرداد ماه متوسط ماهانه دما در این ماه 9/17+ درجه سانتی گراد می باشد.

حال آنکه متوسط ماهانه حداکثر دما در ماه مرداد 0/21+ درجه سانتی گراد و متوسط ماهانه حداقل دما 0/14+ درجه سانتی گراد است.

از سوی دیگر حداکثر مطلق دما در یک روز مرداد ماه می تواند تا 0/27+ درجه سانتی گراد افزایش یافته و حداقل مطلق آن تا 5/12+ درجه سانتی گراد کاهش یابد، در نتیجه در این دما هم می توان شاهد ساعاتی نسبتاً گرم و هم معتدل سرد بود.

شهریور ماه متوسط ماهانه دما در این ماه 7/17+ درجه سانتی گراد می باشد.

حال آنکه متوسط ماهانه حداکثر دما در شهریور ماه 8/12+ درجه سانتی گراد و متوسط ماهانه حداقل دما 2/14+ درجه سانتی گراد است.

از سوی دیگر حداکثر مطلق دما در یک روز شهریور ماه می تواند تا 0/30+ درجه سانتی گراد افزایش یافته و حداقل مطلق آن تا 5/10+ درجه سانتی گراد کاهش یابد، در نتیجه در این دما هم می توان شاهد ساعاتی نسبتاً گرم و هم معتدل سرد بود.

مهر ماه متوسط ماهانه دما در این ماه 1/14+ درجه سانتی گراد می باشد.

حال آنکه متوسط ماهانه حداکثر دما در مهر ماه 4/17+ درجه سانتی گراد است.

از سوی دیگر حداکثر مطلق دما در یک روز مهر ماه می تواند تا 0/24+ درجه سانتی گراد افزایش یافته و حداقل مطلق آن تا 0/8+ درجه سانتی گراد کاهش یابد، در نتیجه در این دما هم می توان شاهد ساعاتی نسبتاً گرم و هم نسبتاً سرد بود.

آبان ماه متوسط ماهانه دما در این ماه 4/10+ درجه سانتی گراد می باشد.

حال آنکه متوسط ماهانه حداکثر دما در آبان ماه 9/13+ درجه سانتی گراد و متوسط ماهانه حداقل دما 8/6+ درجه سانتی گراد است.

این بدان معناست که در این ماه هم روزهایی با هوای معتدل گرم و هم روزهایی با هوای نسبتاً سپری می شود.

از سوی دیگر حداکثر مطلق دما در یک روز آبان ماه می تواند تا 0/29+ درجه سانتی گراد افزایش یافته و حداقل مطلق آن تا 0/3+ درجه سانتی گراد کاهش یابد، در نتیجه در این دما هم می توان شاهد ساعاتی معتدل گرم و هم سرد بود.

آذر ماه متوسط ماهانه دما در این ماه 4/6+ درجه سانتی گراد می باشد.

حال آنکه متوسط ماهانه حداکثر دما در ماه آذر 1/10+ درجه سانتی گراد و متوسط ماهانه حداقل آن 8/2+ درجه سانتی گراد است.

این بدان معناست که در این ماه هم روزهایی با هوای معتدل سرد و هم روزهایی با هوای سرد سپری می شود.

از سوی دیگر حداکثر مطلق دما در یک روز مهر ماه می تواند تا 5/16+ درجه سانتی گراد افزایش یافته و حداقل مطلق آن تا 2 درجه سانتی گراد کاهش یابد، در نتیجه در این دما هم می توان شاهد ساعاتی معتدل و هم خیلی سرد بود.

دی ماه متوسط ماهانه دما در این ماه 3/5+ درجه سانتی گراد می باشد.

حال آنکه متوسط ماهانه حداکثر دما در دی ماه 0/8+ درجه سانتی گراد و متوسط ماهانه حداقل آن 9/2+ درجه سانتی گراد است.

این بدان معناست که در این ماه هم روزهایی با هوای نسبتاً سرد و هم روزهایی با هوای سرد سپری می شود.

از سوی دیگر حداکثر مطلق دما در یک روز دی ماه می تواند تا 0/11+ درجه سانتی گراد افزایش یافته و حداقل مطلق آن تا 5/3- درجه سانتی گراد کاهش یابد، در نتیجه در این دما هم می توان شاهد ساعاتی معتدل و هم خیلی سرد بود.

بهمن ماه متوسط ماهانه دما در این ماه 5/4+ درجه سانتی گراد می باشد.

حال آنکه متوسط ماهانه حداکثر دما در بهمن ماه5/2+ درجه سانتی گراد و متوسط ماهانه حداقل آن 5/2+ درجه سانتی گراد است.

این بدان معناست که در این ماه هم روزهایی با هوای نسبتاً سرد و هم روزهایی با هوای سرد وجود دارد.

از سوی دیگر حداکثر مطلق دما در یک روز این ماه می تواند تا 0/12+ درجه سانتی گراد افزایش یافته و حداقل مطلق آن تا 5/8- درجه سانتی گراد کاهش یابد، در نتیجه در این دما هم می توان شاهد ساعاتی معتدل سرد و هم مطلق سرد بود.

اسفند ماه: متوسط ماهانه دما در این ماه 5/4+ درجه سانتی گراد می باشد.

حال آنکه متوسط ماهانه حداکثر دما در ماه آذر 0/7+ درجه سانتی گراد و متوسط ماهانه حداقل آن 0/2+ درجه سانتی گراد است.

از سوی دیگر حداکثر مطلق دما در یک روز اسفند ماه می تواند تا 0/14+ درجه سانتی گراد افزایش یافته و حداقل مطلق آن تا0/5+ درجه سانتی گراد کاهش یابد، در نتیجه در این دما هم می توان شاهد ساعاتی معتدل و هم خیلی سرد بود.

3-1 چشمه ها و رودخانه ها شهر تاریخی ماسوله در دره رودخانه ای که سرچشمه آن نزدیک دومین قله بلند کوه‌های تالش (ماسوله داغ) از رشته کوه البرز قرار دارد.

در کوهستان به جای چاه می توان شاهد تعداد زیادی چشمه بود.

در ماسوله و کوه های اطراف آن نیز تعداد زیادی چشمه وجود دارد که در اثر شکاف های عمیق ایجاد شده در شبکه هیدروگرافیک به وجود آمده اند.

نوع مخصوصی از چشمه در منطقه یافت می شود که آب معدنی دارد و دارای آهن و گوگرد می باشد.

در گذشته های دور آب شرب و آب مصرفی مردم از چشمه ها تأمین می شد.

ولی امروزه تعدادی از این چشمه ها، خشک شده اند و آب مصرفی مردم اکنون توسط آب لوله کشی تأمین می شود.

4-1 طبیعت و پوشش گیاهی پوشش گیاهی محل متنوع است و در ادامه خواهیم دید که چگونه بر روی های ساختمان سازی و معماری ماسوله تأثیر گذاشته است.

جنگل های اطراف این منطقه پوشیده از درختان راش و در برخی موارد آزاد، بلوط ییلاقی، توسکا و زبان گنجشک می باشد که در گذشته درختان آزاد و بلوط آن بسیار بیشتر از اکنون بوده است و همچنین بوته ای به نام خرف (سرخس) و انواع گیاهان دیگر.

5-1 جانوران انواع مختلف جانوران وحشی مانند: خرس قهوه ای، پلنگ و گرگ)، (انواع پرندگان مهاجر مانند: غاز وحشی، خوتکا و انواع مرغابی ها) و (انواع پرندگان بومی مانند: کلاغ سیاه، باز، عقاب، قرقی و کرکس سفید).

6-1 زمین شناسی و وضعیت خاک خاک منطقه از نوع لیتوسل قهوه ای جنگلی و خاک های یدزولیک می باشد.

ماسوله در منطقه ای زلزله خیز واقع شده است و آخرین زلزله در سال 1369 هجری شمسی هم زمان با زلزله مهیب رودبار اتفاق افتاد که منجر به وارد شدن آسیب های شدید به خانه‌ها شد.

از دیگر عوارض و بلایای طبیعی که در ماسوله اتفاق افتاده جاری شدن سیلاب در سال 1376 هجری شمسی می باشد که آثار مخرب فراوانی به جا گذاشت.

عوامل مخل تخریب بافت تاریخی ماسوله 1- عوامل طبیعی سیل: به دلیل وجود دو رودخانه ماسوله رودخان و خلیل دشت، ماسوله همواره منطقه ای سیل خیز بوده است.

متأسفانه در 25 سال اخیر با بی توجهی نسبت به حریم رودخانه و ساخت و ساز در حریم آن، این بناها در معرض خطر سیل قرار گرفته اند، که شدیدترین آنها در سال 1376 رخ داد.

زلزله: به دلیل وجود دو گسل شرقی- غربی در شمال و جنوب غربی ماسوله، این شهر همواره با زلزله های خفیف و شدید مواجه بوده است.

حرکت سنگ های بزرگ از بالای کوه به سمت شهر به دلیل بسیار عمومیت داشت.

به همین سبب هیچ کس حق قطع درختان بالا دست کوه را نداشت.

2- عوامل انسانی جنگل ها، مراتع، رودخانه ها و سایر عناصر محیط طبیعی این شهر، طی دهه های اخیر دچار دخل و تصرف های محل تا تخلیه زباله و فاضلاب شهری به رودخانه، جملگی منجر به آسیب های جدی محیط زیست ماسوله شد.

راه سازی بدون مطالعه و هماهنگی با شرایط و امکانات طبیعی و ساخت و سازهای دولتی و غیر دولتی، همگی در حال نابود کردن محیط زیست شهر می باشند.

در ده سال گذشته نزدیک به 250 واحد ساختمانی جدید با مصالح و شیوه های امروزی در داخل بافت و در حاشیه آن احداث شده است.

استفاده از مصالح ساختمانی جدید به جای گل، چوب و سنگ و نیاز مردم به امکانات امروزی و تأثیر آن در نقشه بناها و خصوصاً نوع پنجره ها و بازشوها همگی باعث تخریب و ناهماهنگی در سیمای عمومی شهر گردیده است.

مداخلات عمرانی نسنجیده در شهر ماسوله بارها سبب آسیب رسان جدی به شهر شده است.

2- پیشینه تاریخی در حدود 800 تا 1000 سال پیش مردمانی از نقاط مختلف سرزمین گسترده ی ایران از شرق (استان خراسان) و غرب (کردستان و آذربایجان غربی) به همراه برخی مردمان بومی منطقه (گیلان) به دلایل نامعلومی به این منطقه کوچ کرده و زیست گاهی به نام کهنه ماسوله که به آن ماه سالار کوه می گفتند، را در 6 کیلومتری شمال غرب شهر فعلی بنا نهادند.

وجود گورستان و قبرهای بیشمار داخل بافت حاشیه ی شهر مؤید قدمت زیاد این بافت تاریخی می باشد.

طی کاوش های انجام شده از محوطه باستانی کهنه ماسوله، سفالینه هایی متعلق به قرون پنجم تا هشتم هجری قمری به دست امده است که دقیق ترین مستندات قابل توجه تاریخی می باشد.

مردمان کهنه ماسوله به دلایل مختلف از جمله مشکلات خاصی که در کهنه ماسوله داشتند (بیماری، سیل و...) و همچنین وجود مقبره ی امامزاده عون بن علی در محل ماسوله فعلی به این محل کوچ کردند.

مکانی که مملو از درختان بلند آزاد و بلوط بوده و همین درختان پس از قطع، فضای بسیار محدود و مسطح برای ساختمان ها ایجاد نموده و تنه ها و شاخه های آن استخوان بندی ساختمان را تشکیل داده است.

وضعیت کوهستانی و شیب تند زمین، مردم سخت کوش و خلاق آن زمان را به ایجاد مجموعه فضاهای معماری برانگیخت تا با توجه به مضایق کمبود زمین مسطح و شیب زیاد، این مجموعه را به گونه ای بنا کنند تا بیشترین بهره از زمین برده شود.

بدین دلیل، سقف ساختمان ها، مسطح و به گونه ای طراحی شد تا امکان استفاده از این سطوح به عنوان معابر عمومی، نقاط مکث و...

فراهم آید.

این چنین بود که مجموعه ای اندیشمند و فاخر و به شدت متواضع و بدیع پدید آمد که مرکز تجارت زمان خود و انباشت و توزیع کالا به استان های هم جوار گردید.

3- جمعیت و اقتصاد: در گذشته یکی از راه های رسیدن به زنجان و خلخال و به عبارت دیگر راه ارتباطی بین استان گیلان و آذربایجان از ماسوله می گذشته است.

ماسوله به عنوان یک مرکز مهم مبادله کالا در سطح منطقه عمل می کرده و راه زمستانی و تابستانی آن به استان آذربایجان متفاوت بوده است.

در زمستان ترجیح داده می شده که از راه بالای ماسوله (محله کشه سر) و در تابستان از راهی که از وسط قزل دره می گذشته، عبور کنند.

مردم ماسوله به عکس مردم خیلی از مناطق گیلان کشاورز نبوده- و نیستند- و در گذشته به تجارت و دامداری اشتغال داشتند.

در ماسوله صنایع دستی کوچک مانند ابزارهای دستی، چموش دوزی و بافته های پشمی وجود دارد.

بازار ماسوله محل داد و ستد مردم ماسوله از یک سو و گردشگران از سوی دیگر می باشد.

در حال حاضر پذیرایی از مسافران مهمترین فعالیت اقتصادی اهالی ماسوله است.

رونق اقتصادی مستمر از مهمترین عوامل شکوفایی و رشد اجتماعی مردمان شهر تاریخی ماسوله بوده است.

برقراری ارتباط بین سه منطقه گیلان، خلخال و زنجان از طریق تبادل کالا، پایه و اساس اقتصاد ماسوله را شکل می داده است.

گیلک های ساکن جلگه از شرق، ترکان ساکن کوهستان از غرب و ترکان ساکن فلات از جنوب، در بازار این شهر همواره در تردد بوده و به خرید و فروش محصولات محلی یکدیگر می پرداختند.

وجود این مسافران و بازرگانان همیشگی و غریبه در ماسوله فرهنگ خاصی را میان مردمان ساکن شکل داده است که خاص این منطقه می باشد.

احداث راه های ماشین روی جدید بین شهرهای همجوار، به تدریج باعث خلوت شدن و از رونق افتادن راه های کوهستانی شده و به اقتصاد متکی به بازار ماسوله آسیب جدی وارد کرده است.

این رکورد طی 60 سال اخیر منجر به تعطیل شدن فعالیت های اقتصادی شده و به ناچار گروه کثیری از مردم به مرور زمان شهر را ترک گفتند.

سیر مهاجرت مردم به شهرهای بزرگ همجوار به گونه ای بوده که از 3500 نفر جمعیت ثابت سال 1335 تنها 811 نفر در سال 1382 باقی مانده است.

بیش از یک سوم این افراد از مردم جنگل نشین اطراف هستند که جایگزین اهالی اصلی شهر شده اند.

در حال حاضر گردشگری اساس اقتصاد محلی و تنها منبع درآمد اهالی به شمار می رود.

4- ارزش های کالبدی 1-4 ویژگی های شهری شکل پلکانی و مطبق شهر که در امتداد شیب کوه رو به جنوب و در طول خطوط توپوگرافی زمین کشیده شده است، پاسخگوی فعالیت های روزمره شهر ماسوله می‌باشد.

این شهر شامل چهار محله اصلی است که همه آنها حول بازاری چهار طبقه که به منزله قلب شهر می باشد، شکل گرفته اند و این امر گویای این حقیقت است که کالبد بازار و حیات اقتصادی آن اصلی ترین معیار در شکل گیری کل شهر بوده است.

محلات اصلی چهار گانه در حال حاضر حدود 350 خانه مسکونی را در خود جای داده اند.

در گذشته‌ای نه چندان دور تعداد این خانه ها به بیش از 600 واحد می رسیده است.

بازار شهر نیز با حدود 120 باب مغازه در هفت اشکوب شکل گرفته و اصلی ترین معابر شهری مستقیماً به آن راه دارند.

معابر شهری ماسوله به گونه ای هستند که امکان تردد وسایل نقلیه موتوی در آنها به هیچ وجه وجود ندارد.

تا حدود پنجاه سال پیش و در فصول بهار و تابستان بازرگانان نواحی اطراف به کمک چهارپایانی چون قاطر و اسب و حتی در برخی موارد شتر در این معابر در حال تردد بودند و امروز مردمان ماسوله به کمک فرقون حمل و نقل کالا را در معابر انجام می دهند.

به دلیل شیب زیاد کوه محل استقرار این شهر تاریخی از گذشته های دور و بر اساس تجربیات معلمان تمهیدات مناسبی جهت دفع آب های سطحی و همین طور فاضلاب اندیشیده اند و اجرا شده است.

این تمهیدات شامل چهار شاخه اصلی الگوی شهری می باشد که فاضلاب همه خانه ها به علاوه آب های سطحی جاری شده از طریق شاخه های فرعی تر به این چهار شاخه و سپس به رودخانه می رسند.

2-4 ویژگی های معماری ماسوله در دامنه کوهی با شیب زیاد قرار دارد.

علاوه بر شیب شمالی- جنوبی، دو شیار نیز شیب شرقی- غربی به شهرک داده اند قمردره، شیار وسط شهرک است که جهت شهرک را نیز، تا حدود نود درجه تغییر می دهد.

بافت ماسوله پیوندی بسیار نزدیک با وضع طبیعی آن دارد.

شیارهای موجود در محل باعث دشه اند که تعداد مسیرهای طولی و موازی این شهرک کم بوده و جهت مستقیم نداشته باشند.

امتداد مسیرهای طلی کم است و اغلب به وسیله پیچ هایی شکسته می شود.

مسیرهای عرضی، وظیفه ارتباط پایین و بالای شیب را بر عهده دارند.

این مسیرها طوری طراحی شده اند که با شکل طبیعی محل هماهنگی بوده و شیب نسبتاً آرامی داشه باشند.

این مسیرها یا به صورت شیب های ملایم و یا به صورت پله ای می باشند.

در بعضی نقاط نیز، از ساباط ها جهت ارتباط بین دو مسیر موازی استفاده شده است.

یکی از ویژگی های مهم ماسوله، استفاده از بام خانه ها به عنوان مسیر است.

این نکته لازم به ذکر است که همیشه در فاصله بین خانه ها و بام همسایه مسیری هر چند با عرض کم از زمین طبیعی قرار دارد.

این مسئله، تأثیرگذار در برخی عناصر معماری است.

پل عنصر دیگری جهت ارتباط بین مسیرها می باشد.

شیار اصلی یا قمر دره، شهرک را به دو نیم کرده و همین طور جهت مسیرها و قطعات بافت را عوض می کند.

در قسمتی از این شیار، بازار قرار دارد، بازار در ماسوله به عنوان محله ای جدا نیست و متعلق به تمام محلات موجود است.

محلات ماسوله عبارتند از: 1- مسجد بر 2- خانه بر 3- کشه سر 4- اسد محله هر کدام از محلات بالا در درون خود، شامل زیر محله هایی هستند.

به طور مثال، محله کشه سر به کشه سر علیا، کشه سر سفلی، خواجه محله و حاجی جعفر محله تقسیم می‌شود.

هر محله برای خود تعدادی مسجد دارد که در مجموع به انضمام مسجد جامع، شامل سیزده مسجد می شوند.

امامزاده عون ابن علی (ع) مرکز اصلی فرهنگی و بازار مرکزی اصلی تجاری ماسوله است.

در خود بازار نیز در طبقه سوم آن، مسجدی به نام قریب آباد قرار دارد.

به دلیل تجاری بودن شهرک ماسوله، در مسیرهای ورود به این شهر، تعدادی کاروانسرا ساخته بودند که از نمونه های به جای مانده آن یکی در اسد محله در ریحانه بر و یکی هم در خواجه محله (در محله کشه سر) سالم مانده است.

قطعات بافت مسکونی، متشکل از خانه های برونگرا هستند.

این قطعات علاوه بر اینکه یکی از عناصر بافت شهر می باشند در عین حال به عنوان مسیری برای قطعه دیگر عمل می کنند.

قسمتی از بافت شهر که با بافت مسکونی متفاوت است، بازار ماسوله می باشد.

بازار فعلی دارای سه طبقه است.

طبقه چهارم بازار که کمتر مورد اشاره واقع شده، در حال حاضر راکد است و قبلاً محل عمده فروشی بوده است، بازار از هفت قسمت تشکیل شده است: 1- کفی بازار 2- بازار پایینی 3- راسته شیاطین 4- چموش سازان 5- راسته چاقو سازان 6- راسته آهنگران 7- زغال فروشان از میان نواحی هفت گانه، در راسته چاقوسازان، آهنگران و چموش دوزان، فعالیت ضعیفی جریان دارد و راسته زغال فروشان، به کلی از بین رفته است.

عناصر تشکیل دهنده بافت بازار، دکان های کوچکی هستند که به صورت پیمون وار در کنار هم قرار گرفته اند.

در سال 1352 هجری شمسی، تعداد آنها 150 عدد بوده که اوایل قرن حاضر به 400 عدد می رسیده است.

در قسمتی از طبقه همکف آن در دو طرف مسیر، دکان هایی قرار دارند و در طبقه اول، دوم و سوم، مغازه ها در یک طرف واقع شده اند.

تعدادی از مغازه ها در طبقه دوم و سوم، دو طبقه هستند که با پله های چوبی با مسیر اصلی ارتباط دارند.

روش ساختمانی در مغازه ها، شبیه به ساختمان های مسکونی است.

در ماسوله نوع پوشش ها از نوع تخت است، اما نوع پوشش تخت ماسوله با دیگر نقاط مثل ابیانه و کلاً مناطق مرکزی ایران تفاوت دارد.

مصالح مورد استفاده در محل های مختلف بنا متفاوت و ترکیبی از سنگ، خشت و چوب است.

دیوارها معمولا تا طبقه اول از سنگ لاشه می باشند و سپس از خشت با ابعاد 80*30*30 سانتیمتر زیر پوشش استفاده شده است.

بعد از آن نیز تا زیر سقف از سنگ لاشه استفاده کرده اند.

در فواصل مختلف (حدود یک متر) و برای پخش نیروهای وارده از سقف به پایین به طور یکنواخت، از کلاف بندی استفاده کرده اند و نوع چوب به کار گرفته دشه در اینجا، مازو می باشد.

بعد از اینکه دیوار چینی به پایان رسید، بر روی دیوارهای عمود بر مسیر تیرهای اصلی و حمالی به نام جیرین از چوب مازو موازی با مسیر قرار می گیرد.

تفاوت اصلی با دیگر نقاط ایران در استفاده از همین تیر است.

در ابیانه خواهیم دید، تیرهای حمال معمولاً چند تیر موازی با هم و با ضخامتی بین 15 الی 20 سانتی متر است که بر روی آنها، تیرچه ها قرار می گیرند.