کمبود آب بحران ۲۰۲۵
اختلافی که بین استان های یزد و اصفهان بر سر سرچشمه رود زاینده رود رخ داد، موضوعی فراتر از یک اختلاف منطقه ای و بین استانی است و به یک بحران بزرگ ملی و فراتر از آن بین المللی مربوط است.
براساس گزارش سازمان ملل در آینده ای نزدیک ۳۱ کشور جهان با کمبود آب مواجه خواهند شد و نام ایران به عنوان یکی از بزرگترین کشورهای درگیر بحران آب در آینده برده می شود.انتظار می رود تا سال ۲۰۲۵ بیش از دو سوم جمعیت جهان در شرایط کمبود جدی آب قرار بگیرند و یک سوم بقیه در شرایط کمیابی آب زندگی کنند. ۵۰ سال دیگر عربستان کاملاً از آب تهی خواهد شد.طلیعه بحران هم اینک در چین، آفریقا، هند، تایلند، مکزیک، مصر و ایران نمایان شده است. رودخانه های اصلی دنیا شامل نیل در مصر، گنگ در جنوب آسیا، رود خانه زرد چین و کلرادوی آمریکا به شدت تهدید می شوند. حتی ۳۳ رودخانه اصلی انگلیس اکنون کمتر از یک سوم آب دارند. کاهش آب رود دانوب نیز به صنعت گردشگری و ماهی گیری صدمه زده است.در ایران منبع اصلی آب بارش است که به طور طبیعی سالانه ۲۵۲ میلی متر یا ۴۱۳ میلیارد متر مکعب است. این میزان یک سوم متوسط جهان (۸۳۱ میلی متر) و یک سوم آسیا ( ۷۳۲ میلی متر) است. حدود ۳۰ درصد بارش به شکل برف و بقیه به شکل باران است. به این ترتیب در حالی که یک درصد جمعیت جهان در ایران زندگی می کنند، سهم ایران از منابع آب تجدید پذیر فقط ۳۶ صدم درصد است. از ۴۱۳ متر مکعب بارش سالانه ۲۶۹ متر مکعب به اشکال مختلف از دست می رود. ۹۳/۲ درصد از آب باقی مانده صرف مصارف کشاورزی البته به شکلی غیر اصولی می شود. ۱/۷ درصد به صنعت و معدن اختصاص می یابد و بقیه به مصارف دیگر می رسد.ذکر این در صد ها برای این اهمیت دارد که بروز بحران آب آنها را دستخوش تغییر می کند و سازمان های بین المللی هشدار می دهند که با افزایش جمعیت در ایران این کشور در سال ۲۰۲۵ درگیر بحران جدی آب خواهد بود.گفته های دکتر پرویز کردوانی استاد جغرافیای دانشگاه تهران حاکی از بروز نشانه های بحران است. وی می گوید: «در سال ۱۳۳۷ جمعیت ایران ۱۶ میلیون نفر بوده و الآن بالای ۷۰ میلیون نفر است. در حالی که میزان آب ثابت مانده، به همان نسبت که آب بیشتری مصرف می شود آب بیشتری هم آلوده می شود. به این ترتیب تهران یک رود هم ندارد ولی سه رود از فاضلاب دارد که آدم در آن غرق می شود. کشور ما در منطقه خاورمیانه قرار دارد و از نظر بارندگی فقیر است. درست است که بارندگی در شمال زیاد است ولی این باران زمانی می بارد که زیاد به آن احتیاج نیست و سه ماه تابستان که موقع برنج کاری است این مناطق آب ندارند. در نتیجه در پر باران ترین نقطه هم از آب زیر زمینی استفاده می کنیم. در حالی که استفاده از آب زیر زمینی برای موقع مباد است، استفاده زیاد از آب زیر زمینی باعث شده که سطح آن در همه جا پایین بیاید. به طوری که در ۲۰۰ دشت که بیشتر آنها در خراسان است کسی حق حفر چاه ندارد مگر برای به دست آوردن مقداری آب شر ب و مصارف صنعتی. پایین رفتن سطح آب کشور را دچار فاجعه می کند. به طوری که در چند سال آینده آب بعضی از مناطق کاملاً تخلیه می شود و ساکنانشان ناچار می شوند مهاجرت کنند. به خاطر پایین رفتن آب های زیر زمینی چاه های نیمه عمیق به چاه عمیق تبدیل شده اند. قنات ها خشک شده اند که نمونه آن خشک شدن قنات ها در ۳۶۰ دهات ورامین است. این اتفاق در جنوب خراسان، یزد و اصفهان هم رخ داده است. یک سوم آب تهران از آب های زیر زمینی تأمین می شود و این باعث نشست زمین های تهران شده است. در نتیجه این اتفاقات آب های شور به سمت چاه ها پیشروی کرده اند. اتفاقی که در رفسنجان و به عنوان مثال روستای اناررخ داده است. وضع به گونه ای است که اگر فکری برای آب کرمان و رفسنجان نشود، محصول پسته در خطر قرار می گیرد و در ده تا ۱۵ سال آینده درختان پسته خشک خواهند شد. در رفسنجان در جاهایی ناچار شده اند تا در ۲۰۰ یا ۲۵۰ متری و حتی ۳۰۰ متری زمین چاه حفر کنند و آبها به خاطر زیاد بودن نمک شکل دوغ پیدا کرده است. با این روند در این منطقه میزان بازدهی درخت از ده کیلو به پنج کیلو کاهش می یابد. و تا ۱۵ سال دیگر قسمت زیادی از رفسنجان دیگر وجود نخواهد داشت.»
وی می افزاید: «در ایران چاه های آرتزین - چاه هایی که آب از آنها می جوشد - به چاه معمولی تبدیل شده و سفره های آب نشست کرده اند. با نشست سفره ها در صورتی که بارندگی هم صورت بگیرد، قابلیت آبگیری سفره کم می شود و از طرفی نشست سفره دیواره سفره را هم می شکند و آب به نحو دیگری هدر می رود. وقتی سطح آب پایین می آید پوشش گیاهی مراتع از بین می رود و گیاهانی که از آب زیر زمینی استفاده می کردند از بین می روند. به عنوان مثال آنقدر در تهران چاه حفر شده که بعضی جنگل کاری ها با خطر خشکی مواجه شده است. طبیعتاً با حفر چاه ۲۰۰ متری هم کشاورزی صرفه اقتصادی ندارد از طرفی آب سفره هم تمام می شود و در نتیجه کشاورزان درختان را قطع و تبدیل به زغال می کنند. اتفاقی که در باروس و خفراستان فارس رخ داد. چنانکه جهرم که بزرگترین تولید کننده میوه بود، نیز اینک تولید کننده زغال است.»در ایران در بخش شمالی کشور بارش باران به ۸۵۰ میلی متر یعنی میزانی بالاتر از متوسط جهانی بالغ می شود. در حالی که در بخشی از کشور این میزان به کمتر از ۵۰ میلی متر می رسد. از میانه بهار آب رودخانه ها وچشمه ها کاهش می یابد و در تابستان تنها منبع قابل استفاده آب های زیر زمینی است. در حالی که با میزان بهره برداری کنونی، آب های زیر زمینی در معرض خطر جدی قرار دارند. تحقیقات سازمان ملل حاکی از آن است که منابع قابل استفاده آب ایران از ۲۰۰ میلیاردمتر مکعب و در سال ۱۹۹۰ به ۷۲۶ تا ۸۶۰ میلیاردمتر مکعب در سال ۲۰۲۵ کاهش خواهد یافت.پیامد بحرانی که در ایران در نتیجه کم آبی و تقاضای روبه افزایش آب رخ می دهد این است که بخش های مختلف کشاورزی، صنعت و نیروی انسانی برای استفاده از این آب وارد رقابت می شوند.مهندس محسن شجاعی کارشناس آب می گوید: «افزایش جمعیت، گسترش بدون برنامه و انگل وار شهرهای بزرگ باعث می شود مجبور شویم آب را از بخش کشاورزی به سمت مصارف انسانی منتقل کنیم.در حالی که افزایش جمعیت و بهتر شدن برنامه غذایی، ایران را بشدت به واردات محصولات کشاورزی محتاج می کند.» از تبعات دیگر بحران آب این است که همان منابع قابل استفاده و رودخانه ها نیز آلوده و ناسالم می شوند و حتی صنعت ماهیگیری هم با مشکل مواجه می شود. به عنوان مثال دور از انتظار نیست که آب رودخانه های شمال کشور آلوده شود، بخصوص که سیستم فاضلاب شهرهای شمال هم توسعه نیافته است. این موضوع توجه بانک جهانی را به ایران جلب کرده است.در هر صورت به موازات آن که دائماً به جمعیت جهان افزوده می شود و این جمعیت به غذای بیشتری نیاز پیدا می کنند منابع آب هم کاهش می یابد. بخشی از بحرانی که هم اینک مبتلا به آسیا و آمریکای لاتین است به صنعتی شدن جوامع آنها و برهم خوردن توازن بشر و طبیعت بر می گردد. چنانکه در مکزیکوسیتی پایتخت مکزیک بچه های کوچک گاهی به جای آب، کوکاکولا و پپسی می نوشند. در طول بحران های آبی این کشور، دولت آب کشاورزان را قطع می کند تا آب را به صنایع عمدتاً خارجی برساند. پیامد چنین وضعیتی به خطر افتادن امنیت غذایی جهان است. کمبود آب کشاورزی در کشوری مثل چین کافی است تا این امنیت به خطر بیفتد. در حالی که چین در رأس فهرست کشورهایی است که با بحران آب روبرو می شوند. طبیعتاً چین به خاطر توسعه عظیم اقتصادیش کمبود مواد غذایی را با واردات آن جبران می کند. اما موضوع این است که در نتیجه این کار قیمت مواد غذایی در بازارهای جهانی بشدت بالا می رود و این برای کشورهای فقیر فاجعه است. البته ایران هم در همان سال ها درگیر بحران آب خواهد بود و طبیعی است که با کاهش تولیدات کشاورزی ناچار است مواد غذاییش را با قیمت کلان از بازار جهانی تأمین کند و در نتیجه به دیگر کشورها وابسته خواهد شد.کمبود آب، افزایش جمعیت، بالارفتن سطح زندگی و بهداشت و افزایش باز هم بیشتر مصرف آب و کمبود مواد غذایی در دهه های آینده بحرانی را پیش روی ایران قرار می دهد که چشم اندازش از همین حالا تیره و نا امید کننده است و البته مهار چنین بحرانی بستگی به آن دارد که دولت چقدر سرعت عمل داشته باشد.