گذر از دامداری سنتی به دامداری صنعتی و نقش آموزش و ترویج
مقدمه :
در حال حاضر ، فعالیت های دامداری کشور در قالب دو نوع نظام دامداری صورت می گیرد :
الف) نظام دامداری سنتی و ب ) نظام دامداری صنعتی
با وجود این ، تمایز کامل این دو نظام بهره برداری به دلیل فرایند گذار کاملا میسر نیست .
این در حالی است که برآوردها نشان می دهد که نظام دامداری سنتی کشور بالغ بر 70 % تولید گوشت قرمز و محصولات دامی کشور را به خود اختصاص داده است ، لذا سهم نظام دامداری صنعتی در این زمینه اندک است .
بنابر این به نظر می رسد که انجام هر گونه تحول در فعالیت های دامداری کشور مستلزم اتخاذ سیاست هایی است که بتواند نظام دامداری سنتی کشور را به نحو مطلوبی تحت تاثیر قرار دهند .با گسترش دانش رسمی و فنون جدید دامداری ، نظام های محلی و دانش و فنون بومی دامداری مورد بی مهری قرارگرفتند ، غافل از آنکه دانش و فنون جدید ، شکلهای تغییر یافته ای از دانش و فنون بومی می باشند .در دهه های گذشته ، بسیاری از صاحبان علوم رسمی دامداری اعتقاد داشته اند که گذار از دامداری سنتی به دامداری نوین ، مستلزم نفی آن نیست ، بلکه به معنای تداوم و حرکت در طول آن است .
به عبارت دیگر ، بسیاری از روشها و فنون دامداری نوین ، خلق الساعه نیستند ، بلکه همان روشها و فنون دامداری سنتی هستند که به طور آهسته و پیوسته ، تغییر و تکامل یافته اند .در دهه های گذشته ، بسیاری از کشورهای تحت تاثیر موفقیتها و فن آوریها قرار گرفتند که با شتاب و برداشتی تقلیدی ، تجارب ارزشمند نظام دامداری سنتی را کنار گذاشتند و به شکلهای جدیدی از نظامهای دامداری بویژه نظام دامداری صنعتی گرایش پیدا کردند .
با افزایش این گرایش ، رفته رفته نظام دامداری سنتی به فراموشی سپرده شد و تضعیف گردید ولی در عوض ، نظام دامداری صنعتی گسترش یافت .
اخیرا مشخص گردیده که برخی از روشها و فنون مورد استفاده در نظام دامداری صنعتی از پا یداری لازم برخوردار نیست .
پس نبایستی تجدید و احیای نظام دامداری سنتی را ویران کرد ، بلکه می بایست آن را اصلاح نمود .مقایسه نظام های دامداری سنتی و صنعتی نشان میدهد که هر دو نظام از قابلیت ، توانمندی و محدودیت هایی برخوردارند ، لذا رهیافت بدیل و پایدار در راستای تولید سالم و بیشتر ، طراحی یک نظام دامداری ارگانیک و استفاده از توانمندیها و قابلیتهای هر دو نظام و رفع محدودیتهای آنها می باشد .
مقایسه دو نظام دامداری سنتی و صنعتی :
فرایند تولید دامداری ها به تدریج به سمت صنعتی شدن پیش می رود ، بیش از ۷۰% درصد شیر و گوشت مورد نیاز کشور را دامداری های سنتی و خرد روستایی تأمین می کنند و سهم دامداریهای صنعتی کمتر از ۳۰% درصد است.
در حال حاضر۵۳ میلیون گوسفند، ۲۶ میلیون بز و بزغاله و حدود۵/۵ میلیون گاو، گاومیش و شتر جمعیت دامهای سبک و سنگین کشور را تشکیل می دهند.
دامداری سنتی از حداقل امکانات و تجهیزات برخوردار است و در این شیوه نگاه بهره بردار، نگاه معیشتی به دام است.
در دامداری های سنتی، سرمایه گذاری فقط در دام است و ریسک سرمایه گذاری در سنتی ها پایین تر از دامداری های صنعتی است، در دامداری های صنعتی با توجه به این که دام به صورت متمرکز پرورش داده می شود، آسیب پذیری بیشتر است و رعایت یک سری اصول و فنون و دانش را می طلبد که این خود از موانع رشد دامداری های صنعتی است.
در خصوص دلایل بروز روند کند تبدیل دامداریهای سنتی به صنعتی می توان گفت : در واحدهای صنعتی چون دام با یک منظور خاص نگهداری می شود، دانش فنی از جهات مدیریت، تغذیه و بحثهای اصلاح نژاد دام از اصول کار است؛ زیرا اگر نیاز دام از این حیث تأمین نشود قطعاً نمی توان بازده تولید مورد انتظار را پاسخگو باشد.
از سوی دیگر چون پرورش دام این واحدهای صنعتی به صورت متمرکز است، بروز هر عارضه ممکن است خسارات سنگینی ایجاد کند، بنابراین حضور دامپزشک در این دامداری ها ضروری است و دامدار باید از نظر اطلاعات فنی و بخصوص مدیریت در سطح بالایی باشد .
ارتقای سطح آگاهی بهره برداران به نوع دام و کاری که انجام می دهند، برگزاری دوره های آموزشی، اعمال سیاستهای حمایتی چون تأمین مصالح ساختمانی در گذشته و اعطای تسهیلات بانکی را از جمله سیاستها و حمایتهای دولت برای تبدیل دامداری های سنتی به صنعتی می باشد.
در مقایسه قیمت تمام شده محصولات دامی در دو روش سنتی و صنعتی می توان گفت: در دامداریهای سنتی چون نگاه تولید، معیشتی و خانوادگی است، هزینه های نیروی انسانی را لحاظ نمی کنند و تصور اذهان بر این است که قیمت تمام شده نسبت به دامداری های صنعتی پایین تر است، اما اگر بازده تولید و میزان خروجی محصولات در کنار هم قرار بگیرد، خلاف این اثبات خواهد شد.
در مقایسه قیمت تمام شده محصولات دامی در دو روش سنتی و صنعتی می توان گفت: در دامداریهای سنتی چون نگاه تولید، معیشتی و خانوادگی است، هزینه های نیروی انسانی را لحاظ نمی کنند و تصور اذهان بر این است که قیمت تمام شده نسبت به دامداری های صنعتی پایین تر است، اما اگر بازده تولید و میزان خروجی محصولات در کنار هم قرار بگیرد، خلاف این اثبات خواهد شد.
به طور مثال یک گوساله بومی در یک دامداری سنتی طی یک دوره شیردهی دو تن شیر می دهد، اما تولید یک گاو اصیل در دامداری صنعتی۸تن شیر است.
در دام سبک همچنین تصوراتی وجود دارد و به اعتقاد سنتی ها با تأمین علوفه از مراتع، قیمت تمام شده گوشت نسبت به واحدهای صنعتی پایین تر است اما این که دامدار برای رسیدن به مرتع باید چه هزینه ای را متقبل شود، محاسبه نمی شود.
با وجود تمام این مسایل دولت هیچ اصراری بر تجمیع دامداری های سنتی و تبدیل آنها به صنعتی ندارد و لزومی برای انجام این کار نمی بیند، زیرا سالهاست روستایی با دامداری عجین شده است.
اما مقتضیات تولید و لزوم افزایش بهره وری، بهره بردار را به سمت بهینه سازی فرایند تولید هدایت می کند و روستاییان چاره ای جز تن دادن به بهینه سازی فرایند تولید ندارند به راستی دامپروری ما در دنیا از چه جایگاهی برخوردار است ؟
به راستی دامپروری ما در دنیا از چه جایگاهی برخوردار است ؟
چرا با تلاش های فرا گیر صورت گرفته باز میانگین تولید گاوهای اصیل ما با گاوهای موجود در کشورهای غربی تفاوت بسیار دارد ؟
آیا اشکال کار از ناحیه مدیریت و به کار گرفتن اصول علمی در دامپروری های ماست ؟آیا توان ژنتیکی گاوهای ما بیش از این نیست ؟
آیا فن آوری های مورد استفاده در غرب با امکانات ما تفاوت زیاد دارد ؟
و در آخر آیا عقب ماندگی ما تنها به عوامل ذکر شده در بالا خلاصه می شود ؟
در حالی این سوالات را مطرح می کنیم که میانگین تولید سالیانه گاوهای اصیل هلشتاین در ایران حدود 7 الی 8 تن می باشد در حالی که در آمریکا 12 تن است .
طبق مشاهدات صورت گرفته از گاوداری های آمریکا به وضوح مشخص است که اختلاف سطح صنعت دامپروری آنها با ما بسیارکمتر از اختلاف سطح تولید موجود است .
فن آوری های مورد استفاده آنها نیز درحد واحدهای بزرگ صنعتی ماست.
پس راز این اختلاف در چه می تواند باشد ؟
تقسیم بندی سه گانه از نظام ترویج : 1- نظام ترویج دولتی : فعالیتهای ترویج در کشور های جهان سوم عمدتا از طریق نظام ترویج دولتی انجام می گیرد چرا که این فعالیت ها هزینه بر هستند و بخش خصوصی جز برخی سازمان های زیست محیطی تمایلی به سرمایه گذاری در آن را ندارند .در این نظام سیاست ها ، استراتژی ها و اهداف ترویج توسط دولت انجام می پذیرد .
در این نظام عاملین اجرائی از پیکره دولت برگزیده می شوند و امکانات توسط دولت تهیه می شود .
هدف این نظام انتقال اطلاعات و تکنولوژی به بهره برداران کشاورزی است .
معایب نظام ترویج دولتی نظام ترویج دولتی عمدتا اطلاعاتی را به مخاطب عرضه می کند که در دسترس هستند ، نه آن چیز هایی که ارباب رجوع می خواهد و نیاز دارد .
به عبارتی این نظام فراگیر یا ارباب رجوع محور نیست .
مخاطبان ترویج دولتی به لحاظ تعداد و نوع شغل و ویژگی های اجتماعی ، فرهنگی ، اقتصادی بسیار گسترده است و نمی تواند با توجه به محدودیت امکانات ، نیروی انسانی و بودجه اطلاعات تخصصی را به همه آن گونه که نیاز دارند ارائه دهد .
محدودیت تماس رو در رو یکی از ضعف های اساسی ترویج دولتی است که به واسطه تعداد وظایف اداری و تنوع مخاطب پیش می آید .
سرمایه ترویج دولتی برای انجام عملیات اجرائی نا کافی است .
تجاری نمودن کشاورزی اساسا نیازمند اطلاعاتی است که بخش دولتی قادر به تامین آن نیست .
2- نظام ترویج نیمه دولتی – نیمه خصوصی : در نظام نیمه دولتی علاوه بر اینکه خدمات ترویج از طریق دولت ارائه می گردد ، بخش خصوصی شامل شرکت های تهیه و تولید محصولات دامی ، اتحادیه های دامداری ، کارشناسان بخش خصوصی و امثالهم نیز سهم قابل توجهی در ارائه خدمات ترویجی ایفاء می نمایند .
در این نظام قسمتی از هزینه ها توسط بهره برداران تحت پوشش تامین می شود .
نظام ترویج تعاونی یا مشارکتی آنچه در کشور تایوان وجود دارد نیز در این طبقه بندی جای می گیرد .
در این نظام تشکلهای دامداران و تعاونی های بخش دامداری در ارتباط مستمر با نظام ترویج دولتی به ترویج امور دام می پردازند .
3- نظام ترویج خصوصی : در نظام ترویج خصوصی ارباب رجوع های ترویج در مقابل خدماتی که دریافت می نمایند باید وجهی پرداخت نمایند .
لذا چنین نظامی در مناطقی قابل اجرا است که بهره برداران قدرت تامین هزینه ها را داشته باشند .
ویژگی های نظام ترویج خصوصی ترویج خصوصی اساسا در افزایش تولید محصولات نقدی موفق است .
بدین ترتیب در قطب هائی که امکان تولید محصول نقدی و فروش آن به قیمت مناسب وجود داشته باشد ، و بهره بردار بتواند وجهی را از افزایش تولید صرف ارتقاء سطح دانش و مهارت خود کند ، کاربرد این نظام امکان پذیر است .
کارکنان ترویج خصوصی خدمات بهتری ارائه می دهند و در مقابل وجه بیشتری دریافت می نمایند .
ترویج خصوصی غالبا در مناطقی فعال است که کشاورزان و بهره برداران متمول زندگی می نمایند ، لذا فعالیت در روستاهای فقیر که مردم در آمد چندانی ندارند عملا ممکن نیست .
به دلیل توجه ترویج خصوصی به ارتقاء سطح در آمد و سود آوری ، این نظام در مناطقی فعال است که امکان بهره وری از جمیع جهات فراهم باشد .
به منظور کاهش هزینه ها ترویج خصوصی تمایل به خدمات رسانی به روستا های نزدیک شهر دارد و لذا روستا های دور افتاده به ندرت از خدمات آن استفاده می نمایند .
سو گیری ترویج خصوصی به سمت دامداران بزرگتر است .
به همین دلیل مسئله عدالت اجتماعی با ترویج خصوصی قابل تحقق نیست زیرا این نظام به افزایش تولید می اندیشد نه بر چگونگی توزیع آن .
ترویج خصوصی به لحاظ خدمات رسانی و جذب نیروی تخصصی رقیب بخش دولتی است .
به مرور نیرو های فنی و جوان جذب این نظام شده و نیروهای دولتی ضعیف و بی روحیه می شوند .
نهایتا ترویج خصوصی نمی تواند در توسعه روستایی تاثیر شایان توجهی بر جای بگذارد .
زیرا اساسا هدف آن توجه به تهیدستان نیست .
http://eatarvijedam.blogfa.com/cat-12.aspx