بررسی های انجام شده در سالهای اخیر نشان داده است با وجود آنکه مرغدار ایرانی از بهترین نژادهای مرغ و مواد اولیه و حتی وسایل و لانه های پیش ساخته خارجی استفاده می کند، معهذا راندمان تولید به طور اسفناکی پایین است.
علت این امر را در ظاهر می توان بالا بودن ضایعات و به خصوص تلفات در مرغداری های ایران دانست.
در اغلب مرغداری ها میزان تلفات و هزینه تولید به مراتب بیشتر از حد قابل تصور است زیرا هر ساله مقدار زیادی ارز به صورت مواد اولیه پرورش طیور از کشور خارج می گردد و در ازای آن محصولی که در داخل کشور تولید می شود از نظر کمی و کیفی به هیچ وجه قابل مقایسه با استانداردهای قابل قبول نیست.
در ماه های اخیر با توجه به تغییر آب و هوایی بیماری برونشیت در مرغداری های کشور به شدت شایع گشته لذا لازم دانستیم جهت مرغداران عزیز نکاتی را یادآور شویم.
بیماری های طیور ممکن ات به صورت عفونی و غیر عفونی باشد که هر یک از آن ها از نظر عوامل تولید ممکن است به طبقات مختلفی تقسیم شوند.
بیماری های عفونی به طور کلی به دو دسته تقسیم میشوند:
1-عفونی غیرمسری
2-عفونی مسری
عفونی غیر مسری:
عفونت در بدن پرنده بیمار رشد و نمو نموده ولی به پرندگان دیگر منتقل نمی شود.
عفونی مسری (ویروسی):
این نوع بیماری قابل سرایت بوده و از مرغ مبتلا به افراد سالم گله منتقل می شود و اغلب بیماری های خطرناک جزء این دسته طبقه بندی می شوند.
بیماری ها بر حسب مدت و دوره ابتلا به فرم ها ی حاد تحت حاد و مزمن تقسیم می شوند.
از نظر عضو مبتلا بیماری ممکن است به بیماری های دستگاه تنفس، دستگاه گوارش دستگاه عصبی و غیره تقسیم می شوند.
در بیماری برونشیت عفونی ویروس از گروه Corona بوده و این ویروس به وسیله ترشحات پرنده مبتلا از طریق هوا منتقل می شود.
همچنین ممکن است ویروس به وسیله لباس و یا وسایل منتقل گردد و مرحله نهفته بیماری از 18 تا 48 ساعت می باشد.
حال جهت پیشگیری رعایت بهداشت را به عنوان علم سلامتی معنی کرده اند در این بین عمده ورودی های آلودگی به واحد مرغداری را می توان موارد زیر دانست:
1-ماشین حمل غذا و دادن مرغ:
اغلب دیده شده است که کامیون و یا گونی هایی که برای حمل این مواد به کار می رود به علت تماس داشتن با مرغداری های گوناگون آلودگی را از یک مرغداری به مرغداری دیگر منتقل می کند.
برای جلوگیری از این امر توصیه می شود که در صورت امکان از ماشین های اتوماتیک مضصوص حمل غذا که بدون دخالت دست پر و خالی می شود استفاده گردد در غیر این صورت مواد اولیه ویا غذای آماده بایدبه وسیله ماشین های اختصاصی و گوناگون حمل شود که هیچ گونه آلودگی نداشته باشد.
از طرف دیگر چنانچه از کامیون های کارخانجات سازنده غذای دام استفاده می شود باید سعی کرد که ماشین قبل از ورود و پس از خروج از مرغداری به خوبی ضدعفونی گردد.
2-ورود افراد مختلف به مرغداری ها:
افرادمختلف به خصوص کسانی که از نظر شغلی مانند دکتران دامپزشک ویزیتورهای دارویی و کارگران و امثال آن که با مرغداری های مختلف سرو کار دارند ممکن است آلودگی را از یک مرغداری به مرغداری دیگر منتقل نمایند.
از این رو باید سعی کرد که مستقیما وارد لانه نشوند.
اگر ورود آن ها ضروری است باید کفش و لباس خود را تعویض نمایند و یا روی آن ها لباس و کفش دیگری بپوشند.
ضدعفونی کفش ها در جلوی درب ورودی لانه برای ویزیتور اجباری است.
نشانه های بیماری:
حال اگر از نشانه های بیماری بخواهیم آگاه گردیم باید بدانیم که در طیور جوان ترشحات بینی نشانه اصلی بیماری می باشد .
همچنین سرفه و نفس نفس زدن نشانۀ دیگری از بیماری است.
نگارندگان در مراحل ابتدایی عطسه های متوالی را نیز مشاهده نموده اند.
جوجه مرغ هایی که در سنین پایین تراز دو هفتگی به ویروس حاد برونشیت مبتلا می شوند اوی دوکت یا مجرای تولید تخم آنها دچار صدمه شود این امر در سنین تخمگذاری سبب کاهش تولید می گردد.
در طیور بالغ معمولا نفس نفس زدن و سرفه ممکن است دیده شود اما ترشح بینی کمتر دیده شود.
در مرحله تخمگذاری کاهش تولید تخم مرغ نیز دیده می شود همچنین تعدادتوجهی تخم مرغ ها دارای قالب غیر عادی و پوسته ضخیم می شوند.
وقتی که تخم مرغ شکسته میشود سفیده آن آبکی گشته و گاها بهبودی پس از چند هفته حاصل می شود.
میزان تولید تخم مرغ ندرتا به میزا ن قبل از بیماری می رسد .
این بیماری در حال حاد اغلب با
توام می شود و در حقیقت زمینه را برای این بیماری آماده می سازد.
C.R.Dبیماری
تلفات بیماری در سن پایین تر از 6 هفتگی اغلب به حدود 25 درصد می رسد در طیور بالغ معمولا میزان تلفات قابل توجه نیست ولی ضایعات اقتصادی آن مهم می باشد.
تلفات بیماری در سن پایین تر از 6 هفتگی اغلب به حدود 25 درصد می رسد در طیور بالغ معمولا میزان تلفات قابل توجه نیست ولی ضایعات اقتصادی آن مهم می باشد.
درمان و کنترل: برای پیشگیری از بیماری استفاده از واکسن زنده موثر است .
معمولا معالجه مشخصی برای این بیماری وجود ندارد اما تا به امروز واکسن های مختلف تخفیف حدت یافته حاد وغیر فعال برای این بیماری تهیه شده است ولی با استفاده ازآنتی بیوتیک ها می توان از عوارض ثانویه بیماری جلوگیری به عمل آورد.
واکسن برونشیت عفونی در ایرا ن توسط موسسه سرم سازی کرج تهیه می شود این واکسن به صورت قرص سفید منجمد شده است که آن را در آب محلول کرده و به طریقه آشامیدنی به طیور می خورانند.
واکسن در دو نوع یکی برای جوجه ها و نیمچه ها و یک نوع هم برای مرغ های تخمی وجود دارد.
قابل یادآوری است واکسن های H52 و H120 واکسن های ساخت خارج از کشر هستند که برای جوجه های کوچک و تخمی استعمال می گردند و طریقه مصرف این واکسن ها اغلب به صورت خوراکی و گاهی هم به روش اسپری است.
مقدار و طرز مصرف: 1-برای جوجه های گوشتی و نیمچه ها: تا سن یک هفتگی هر1000دوز واکسن را در 5 لیتر تا سن 4هتگی هر هزار دوز واکسن را در 10لیتر و در سنین بالا هر هزتار دوز واکسن را در 20 لیتر آب آشامیدنی حل می کنند.
2-برای مرغ های تخمی: از 17- 10روزگی.H52الف) واکسن موسسه رازی یا نوع از 4- 3/5 ماهگی.H120ب)واکسن موسسه رازی یا نوع روش واکسیناسیون: الف) آب آشامیدنی.
ب)قطره چشمی.
ج)اسپری.
موسسه مرغداری ایران اغلب تخم مرغها در سرما نگهداری می شوند.برای نگهداری تخم مرغها ،آنها را بر اساس شکل ظاهری و نتیجه آزمایشcandling انتخاب می کنند.در آزمایش candling تخم مرغ را در معرض نور می چرخانند تا ضایعاتی از قبیل ترک ،فساد ،کپک ،خون ،رشد جنین ،نقض زرده ،سفیده کم و یا بزرگ بودن محفظه هوا مشخص شود.تخم مرغها باید فورا به هر شکلی که عملی است بعد از تولید ،در حرارت و رطوبت نسبی که بستگی به زمان نگهداری دارد،سرد شوند.در رطوبت نسبی پایین نیز 6/99 درصد تخم مرغ بسیار سریع ،رطوبت از دست می دهد و بنابراین وزن آن کم می شود و محفظه هوایی بزرگتر می گردد.بالا بودن رطوبت نسبی احتمالا فساد میکروبی تخم مرغ را بیشتر می کند.هر چه حرارت از 67/1- درجه بالاتر رود،سرعت ورود میکروارگانیسم ها به داخل تخم مرغ بیشتر شده و تکثیر آنها در داخل تخم مرغ افزایش می یابد و تغییرات فیریکی و شیمیایی بیشتر می گردد.برای مثال سفیده نازک شده و غشای زرده ضعیف می شود.برای انبارهای تجارتی که تخم مرغ را برای 6 ماه یا بیشتر نگهداری می کنند درجه حرارت 6/1- تا 55/0- سانتی گراد و یک رطوبت نسبی بین 70-80 درصد توصیه شده است.در نگهداری رطوبت نسبی اطراف تخم مرغها ،گردش هوا در انبار مهم است و درجه حرارت ثابت برای جلوگیری از تراکم رطوبت بر روی پوسته تخم مرغها ضروری است.اعمال ویژه ای که بر روی تخم مرغ انجام می شود می تواند در حفظ آن در طول نگهداری در سرما موثر باشد.قرار دادن پوسته تخم مرغ در یک روغن معدنی بدون رنگ و بو یک روش معمول برای نگهداشتن رطوبت نفوذ آهسته هوا ،نگهداشتن دی اکسید کربن و به تاخیر انداختن تغییرات فیزیکی و شیمیایی داخل تخم مرغ می باشد.بر روی تخم مرغها ،خصوصا آنهایی که به طور تجارتی برای مدت طولانی نگهداری می شوند،به آهستگی روغن می پاشند که این عمل تاثیر کمی بر روی میزان تغییرات میکروبی در داخل تخم مرغ دارد.
فریز کردن(منجمد کردن) مشکلات اصلی باکتریولوژی در انجماد مغز یا خمیر تخم مرغ در ارتباط با انتخاب و تهیه محتویات تخم مرغ برای انجماد می باشد.مانند دیگر مواد غذایی منجمد ،تخم مرغ منجمد شده نیز مرغوبیت تخم مرغ تازه را ندارد.بسیاری از تخم مرغها که برای انجماد یا خشک کردن شکسته می شوند معیوب هستند.گاهی اوقات پایین بودن درجه بندی در تخم مرغ پوسته دار بر روی کیفیت محتویات آن تاثیری ندارد ؛مثل خارج از اندازه بودن ،کثیف بودن ،ترک داشتن و پوسته ضعیف داشتن .تخم مرغ ها ابتدا ابتدا به وسیله تست candling انتخاب می شوند.بعد به وسیله ماشین شسته شده و در خاتمه در محلول کلر به غلظت ppm 500-200 (ید نیز موثر است) قرار داده می شوند.سپس به وسیله ماشین اتوماتیک شکسته شده که در این مرحله نیز نیاز به کنترل دقیق وجود دارد و تخم مرغ های شکسته باید قبل از آنکه در حجم زیاد مخلوط شوند ،شناسایی و جدا شوند.تخم مرغهای شکسته شده و محتویات آن به داخل ظروف بازرسی هدایت می شوند و در آنجا زرده و سفیده آنها جدا می شود.دقت در حذف تخم مرغهای فاسد اثر خیلی مهمی در تعداد و انواع باکتریها در محصولات منجمد دارد؛اقدامات بهداشتی در طول مراحل شکستن نیز اثر مهمی دارد.همه وسایلی که در تماس با پوسته تخم مرغ یا محتویات آن هستند باید به طور روزانه یا بیشتر مواقع تمییز و بهداشتی شوند و اتاق شکستن و شکننده ها باید استاندارد بوده و مراقبتهای بهداشتی در مورد آنها صورت گیرد.تخم مرغها به طور کامل یا جداگانه ،برای جدا کردن تکه های پوسته یا مواد چسبنده ،از صافی رد شده و سپس مخلوط می شوند و محتویات به صورت استاندارد درآمده و در قوطی های 50-30 پوندی یا ظروف دیگر معمولا به وسیله فریز کردن سریع منجمد می شوند.معمولا زرده جداگانه منجمد شده و در طول نگهداری در انجماد ،ژله ای شکل است که در موقع خروج از انجماد به شکل مایع در نمی آید.این مشکل را می توان با اضافه کردن 5% یا بیشتر شکر ،نمک یا گلیسرول قبل از انجماد برطرف نمود.تخم مرغهای منجمد در دمای-C8/17 تا-C5/20درجه سانتی گراد نگهداری می شوند.اگر اقدامات مناسب انجام نگیرد ،ممکن است تخم مرغهای منجمد حاوی تعداد زیادی باکتری تا میلیونها عدد در هر گرم باشد.این تعداد زیاد باکتری ممکن است در نتیجه استفاده از تخم مرغهای آلوده باشد؛یا آلودگی از تکه های پوسته و وسایل در اتاق شکستن و رشد قبل از انجماد در تخم مرغ باشد.باکتریهایی که باعث فساد در تخم مرغ در درجه حرارت پایین می شوند سودوموناس ها به میزان بسیار زیاد و جنس آلکالیژنزها ،پروتئوس ها و فلاووباکتریوم ها هستند.کوکسی های گرم مثبت و باسیل ها و کلی فرم ها از پوسته تخم مرغ به تعداد کمتر وجود داشته و احتمالا آلودگی با بی هوازی ها و باکتریهای دیگر تصادفی می باشد.گاهی سالمونلا نیز ممکن است از تخم مرغهای آلوده یا در اثر آلودگی دیده شود.مراحل انجماد تعداد باکتریها را کاهش می دهد ولی از هر نوع ارگانیسم موجود ممکن است تعدادی زنده باقی بمانند که تعداشان به آرامی در طول نگهداری در شرایط انجماد کاهش می یابد.اگر عمل خروج از انجماد در درجه حرارت بسیار بالا اتفاق بیفتد یا تخم مرغهای آب شده قبل از مصرف به مدت طولانی باقی بمانند در اثر رشد باکتریها تعداد باکتریها افزایش یافته و باکتری غالب انواع باکتریهای رشد کننده در سرما هستند.خروج از انجماد در بیشتر از 3-2 درجه سانتی گراد باید در کوتاهترین زمان ممکن باشد.برای ظروف 30 پوندی 15-10 درجه سانتی گراد در عرض 8 تا 15 ساعت یا 3-2 درجه سانتیگراد در مدت 72-48 ساعت پیشنهاد شده است.
منابع : 1- بیماری های طیور- دکتر مراد علی ظهری 2- جزوات درسی دانشگاهی