بیماریهای گاوی
ادم پستان
سببها ، نشانه های بالینی و عوامل مساعد کننده
ادم پستان ،یک پرخونی مهم پستان با انفیلتراسیون مایع سروزی در زیر پوست می باشد .
نباید آن را با ورم پستان ، یعنی تورم غده پستان که خیلی بندرت تمام کارتیه ها را در بر می گیرد، اشتباه کرد .
تلیسه های آبستن بیشتر و شدیدتر از گاوها مبتلا می شوند .
ادم پستان معمولاً 2 تا 3 هفته قبل از زایمان نمایان می شود .
حجم پستان افزایش می یابد .
پستان متسع ، درخشان ، دردناک ، با سرپستانکهای بیش ازحد باز و دور ازهم می باشد .
گاهی ادم تا زیر شکم گسترش می یابد و تشکیل یک آمپول تا ناف را می دهد ، در موارد دیگر به طرف فرج تا پرینه بالا می رود .
گاو بسختی از زمین بلند می شود و بسختی جابجا می شود .
سرپستانکها در معرض آسیب قرار دارند .
زخمهای سرپستانکها از سببهایی می باشند که موجب حذف پیش از موعد گاو می شود .
حجم پستان و وضعیت باز سرپستانکها، مزاحم گذراندن شیردوش شده و جریان شیر را مختل می کند .
ادم پستان ، زمنیه را برای ابتلای پستان به تورم مساعد می کند .
بعضی نژادها (جرسی و هلشتاین ) حساسترند .
در هر نژاد ، بعضی از افراد مستعدتر می باشند .
معذالک ، ارثی بودن آن ضعیف است و حدود15% می باشد .
تلیسه هایی که درسن بیش از 30 ماهگی زایمان می کنند ، بیشتر در معرض ابتلا هستند .
هنگامی که دوره خشکی افزایش می یابد و گاوها چاق هستند و کمتر فعالیت بدنی دارند ، خطر ابتلا بیشتراست .
علت ادم پستان ،تغییرات هورمونی قبل از زایمان وبویژه بالا رفتن استروژنهای عمل کننده روی خاصیت نفوذ پذیری سلولها می باشد .
بعلاوه ، وزن رحم ، کندی درجریان برگشت خون از پستان را مساعد می کند بالاخره ترشح کلستروم نیز دارای نقش می باشد .
از نقطه نظر غذایی، به نظر می رسد که نسبت زیاد پتاسیم قبل از اولین زایمان یا درجریان دوره خشکی اثر سوء داشته باشد.افزایش انرژی در جیره دوره خشکی و نیز آماده شدن گاو برای زایمان همراه باافزایش ناگهانی کنسانتره از سببهای مساعد کننده می باشند .
اقدامات عمومی مبارزه
بر اساس حذف فاکتورهای مساعد کننده می باشد :
در نظر گرفتن زایمان زود در اولین زایمان (24 تا28 ماه ) ؛
مساعد کردن فعالیت بدنی ماده گاوها به وسیله آزاد گذاشتن حرکاتشان درست قبل از زایمان ؛
هدایت غذایی مناسب قبل از زایمان ، افزودن تدریجی کنسانتره در جریان 2 تا 3 هفته قبل از زایمان که نباید حداکثر از 3 کیلوگرم درروز برای گاوهای با تولید بالا تجاوز کند .
درمان
درمان براساس دو هدف زیر می باشد :
تسکین موضعی درد و مساعد کردن رفع پرخونی به وسیله استعمال خارجی پمادهای بویژه براساس متیل سالیسیلات .
به عنوان مکمل ، گاهی کمی دوشیدن قبل از زایمان مفید می باشد .
فراهم کردن زمینه ازبین رفتن اکسودا به وسیله ادرار با استفاده از مدرهای قابل تزریق می توان از داروهای دارای در عین حال خاصیت مدری و کورتیکوئید در زمانی که زایمان نزدیک است و یا بلافاصله پس از زایمان استفاده کرد .
خونریزی ها
سببها ، نشانه های بالینی و عوامل مساعد کننده
خونریزی ها عبارت از جریان خون به خارج از رگ های خونی می باشند .
تمام قسمت های بدن ممکن است دچار خونریزی شوند .
در گاوها ، به ویژه در اثر سخت زاییها وبیرون افتادن رحم به خارج (پرولاپس رحم ) ، خونریزی های بسیار شدید اتفاق می افتد .
این خونریزی های زایمانی بنا به رگ های پاره شده سه تیپ می باشند :
- خونریزی داخلی عموماً در اثر پارگی سرخرگ رحمی اتفاق می افتد ، که به دنبال کشیدن گوساله در گردن رحمی که کامل باز نشده ، یا در اثر پرولاپس رحم رخ می دهد .گاو به تدریج قدرت خود را از دست می دهد و مخاطات چشم بسیار رنگ پریده می شوند .
- خونریزی سرخرگ مهبل در اثر پارگی فرج و مهبل .
خونریزی سفره ای – رگ های کوچک رحم خونریزی می کنند .
گاو در لحظات مختلف یک لخته خونی نسبتاً حجیم به بیرون می ریزد .
کمبود کلسیم این نوع خونریزی را مساعد می کند .
اقدامات عمومی مبارزه مشکلات زایمانی به علت اندازه گوساله ، وضعیت بد گوساله ( اندام یا سربرگشته ، دوقلویی ) یا آنومالی رحم (پیچ خوردگی ) ، دخالت را ایجاب می کند .
برای اجتناب از عوارض پس از زایمان ، باید گاو را به آهستگی از زمین بلند کرد تا رحم در وضعیت داخل شکمی قرار گیرد و از پرولاپس آن جلوگیری شود .
معاینه گاو ایستاده ، وجود و یا عدم وجود خونریزی سفره ای و پارگی های مهم را آشکار خواهد ساخت .
درمان - در مورد خونریزی داخلی به دنبال پرولاپس رحم ، درمان وجود ندارد .
گاو باید کشتار شود .
- در مورد پارگی سرخرگ مهبلی ، باید دامپزشک را برای لیگاتور کردن آن باخبر کرد .
در مدت انتظار تا رسیدن دامپزشک ، باید رگ را با یک پنس خون بند فشار داد و یا در صورت نبودن پنس با دست این کار را انجام داد .
- خونریزی های سفره ای نیز دخالت دامپزشک را لازم می سازد .
داروهای ضد خونریزی مانند Etamsylate ، Naftazone ،Pectine و ویتامین K تزریق می شوند .
جفت ماندگی سببها ، نشانه های بالینی و عوامل مساعدکننده بیرون آمدن پرده های جنینی ، آخرین مرحله از زایمان می باشد .
این عمل معمولاً طی 12 ساعت پس از تولد گوساله به وقوع می پیوندد و بعد از این مدت چنانچه پلاسنتا بیرون نیاید ، جفت ماندگی نامیده می شود .
جفت ماندگی عبارت از تأخیر در خروج و یا بیرون نیامدن پرده های جنینی است .
در گله های شیری ، 10 تا 15 درصد زایمان ها به جفت ماندگی منتهی می شوند .
در یک دهم گله ها فراوانی بالای 20 درصد می باشد .
جفت ماندگی به تنهایی وخیم پلاسنتا ، نتیجه انقباض پلاسنتوم های رحم و انقباضات رحمی است.
پدیده هایی که موجب جفت ماندگی می شوند بخوبی شناخته نشده اند.
عدم تعادل هورمون ها که همراه جفت ماندگی می باشد – تأخیر در بالاآمدن سطح استروژنها و پایین افتادن پروژسترون ، غلظت پایین پروستاگلاندینها درخون – قبل از زایمان وجود دارد .از طرف دیگر ، می دانیم که جفت ماندگی به نارسایی در انقباضات رحمی مربوط نیست .
بیشتر اوقات جفت به طور نسبی خارج می شود واز فرج آویزان است .
هم چنین گاهی به طور کامل در رحم و مهبل باقی می ماند، بدون آن که قسمتی ازآن دیده شود .
هیچ نشانه عمومی مانند درد یا کاهش اشتها وجود ندارند .
اگر درمان جفت ماندگی انجام نشود ، ممکن است دام لاغر شود .
تشخیص براساس مشاهده گاو بعد از زایمان استوار است .
هنگامی که پلاسنتا پیدا نمی شود ..
و این مسئله گاهی در اصطبل و یا در مرتع اتفاق می افتد – لازم است یک تجسس رحمی برای مطمئن شدن از این که جفت بیرون آمده است انجام داد .
معمولاً همراه با جفت ماندگی ، کوتاهی مدت آبستنی (زایمان زودرس ، تولد دوقلوها) به چشم می خورد .
جفت ماندگی ممکن است در نتیجه تورم جفت (پلاسنتیت ) به دنبال یک بیماری عفونی اختصاصی که احتمالاً ایجاد سقط جنین کرده و یا فقط جفت را عفونی کرده است نیز به وجود آید .
فاکتورهای مساعد کننده ، به غیر از عفونت ها ،به خوبی شناخته نشده اند و اختصاصی نیستند .
مهمترین آن ها شامل عدم تعادل غذایی در اواخر آبستنی ، به ویژه کمبود ازت ، انرژی ، ویتامین A ، کلسیم ، منیزیوم و سلنیوم همراه با از دست دادن وزن بدن و توزیع جیره فقیر از نظرپیش سازهای پروستاگلاندینها می باشند .
سیلوی علوفه می تواند یک فاکتور مساعد کننده باشد .
اقدامات عمومی مبارزه هنگامی که میزان جفت ماندگی ها در یک گاوداری شیری بالای 10 درصد زایمان ها بوده و همراه با متریت و سقط جنین در گله باشد ، باید جهت شناسایی عوامل مشترک این ابتلاها از گله آزمایش به عمل آید .
اگر تجزیه های آزمایشگاهی ، عوامل عفونی اختصاصی را مشخص کنند ، اقدامات ویژه ای مدنظر قرار می گیرند (مراجعه به بیماری های آبستنی ) .اگر مربوط به عوامل عفونی نباشد ، باید جیره دوره آبستنی دام را جزء به جزء بررسی کرد : جستجوی کمبودها از نظر انرژی ، ازت ، مواد معدنی ، ویتامین A و تصحیح آن ها درصورت لزوم ضروری است .
اگر هیچ چیز غیر طبیعی پیدا نشود ، می توان 5/7 میلی گرم سلنیت سدیم و 630 میلی گرم استات D1α توکوفرول را یک ماه مانده به زایمان و سپس 15 روزمانده به زایمان از راه عضلانی به طور سیستماتیک به تمام گاوهای گله تزریق کرد .
از پیشگیری دارویی استفاده می شود ، اما مؤثربودن آن هرگز در شرایط تجربی به طور جدی اندازه گیری نشده است .
اثرپیشگیری کننده پروستاگلاندینهایی که درست بعد از زایمان تجویز شده اند نشان داده نشده است، استعمال سیستماتیک آن ها به طور کلی گران تمام می شود .
درمان تمام گاوهایی که جفت آن ها طی 12 ساعت پس از زایمان بیرون نیامده است باید مورد معاینه دامپزشک قرار گیرند .
اگر درآوردن جفت بادست جراحات رحمی ایجاد نکند، دامپزشک می تواند این کار را انجام دهد.
در این مورد نیاز به داروی اضافی نیست.
اگردامپزشک تشخیص دهد که تورم جفت وجود دارد و در آوردن جفت با دست امکان پذیر نیست، درمان جدی با آنتی بیوتیک براساس اکسی تتراسیکلینها، به طور موضعی و یا از راه عمومی (بهتر است )، انجام می شود.
یک درمان هومئوپاتیک نیز می تواند مورد استفاده قرار گیرد.
داروهایی مانند اوکسی توسین و استروژن ها اغلب مؤثر نیستند ، زیرا بیشتر روی انقباضات رحمی اثر می کنند تا روی پلاسنتوم.
مسلماً فاکتورهای غذایی که مظنون به مساعد کردن جفت ماندگی در گاو مبتلا به جفت ماندگی و به طور عمومی تر در گله هستند ، بایستی تصحیح شوند.
منابع : سایت اطلاع رسانی آفتاب : www.aftab.ir سایت دانشنامه رشد : www.daneshnameh.roshd.ir