پیشگفتار
نگهداری ماهیان زینتی از دیر باز برای عموم یک سر گرمی محسوب می شده و به نظر می رسد در یک هزار سال قبل ،چینی ها اولین کسانی بودند که به نگهداری ماهیان زینتی اقدام نمودند و این سر گرمی در نیمه قرن نوزدهم بعد از شکل گیری و توسعه مکان های عمومی نگهداری ماهیان زینتی رونق گرفت.
به طور کلی اکثر گونه های زینتی از کشورهای جنوب شرقی اسیا مثل سریلانکا،فیلیپین ومالزی به بازارهای جهانی عرضه و به عنوان یک منبع درامدارزی برای این کشور ها محسوب می شوند.در حال حاضر در کشور ما نگهداری ماهیان زینتی اب شیرین بسیار عمومیت یافته و علاوه بر سر گرمی به عنوان یک منبع درامد ومحصولی تجارتی به شمار می رود ولی ماهیان زینتی اب شور برای اکثر نگهدارندگان ماهیان زینتی و حتی بسیاری از صاحب نظران علم ماهی شناسی و شیلات ناشناخته است واین در حالی است که در ابهای جنوبی کشور ما (خلیج فارس و دریای عمان) با توجه به وفور مناطق مرجانی ، زیستگاههای مناسبی برای زندگی این گونه های زینتی زیبا وجود داشته و بیش از یک صد گونه زینتی اب شور در این مناطق شناسایی شده که عده ای از این گونه ها نیز مثل گونه نئون و پرسیتکوس مختص کشور ما می باشند. عده ا ی از صیادان برای اهداف سود جویانه خود،هنگام گرفتن این گونه های زیبا ، بسیاری از اسکله های مرجانی را که زیستگاه اصلی انهاست ازبین می برند ،بدون توجه به اینکه ایجاد هر سانتی متر از این اسکله ها سالها به طول می انجامد و این مسئله یکی از عواملی است که سبب انقراض این ماهیان در سالهای اتی خواهد شد.
بنا براین شناسایی زیست شناسی،تولید مثل ،عادات غذایی،رفتار شناسی وبیمارییای ماهیان اب شور گامی بزرگ در حفظ این گونه های ارزشمند خواهد بود.
محل انجام پژوهش ومشخصات کارگاه :
کارگاه تکثیر و پرورش ماهیان زینتی (ماهیان اکواریومی) اب شیرین واقع در شهرستان شهریار –میدان سپاه –خیابان کشاورز-پلاک 18- اکواریوم ایرانیان میباشد که با دارا بودن 15 سال سابقه تکثیر و پرورش گونه ههایی از ماهیان زینتی اب شیرین موقعیت و جایگاه مناسبی در میان دیگر تولیدکنندگان دارا می باشد.
مساحت کارگاه که به صورت سر پوشیده و مسقف می باشد بالغ بر 200متر میباشد. کارگاه در ابعاد حدودی
10 متر عرض ،20 متر طول و 4 متر ارتفاع می باشد که علاوه بران در ابتدای ورودی کارگاه ، دفتر اداری واقع شده است که یخچال وبرخی دیگر از وسائل برای در امان ماندن از رطوبت ودمای بالای محیط داخل کارگاه ، درانجا قراردارد.
منبع تامین کننده اب کارگاه ،اب شهری می باشد که با استفاده از پمپ واتصال شبکه هایی منظم در راستای قرار گرفتن اکواریومها ، اب به داخل سالن هدایت می گردد.از انجا که اب شهری دارای مقادیری از کلر می باشد واین امر سبب بروز اختلا لا تی در فرایند اکسیژن گیری و تنفس در اینگونه ماهیان می شود، لذا اب لوله کشی برای مدتی جهت از بین رفتن کلر بصورت راکد در محفظه ای ثابت می ماند ، سپس استفاده می گردد.
شیب کف کارگاه بصورتی تعبیه شده است که تمامی ابهای خروجی از اکواریومها به سمت چاه در قسمت انتهلیی کارگاه نیز هدایت می شوند.
منبع تامین کننده برق کارگاه ، برق تک فاز شهری می باشد که جهت مصارف عمده پمپاژ وهوادهی استفاده قابل توجهی از ان می شود. ولیکن امکانات و وسائلی جهت تامین برق در مواقع قطع شدن برق در کارگاه منظور نشده است.
محدوده اطراف کارگاه بصورت کاملا تجاری و بر خیابان اصلی می باشد که از لحاظ حمل ونقل و فروش موقعیت مناسبی را ایجاد نموده است . در ضمن کارگاه از لحاظ دارا بودن جوازهای لازمه از ادارات مربوطه کامل می باشد.
تامین حرارت محیط و تنظیم دمای مورد نظر محیط پرورش ماهیان بوسیله گاز شهری می باشد.
فعا لیتهای کارگاه :
فعالیتهایی که در کارگاه مورد نظر انجام می گردد، شامل تکثیر و پرورش گونه هایی از ماهیان زینتی اب شیرین موجود در ایران می باشد که این گونه ها شامل :تایگر، بلک ویدو ، انجل ،سورم ، تترا چراغی ، تترا جواهری ، دانیو و گورامی می باشد که علاوه بر این گونه ها ، چند گونه دیگر که زنده زا هم نگهداری می شوند. گونه های ذکر شده همگی تخم گذار می باشند و از این میان تولید گونه تایگر بصورت تیراژ می باشد که توا نائی تکثیر و پرورش ان در کشور
منحصر به این کارگاه می باشد.
تعویض اب اکواریومها ، شستشو و ضد عفونی نمودن انها و همچنین تعویض فیلترها از جمله فعالیتهایی میباشد که به صورت روزانه و منظم باید صورت گیرد. بازدید از پمپهای هوادهی وهمچنین سایرتاسیسات موجود نیز برای جلوگیری از ایجاد هر گونه مشکل و نارسایی توسط مسئول کارگاه صورت می گیرد .
از اهم فعالیتهائی که در سالن اکواریومها با دقت انجام می گیرد ، تولید ارتمیا از سیست ان ، جهت تغذیه بچه ماهیان و همچنین تقویت قوای اسکلتی سایر ماهیان نیز می باشد .
این کار بصورت دو مرتبه در روز (صبح ،عصر) انجام می پذیرد. تولید ارتمیا نیاز به شرایط مخصوصی نیز دارد .وجود فضاهای مخصوص هرمی شکل ، تولید اب شور با استفاده از سنگ نمک ، ایجاد نور مناسب بوسیله نور مهتابی و هوادهی مداوم از جمله شرایط موجود می باشد . پس از رسیدن ارتمیا به مقدار قابل استفاده با استفاده از توریهای بسبار ریز انها را از اب داخل محفظه جدا کرده وسپس استفاده می نمائیم.
علاوه بر این برای تغذیه مفید وسازنده ماهیان مولد و دیگر ماهیان از دل چرخ کرده گاو بهره می برند . برای این کار از دل گاو بصورت منجمد ، جهت سهولت در چرخ شدن کامل گوشت ان استفاده می نماییند.
جهت فروش و انتقال گونه های متفاوت در کارگاه ،از کپسولهای اکسیژن استفاده می شود . برای این کار ماهیان را در داخل کیسه های مخصوصی همراه با مقدار مکفی اب قرار می دهند ، سپس با اکسیژن قسمت بالائی کیسه را پر می نمایند . با این عمل ماهی ضمن استفاده از اکسیژن به حد کافی ، در طول مسیر از وارد شدن ضربات احتمالی جلوگیری می شود .
در صفحات بعدی نیز در مورد :
کلیاتی در مورد ماهیان اکواریومی ، چگونگی تکثیر گونه های تخم گذار ، بهداشت و رعایت ان در مجموعه تولیدی ،تغذیه در ماهیان اکواریومی ، پیشگیری از بروز بیماریها و همچنین بیماریهای شایع و روشهای در مان توضیحاتی داده خواهد شد که البته بخش مختصرو کوچکی از این طبیعت گسترده نیز می باشد . در نهایت توضیحاتی در مورد تو جیه اقتصادی این مبحث و کار امدی و اشتغال ان در میان رده های کاری رشته شیلات داده خواهد شد .
تغذیه در ماهیان اکواریومی
در ماهیان زینتی و بویژه ان دسته که در اکواریمها نگهداری می شوند تغذیه یکی از مهمترین نکاتی است که توجه ویژه صاحب اکواریوم و تولید کنندگان را در بر دارد .این نکته ای مهم است که ماهی از گرسنگی نخواهد
مرد، حتی اگر چند روز و یا چند هفته عمل تغذیه انجام نگیرد.لیکن توزیع زیاده از حد مواد غذایی در یک مخزن نه تنها ماهیان را بر اثر پر خوری دچار انواع بیماریهای دستگاه گوارش می کند بلکه مقدار زیادی از این مواد بصورت غیرقابل مصرف در کف اکواریوم ته نشین شده و با جذب اکسیژن شروع به تغذیه می کند.
این فرایند، علاوه بر گندیدگی و فساد اب وایجاد بوی بسیار نامطبوع در فضا باعث کاهش میزان اکسیژن در اب نیز میشود که در ادامه، احتمال تلفات ماهیان اجتناب ناپذیر خواهد بود.
تغذیه ماهیان با مواد غذایی کم و تکرار ان چند مرتبه در روز، طوری که ماهیان غذا را با اشتها ظرف چند دقیقه کاملا مصرف کنند بسیار سودمند تر از ان است که شما روزی یکبار غذا دهی را با مقدار زیادی ماده غذایی انجام دهید؛ صرف انکه وقت چندانی برای رسیدگی به اکواریوم خود ندارید.مسلما با چند دقیقه وقت صرف کردن و حوصله به خرج دادن در این مرحله، از صرف زمان چند ساعتی برای بر طرف نمودن اشکالات ایجاد شده در مراحل بحرانی جلوگیری خواهد کرد.
به هنگام تغذیه، توجه به درجه حرارت اب نیز موثر است.قرار گرفتن ماهی در یک دمای خارج از دمای مطلوب، ان را کم اشتها و یا اصولا بی اشتها میسازد .در شرایط مناسب چه از لحاظ دمایی وچه سایر شرایط، میل به تغذیه در ماهیان افزایش می یابد.
امروزه با پیشرفتهایی که در سایر علوم مرتبط با این حرفه صورت گرفته، می توانید به سهولت با تهیه انواع غذاها از فروشگاههای مخصوص، نسبت به رفع نیاز غذایی ماهیان خود اقدام نمائید.این غذاها علاوه بر صرفه جوئی در وقت با مشخص بودن میزان ترکیبات غذائی موجود در انها شما را در تهیه یک رژیم غذایی مناسب و ایده ال برای ماهیان یاری می نماید.
به طور کلی مواد غذایی ماهیان اکواریومی به دو دسته عمده تقسیم می شوند:
1-غذاهای خشک
2-غذاهای زنده
امروزه اینگونه مواد غذایی با منشا نباتی و جانوری در انواع واقسام مختلف جهت تغذیه انواع ماهیا با رژیمهای غذایی متفاوت تهیه و به بازار عرضه می شوند.
غذاهای خشک در اشکال متفاوتی چون پودر،پلت،قرص،دانه دانه (گرانول)، پولکی (پوسته ای) ویا بصورت محلولهای مکمل دیده می شوند.
در صورت استفاده از ماده غذایی خشک باید اطلاع داشت که این ماده غذایی دارای چه منشائی است.برخی از غذاهای خشک دارای منشا گیاهی بوده و فقط برای ماهیان گیاهخوار تهیه شده اند.همینطور غذاهایی نیز هستند که دارای تمامی مواد غذایی (پروتئین-چربی-کربوهیدرات و ویتامینها) هستند. این غذاها را بر حسب در صد موواد تشکیل دهندهان که بر روی بسته بندی ان درج گردیده می توان انتخاب کرد.
پس از اطلاع از منشا ماده غذایی، باید به اندازه ذرات توجه کرد . باید تائین گردد که این غذاها بای چه نوع ماهیانی از نظر سن و اندازه تهیه می شود. هدف ان است کهاندازه ذرات غذایی متناسب با دهان ماهی مصرف کننده باشد. مسُلما برای تغذیه نوزاد ماهیان، تهیه غذاهایی بصورت گرانولهای درشت ،کاری غیر اصولی و بیهوده است.
پودر های غذایی ، مناسبترین غذا برای نوزادان محسوب می شوند.پس از کمی رشد،نوزادان ماهیان قادر خواهند بود از ذرات غذایی ریز تغذیه کرده وکم کم به خوردن ذرات غذایی درشت تر عادت نمایند.
هنگام مصرف غذاهای خشک توجه به این نکته ضروری است که این نوع مواد بسته به اندازه و وزن ذراتشان پس از لحظاتی که در سطح اب قرار می گیرند به سرعت ته نشین می شوند.در این زمان،مواد غذایی با منشا جانوریفپس از دقایقی که در کف مخزن قرار میگیرند تغییر رنگ داده وبه رنگ سفید در می ایند.این نوع مواد، در این حالت دیگر جذابیتی برا ماهیان نخواهند داشت.اینگونه پس مانده های غذایی در صورت خارج شدن از اب ،به کندی تجزیه شده و میزان اکسیژنی را که برای تجزیه مصرف میکنند بیشتر از پس مانده های گیاهی خواهد بود.
در صورت تغذیه با مواد غذایی خشک پولکی (پوسته ای )،استفاده از ظرف غذا خوری شناور برای جلو گیری از پراکندگی این نوع مواد، مفید خواهد بود.چرا که با پراکندگی انها ؛پس از دقا یقی که اب به خود جذب کردند؛ در تمام قسمتهای اکواریوم ته نشین شده و از دسترس ماهیان خارج می گردند و حال انکه در صورت استفاده از این ظروف،همه پلتها در یک نقطه مجتمع بوده و ماهیها فرصت بیشتری برای استفاده و تغذیه از این نوع مواد خواهند داشت.
بدیهی است توجه به عادات تغذیه ای ماهیان داخل اکواریوم از نظر سطح تغذیه (روی اب ،طبقات میانی و یا کف ) کمک شایانی به انتخاب ماده غذایی مناسب است.