مقدمه:
امروزه اهمیت فرایند مدیریت بر کسی پوشیده نیست.((کشورهای صنعتی پیشرفته ازدهها سال قبل به این مقوله توجه داشته اند و عملا“ توسعه خویش را مدیون بهبود شیوه های مدیریت میدانند)) (محمدرشیدی،جایگاه برنامه ریزی آموزشی درفراگردمدیریت،مدیریت دولتی،23،دوره جدید،33،1372 )در حالیکه کشورهای درحال توسعه هنوز در گیر مسایل و مشکلاتی از قبیل فقر، رشد نرخ جمعیت ،نرخ بالای بیکاری،تورم افسارگسیخته،اتلاف سرمایه های گرانبهای انسانی و مادی و…هستند که سیستم مدیریت بخصوص نظام آموزشی این کشورها از حل آن ناتوان است.به عنوان مثال:خسارات اقتصادی ناشی از شکست تحصیلی دانش آموزان در مدارس ایران در فاصله سالهای 1365 تا 1371 مبلغ 394 میلیارد ریال بوده است .
نیاز به مدیریت و رهبری در همه زمینه های فعالیت اجتماعی امری محسوس و حیاتی است.منابع انسانی و مادی عظیم بدون هدایت و رهبری لایق بزودی رو به اضمحلال و نابودی میرود.
(علی علاقه بند،اصول مدیریت آموزشی، تهران ،انتشارات دانشگاه پیام نور1369 ص1 )
پیتردراکر در مورد اهمیت مدیران در سازمانها می گوید:
((مدیران کمیاب ترین و در عین حال با ارزش ترین سرمایه سازمانها هستند))peter drucke
اما میان در میان مدیران آموزشی به عنوان اداره کنندگان یا مسئولین سازمانها و واحدهای آموزشی عوامل اصلی و تعیین کننده آماده سازی و تأمین نیروی انسانی دیگر نهادهای تولیدی و خدماتی در جامعه هستند که نقش اساسی و حیاتی در رشد و توسعه جامعه ایفا میکنند و همچنین عامل موفقیت در امر بهسازی و حتی بازسازی این سازمانها محسوب می گردند،چرا که مدیریت و مدیران آموزشی لایق و آگاه قادرند با بهره گیری ازتواناییهای ذاتی،دانش تخصی و تجربیات شغلی اهداف سازمان را با صرف منابع کمتر و کیفیت بهتر تحقق بخشند و اثربخشی و کارآیی سازمان را ارتقاء دهند.
(علی شیرازی ،مدیریت آموزشی، مشهد ،انتشارات جهاد دانشگاهی 1373 ص32)
وظیفه اساسی مدیریت آموزشی کمک به فراهم آوردن زمینه ها و شرایط مناسب کار برای معلمین و دانش آموزان وتحقق هدفهای آموزشی و پیشبرد مؤثر آموزش و یادگیری و در نتیجه پیشرفت امور آموزشی است.
اگر مدیران مدارس بخواهند شرایط مناسب تحصیل و رشد دانش آموزان را فراهم آورند تا آنجا که امکان دارد باید ایجاد توسعه و گسترش روابط حسنه بین معلمین ،هدفهای سازمان را از طریق رضایت مسندی معلمان بوجود آورند. یک مدیر بوجود آورنده جو مدرسه است. ارزشها و اعتقادات و اقدامات مدیر بر رفتار دیگران اثر میگذارد.
یک مدیر ممکن است نبوغ و خلا قیت را تشویق کند یا مدرسه را همچون کارخانه ای اداره نماید. مدیر ممکن است راههای سازنده را برای نیل به اهداف پیشنهادکند. ارتباطاتبین اعضا را بهبود بخشد و دیگران را در تصمیم گیریها شریک نماید. در هرصورت اقدام مدیر در انجام کارها بر جو سازمان اثر می گذارد چون:
1-تصمیم اجرایی ،رضایت یا عدم رضایت شغلی را تحت تأثیر قرار می دهند.
2-اعضای سازمان در عکس العمل به عملکرد های مدیریت یکسان نیستند.
3-عملکردهای مدیریت و رسیدن برای تعیین روندها و شرایط محسوب میشوند که می توانند حل مسایل سازمانی را تسهیل نمایند یا اثر بخشی عملکرد سازمانی را مانع شوند.
بیان مسئله:
در زمان بوجود آمدن علم مدیریت تا کنون در زمینه های بسیاری بخصوص مدیریت ، پژوهشهای متعددی در کشورهای پیشرفته انجام شده است . با مشخص شدن اثرات مثبت و منفی آن در زمینه های تحقیقاتی ،پیشنهادهایی کاربردی در بهبود کیفی و کمی امر مدیریت ارائه گردیده است.
در کشور ایران نیز پژوهشهای متعددی در زمینه مدیریت انجام پذیرفته است. با وجود این ،هنوز شیوه های مدیریتی ،بخصوص در مدارس تا حدودی نا شناخته مانده است و پیشنهادهای کاربردی مؤثر در بهبود کیفی مدیریت ارائه نگردیده است. شناخت و به کار گیری مبانی علمی سبکهای مدیریتی ، از ضروریات مهم و حیاتی در نظام آموزش و پرورش می باشد.لازم است مورد توجه قرار گیرد،اثرات مثبت و یا منفی هر کدام از سبکها شناخته شوندتا شیوه های مؤثر ترغیب و شیوه –های نا مناسب کنارگذارده شوند.در واقع برای سنجش میزان موفقیت یک مدرسه و یا یک مجتمع آموزشیو یا حتی میزان پیشرفت تحصیلی دانش آموزان به بررسی نحوه مدیریت در آن سازمان می پردازند. لذا در این تحقیق سعی خواهد شد ((رابطه بین نوع مدیریت مدیران آموزشی مدارس راهنمائی و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان)) بررسی شده و به سؤال تحقیق یعنی ((آیا رابطه ای بین نوع مدیریت آموزشی و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان وجود دارد؟)) پاسخ داده شود و با توجه به نتایج تحقیق ، پیشنهادهای لازم ارائه گردد.
اهداف تحقیق به دلیل اینکه تحقیقات علمی کافی در زمینه مطالعه و بررسی رابط بین نوع مدیریت و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان انجام نگرفته است ،و این امر در آموزش و پرورشدارای اهمیت خاص در زمینه اعتلای مسائل علمی،فرهنگی، اقتصادی،اجتماعی و … در جامعه می باشد.
از این رو پژوهش حاضر ، بررسی و مطالعه بین نوع مدیریت آموزشی بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان را هدف اصلی خود قرار دادهتا از این طریق روشن کند که چه نوع مدیریت آموزشی بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان مؤثر است ،تا به دست اندرکاران با توجه به جنبه های مختلف پیشنهادهای لازم جهت اعمال نوع مدیریت در مدارس را ارائه دهد.
اهمیت و ضرورت مسئله تحقیق:
چیزی که امروز به آن آموزش و پرورش گفته می شود،حتی در بهترین مدارس و دانشکده های ما به طور یأس آوری نا بهنگام و بی مورد است .والدین محصلین از آموزش و پرورش انتظار دارند که بچه هایشان را برای زندگی در آینده آماده سازد. آموزگاران هشدار میدهند که بی بهره شدن از آموزش و پرورش مناسب شانس و اقبال بچه ها را در دنیای آینده تباه می کند.
مدرسه های ما به جای آنکه به جامعه جدیدی که در حال پیدایش است چشم داشته باشند، به یک سیستم در حال مرگ واپسین می نگرند .همه توانائیشان در این جهت بکار گرفته می شودتا انسانهایی شبیه به ابزار درست کنند و تحویل دهند،انسانهایی که بتوانند در سیستم مختصری که قبل از خودشان خواهد مرد به زندگی ادامه دهند.
(الوین تافلر،شوک آینده،ترجمه حشمت ا… کامرانی،چاپ اول ،تهران،انتشارات مترجم،72 ،ص410 )
بی شک در نظام آموزشی فعلی ما تلاشهای فراوانی برای بهبود چنین وضعی صورت می گیرد که سالانه بخش بزرگی از درآمدهای ملی برای گسترش و
بهبود کارهای آموزشی اعم از تهیه تجهیزات آموزشگاهی،احداث مدارس و مؤسسات آموزشی جدید، پرداخت مستمری به کارکنان و بازنشستگان ،ایجاد و تشکیل کلاسهای ضمن خدمت و… صرف می شود .با وجود این مدارس ما هنوز به شیوه هایی که در نیم قرن گذشته شکست آفرین بوده اند اداره می شود .(علی علاقه بند مبانی نظری و اصولی مدیریت آموزشی ،چاپ دوم،تهران،انتشارات بعثت،سال71 ص3)
از اواسط قرن بیستم مدیریت و رهبری آموزشی دستخوش تحولات و تغییرات قابل توجهی شده است و از رفتارهای مدیریت و رهبری آموزشی در کشور ایران با تحولات و خلاقیتهای آموزش و پرورش در جهان همخوانی ندارد واز مطالعه و تحقیق در مورد مسائل آموزشی در مدارس خبری نیست.
تا زمانی که اقدام به مطالعه و تحقیق از نوع کاربردی نشود و شیوه های اثر بخش مدیریت در مدارس شناسایی نشود نباید به روابط اجتماعی و اقتصادی صحیح و بالنده و از همه مهمتر به اعتلای فرهنگ خود امیدوار باشیم.
در ادبیات مدیریتی شاهد سبکهای مختلف مدیریتی هستیم که هر یک حاصل تحقیقات دامنه دار و تجربیات گرانبهای مدیران برجسته و نظریه پردازان مشهول مدیریت است.
اکثر این نظریه ها و سبکها اثر بخشی خود را در بوته آزمایش نشان دادند.
مدیرانی که تنها به یک بعد (رابطه-کار)تأکید داشته اند از اثر بخشی مطتوبی برخوردار نبوده اند.
تنهامدیرانی کارا و اثر بخش بودند که همزمان به هر دو بعد رابطه و کار با قوت بیشتر توجه داشته اند . از اینرودر این تحقیق در صدد هستیم نشان دهیم که: 1-آیامدیران مدارس به حضور در محل کار و اجرای مقررات اداری از طرف دبیران تأکید دارند ؟
2-اولویت نیروی انسانی را مورد توجه قرار داده و برای حفظ رابطهدوستانه در محیط کاری تلاشی میکنند ؟
با انجام این تحقیق مدیران میتوانند با یک نگرش اصلاحی به سبک مدیریت خود بازنگری نموده و پیشرفت تحصلی یا عدم پیشرفت تحصیلی دانش آموزان خود را از این زاویه مورد بررسی قرار دهندو از طرف دیگر نتایج این تحقیق میتواند مورد استقاده مسئولان و برنامه ریزان امر تعلیم و تربیت قرار گیردودر جلوگیری از افت تحصیلی با اصلاح سبک مدیریت مدیران مدارس اقدام نمایند.
فرضیه های تحقیق :
فرضیه اهم تحقیق:
(( بین سبک مدیریت دبیران آموزشی و پیسرفت تحصیلی دانس آموزان رابطه وجود دارد.))
فرضیه یک:
((سبک مدیریت رابطه مدار مدیران آموزشی با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان پایه سوم راهنمایی رابطه وجود دارد.))
فرضیه دو:
((سبک مدیریت کار مدار مدیران آموزشی با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان پایه سوم راهنمایی رابطه وجود دارد.))
تعزیف مفاهیم و واژه گان :
1-سبک عبارت است از تعبیر و تفسیر افراد و گروهها از الگوههای رفتاری ثابت مدیر در کار باما و از طریق آنان .(علی رضاییان ،کدامین سبک مدیریت ،نشریه علوم تربیتی 3-4 ،1367)
2-کلمه سبک دقیقأ برابر است با روشی که رهبر پیروان را تحت نفوذ خود قرار دهد ،(fred luthans .organizatinal.behavior,sixth edition mc grow –hill,1992,P.299 )
سبک عبارت است: از زیر بنای ساختارنیاز فرد ،که رفتار او در وضعیتهای مختلف بر می انگیزد .(خلیلی شورینی-1373،ص35 )
3-سبک رهبری یک فرد عبارت است از (( الگوی رفتاری که مدیر هنگام هدایت کردن فعالیتهای دیگران از خود نشان میدهد.(پال هرسی و کنت بلاز چارد،مدیریت رفتار سازمانی ،ترجمه علاقه بند سال 65 ص85)
سبک رهبری عبارت است از ((رفتار ویژه رهبر به منظور انگیزش گروه برای تحقق پاره ای از هدفها.)) (هنسن،مدیریت آموزشی و رفتار سازمانی ،ترجمه نائلی 1370 ص274)
مدیریت عبارت است از ((کار با، افرادوگروهها به منظور کسب اهداف سازمانی ))
(علی رضائیان ،مدیریت رفتاری سازمانی، سال 72 ص188)
5-مدیریت کارمدار(task oriented) عبارت است از توجه مدیریت به اهداف سازمانی از طریق اعمال قوانین و ساختار رسمی سازمان.در این سبک مدیریت ،مدیر تلاش میکند به اهداف سازمانی برسد،آنچه برای مدیر مهم است رسیدن به هدف سازمان می باشد.
مدیریت کار مدار:
مدیران وظیفه مدار کسانی هستند که رضایت اصلی را از انجام کاربه دست می آورند و عزت نفس خود را از دست یابی به هدف حاصل میکنند نه از روابطشان با دیگران.(خلیلی شورینی 1373 ص138)
6-مدیریت رابطه مدار عبارت است از :توجه مدیریت به نیازها و مسائل انسانی از طریق برقراری روابط با زیردستان و رسیدن به اهداف سازمانی و یا فردی با توجه
به ابعاد انسانی .
مدیریت رابطه مدار:برخی از مدیران رضایت عمده خود رااز روابط شخص خوب با دیگران بدست می آورند در واقع زمانی احساس راحتی میکنند که روابط خوبی با دیگران داشته باشند ،عزت نفس آنها تا حدود زیادی بسته به این است که اطرافیان چه نظری نسبت به آنها ابراز می دارند (خلیلی شورینی 1373 ص138 )
7-پبشرفت تحصیلی Acadamic Achievment ،منظور افزایش کمی نمرات درسی دانش آموزان در یک مقطع زمانی معین یکسال است.
پیشرفت تحصیلی:اصطلاحی به معنای موفقیت در کسب معلومات یا مهارتهای اکتسابی عمومی یا خصوصی در موضوعهای درسی است که معمولا“ بوسیله آزمونهای میزان شده standard dized test وآزمونهای معلم ساخته teacher made test اندازه گیری می شود.(علی اکبر سیف، اندازه گیری و ارزشیابی پیشرفت تحصیلی ،سال1371 ،ص41)
خلاصه روش اجرای تحقیق:
نوع تحقیق:
نوع تحقیق توصیفی-استنباطی و کاربردی است ! این تحقیق شیوه های مدیریت ، مدیران آموزشی مدارس واسطه آن با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان را بررسی و ارزیابی میکنند.
هدف عمده این تحقیق شناسایی سبک های موجودمدیران آموزشی جامعه آماری میباشد ،به تعبیردیگر شناسایی سبک های مدیریتی است که در فرضیه های تحقیق عنوان شده است و همچنین بررسی رابطه هر یک از سبکهای مورد نظر در جامعه
آماری با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان است .هدف عمده دیگر این تحقیق استفاده کاربردی و عملی است که موقعیت شیوه های مدیران آموزش مدارس مورد نظر را بررسی و تجزیه و تحلیل نموده و از یافته های بدست آمده در جهت ترویج سبکهای اثر بخش و نهی سبکهای غیر اثر بخش استفاده نماید.
در این تحقیق جمع آوری اطلاعات علاوه بر استخراج داده ها از سایت رایانه ای امور امتحانات منطقه 15 شهر تهران از طریق پرسشنامه نیز انجام گرفته است .
خلاصه روش انجام تحقیق :
الف)روش کتابخانه ای :جهت بررسی و مطالعه ای نظری موضوع و دسترسی به اطلاعات اولیه مطالعات کتابخانه ای با استفاده از کتب ،مجلات،نشریات مرتبط با موضوع انجام گرفته است.
ب)روش میدانی :
1)جهت شناسایی و تعیین سبکهای مدیریتی پرسشنامه تهیه شده و در بین دبیران توزیع و جمع آوری گردیده است.
2)جهت تعیین پیشرفت تحصیلی با مرا جعه به سایت رایانه واحد امتحانات منطقه 15 و معدل دانش آموزان پایه سوم راهنمایی خرداد سال تحصیلی 81-82 انتخاب و میانگین معدل محاسبه شده و همچنین تعداد قبول شدگان ،تعداد مردودین استخراج گردیده است.
جامعه و نمونه آماری مورد پژوهش :
1)جامعه آماری:
منبع گرد آوری اطلاعات در این پژوهش کلیه کارکنان و دبیران و سایت رایانه ای واحد امتحانات منطقه 15 و 30 آموزشگاه راهنمایی دخترانه و پسرانه منطقه 15 شهر تهران که به لحاظ گستردگی ووسعت این منطقه دارای ویژگیها وخصوصیاتی است که از لحاظ وضع اقتصادی،اجتماعی،فرهنگی،تربیتی،سیاسی،و… احتمالا“ دارای تفاوتهایی باشد.
2)نمونه آماری پژوهش:
از آنجایی که دسترسی به کلیه افراد جامعه آماری به لحاظ وسعت و پراکندگی منطقه15 شهر تهران امکان پذیر نبوده از اینرو ابتدا منطقه15 آ.پ.شهر تهران 5 منطقه تقسیم و حجم نمونه از این منطقه به روش ((نمونه برداری تصادفی ساده))
انتخاب گردیده اند، منطقه به 5 قسمت شمال،جنوب،شرق و غرب و مرکز تقسیم گردیده و از هر قسمت 6 مدرسه به طور تصادفی انتخاب گردید که سه مدرسه پسرانه و سه مدرسه دخترانه مورد آزمون قرار گرفت.
ضمنأ سایت رایانه ای واحد امتحانات منطقه 15 شهر تهران کلاسهای سوم راهنمایی محاسبه میانگین معدل دانش آموزان برای یکسال تحصیلی انتخاب و مورد استفاده قرار گرفته است .
ابزار گرد آوری اطلاعات:
وسیله گرد اوری اطلاعات علاوه بر مطالعات و بررسی ادبیات و مراجعه حضوری و استخراج داده های لازم از سایت رایانه ای منطقه 15 شهر تهران ،یک پرسشنامه 30 سؤالی محقق ساخته از پایان نامه کارشناسی ارشد دانشجو حسن نجاری که در رابطه با سبک مدیریت پژئهش نموده است انتخاب گردید این پرسشنامه با استفاده از طیف یا مقیاس لیکرت نگرش دبیران و کارکنان را در مورد سبک مدیریت مدیر می سنجد.
این پرسشنامه با استفاده از طیف کلمات کاملا“ موافقم ،موافقم،مطمئن نیستم مخالفم و کاملا“ مخالفم ساخته شده و افراد نمونه میزان موافقت یا مخالفت خود را با هر یک از سؤالات پرسشنامه که یکی از ویژگیهای سبک مدیریتی را توصیف می نمود اعلام می کردند