اصول مدیریت و رهبری
به نام خداوند جان و خرد کزین برتر اندیشه بر نگذرد
اصول مدیریت و رهبری ، و بررسی آن در کارکردهای انسانی و در محیطهای صنعتی ، آموزشی و اداری است ؛ و آنچه که در این میان قابل توجه بوده و هست ، عدم توجه ریشه ای به امر مدیریت ، تغییرات مکرر مدیران و مسئولان ، خالی بودن مقوله آموزش و علوم و فنون جدید در بین مدیران ، برخوردهای ناروا و غیر مناسب با زیردستان توسط مدیریتها ، عدم وجود جایگاه مناسب برای فکر و اندیشه و خلاقیت زیر دستان ، اجرای روشهای سنتی اداره و رهبری ، عدم وجود کنترل و دریافت بازخوردهای مفید و در نهایت عدم برنامه ریزی ، سازماندهی و هدایت سازمان و مجموعه های مورد مطالعه می باشد . وقتی قدری به عناوین مواردی که ذکر نمودم ، دقیق شویم ، متوجه خواهیم شد در واقع آنچه که در مجموعه های اجرایی و اداری ما ، کمترین بها را دارد ، همان اصول مدیریت و رهبری است .
بیماریهای مرگبار مدیریت !
با استفاده از سخنرانی پروفسور ادواردز دمینگ
در جهان امروز ، مدیریت و بویژه مدیریت کشورها و موسسات بزرگ ، چه می کند ، چه راهی در پیش دارد ، به کجا می رود و به کجا باید برود ؟ می توان این پرسش را از یک دیدگاه مشخص تر بدین گونه مطرح کرد : در شرکت ها و واحدها و موسسات مختلف که به اقتضای نوع کار و فعالیت خود تاثیر مهم و تعیین کننده ای در سرنوشت ملت ها دارند ، مدیریت در چه اوضاع و شرایطی به سر می برد ، و هریک از گونه های مختلف آن در میسر خود چه نقشی را ایفاء میکند ؟
این یک مبحث طولانی و پردامنه است که در دنیای امروز ، اعم از شرق و غرب جهان و کشورهای پیشرفته و در حال توسعه و توسعه نیافته ، بحث های گسترده و عمیق و دقیقی را برانگیخته است. مخصوصاً این مسائل از آنجا توجیه انگیزتر می شود و بررسی های بیشتری را الزامی می کند که هریک از انواع مدیریت هایی که در جهان امروز اعمال می شود ، یک سلسله نقاط مثبت و منفی را ، به طور توام ، در کنار خود دارد . بدین معنی که هرکدام از روشهای مدیریت رایج در جهان ، همانطور که از امتیازات و خصوصیات مثبت و سازنده برخوردار است ، از نقاط ضعف و اشکالات و موانعی هم که موجب اخلال در کار می شود ، برکنار نمانده است.
اما به طور کلی ، موانع و مشکلاتی را که در مدیریت های مختلف جهانی نقش ویرانگر و حتی مرگباری دارند ، می توان در چند گروه مشخص دسته بندی کرد و برای مداوای آنها راه حلهای منطقی و قابل قبولی یافت. در این ضمیمه ، همین مبحث مورد بررسی قرار گرفته است. مطلب را از ماهنامه صنعت بهتر انتخاب کرده ایم.
لزوم تجدید نظر در سیستم های مدیریت
هنگامی که راجعه به انواع سیستم های مدیریت رایج در جهان بحث می شود ن مسائل مختلفی خودنمایی می کند که هریک از دیدگاه خاصی قابل بررسی است. شاید بعضی تصور کنند که امروزه در بسیاری از کشورها و یا حداقل در هریک از کشورهای پیشرفته و صنعتی ، نوعی از انواع سیستم های مدیریت را به صورتی قاطع و تردید ناپذیر انتخاب کرده اند و با خیال آسوده در حال اجرای آن هستند و دیگر هیچ مشکلی از این بابت ندارند.
اما این ، تصور درستی نیست. چرا که هم اکنون در هر گوشه دنیا پیرامون مدیریت و اصول و مسائل آن و نیز درباره موارد و مصادیق مختلف آن تجزیه و تحلیل ها و بحث و بررسی هایی پیگیر و دامنه داری مطرح است . زیرا در اغلب کشورهای پیشرفته نیز این حقیقت آشکار شده است که : در دنیای دائماً رو به تحول ما ، که هر روز در زمینه های مختلف دگرگونی های بزرگی پدید می آید و همه چیز در آن رو به تکامل می رود ، لازم است که در سیستم های مدیریت نیز تجدید نظر شود و با توجه به مقتضیات جهانی و نیازهای داخلی هر کشور ، در انواع مدیریت های رایج بازسازی و نوسازی صورت گیرد. قصد این کشورها نیز آن است که با توجه به شرایط و امکانات منطقه ای و آداب و رسوم و روحیات و خلف و خوی مردم ، روشی از روشهای مدیریت را انتخاب و تثبیت کنند که با توانایی های بالقوه و بالفعل آنها بیشتر سازگاری و تناسب داشته باشد.
مسائل کلی و بنیادی
چنانکه گفته شد ، در این باره بحث های طولانی و فراوانی مطرح است . اما آنچه بیش از هر مساله ای مورد توجه و تحقیق قرار گرفته ، بررسی و بازشناسی مسائلی است که در تمامی انواع روش های مدیریت ، در هر نقطه جهان ، به عنوان مسائل کلی و بنیادی وجود دارد. مسائلی که در تمام کشورهای جهان ، صرفنظر از اختلاف شرایط و امکانات ، به مثابه اصول اولیه و مبانی اساسی وجود دارد و به طور یکسان در همه جای دنیا می تواند و باید رعایت و اجرا شود.
یکی از این مسائل کلی و بنیادی که هم اکنون کارشناسان و صاحب نظران جهانی مدیریت توجه و تاکید خاصی بر آن دارند ، بررسی و شناسایی مواردی است که در زبان اهل فن «بیماریهای مرگبار مدیریت » نام گرفته است. عقیده کارشناسان بر این است که تا زمانی که این بیماری ها مداوا نشده اند ، هرگز نمی توان مدیریت صحیح و سالمی را پی ریزی و اجرا کرد. و از سوی دیگر ، مادامی که این امراض مورد شناسایی و تجزیه و تحلیل قرار نگرفته اند ، راه درمان و سوزاندن ریشه های آنها در پیکر مدیریت ، پیدا نخواهد شد.
نظر یک کارشناس جهانی
یکی از متخصصان و کارشناسان جهانی مدیریت و مسائل آن که در این خصوص قریب نیم قرن مطالعه و تحقیق و تجربه دارد و نظریات و روش های پیشنهادی اش تا کنون ثمرات
ارزنده ای در عرصه مدیریت های جهانی به بار آورده ، در این باره می گوید : بسیاری از صاحبنظران ، در این باره با من هم عقیده اند که بیماری های مرگبار مدیریت ، در تمام دنیا اشکال مشابهی دارند ، به یک صورت بر پیکر انواع روشهای مدیریت هجوم می آورند و به یک نحو فساد و فاجعه می آفرینند. از این رو برای مداوای آنها نیز می توان نسخه تقریباً یکسانی نوشت و روش های درمانی مشابهی را پیشنهاد و ارائه کرد.
وی اضافه می کند : نیم قرن تجربه و تحقیق برای من ثابت کرده است که امراض مهلک مدیریت ، اگرچه حوزه و جنبه های مختلف و متعددی پیدا می کنند ، اما سرچشمه مجموع آنها را می توان در هفت نوع بیماری اصلی خلاصه کرد که همچون سرطانی مخوف و نفوذ کننده ، پنجه های خود را در پیکر سیستم های مدیریت فرو می کنند و آنگاه صدها شاخه جدید و فزاینده به وجود می آورند.
این کارشناس می گوید : هم تجربه شخصی من و هم تجربیات صدها نفر از دوستان و همفکرانم که از سالها پیش قدم به میدان مبارزه با این امراض و آفات مهلک گذاشته و موفق به ریشه کن ساختن آن شده اند ، نتیجه ای فوق العاده با ارزش را در این مورد نصیب ما کرده است و آن اینکه : مداوای این امراض تنها در صورتی ثمر بخش است که هر هفت مرض ، با هم و به صورت یکجا معالجه و ریشه کن شوند. در غیر این صورت ، حتی اگر فقط یکی از این امراض مداوا نشود و به حال خود باقی بماند ، مدیریت بیمار ، روی سلامت نخواهد دید و همچنان رو به ضعف و نابودی خواهد رفت و حرکتی که چنین مدیریتی در راس آن است ، دیر یا زود از پای در خواهد آمد . البته عقل نیز بر این حکم میکند که وقتی یک بیمار به وجود هفت نوع مرض در جان خود پی برد ، مادامی که تمام آنها را معالجه و ریشه کن نکرده است ، از پای ننشیند و به سلامت کامل خود مطمئن و امیدوار نباشد و احساس آسودگی خاطر نکند.
شناخت امراض هفتگانه
این کارشناس و گروه همفکران و همکارانش ، که نظریات و تجربیات و پیشنهادهای آنان ، در طول چند دهه گذشته موجب تحولاتی بنیادی در امر مدیریت بسیاری از شرکت های بزرگ جهانی ، و مالاً موجب تحولاتی در زمینه صنایع و تولیدات صنعتی در جهان شده است ، شناخت و بررسی این امراض را ، از سالهای پس از جنگ جهانی دوم آغاز کردند. آنها پس از مواجهه با موارد و اشکال این امراض ، در انواع مدیریت های موجود در جهان ، ابتدا به دسته بندی و تجربه و تحلیل آنها و سپس به تلاش برای چاره جویی و مداوای آنها پرداختند. آنها پس از آن که در جهت مداوای این امراض ، پیشنهاداتی به گروههای مدیریت بیمار جهان دادند و نتایج مطلوب و امید بخشی گرفتند ، سرانجام نسخه نهایی خود را برای مدیریت های بیمارها در تمام دنیا تهیه کردند ، سرفصل نسخه آنها چنین است : شناخت هر بیماری نیمی از مداوای آن است ، ولی شناخت هفت بیماری مهلک مدیریت ، تمام معالجه آن است ؛ به شرط آنکه اندکی همت و اراده توام با دلسوزی نیز با شناخت امراض ، توام شود.
متن نسخه …
بدین ترتیب ، طبیعی است که در متن نسخه این کارشناسان ، آنچه به عنوان مهم ترین مساله مطرح است ، شرح و معرفی خود امراض است. زیرا چنان که این گروه می گویند : برای مداوای این امراض ، مهم آن است که خود امراض را شناسایی کنیم ، در آن صورت با مداوای آنها بیش از یک قدم فاصله نخواهیم داشت. و این است متن نسخه ، یا شرح هفت مرض مهلک مدیریت :
1 نداشتن ثبات عزم :
وقتی از این مورد ، به عنوان یکی از بیماریهای مدیریت نام برده می شود ، منظور آن است که « داشتن ثبات عزم» ، داوری درد و راه مداوای این بیماری است . بدین معنی که مدیریت ، با داشتن ثبات عزم ، توام با آینده نگری و دور بینی ، می بایست محصول یا خدمتی را برنامه ریزی کند و ارائه دهد که : اولاً همیشه بازار فروش داشته باشد و شرکت را به طور دائمی سرپا نگه دارد ثانیاً علاوه بر فراهم ساختن امنیت شغلی برای کارکنان موجود شرکت ، در جهت اجرای برنامه های حساب شده ، برای عده دیگری هم مشاغل تازه ایجاد کند.
2 تاکید بر سودهای فوری و کوتاه مدت :
این بمیاری که با نقطه ضعف دیگری ، یعنی کوتاه بینی همراه است ، نقطه مقابل سرپا نگه داشتن موسسه به شمار می رود . در توضیح این مورد باید گفت : کوتاه بینی و ترجیح دادن سودهای فوری و سریع الوصول و در عوض ناپایدار ، به سودهای اساسی و مستحکم آتیه ، از بزرگترین دشمنان و مهلک ترین بیماری های مدیریت است. بر اثر این بیماری ، مدیریت به سودهای کوتاه مدت و سالیانه و تقسیم و ارائه آن تاکید می ورزد ، و این درست نقطه مقابل و متضاد سر پا نگه داشتن شرکت است که به برنامه ریزی های دراز مدت اساسی نیاز دارد.
این کوته فکری ، غالباً به علت ترس از شکست و جذب و بلعیده شده آن در شرکت های بزرگتر ، یا به علت فشار بانک ها و صاحبان سرمایه برای پرداخت سود بیشتر به وجود می آید . حال آن که پرداخت اینگونه سودهای کوتاه مدت سالیانه ، به جای سرمایه گذاری مجدد در خرید و نصب ماشین ها و ابزار جدید ، آموزش و دوباره آموزی کارکنان ، و نوسازی تاسیسات تولیدی ، به تدریج نیروی شرکت را تحلیل می برد ، و پس از چند سال جز وسایلی فرسوده و کارکنانی فرسوده تر چیزی برجا نمی ماند.
3 سیستم بررسی فردی مدیران :
ارزشیابی مدیران در آخر هر سال و نمره دادن به کارآیی یا صفات خوب آنان و یا هر نام دیگری که بر آن گذاشته شود ، نتیجه ای منهدم کننده به بار خواهد آورد . این سیستم نتایج منفی و فلج کننده ای دارد که نمونه های بارز آن عبارتند از :
کارآیی کوتاه مدت را تشویق می کند.
برنامه ریزی دراز مدت را از بین می برد.
کار دسته جمعی را از میان می برد ، و باعث می شود که افراد به رقابت های ناسالم و حتی کارشکنی در مورد یکدیگر و رفتار و کردار سیاستگرانه برای جلوه دادن به کارها و فعالیتهای خود بپردازند.
در میان کارکنان ایجاد ترس و ناامنی می کند و جو موسسات را تیره و یاس آلوده و مساعد برای سوء استفاده و یا انجام کارهای به صورت ناقص و باری به هر جهت ، می سازد.
تا هفته ها و حتی ماهها پس از انجام ارزیابی سالانه و اعلام نتایج آن ، کارکنان دچار یاس و خستگی می شوند و دل به کار نمی دهند.
غالباً همین ارزیابی ها زیرنظر بعضی از کارکنان ( و حتی کارکنان ارشد و مدیران) غیر عادلانه تلقی می شود و گاه موجب استعفای آنها و رفتن شان به سازمانهای دیگر می شود. یا آن که این وضع باعث می شود که از طرفی کارکنان از پست و مسئولیتی که دارند و در آن نتوانسته اند نمرات خوب بیاورند دلزده شوند و تقاضای رفتن به قسمت دیگر بکنند و یا مسئولان موسسه ترجیح دهند که افراد را جابجا کنند تا شاید در قسمت جدید ، فعالیت و کارآیی بیشتری از خود بروز دهند. حال آن که اینگونه جابجایی ها باعث در هم ریختن نظم و نظام کار و آشفتگی برنامه ریز ها می شود اگر بتوان این ارزشیابی ها را گروهی انجام داد ، یا افراد را وادار به فعالیت خود جوش گروهی کرد ، بسیار خوب خواهد بود . فعلاً در کشور ما که زمینه های کار گروهی ، تقریباً وجود ندارد و افراد رغبتی به این نوع کارها نشان نمی دهند ، شاید مجبور به ارزشیابی های فردی باشیم