مقدمه :
برای بحث پیرامون فضای تفریحی و باز ابتدا نیاز به شناخت مفهوم فراغت در فضای شهری داریم .
فراغت:
مجموعهای از اشتغالهایی است که فرد کاملاً برای استراحت و رضایت خاطر خود و یا برای تفریح یا به منظور توسعه آگاهیها و یا فراگیری غیر انتفاعی و مشارکت اجتماعی داوطلبانه بعد از رهایی از الزامهای شغلی، خانوادگی و اجتماعی به آن میپردازد. ( جهاد دانشگاهی ، 1379 )
با توجه به مفهوم جامع فراغت انواع فعالیت های فراغتی به 6 دسته زیر تقسیم میگردد که شامل طبقه بندی عمومی فعالیت فراغتی و تفریحی است . ) گذرا ن فراغت در خانه 2 ) فعالیت های اجتماعی 3 ) فعالیت های فرهنگی ، آموزشی 4 ) فعالیت های ورزشی 5 ) فعالیت تفریح وگردش 6 ) توریسم و مسافرت ( مهدیزاده ، 1380 )
بخشی از این فعالیت ها در درون شهر و بخشی در بیرون از شهر و قسمتی در درون منزل صورت می گیرد .
فضا های گذران اوقات فراغت شهروندان در شهر نیازمند مدیریت خاص می باشد . که البته این فضا های شهری شامل فضاهای فرهنگی و فضای سبز نیز می باشند که همان طور که دیده می شود بوستان و پارک ها نیز به عنوان فضای تفریحی محسوب می شوند که در مبحث فضای سبز به آن پرداخته می شود .
فضاهایی که به طور خاص به فضاهای تفریحی اختصاص دارند و با کاربری های فضای فرهنگی و فضای سبز و فضای ورزشی مشترک نمی گردندزمین های بازی و تفرجگاه های پیرامون شهری ( فضای باز ) است .
نقش و وظیفه شهرداری در برنامه ریزی و مدیریت فضای فرهنگی و تفریحی :
بند 6 از ماده 55 قانون شهرداری ها ، وظایف شهرداری را این گونه تعریف می کند :
« تاسیس موسسه های فرهنگی و بهداشتی و تعاونی مانند بنگاه حمایت مادران ، نوانخانه ، پرورشگاه ، درمانگاه ، شیر خوارگاه ، تیمارستان ، کتابخانه ، کلاس های مبارزه با بی سوادی ، کودکستان ، باغ کودکان و امثال آن در حدود اعتبارات مصوب » به عهده شهداری های است « شهرداری در این قبیل از موارد و همچنین در مورد موزه ها ، خانه های فرهنگی و زندان ، با تصویب انجمن شهر از اراضی و ابنیه متعلق به خود با حفظ مالکیت ، به رایگان و یا با شرایط معین به منظور ساختمان و استفاده به اختیار موسسه های مربوط خواهد گذاشت . » ( سعید نیا ، 1379 )
وظیفه شهرداری در احداث و مدیریت زمینهای بازی :
براساس بند 21 از ماده55 قانون شهرداری ها ، شهرداری موظف به ایجاد باغ کودکان است . یکی از اجزای جدا نشدنی پارک کودکان ، زمین بازی برای کودکان است و این بند به طور ضمنی وظیفه احداث فضای بازی کودکان را بر عهده شهرداری می نهد . ( سعید نیا ، 1379 )
نقش و وظیفه شهرداری در ساماندهی تفرجگاه های پیرامون شهری :
شهرداری ها براساس ماده99 از قانون شهرداری ، می بایست برای حریم شهر ، نقشه طرح جامع شهراسزی تهیه کنند. تفرجگاه های پیرامون شهر – چنان مه از نامشان پیداست – معمولا در حریم شهر ها قرار می گیرند و شهرداری موظف است براساس طرح های مصوب ، برساخت و ساز محدوده نظارت کند و با تخلفات ساختمانی ( براساس ماد ه 100 ) و تخلف های بهداشتی ( براساس بند 20 ماده 55 ) برخورد قانونی کند . همچنین شهر داری ها در اجرای قوانین مربوط به بهره برداری از منابع طبیعی ، حفاظت از محیط زیست ، احیای اراضی ایران گردی و جهان گردی ، رعایت حریم نهرها و مانند اینها ، با سایر دستگاه های اجرای نظیر سازمان حفاظت از محیط زیست ، سازمان ایران گردی و جهان گردی ، جهاد سازندگی ، تربیت بدنی ، سازمان ملی زمین و مسکن برای حفاظت از منابع طبیعی و بهره برداری مطلوب از تفرجگاه های پیرامون شهرها همکاری می کنند . ( سعید نیا ، 1379 )
1 - فضاهای بازی:
بازی در ساده ترین تعریف،فعالیتی است که توسط کودکان به منظور تفریح و تفنن انجام می گیرد.برخلاف نظریات گذشتگان که بازی را وسیله ای برای صرف انرژی مازاد بدن می دانستند،کودکان به هنگام بازی بخشی از نیروی فکری و بدنی خود را به کار می گیرند و بازی را قسمتی از زندگی عادی خویش به حساب می اورند.فردریک فروبل«17821852» مبدع کودکستان معتقد بود:«کودکان بیش از هر چیز از بازیهای خود مطالبی می آموزند».از نظر پیاژه«18961980»بازی با تولد کودک آغاز می گردد و تا حدود یازده سالگی ادامه می یابد.به نظر وی،بازی آثار مثبت زیر را در پی دارد:
1 رشد مهارتهای حرکتی
2 رشد مهارتهای حسی حرکتی و هماهنگی آنها
3 تقویت حس تعاون و مشارکت و مسئولیت پذیری
4 رشد منطقی در پذیرش واقعیتها هنگام شکست یا پیروزی
5 بردباری و رعایت نوبت
6 درک و رعایت قراردادها
7 تمرین نقشهای متفاوت
8 بسط تخیلات سازنده و تقویت خلاقیتها
افزون بر اینها،بررسیهای منظم تجربی نشان داده است،بازی از لحاظ جسمانی به تسریع گردش خون،تنظیم عمل دفع مواد زاید بدن و سرعت و کشش صحی عقلانی منجر می شود.از لحاظ عقلانی بازی موجب می شود،کودک از پدیده های محیط خود شناخت صحیحتری کسب کند،بهتر استدلال کند و مسائل را زودتر حل کند.از بعد اجتماعی و عاطفی نیز،قدرت سازماندهی و مدیریت را تقویت کرده،لزوم رعایت سلسله مراتب را به کودک می آموزد. ( سعید نیا ، 1379 )
11 مشخصات انواع فضاهای بازی :
کودکان در هر گروه سنی،نیازهای تفریحی متفاوتی دارند.بدین سبب زمینهای بازی بر اساس گروههای سنی کودکان و به شرح زیر تقسیم بندی می شود:
الف مشخصات محل بازی گروه سنی 0 3 ساله
فعالیتها:توپ بازی،بازیهای تخیلی،توجه به شناخت اشیاء،دویدن و قدم زدن«بیشتر به صورت فردی و با نظارت والدین یا مربی».
تجهیزات:کیسه های ماسه،مکان گل بازی،ابزارهای کوچک بازی،وسایل متحرک.
موقعیت:فضای باز یا بسته،چمن کاری شده یا کف سازی شده و بدون پله و زاویه های خطرناک«تجهیزاتی برای نظارت بزرگ سالان باید پیش بینی شود».
حداقل فضا:100 متر مربع«حدود یک متر مربع برای هر کودک».
میزان استفاده:روزانه
فاصله فضای بازی و محل مسکونی:50 متر
ب مشخصات محل بازی گروه سنی 4 6 ساله
فعالیتها:توپ بازی،دویدن،بازیهای تخیلی،دوچرخه سواری و اسکیت به صورت جمعی یا فردی با نظارت یک راهنما.
تجهیزات:وسایل بازی مستقر در زمینی پر از ماسه،ایجاد زمینی محکم برای نقاشی و بازی اسکیت،پناهگاهی برای بر پا کردن چادر.
موقعیت:در فضای باز یا بسته،چمن کاری شده یا کف سازی شده،بدون پله و زاویه های خطرناک.
حداقل فضا:400 متر مربع برای استفاده حدود 200 کودک در زمان واحد«حدود 2 متر مربع هر کودک».
میزان استفاده:روزانه
فاصله فضای بازی و محل مسکونی:100 تا 150 متر.
پ مشخصات محل بازی گروه سنی 711 ساله
فعالیتها:دوچرخه سواری،توپ بازی،ژیمناستیک و بازیهای آزاد در زمینهای چمن و یا کف سازی شده.
تجهیزات:مسیرهای بازی ورزشی،بازیهای ساختمانی،در صورت امکان پیست دوچرخه و اسکیت،کارگاههایی برای پرورش خلاقیتهای هنری.
موقعیت:در فضای باز،چمن کاری شده یا دارای کف سازی.
حداقل فضا:600 متر مربع برای استفاده حدود 200 کودک در زمان واحد«3 متر مربع برای هر کودک».