دانلود مقاله دریای خزر

به نام خدا

این دریای نیمه شور و بسته خزر بین دو قاره آسیا و اروپا واقع شده از جهت دارا بودن ذخایر مختلف انرژی در طبقات زیرین آنها و نیز منابع بیولوژیکی و بهره برداری از آنها نقش مهمی در شکوفایی اقتصادی کشورهای همساهی ایفا می کند. دریاچه خزر با ایجاد کانال ولگا دن بواسطه ارتباط با دریای آزوف و دریای سیاه می تواند با آبهای آزاد مرتبط باشد. از این رو اهمیت ویژه ای را بخود اختصاص داده است.

معرفی دریای خزر

دریای خزر یا دریای مازندران به شکل تقریباً مستطیلی است که طول آن شمالی جنوبی بوده در شمال کشور ایران و در قاره آسیا واقع است. مجموع سواحل شمالی ایران بطول 992 کیلومتر از آستارا تا خلیج حسینقلی بخش جنوبی آن را در بر گرفته است.

از نظر اروپائیان نام کاسپین از نام قومی به نام کاسپی که در جنوب غرب این دریا می زیسته اند گرفته شده است نامهای دیگری نیز به این دریا داده شده است.

معدودی از آن عبارتند از:

بحر حیوانات، بحر آبسکون، دریای طبرستان، دریای قزوین و غیره.

(دریای خزر به سبب اینکه بطور طبیعی به اقیانوسهای منجمد شمالی یا اقیانوس اطلس راه ندارد دریاچه ای است که از نظر وسعت و بزرگی از زمانهای قدیم به غلط نام دریا به آن داده شده است به سبب انحلال 85/12 (در هزار) نمک آب آن کمی شور است ولی این شوری از دریاهای دیگر کمتر است.)

از نظر وسعت می توان آن را بزرگترین دریاچه کره زمین دانست طول آن از شمال به جنوب حدود (1205) کیلومتر و پهنای آن در پهن ترین منطقه در بخش شمالی دریا حدود (554) کیلومتر و در تنگ ترین قسمتها که بین شبه جزیره آبشوران و دماغه کیا ولی قرار دارد (202) کیلومتر است.

این دریا بین عرض های 35 ، 34 ، 36 ، 13 ، 42 شمالی و طولهای 29 ، 44 ، 54 ، 39 ، 38 ، 46 شرقی قرار دارد. از این نظر، گسترش شمالی و جنوبی و شرقی و غربی آن شرایط بسیار متفاوتی از نظر آب و هوا میزان تبخیر و واردات آب شیرین در آن ایجاد می کند که نه تنها از نظر اکولوژی و محیط زیست تنوع فراوانی به آن می دهد بلکه از نظر ساختمانی نیز تغییراتی از نظر عمق نیروهای مؤثر و بالاخره ویژگیهایی از نظر روانهای دریایی در آن ایجاد می شود.

محیط این دریا حدود 6379 کیلومتر که 992 کیلومتر آن در خاک ایران و بقیه در خاک شوروی است مساحت آن حدود 000/438 کیلومترمربع یعنی 5/6 برابر دریاچه آرال و 5 برابر دریاچه سوپریورو 13 برابر دریاچه بایکال است. حجم آن طبق محاسبه جدید حدود 79319 کیلومترمکعب می باشد. طول مجمع خطوط کرانه های آن 6379 کیلومتر است که 992 کیلومتر سواحل جنوبی آن از مصب رود اترک در شرق تا مصب رود آستارا در غرب ایران است. عمق متوسط این دریا 180 متر و حداکثر آن در بخش جنوبی به 50/945 متر می رسد. از مجموع مساحت 3733000 کیلومترمربع حوضه آبگیر دریای خزر حدود 2516000 کیلومترمربع آن در سطح ایران (دامنه های شمالی سلسله جبال البرز) و بقیه در سطح کشور شوروی قرار دارد. سطح آب دریای خزر در دوره یخچال اوایل دوران چهارم حدود 80 متر از سطح فعلی آن بالاتر بوده ولی امروز سطح آن 26 متر از سطح اقیانوسها کمتر است.

تقسیمات = از نظر اختصاصات حیاتی و عمق سنجی آن را به سه قسمت شمالی، مرکزی و جنوبی تقسیم می کنند. عمق متوسط در بخش شمالی یعنی در شمال که خطی از جزیره تیولن به دماغه توب کارآگای می رسد در حدود 5 متر و حجم آن حدود 94/0 درصد کل این دریاست از نظر مساحت بخش شمالی این دریا حدود 73/27% مساحت کل دریای خزر را شامل می شود. این قسمت در حد جنوبی خود حداکثر تا 50 متر عمق دارد خزر شمالی مدت زیادی از سال را منجمد است و سواحل آن پست و شنی و دارای جزایر متعددی است. حد جنوبی قسمت خزر میانی خطی است که از جزیره ژیلوی به دماغه کوالی می رسد عمق متوسط آن 176 متر و حداکثر عمق آن 770 متر می باشد. حجم خزر میانی کمتر از 3/1 حجم کل دریای خزر است.

خزر جنوبی = این منطقه شامل سواحل ایران و شبه جزیره آشوران و دماغه کوالی است. عمق متوسط آن 325 متر و عمیق ترین نقطه آن دارای عمق 980 متر است حجم آن کمی کمتر از 3/2 حجم کل دریای خزر است. در سواحل ایران عمیق ترین نقطه در نزدیک و امتداد سواحل شهسوار است و برجستگی زیر دریایی یا ارتفاعی که بخش مرکزی را از بخش جنوبی جدا می کند در خاک روسیه قرار دارد.

34 توپوگرافی سواحل و بستر دریای خزر

در سمت شمال این دریا، جلگه وسیعی امداد یافته که به نام جلگه شمال خزر نامیده می شود. در بخش میانی دریا در قسمت ساحل غربی، ادامه رشته کوههای قفقاز دیده می شوند و در منطقه شبه جزیره آپشرون دوباره می توان جلگه ها و زمینهای پستی را مشاهده نمود.

در جنوبی ترین قسمت در طول ساحل در منطقه ای باریک، ناحیه جلگه ای لنکران امتداد یافته که به این ترتیب کوههای طالش را از دریای خزر جدا می کند. در بخش ساحلی جنوب دریاچه یک جلگه بسیار باریک خزر را در بر گرفته و به موازات ساحل رشته کوههای البرز قرار دارد. وجود تپه ها، برجستگیها و چین خوردگیهای با شیب تند و جلگه های بسیار مرتفع در بخش شرقی از سمت شبه جزیره تیوپ کاراگان به سمت سواحل دریا کاملاً مشهود است. فلات مان قشلاق، کندرلی و وستیورت و خلیج معروف قره بغاز در قسمت شمال شرقی به جلگه اوستیورت پیوسته و در بخش جنوبی این خلیج فلاتی بنام کراسنوودسک قرار گرفته است. در امتداد طولی منطقه کراسنوودسک رشته کوههای کپه داغ کشیده شده و ساحل در بخش جنوبی این ناحیه در سطح پایینتری قرار دارد. بطور کلی تنوع و گوناگونی پستی و بلندیهای سواحل و بستر دریاچه خزر را می توان ناشی از ساختار زمین شناسی آن دانست.

پستی و بلندیهای کف دریای خزر را می توان به سه بخش تقسیم نمود:

فلات قاره ای، شیب قاره ای و بستر گودالهای عمیق.

فلات قاره از منطقه ساحلی شروع شده و تا عمق 200 متری ادامه می یابد. شیب فلات قاره ای نیز از انتهای خط فلات قاره آغاز که در خزر جنوبی حدود 750 متری و در خزر میانی بین اعماق 500 تا 600 متری پایان می یابد. دو گودال عمیق دریای خزر شامل گودال عمیق واقع در خزر جنوبی با عمیق حدود 1025 متر و گودال دیگر به نام دربند با عمق 788 متر می باشد.

کف دریا در قسم خزر شمالی تقریباً هموار می باشد. جزایر و بلندیهای بسیاری چون کوالی در این ناحیه واقعند که به واسطه حرکات امواج تشکیل شده اند. شیارهایی در کف خزر شمالی به چشم می خورد که بزرگترین آنها مان قشلاق و اورال می باشد.

کف خزر مرکزی با بخش شمالی خزر کاملاً متفاوت است، بطوریکه در این ناحیه سه منطقه فلات قاره، شیب قاره و کف گودال عمیق به طور مشخص جدا و متمایز می شوند. (م. موسوی روحبخش، 1379)

حدود و موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه :

چاه چینه شناسی خزر 1

ناحیه: شمال غرب بندرانزلی دریای خزر جنوبیچ

ارتفاع از سطح آب: دریای بالتیک 5/26 متر

ارتفاع میز دوار: 5/23 متر (نسبت به سطح خزر)

عمق نهایی: 5576 متر

مختصات: طول شرقی: 510 ، 345 ، X               عرض شمالی: 633 ، 4169 ، Y

عمق آب در محل: 23 متر

نوع چاه: اکتشافی

تاریخ شروع حفاری:  14 / 6 /  68 

تاریخ خاتمه حفاری: 18 / 2 / 70

وضعیت: موقتاً متروکه

چینه سازی

سازنده ها

شروع سازند

از سطح دریا

از سکوی حفاری

نئوکاسپین

49 -

46 -

خووالینسکین

103 -

100 -

خزرین

253 -

250 -

باکودین

470 -

467 -

آپشرون

815 -

812 -

آگچاگسیل

1796 -

1793 -

چکلن

2813 -

2810 -

مجموعه منقطع

3930 -

3927 -

کرتاسه

4410 -

4407 -

عمق نهایی

5579 -

5576 -

تاریخچه حفاری چاه خزر 1 :

ارزیابی نفت و گاز در طبقات دوران سوم زمین شناسی (سازندچکین) و نیز طبقات دوران دوم (کرتاسه؟) می باشد. همچنین اطلاعات مفید و ارزشمندی از نظر زمین شناسی اکتشافی حاصله از این چاه که می تواند رهگشای تجارب حفاری چاههای آینده در حوضه دریای خزر باشد. چاه خزر 1 در فاصله تقریبی 30 کیلومتری شمال غرب بندرانزلی و در بخش میانی و ترجیحاً جنوب شرقی تاقدیس زمین شناسی شماره 1 از سری تاقدیس های مناسب هفتگانه در ضلع جنوب غربی دریای خزر قرار گرفته است.

برنامه حفاری این چاه در خلال سال های 68 1365 و با استفاده از اطلاعات چاههای ساحلی بحر خزر و نیز تلفیق این اطلاعات با دانستنیهای حفاری چاههای منطقه باکو از آذربایجان (شوروی سابق) توسط کارشناسان مدیریت اکتشاف و تولید، تهیه و تدوین گردیده است. از 39 تاقدیس زمین شناسی (مخزن) واقع در آبهای خزر جنوبی متعلق به کشورمان فقط 16 تا از این تاقدیسها را در نظر گرفته شدند و بقیه که در آبهای نسبتاً عمیق و بیش از 200 متر واقع شدند، در آن زمان در نظر نگرفتند تا در آینده با تکنیکهایی چون کشتی حفاری برای حفاری آنها اقدام شود که خوشبختانه زمان آن فرا ریده و در سال آینده شاهد حفاری بر روی یکی از تاقدیسهای مناطق عمیق خزر جنوبی خواهیم بود. که در صورت اثبات وجود هیدروکربور، مقدار زیادی سوخت فسیلی به ذخایر نفتی و گازی کشورمان افزوده خواهد شد که این خود نقش مؤثری در شکوفایی اقتصادی مملکت خواهد داشت و شناسایی حوضه رسوبی خزر حتی به فرض عدم وجود هیدروکربور رهگشای حفاری مخازن بعدی خواهد بود.

حفاری :

تصمیم بر این بود که سه حلقه چاه هر کدام به عمق تقریبی m 6000 در مرحله اول و در زمانی حدود 5 سال در نقاط مختلف ساختمان زمین شناسی شماره 1 حفر شود که در صورت اثبات وجود نفت و گاز چاههای توسعه ای نیز حفاری و در غیر این صورت ساختمان های مناسب دیگر مورد شناسایی حفاری های اکتشافی قرار خواهد گرفت.

جالب توجه ایت که مقدار زیادی گاز متان در همان ابتدای چاه از اعماق 200 تا 500 متری توسط دستگاههای مجهز گازسنج ثبت گردید. (بیوگاز)

گل حفاری با استفاده از آب دریای خزر (شوری gr/lit 5/12) و نبتونایت می باشد که به منظور جلوگیری از ریزش طبقات زمین و فشارهای احتمالی این گل را سنگین کردند تا جائیکه باعث damage شدن چاه گردید.

یک چاه اکتشافی هر چه که عمق آن افزایش یابد با مشکلات حفاری زمین شناسی بیتری مواجه می شود. از قبیل: حضور فشارهای بسیار زیاد طبقات زمین تحت تأثیر وزن طبقات رویی و یا حضور گاز و نفت بصورت پاکت و اختلاف فشار بین لایه های زمین.

آثار هیدروکربور :

در آپشرون آگچاگسیل چکین و نهشته های کرتاسه بصورت گازهای متان تا هگزان آثار هیدروکربور در گل حفاری و لایه های مختلف توسط دستگاههای گاز کروماتوگراف و گاز دتکتور ثبت گردیده است.

تاریخچه مطالعات قبلی دربحر خزر :

بطور کلی مطالعات صورت گرفته بر روی خزر و حواشی آن را می توان در دو بخش خلاصه کرد:

1 مطالعات انجام گرفته بر روی سواحل اتحادجماهیرشوروی سابق و کشورهای تازه استقلال یافته.

2 مطالعات انجام گرفته بر روی سواحل ایران و بخش دریایی آن.

1 نخستین مطالعات زمین شناسی بر روی نهشته های نفت و گاز دریای خزر در قرن پنجم میلادی بوسیله پریسکوش () انجام شد. بعدها در سال 1820 میلادی، مطالعه مجموعه های جانوری و نیز چشمه های نفتی باکو و شبه جزیره آپشرون بصورت تفضیلی، توسط ایچوالد () انجام گرفت. (). در سال 1872 میلادی سولوکیدزه () مطالعات جامعی بر روی ساختمان های زمین شناسی سواحل و جزایر جنوبی خزر متمرکز کرد و در سال 1900 میلادی یا مطالعات دقیق صورت گرفته توسط زنتسیکی () حدود 150 منطقه نفتی در نواحی مختلف دریای خزر کشف گردید. (). در سال 1907 میلادی گلوبیاتنیکوف () معروف به پدر زمین شناسی شبه جزیره آپشرون ضمن انجام یک سلسله مطالعات سیستماتیک وجود منابع نفت و گاز در فلات قاره خزر را بررسی کرد. (موسوی روح بخش 1376). در سال 1934 میلادی آرکانجسکی () ضمن مثبت دانستن حضور گل فشان ها در پیدایش تجمعات نفت و گاز مطالعات جامعی بر روی ذخایر دریای خزر از دیدگاه هیدروکربنی انجام داد. (). اولین عملیات ژئوفیزیک دریایی در سال 1930 توسط کامپورتسوف () پایه گذاری شد. همچنین مطالعات ژئوفیزیکی که در سال 1943 در دریای خزر آغاز گردیده بود منجر به کشف میادین بزرگی از نفت و گاز در سراسر دریای خزر (شمالی میانی جنوبی) گردید. (موسوی روح بخش 1370).

در سالهای بعد، عملیاتی جامع، لرزه نگاری، زمین شناسی، ژئوشیمیایی و اقیانوس با بررسی های دقیق و همه جانبه افرادی چون کلنوا () ، علی اف () ، سولوویف () ، خاین () ، خوشبخت () ، بانجوویج () و بنیادزاده () صورت گرفت و نتایج بسیار مثبتی حاصل گشت. (موسوی روح بخش 1370).

تحقیقات گسترده تر در دریای خزر با بهره گیری از امکانات پیشرفته تر، پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق توسط شرکت های ملی نفت محلی (متعلق به کشورهای همجوار) با همکاری کنسرسیوم های نفتی شروع شده و در حال انجام است.

مطالعات انجام گرفته بر روی سواحل ایران :

در سال 1931 میلادی ارنی () با استفاده از مطالعات گلوبیاتنکیکوف () بررسی های ارزنده ای بر روی نهشته های سواحل و کوهپایه های شمالی البرز انجام داد. متعاقباً در سال 1935 میلادی ژیلت () مطالعات و تحقیقات گسترده ای بر روی فسیلهای نرم تن رسوبات مناطق ذکر شده انجام داد که در نهایت منجر به شناسایی و نامگذاری دقیق آنها گردید. (). در بین سالهای 1339 تا 1344 یاسینی وارنی () از شرکت استخراج نفت ایران بررسی های ارزشمندی از دیدگاه چینه سازی و فسیل شناسی بر روی نهشته های منطقه انجام دادند.

در سال 1939 میلادی // بازدیدی از کل مازندران برای شرکت نفت ایرانیان انجام داد.

در سال 1349 آگاه و بیات ارزیابی جامعی از رخنمون های منطقه به منظور آگاهی از منابع نفتی بعمل آوردند و نتایج مطالعات آنها بصورت گزارشات جامعی توسط شرکت ملی نفت ایران منتشر گردیده است. ().

در سال 1353 سیاح در گزارش 367 G.R. زمین شناسی و تفسیر ژئوفیزیکی جنوب دریای خزر از آستارا تا بندر ترکمن مورد تفسیر و بازنگری قرار گرفت.

در سال 1365 موسوی روح بخش گزارش 400 G.R. شرکت ملی نفت را که پیش بینی زمین شناسی اولین چاه دریایی خزر از شمال انزلی بود، تهیه کرد.

در سال 1368 مطالعات موسوی روح بخش بر روی مغزه های حفاری شده چاه دریایی شماره 1، قزل تپه 2 در نهشته های آقچاگسیل خزر 1 نمک و ایندریت (بصورت گل کلمی) را در فواصل مختلف مشخص کرد.

گزارش 375 G.R. در سال 1371 توسط موسوی روح بخش تحت عنوان «زمین شناسی تکمیلی چاه اکتشافی دریایی شماره 1 دریای خزر و شمال انزلی» تهیه شد.

در سال 1372 امیر بهبودی و موسوی روح بخش و همکاران پروژه تحت عنوان «زمین شناسی ژئوفیزیکی شرق و غرب خزر» را انجام دادند.

در سال 1379 سعید خدابخش مطالعاتی بر روی نهشته های رسوبی پلیوسن در جنوب خزر و مغفوری مقدم بر روی رسوبات اشکوب آقچاگسیل و آبشرون رد منطقه مغان انجام دادند.

در سال 1379 شرکت نفت خزر اطلاعات جدیدی در خصوص ژئوفیزیک و زمین شناسی خزر جنوبی در مجموعه ای از 35 گزارش بصورت مدون ارائه داد. در آن با همکاری شرکتهای خارجی خود (شرکتهای نفتی شل، لاسمو …) موفق به کشف قریب به 34 ساختار مناسب در خزر جنوبی شده اند .

در سال 1380 ابراهیم حیدری در زمینه چینه شناسی لرزه ای توالی های دلتای قدیمی سفیدرود (جنوب غرب دریای خزر) ، پایان نامه کارشناسی ارشد، مطالعاتی را انجام داد.

در سال 1371 پروژه لرزه نگاری دریایی، دریای خزر، انزلی با نظارت کارشناسان ایرانی و توسط شرکت ژئوفیزیکی // از جمهوری آذربایجان به نام رسید و در سال 1373 گزارش تعبیر و تفسیر این پروژه توسط کارشناسان اداره کل ژئوفیزیک اکتشاشف نفت تهیه شده است.

چینه سازی لرزه ای خزر جنوبی که توسط پروفسور چارلز لاو در سال 2000 (گروه مطالعاتی خزر جنوبی) انجام شده است.

در سالهای اخیر نیز مطالعات گسترده ای بر روی نواحی اطراف دریای خزر صورت گرفته است. به حضور شرکتهای نفتی بین المللی این مطالعات سرعت بیشتری یافتند. بخش عمده ای از این مطالعات بررسی های چینه سازی سکانسی انجام گرفته در منطقه است. یکی از منابع اصلی انجام این مطالعه بوده اند.

در بین سالهای 1309 تا 1320 تعداد 5 حلقه چاه اکتشافی کم عمق در سواحل آمل تا محمودآباد حفر گردید. با توجه به محدودیت اطلاعات زمین شناسی موجود، تمامی چاههای مذکور خشک (غیرتولیدی) تشخیص داده شدند.