دانلود مقاله بند پایان

جایگاه حشرات و کنه‌ها در شاخه بندپایان

 مقدمه

در این جلسه در مورد تعیین جایگاه حشرات و کنه‌ها بعنوان مهمترین آفات گیاهان زینتی مطالبی توضیح داده می‌شود.

 شاخه بندپایان یا آرتروپودا (Arthropoda) به چهار زیر شاخه تقسیم می‌شوند

1- تریلوبیتا (Trilobita)

2- کراستاسه‌آ (Crustaceae)

3- کلیسراتا  (Chelicerata)

4- آتلوسراتا (Atelocerata)

 تریلوبیتا (Trilobita)

تریلوبیتا که اولین بندپایان هستند در دریاها زندگی می‌کردند و حدود 500 تا 600 میلیون سال قبل بیشترین فراوانی را داشتند و در حال حاضر تعدادی از گونه‌های آن‌ها بصورت فسیل شناسایی شده‌اند .

کلیسراتا (Chelicerata)

در این بندپایان که فاقد شاخک هستند بدن از دو قسمت تشکیل شده است.

قسمت اول سفالوتوراکس  (Cephalothorox ) و قسمت دوم آبدومن (Abdomen ) است .

در قسمت سفالوتوراکس 6 پیوست وجود دارد که پیوست‌های اول بنام کلیسر ( Chelicer ) است که در واقع اندامهای تغذیه‌ای آن‌ها را تشکیل می‌دهد .

پیوست‌های دوم به اعضای حسی بنام (Pedipalp ) تبدیل شده است و 4 پیوست

دیگر برای راه رفتن مورد استفاده قرار می‌گیرد .

این زیر شاخه بطور کلی شامل سه رده است که در بین آن‌ها رده عنکبوت‌ها مانند

آراکنیدا (Arachnida) از اهمیت بیشتری برخوردار است و در منابع مختلف

شامل یازده راسته بوده بعضی از آن‌ها  به شرح ذیل است:

 - راسته عقرب‌ها یا اسکورپیوز (Scorpiones) است در این بندپایان شکم بصورت عریض به قفسه سینه یا سفالوتراکس متصل می‌شود و از دو قسمت تشکیل شده است، قسمت ابتدائی عریض (Mesosoma) و قسمت انتهایی (Metasoma) که به نیش ختم می شود کاملاً باریک است.

عقرب‌ها موجوداتی هستند که دارای فعالیت شبان‌ه‌اند، روزها در محیط‌های مختلفی مخفی می‌شوند و عموماً از حشرات و سایر بندپایان تغذیه می‌کنند.

 - راسته عنکبوت ها یا آرانه(Araneae)  است.

شکم عنکبوت‌ها باریک و به سفالوتراکس (Cephalothorax) متصل می‌شود.

شکم فاقد ساختمان حلقه حلقه بوده و یکپارچه بنظر می‌رسد.

اندام‌های حسی مخصوصاً در عنکبوت‌های نر رشد زیادی کرده و در انتها کاملاً متورم هستند و اندام جفت‌گیری عنکبوت‌ها در روی پی‌دی‌پالپ‌ها قرار دارد.

 عنکبوت‌ها از چه موادی تغذیه می‌کنند؟

عنکبوت‌ها از جمله مفیدترین بندپایان هستند که در اکوسیستم های طبیعی نقش بسیار ارزنده‌ای در کاهش جمعیت گونه‌های آفت دارند.

در واقع همه آن‌ها حشره‌خوار یا از سایر بندپایان تغذیه می‌کنند.

- راسته آکاری (Acari) یا کنه‌ها: بدلیل اهمیتی که تعدادی از کنه‌ها مخصوصاً کنه‌های خانواده تترانیکیده (Tetranychidae) بعنوان آفات گیاهان زینتی دارند در جلسات بعدی بطور مفصل توضیح داده خواهند شد.

 - راسته رطیل‌ها (Sulifugae): اندازه رطیل‌ها بزرگتر از عنکبوت‌هاست.

کلیسرهای آن‌ها رشد بسیار زیادی دارد و به آن‌ها ظاهر ترسناکی داده است.

 آیا رطیل‌ها نیش می‌زنند؟

بر خلاف تصوری که در بین مردم وجود دارد رطیل‌ها فاقد نیش و غده سمی هستند اگر چه ممکن است بعضی از رطیل‌ها مانند مورچه گاز بگیرند ولی چون کلیسرهایشان خیلی قوی است امکان آلوده شدنشان به ویروس‌ها و باکتری‌ها وجود دارد و لذا در انسان ایجاد بیماری می‌کنند ولی بطور کلی رطیل‌ها فاقد نیش هستند.

 کراستاسه‌آ (Crustaceae)

یکی دیگر از شاخه سخت‌پوستان کراستاسه‌آ (Crustacea) بزرگترین گروه‌های بندپایان را تشکیل می‌دهند و تغییرات زیادی در قسمت‌های مختلف بدن آن‌ها دیده می‌شود .

در بین سخت پوستان رده مالاکستراکا (Malacotraca) از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است که شامل سه راسته بوده که عبارتند از :

 - راسته آمفی‌پودا (Amphipoda ) که شامل انواع میگوها می‌باشد.

از جنبه غذایی حائز اهمیت‌اند.

 - راسته ایزوپودا (Isopoda) یا مساوی‌پایان که از جمله آن‌ها خرخاکی است.

خرخاکی‌ها و بعضی از گونه‌های آن‌ها بنام پرسیلو اورناتوس (Porcelio ornatus ) ممکن است تحت شرایطی تبدیل به آفت شوند و از ریشه‌های گیاهان مختلف از جمله گیاهان زینتی در شرایط گلخانه‌ای تغذیه کنند .

- راسته دکاپودا (Decapoda) همانند آمفی‌پودا مخصوصاً در کشورهای خارجی از جنبه تغذیه انسان فوق‌العاده حائز اهمیت هستند و انواع خرچنگ‌ها  (Crabs)و لابسترها (Lobsters) را در بر می‌گیرد.

 آتلوسراتا (Atelocerata)

راسته دیگر که فو‌ق‌العاده برای ما مهم بوده آتلوسراتا (Atelocerata ) یا شاخک‌داران هستند.

این زیر شاخه در واقع بندپایانی هستند که دارای یک جفت شاخک هستند و به پنج رده تقسیم می‌شوند که عبارتند از :

 1- کیلوپودا (Chilopoda)

2- دیپلوپودا (Diplopoda )

3- سیمفیلا (Symphyla )

4- پائوروپودا (Pauropoda)

5- هگزاپودا (Hexapoda)

 در اینجا فقط به بعضی از رده‌ها اشاره می‌کنیم:

- رده دیپلوبودایا (Diplopoda) یا هزارپایان: دیپل به معنای دو  و پودا به معنای پا است .

(ِDiplopda ) یعنی در هر حلقه‌ای از بدن دارای دو جفت پا هستند.

این بندپایان عموماً در سنگ‌ها و روی خزه‌ها دیده می‌شوند و از انواع گیاهان تغذیه می‌کنند.

- رده کیلوپودا (Chilopoda) یا صدپایان: کیلو به معنای آرواره و پودا به معنای پا است.

جفت اول پاها در این بندپایان به آرواره تبدیل شده است.

آرواره‌های سمی این بندپایان در زیر سنگ‌ها و کنده درختان فعالیت می‌کنند و از انواع حشرات و سایر بندپایان تغذیه می‌کنند.

 - رده هگزاپودا (Hexapoda) یا حشرات (Insecta): موجوداتی هستند که دارای یک جفت شاخک و شش عدد پا هستند و بزرگترین رده جانوری در سطح کره زمین می‌باشند و تاکنون متجاوز از یک میلیون از آن‌ها شناسایی شده‌اند.

کنترل بیولوژیک مگس های مینور و پروانه‌ها

مقدمه:

در جلسه گذشته در مورد کنترل بیولوژیک دو گروه از مهم‌ترین آفات گیاهان زینتی و محصولات گلخانه‌ای یعنی شته‌ها و کنه‌های تارتن صحبت کردیم و در این جلسه به ادامه بحث در مورد کنترل بیولوژیک مگس های مینوز و پروانه‌ها می‌پردازیم.

* مگس‌های مینوز

مگس‌های مینوز از جمله آفات مهم محصولات گلخانه‌ای و گیاهای زینتی هستند.

مگس‌ها متعلق به خانواده آگرومایزید (Agromyzidae) هستند.

 تعدادی از مهم‌ترین گونه‌های (Agromyzidae) عبارتند از :

1)Liriomyza trifolii  

2)Liriomyza sativae

3)Liriomyza bryoniae

در ایران این گونه‌ها جزء آفات مهم محصولات گلخانه‌ ای و گیاهان زینتی هستند.

این مگس‌ به

طول حدود 2 تا 3 میلی متر به رنگ سیاه و دارای لکه‌های زرد رنگ در روی بدن‌شان هستند.

حشرات کامل با فرو کردن تخم‌ریز خود به داخل بافت گیاه از ترشحات گیاهی تغذیه می کنند.

محل فرو کردن تخم‌ریز عموماً بصورت لکه‌های زرد رنگی در سطح برگ گیاهان دیده می‌شود.

بعد از قرار گرفتن تخم در بافت گیاهی، لارو خارج شده از بافت ایجاد گالری‌ها یا تونل‌هایی مارپیچ در سطح برگ گیاهان می‌کند.

ضخامت این گالری‌ها با افزایش اندازه لارو افزایش پیدا می‌کند.

از مهم‌ترین دشمنان طبیعی این آفات، زنبورهای پارازیتوئید هستند که بصورت پارازیتوئید داخلی یا ایندوپارازیتوئید و پارازیتوئید خارجی یا اِگزوپارازیتوئید از لاروهای این آفات تغذیه می‌کنند.

از مهم ‌ترین پارازیتوئیدها می‌توان به گونه‌هایی مثل اپیوس پالیدوسOpius pallidus) ) و داکنوزا سیبریکا (Dacnusa sibrica) که پارازیتوئید داخلی هستند و گونه دیگری بنام دیگلیفوس ایسئا (Diglyphus isaea) که پارازیتوئید خارجی است اشاره کرد.

پارازیتوئیدهای داخلی تخم‌شان را در داخل بدن لارو میزبان قرار می‌دهند و حشرات کامل از

 داخل شفیره میزبان خارج می شوند.

بدین صورت که مراحل رشد و نمو  لارو پارازیتوئید درداخل بدن لارو میزبان طی می‌شود و وقتی که آفت به مرحله شفیرگی رسید میزبان را می‌کشد و از داخل شفیره میزبان خارج می‌شود.

پارازیتوئیدهای خارجی تخم‌شان را در مجاورت لارو میزبان در داخل بافت گیاه قرار می‌دهند.

ولی قبل از تخم‌گذاری تخم‌ریزشان را به داخل بدن لارو میزبان فرو می‌کنند و باعث فلج شدن او می‌شوند، سپس تخم‌شان را در کنار بدن لارو میزبان در داخل بافت گیاه قرار می‌دهند.

بعد از مدت حدود 2 روز لارو خارج می‌شود و چون لارو میزبان فلج است، نمی‌تواند از محل تخم میزبان دور شود و لارو پارازیتوئید بعد از خروج از تخم شروع به تغذیه از لارو آفت می‌کند.

زنبورهای واکتورایسبریکا وOpius pallidus) ) از خانواده براکونیده پارازیتوئید خارجی هستند.

این زنبورها تخم‌هایشان را در داخل بدن لارو میزبان که در داخل بافت گیاهی است قرار می‌دهند.

با توجه با اینکه این لاروها در داخل برگ هستند زنبورها چطور آن‌ها را پیدا می کنند؟

زنبورهای پارازیتوئید بوسیله‌ی اندام‌های حسی (شاخک‌ها و تخم‌ریز) میزبان را پیدا می‌کنند.

تعدادی از طریق تخم‌ریز، و تعدادی از پارازیتوئیدها از طریق شاخک میزبان را پیدا می‌کنند.

این زنبورها از طریق شاخک که همانند رادار عمل می‌کند در سطح برگ گیاهان جستجو

این زنبورها از طریق شاخک که همانند رادار عمل می‌کند در سطح برگ گیاهان جستجو می‌کنند و بافتی را که دارای لارو است را مشخص کرده و سپس لارو میزبان‌شان را پارازیته می‌کنند.طول عمر حشرات کامل حدود دو هفته است و حدود 90 تخم را در طی این مدت در داخل بدن لاروهای میزبان قرار می‌دهند.

زنبور دیگری که بعنوان دشمن طبیعی مهم این گروه از آفات مطرح است دیگلیفوس ایسئا (Diglyphus isaea) است که یک پارازیتوئید خارجی می‌باشد که تخم خودش را در مجاورت لارو میزبان قرار می‌دهد.

بعد از حدود دو روز تخم تفریغ می‌شود و در مدت حدود 6 روز مراحل لاروی این زنبور کامل می‌شود و دوره شفیرگی آن حدود 9 روز طول می‌کشد، سپس برگ گیاه را سوراخ کرده و از آن خارج می‌شود.

بطور کلی در سال‌های اخیر توجه زیادی به کنترل بیولوژیک مگس‌های مینوز خانواده‌های آگرومایزیده Agromyzidae)) شده است.

مخصوصاً در کشورهای اروپایی که آفات محصولات گلخانه‌ای را با فرآورده‌های بیولوژیک کنترل می‌کنند.

این آفات را در سال‌های اخیر بوسیله دشمنان طبیعی تحت کنترل در آورده‌اند.

البته تولید دشمنان طبیعی این گروه از آفات نسبتاً مشکل است و هزینه بیشتری در مقایسه با تولید دشمنان طبیعی، آفاتی مثل کنه دو نقطه‌ای و سفید بالک‌ها دارد.

* پروانه‌ها گروه دیگری از آفاتی که گاهی بعنوان آفات مهم در گلخانه‌ها و بر روی محصولات زینتی جلوه‌گر می‌شوند پروانه‌ها هستند.

مخصوصاً تعدادی از گونه‌های پروانه‌های خانواده نوکتوئیده (Noctuidae).

از گونه‌های مهم این خانواده می‌توان به گونه‌هایی مثل مامسترا براسیکه (Mamestra braccicae)، اوتوگرافا گاما (Autographa gamma)، نوکتوا پرونوبا (Noctua pronuba) و گونه‌های دیگری مثل اسپودوپترا لیترالیس Spodoptera lituralis)) و هلییونتیس آرمیژرا (Helionthis armigera) اشاره کرد.

این پروانه‌ها مثل بسیاری دیگر از پروانه‌ها، تخم‌شان را روی برگ گیاهان قرار می‌دهند، و بعد از اینکه لارو خارج می‌شود بوسیله قطعات دهانی سائیده شروع به تغذیه از برگ و سایر قسمت‌های گیاه می‌کنند.

بعد از تکمیل دوره لاروی در داخل خاک تبدیل به شفیره می‌شوند.

برای کنترل بیولوژیک پروانه‌ها عموماً از باکتری‌ها استفاده می‌شود.

در این بین باکتری باسیلوس تورنژنسیس (Bacillus thuringiensis) مهم‌ترین نقش را در کنترل بیولوژیک پروانه‌ها دارد.

فرآورده‌های مختلفی از این باکتری تولید شده که هر یک بر روی گروه‌های مختلفی از حشرات مؤثر واقع شده‌اند.

حشرات و از جمله لارو پروانه‌ها وقتی که توکسین‌های این باکتری را مورد تغذیه قرار می‌دهند قطعات دهانی و نیز دستگاه گوارش آن‌ها را فلج می‌کنند و باکتری در مدت حدود 48 ساعت میزبانش (پروانه‌) را از بین می‌برد.

هم‌چنین گروه‌های دیگری از این باکتری وجود دارند که برای کنترل گروه‌های دیگری از حشرات مورد استفاده قرار می‌گیرند.

تولید این باکتری‌ها به چه صورت انجام می‌شود؟

باکتری‌ها عموماً براحتی در محیط‌های کشت تخمیری پرورش داده می‌شوند و در جمعیت‌های انبوه برای کنترل آفات مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند.

اگر خود باکتری برای کنترل بیولوژیک مورد استفاده قرار گیرد بعنوان یک خطر بالقوه محسوب می‌شود زیرا می‌تواند انواع حشرات اعم از حشرات مضر یا مفید را از بین ببرد.

حشرات (زنبورها یا بال غشائیان) مقدمه: در این جلسه یکی از مهم‌ترینراستههای حشرات تحت عنوان هایمنوپترا (Hymenoptera) را توضیح میدهیم.

* هایمنوپترا(Hymenoptera) راسته بال ‌غشائیان یکی از سودمندترین گروه‌های حشرات است.

این راستهدر برگیرنده تعدادی از گونههای پارازیتوئید و شکارگر حشرات است که نقش ارزندهایدر ایجاد تعادل جمعیت گونههای مختلف دارد.

هم‌چنین از مهم‌ترین گرده افشانهایگیاهان بوده و تعداد کمی هم گیاهخوار می‌باشند.

این راسته از نظر بیولوژیک و زیستشناسی بسیار متنوع بوده و تعدادی از آن‌ها بصورت انفرادی زندگی میکنند و تعداددیگری هم دارای زندگی اجتماعی در سطوح مختلف هستند.

عالیترین سطح زندگی در برخی ازگونههای این راسته مثل زنبورهای خانواده آپیده (Apidae) و زنبور عسل معمولی دیده میشود.

گونههای بالدار زنبورها چهار بال دارند که غشایی بوده و بال‌های عقبکوچک‌تر از بال‌های جلویی است و بوسیله قلابهای بسیار ریزی به نام هامولی (Hamuli)به بال‌های جلو متصل میشوند و سبب هماهنگ شدن بال‌های جلو و عقب به هنگام پروازمیشوند.

زنبورها دارای دگردیسی کامل هستند و شفیره آن‌ها از نوع اکسریت(Exarate) یا آزاد است.

در این نوع شفیره شاخک، پاها و بالها آزاد است و بنابراینشبیه به یک حشره کامل مومیایی شده بنظر می‌رسد.

لاروها در تعدادی از زنبورها از نوعاروسی‌فرم (Eruciform) و در اکثر آن‌ها از نوع ورمیفرم (Vermiform) هستند.

لارواروسی‌فرم زنبورها که مربوط به زیر راسته سیمفیتا(Symphyta) است از طریق بیش ازپنج جفت پای کاذب شکمی یا پرولگ(Proleg) از لاروپروانهها تشخیص داده می‌شود.

زنبورها به دو دسته تقسیم میشوند که عبارتند از: 1.سیمفیتا(Symphyta) 2.آپوکریتا(Apocrita) سیمفیتا (Symphyta) در زیر راسته سیمفتیا پای عقبی زنبورها در قاعده حداقل سه سلول بستهدارد بعلاوه یک شکم عریض که به قفسه سینه متصل میشود.

اکثر گونههای این زیر راستهگیاهخوار هستند.

در حالیکه در زیر راسته آپوکریتا شکم باریک شده و از طریق یک ساقهبه قفسه سینه متصل میشود و در بال عقبی، بیش از دو سلول بسته وجود دارد.

در ضمناغلب شکارگر یا پارازیتوئید هستند و کمی هم گیاهخوار می‌باشند.

اکثر گونههای زیرراسته سیمفتیا خانوادههای متعددی در ایران دارند که در ذیل به آن‌ها اشارهمیشود: 1.آرژیده (Argidae) 2.پامفیلیده (Pamphilidae) 3.سفیده (Cephidae) 4.تنتتردینیده (Tenthredinidae) 5.زایلیده (Xyelidae) 6.اوروسیده(Orussidae) بجز گونههای خانواده اوروسیده که پارازتیوئید سوسکهای چوب‌خوارخانوادههای سرامبیسیده (Cerambicidae) و بپرستیده(Buprestidae) هستند، بقیهخانوادههای این زیر راسته گیاهخوار هستند.

مثلاً در خانواده آرژیده گونهای به نامآرژ رزه (Arge rosae) از گل رز تغذیه میکند که در شمال ایران انتشار دارد.

در خانواده سفیده گونههایی مانند سفوس سینکتوس(Cephus Cinctuse) وسفوس پیگمئوس (Cephus Pygmaeus) از غلات تغذیه میکنند.

در خانواده تنتردینیده(Tenthredinidae) گونههایکالیروآلیماسینا(Caliroa limacina) و هاپلوکامپابویس (Haplocampa brevis) در رویدرختان میوه به عنوان آفت مطرح هستند.

و از خانواده سریسیده در شمال ایران گونهایبه نام سیرکسسا (Sirex sah)بر روی صنوبر و نارون خسارت ایجاد میکند.

پس در زیر راسته سیمفتیا بجزتعداد معدودی از خانواده اوروسیده و بقیه خانوادهها عموماً گیاهخوار هستند.

آپوکریتا (Apocrita) زنبورهای خانواده آپوکریتا به دو دسته تقسیممی‌شوند: 1.آکولئاتا(Aculeata)؛ در این گروه تخم‌ریز به نیش تبدیل شده است.

نیش یک مکانیزم دفاعی است که برایتزریق سم به بدن طعمه بکار می‌رود.

2.پارازتیکا(Parasitica)؛ در این گروه تقریباً اکثریت گونهها تخم‌ریز هستند و در واقع وظیفه تخم ریزی رابر عهده دارند.

از گروه آکولئا تا زنبورهای خانواده وسپیده (Vespidae) دارای زندگیاجتماعی هستند.

گونه وپا اورینتالیس(Vepa Orientalis) در این خانواده، یک زنبورقهوهای رنگ بزرگ است.

خانوادههای وسپیده و همچنین اسفیسیده (Sphecidae) کهدربرگیرنده گونههای انفرادی هستند تقریباً همگی شکارگرند و برای پرورش نوزادشانلارو انواع حشرات مخصوصاً لارو پروانهها را شکار میکنند.

همچنین خانوادههای تیفیئیده (Tiphiidae) و اسکولوئیده(Scoliidae)پارازیت لارو کرمهای سفید ریشه، در داخل خاک هستند.

زنبورها چگونه پارازیت کرمهای سفید ریشه‌ای که در خاک فعالیتمیکنند، هستند؟

حشرات کامل زنبورها در خاک نرم نفوذ میکنند و بدنبال لارو کرم‌هایسفید ریشه میگردند.

پس از نیش زدن، آن‌ها را فلج کرده و بر روی لارو کرم سفید ریشهتخم‌ میگذارند.

بعد از خارج شدن لارو زنبور از داخل تخم، از بدن لارو کرم سفیدریشه تغذیه می‌کند.

زنبور پمپیلیده (Pompilidae) از گروه آکولئاتا شکارگر بوده و با بهنوعی پارازیتوئید عنکبوتها می‌باشد.

زنبورهای بالا خانواده آپوایدا‌(Apoidea) از مهم‌ترینگرده افشانهای اختصاصی گیاهان هستند.

که در این خانواده، بالا خانواده‌های متعددیاز جمله خانواده مگاکلیده(Megachilidae)، آنتوفوریده (Anthophoridae) ، آندرنیده (Andernidae)، هالیکتیده(Halictidae) و آپیده (Apidae) در ایران وجود دارند.

از مهم‌ترین گرده افشانهایگیاهان هستند و سودی که از این حشرات به انسان میرسد غیر قابل محاسبهاست.

زنبورهای گروه پارازتیکا خانوادههای تریکوگراماتیده(Trichogrammatidae)، سیلونیده (Scelionidae) و میماریده (Mymaridae) پارازیتوئیدتخم گروه‌های مختلفی از حشرات می باشند.

و در همین گروه خانوادههای براکونیده(Braconidae) و ایکنئومونیده (Ichneumonidae) پارازیتوئید گروه‌های مختلف حشراتمحسوب میشوند.

در خانواده براکونیده زیر خانوادهایی به نام آفیدیئینه (Aphidiinae)وجود دارند که گاهی تحت عنوان خانواده آفیدیئیده (Aphidiidae) از آن نام میبرندکه همه گونههای آن پارازیتوئید شتهها و شپشک‌ها هستند.

مهم‌ترین دشمنان طبیعی آفات گلخانهای شامل شتههای خانوادههایانسیرتیده (Encyrtidae)، آفلینیده(Aphelinidae) ، ائولوفیده (Eulophidae) و درمواردی پترومالیده (Pteromalidae) میباشند.

مطالعه حشرات ( پروانهها) مقدمه: در این جلسه پیرامون راسته لپیدوپترا (Lepidoptera) یا پروانهها مطالبی را بعرض می رسانیم.

* پروانهها (Lepidoptera) پروانهها حشراتی هستند که تقریباً همه مردم آ‌ن‌ها را میشناسند و دارای چهار بال هستند که سطح بالها بوسیله پولک پوشیده شده است.

لارو همه گونههای پروانهها به استثنا چند گونه محدود از گیاهان مختلف تغذیه میکنند.

تعدادی از گونهها در این راسته از آفات بسیار مهم درختان میوه و تعداد معدود دیگر در شرایط گلخانهای جزء آفات گیاهان زینتی به شمار میروند.

برای شناسایی و تفکیک گروه‌های مختلف پروانهها، دو ویژگی مهم الف) رگبندی بال وب) مکانیسم جفتشدن بالهای جلو و عقب به هنگام پرواز قابل توجه است.

رگبندی بالدر پروانهها نسبتاً ساده و تعداد رگهای عرضی و طولی کم است.درپروانهها چهار مکانیسم برای جفت شدن بالهای جلو و عقب به هنگام پرواز وجود داردکه عبارتند از: 1-فیبولا(Fibula) 2-ژوگوم(Jugum) 3-فرنیلوم(Frenulum) 4-هیمورال اَنگِل (Humeral angle) عمدهپروانههای روز پروازی که در طبیعت مشاهده میشوند دارای مکانیسم هیمورال انگلهستند.

لارو پروانهها بصورتهای مختلفی از گیاهان تغذیه میکنند.

تعدادی از آن‌هاآزادانه از قسمتهای مختلف گیاه مانند برگ، میوه یا گل تغذیه می‌کنند و یا در داخلشاخه و تنه درختان بافت چوبی گیاه را استفاده می‌کنند.

تعداد معدودی از گونهها همجزء آفات انباری هستند و در شرایط انباری از انواع خشکبار تغذیه میکنند.

راسته لپیدوپترا به پنج زیر راسته تقسیم میشود که عبارتند از: 1.زوگلوپترا(Zeugloptera) ؛ تنها پروانههایی هستند که دارای آرواره بالا می‌باشند.

بنابراینتوانایی تغذیه از مواد جامد مثل گرده گل‌ها را دارند و این ویژگی در سایرپـروانـههـا دیــده نمیشـود.

در ایـن زیـر راستــه خـانـواده میـکروپـتریـژیـده(Micropterygidae) حائز اهمیت است.

2.زیرراسته داکنونیفا(Dacnonypha) ؛ گرچه حشرات کامل دارای آرواره هستند ولی آروارههایشان غیرفعال است.در واقع گالههای مربوط به هر یک از آروارههای پایین بهم متصل شده و خرطوم رابوجود آورده‌اند که بوسیله آن از مواد مایع تغذیه میکنند.

3.زیرراسته اکسوپوریا (Exoporia) ؛ در این راسته خانوادهای به نام هیپالیده(Hepialidae) وجود دارد که از نظر شکل ظاهری شباهت به پروانههای اسفینژیده(Sphingidae) دارد ولی لاروهای آن‌ها عموماً از ریشه گیاهان تغذیه میکنند.

4.مونوتریزیا(Monotrysia)؛ تعدادی از گونههای مونوتریزیا بصورت می‌نوز فعالیت میکنند.مهم‌ترین خانواده این زیر راسته استیگملیده (Stigmellidae) است که لاروهای آن ازپارانشیم برگهای گیاهان تغذیه میکنند.

5.بزرگترینزیر راسته دیتریسیا (Ditrysia)است؛ عمده پروانهها در این زیر راسته تقسیم‌بندیمیشوند که به تعدادی از خانوادههای آن اشاره میکنیم: -خانوادهتینیئیده (Tineidae)یکی از خانوادههای زیر راسته دیتریسیا است که عموماً لارو آن‌ها از منسوجات تغذیهمیکنند.

-لیونیتیده(Lyonetidae)و گراسیلاریده (Gracillaridae) نیز می‌نوز هستند که لاروهایشان در بین اپیدرمفوقانی و زیرین برگ از پارانشیم برگ گیاهان تغذیه میکنند.

-خانوادهپیهریده (Pieridae)که در واقع روز پرواز بوده و جزء آ‌فات مهم کَلَم هستند.

این خانواده دارای دامنهمیزبانی نسبتاً وسیعی هستند و امکان فعالیت آن‌ها در شرایط گلخانهای روی محصولاتگلخانهای وجود دارد.

-خانوادهلیکینیده (Lycaenidae)؛تعدادی از لاروهای گونههای این خانواده در لانه مورچه‌ها زندگی میکنند.

در واقعمورچهها تعدادی از جمعیت خودشان را در اختیار لارو این پروانهها قرار میدهند واین‌ها هم از مراحل مختلف قبل از بلوغ مورچهها تغذیه میکنند و تولید عسلک کرده کهمورچهها از عسلک تولید شده توسط این لارو پروانهها تغذیه میکنند.

* پروانههای باتر فلای (Butterfly) یا پروانههای روز 1-اسفینجیده(Sphingidae)تعدادی از گونههای این خانواده در داخل کندوهای زنبــور عســل زندگی میکنـند.گـونـهای بـه نــام اکـرونتیـا اوتـروپـوس (Acherontia atropos) جزء آفات مهمزنبور عسل به شمار میرود.

گونههای دیگر این خانواده از گیاهان تغذیه میکنند.ویژگی بارز لاروها داشتن شاخی در انتهای بدن می‌باشد که به شناسایی آن‌ها کمکمی‌کند.

2-خانواده ساتورنیده (Saturnidae)شامل بزرگترین پروانههای موجود در ایران میباشد.

گونه پر طاووسی گلابی بزرگترینپروانهای است که در ایران وجود دارد.

3- نیمفالیده (Nymphalidae) 4- ساتی رئیده (Satyridae) 5-پاپیلیونیده (Papilionidae) 6-دانائیده(Danaidae) وتعدادی دیگر از خانوادهها که لاروشان عموماً در روی گیاهان مرتعی و یا درختان میوهاز برگ گیاهان تغذیه میکنند.

این پروانه‌ها جزء آفات هم محسوب نمیشوند و تحتکنترل دشمنان طبیعی هستند.بسیاریاز پروانههای روز پرواز جزء آفات مهم نیستند ولی تعدادی از پروانههای شب روازتحت نام موس (Moths)در خانوادههای نوکتوئیده (Noctuidae) و پیرالیده(Pyralidae)از آفات بسیار مهم محصولات زراعی و گیاهی مختلف هستند.بطورکلی جمعیت موجودات بوسیله دو دسته از عوامل کنترل می‌شوند.

الف) عوامل طبیعی مثل سرما؛ ب)دشمنان طبیعی.

به همین دلیل در گذشته کشاورزان در زمستان زمین‌هایشان را آب میدادند تازمین یخ ببندد و بسیاری از شفیره آفات مهم که در داخل خاک زندگی میکردند به اینطریق از بین بروند.

ازعوامل کنترل کننده دشمنان طبیعی لارو پروانهها عمدتاً زنبورهای براکلونیده(Braclonidae) و مگس‌های خانواده تاکی نیده (Tachinidae) میباشند که از اهمیتزیادی برخوردارند.

مورفولوژی خارجی در حشرات مقدمه در این جلسه حشرات را بطور علمی و دقیق بررسی کرده و تفاوت آن‌ها را با کنه‌ها و سایر عنکبوت‌ها بیان می‌کنیم.

حشره حشره موجودی است که بدن آن از سه قسمت سر، قفسه سینه و شکم تشکیل شده است.

در قسمت سر حشرات، چشمهای ساده و مرکب، شاخک‌ها و قطعات دهانی از اهمیت زیادی برخوردارند.

در قسمت قفسه سینه پاها و بال‌ها قرار دارند و در قسمت شکم تخم ریز، سرسی‌ها و آلت جفت‌گیری مشاهده می‌شود.

شکم (Abdomen) - تخم ریز - سر سی‌ها - آلت جفت‌گیری بدن حشرات - سر (Head) - قفسه سینه (Thorax) - شکم (Abdomen) قفسه سینه (Thorax) - پاها - بال‌ها سر (Head) - چشم‌های مرکب و ساده - شاخک‌ها - قطعات دهانی سر در حشرات از درزها و نواحی مختلفی تشکیل شده که مهمترین این درزها عبارتند از : درزی که بین پیشانی و لب بالا قرار گرفته است که به آن درز اپیستومال (Epistomal ) گفته میشود.

طرفین این درز، درزهای زیر گونه‌ای (Subgenal suture) هستند.

در قسمت بالای پیشانی و در قسمت زیر چشم‌های مرکب، گونه (Gena ) دیده می‌شود.

فرق سر و لب بالا و ناحیه‌ای که بین پیشانی و لب بالا قرار دارد کلیپئوس (Clypeus) گفته می‌شود.

از نظر طرز اتصال سر به بدن در حشرات سه وضعیت دیده می‌شود : 1- اورتوگناتوس (Orthognathous ) حشراتی هستند که جهت سر به سمت پائین بوده و دارای یک زاویه ۹۰ درجه با بدن است؛ 2- پروگناتوس (Prognathous ) حشراتی هستند که قطعات دهانی‌شان در امتداد محور طولی بدن قرار دارد مثل سوسک‌های زمینی خانواده کارابیده (Carabidae)؛ 3- اوپیستوگناتوس (Opisthognathous ) حشراتی هستند که قطعات دهانی به سمت زیرین سر قرار دارد و یک زاویه حاده‌ بین این قطعات دهانی سر، با محور طولی بدن وجود دارد.

از جمله اجزای حسی مهم در قسمت سر شاخک بوده که در حشرات دارای انواع مختلف است مثلاً شاخک‌ها ممکن است مویی باشد که به آن‌ها ستاسئوس (Cetaceous ) گفته می‌شود نظیر شاخک در آسیابک‌ها .

شاخک ممکن است نخی یا فیلی‌فرم (Filiform ) باشد مثل سوسک‌های خانواده کارابیده (Carabidae) شاخک تسبیحی در موریانه‌ها، شاخک چماقی در کفش‌دوزک‌ها، شاخک اره‌ای و شآن‌های و پروش و شاخک آریستایی در گروه‌های مختلف حشرات دیده می‌شوند.

قطعات دهانی در حشرات عبارتند از : - یک لب بالا (Labrum) - دو آرواره بالا (Mandibles) - دو آرواره پائین (Maxillae) - یک لب پائین (Labium) - یک عضو چشایی (Hypopharynx) قطعات دهانی نشان دهنده نحوه تغذیه در گروههای مختلف حشرات است و بر اساس نوع تغذیه قطعات دهانی دچار تغییراتی می‌شوند.

در حشراتی که دارای قطعات دهانی سائیده هستند مثل ملخ‌ها آرواره‌های بالا کاملاً رشد کرده و حالت سائیده دارند.

آرواره‌های پائین و قسمت‌هایی که مربوط به لب پائین هستند رشد چندانی نکرده‌اند.

در حالیکه در حشراتی مثل سن‌ها که دارای قطعات دهانی زننده و مکنده هستند و از شیره گیاهان تغذیه می‌کنند، و همچنین در پشه‌های خانواده کولیسیده (Culicidae) مشاهده می‌شود که آرواره‌های بالا و پائین تبدیل به زایده‌های سوزن مانندی شده که وارد پوست بدن می‌شود و از طریق مجاری که در کابین‌های فانیکس قرار دارد عمل مکیدن صورت می‌گیرد.

در پروانه‌ها که دارای قطعات دهانی مکنده هستند بخشی از لب پائین بنام گالئا (Galea) تبدیل به خرطوم شده و سایر قسمت‌های قطعات دهانی مثل آرواره‌های بالا و پائین در اکثر پروانه‌ها از بین رفته و تنها بخشی از لب پائین تبدیل به زایده خرطوم مانندی شده که به وسیله آن شهد گیاهان را می‌مکند.

در حشرات لیسَنده مثل دیپ ترا (Diptera) بخشی از لب پائین تبدیل به یک عضو اسفنج مانندی می‌شود که در سطح آن شیارهایی وجود دارد.

آب در داخل لوله‌های مویین جریان پیدا می‌کند و از طریق این مجرا، وارد مجرای غذایی می‌شود.

در قسمت قفسه سینه پاها قرار دارند.

قسمت‌های مختلف پا در حشرات - پیش‌ران (Coxa) - پی‌ران (Trochanter) - ران (Femur) - ساق (Tibia) - پنجه (Tarsus) - ناخن‌ها (Claws) اختلاف بین بندپایان و حشرات در اینست که در بعضی از بندپایان مثل کنه‌ها یک عضو دیگر به نام پاته‌لا که در واقع دومین قسمت پی‌ران است، وجود دارد ولی در حشرات این قسمت مشاهده نمی‌شود.

رگبالهای طولی بال حشرات - رگبال کناری (Costa) - رگبال زیر کناری (Subcosta) - رگبال شعاعی (Radius) - رگبال میانی (Media) - رگبال بازویی (Cubitus) - رگبال آنال (Anal veins) - رگبال ژوگال (Jugal veins) البته ممکن است در همه گروه‌های مختلف حشرات، رگ‌بال‌ها را نبینیم، ولی بر اساس تفاوت‌هایی که در رگ‌بال‌های حشرات وجود دارد آن‌ها را گروه‌بندی می‌کنیم.

آیا پا در حشرات گیاه خوار یا شکارگر تفاوت دارد؟

پا در حشرات دارای انواع مختلفی است.

پاهای رونده، پاهای دونده و یا پاهای شکاری.

حشراتی مانند مانتیدها دارای پاهای شکاری هستند که در این پاها ران و ساق رشد بسیار زیادی کرده است که زوائد خار مانندی در سطح درونی خود دارد که بوسیله آن می‌تواند میزبان‌های خود را که عموماً گونه‌های آفت هستند را شکار بکنند.

در حالیکه در حشرات آفت، پاها از نوع رونده و دونده هستند.

مورفولوژی داخلی در حشرات مقدمه در این جلسه به مورفولوژی اندامهای داخلی می‌پردازیم.

دستگاه گوارش حشرات - روده جلویی (Foregut) - روده میانی (Midgut) - روده عقبی (Hindgut) بخش جلویی دستگاه گوارش - دهان (Mouth) - گلو (Pharynx) - مری (Oesaphagus) - چینه‌دان (Crop) - پیش معده (Proven triculus) روده جلویی از دستگاه گوارش در حشرات دارای ساختمان کوتیکولی است و سطح داخلی آن کاملآً سخت و دارای زوایدی است که برای خرد کردن مواد غذایی مورد استفاده قرار می‌گیرد.در روده میانی دستگاه گوارش که در واقع معده است عمل هضم و جذب مواد غذایی انجام می‌گیرد.

در این قسمت لوله‌های کور (Gastric caecum) قرار دارند که به افزایش حجم معده کمک می‌کنند و بخش عقبی دستگاه گوارش شامل روده کوچک و بزرگ است که نهایتا به مخرج ختم می‌شود.

دستگاه گوارش در حشرات دارای ساختمان‌های متفاوتی می‌باشند.

چه تفاوتی بین دستگاه گوارش حشراتی مثل شته‌ها که از مقادیر زیادی مواد مایع تغذیه می‌کنند با دستگاه گوارش ملخ‌ها وجود دارد؟

در حشراتی شته‌ها، دستگاه گوارش به گونه‌ای تنظیم شده بخش جلویی دستگاه گوارش بوسیله یک پیچش به بخش عقبی متصل شده.

وقتی مقادیر زیادی آب که در مایع گیاهان توسط این شته‌ها استفاده شود، از بخش جلویی دستگاه گوارش مستقیماً وارد بخش عقبی آن شده و از بدن خارج می‌شود.

در حالیکه در حشراتی مانند ملخ مواد غذایی وارد بخش میانی دستگاه گوارش می‌شود تا عمل هضم و جذب در آنجا صورت بگیرد.دومین بخش از دستگاه داخلی بدن حشرات سیستم تنفسی است.

سیستم تنفسی در حشرات شامل لوله‌هایی بنام تراشه (Trachea) و تراشاُل (Tracheole) است که مستقیمآ به اکسیژن بیرون ارتباط دارند.

در واقع از طریق منافذی بنام استراک که در قسمت‌های مختلف بدن حشرات بر روی شکم و قفسه سینه قراردارد اکسیژن هوا وارد لوله‌های تنفسی می‌شود.

نهایتا این لوله‌ها در محل‌هایی اکسیژن را مستقیما به بافت‌های مختلف بدن می‌رسانند.

سیستم تنفسی در حشرات آبزی به چه صورت است؟در بسیاری از حشرات آبزی مثل یک روزه‌ها، افمروپترا (Ephemeroptera) و طیاره مانند‌ها، پوره‌هایشان در قسمت‌های مختلف بدن زوایدی بنام پیوست‌های تنفسی یا گیل دارند.

جدار این زواید بسیار نازک است و اکسیژن محلول در آب از طریق این زواید وارد سیستم تراشه‌ای می‌شود و همچنین اکسیژن محلول در آب از طریق این پیوست‌ها وارد بدن می‌شود.

از دیگر اندامهای داخلی در حشرات، سیستم تولید مثل است که در حشرات ماده شامل یک جفت تخمدان یا اواری (Ovary) است.

هر تخمدان از تعدادی اواریول (Ovariole) تشکیل شده است که در گروه‌های مختلف حشرات تعداد اواریول‌ها یا لوله‌های تخم متفاوت است.

عمل کامل شدن تخم در داخل این لوله‌ها صورت می‌گیرد و در نهایت لوله‌های تخم به مجاری‌ای بنام اوی داکت (Oviduct) متصل می‌شوند.

و سپس به مجاری عمومی بنام کمونو اویداکت (Common oviduct) متصل شده که نهایتاً تخم را از طریق مجرای تخم‌گذاری خارج می‌کند.در دستگاه تولید مثل حشرات ماده مخازنی بنام اسپرماتکا (Spermatheca) وجود دارد که در این کیسه‌ها یا مخازن اسپرماتوزوئید ذخیره می‌شود.

و در طی زندگی حشرات ماده برای تلقیح تخم‌هایی که تبدیل به افراد ماده می‌شوند، مورد استفاده قرار می‌گیرند.دستگاه تولید مثل در حشرات نر شامل یک جفت (Testis) مجاری باریکی بنام (Vas defferens) و اکسیسوری گلند (Accessory gland) یا غدد ضمیمه است که نهایتاً به لوله‌ای بنام اژاکالاتوری داکت (Ejaculatory duct) یا مجرای اسپرم انداز متصل می‌شود.

سیستم عصبی در حشرات سیستم نسبتاً پیچیده‌ای است در حشرات مغز شامل قسمت‌های زیر است: ۱- مغز اول یا پروتوسربروم (Protocerebrum) ۲- مغز دوم یا دوتوسربروم (Deutocerebrum) 3- مغز سوم یا تریتوسربروم (Tritocerebrum) که از طریق یک کانکتیو (Connective) یا رابط به غده زیر مری یا گره عصبی زیر مری بنام سابواِسو فاژآل گانگلیون (Suboeso phageal ganglion) ، کبد دوم متصل می‌شود.

این غده بوسیله یک جفت طناب عصبی و گره‌های عصبی کوچکتر تا انتهای بدن امتداد پیدا می‌کند.از دیگر اندامهای داخلی در حشرات چشم های مرکب است که واحدهای بینایی آن در داخل سر قرار دارند.

واحدهای بینایی در حشرات، اوماتیدی (Ommatidia) نامیده می‌شوند.

تعداد این واحدهای بینایی در چشم‌های مرکب حشرات متفاوت است.مثلاً در آسیابک‌ها تعداد اوماتیدها یا واحدهای بینایی هر چشم مرکب بسیار زیاد است.

بعد از اینکه تخم در حشرات تفریق می‌شود از داخل آن لارو یا پوره خارج می‌شود.

استحاله یا دگردیسی تغییراتی است که لارو یا پوره پیدا می‌کند تا به حشره کامل تبدیل بشود.

بر این اساس حشرات را به دو گروه تقسیم می‌شوند : ۱- حشرات با دگردیسی ساده ۲- حشرات با دگردیسی کامل در حشرات با دگردیسی ساده، تغییراتی که مراحل مختلف پوره پیدا می کند خیلی زیاد نیست و عمدتاً مربوط به رشد بال‌ها است.

انواع مختلفی از لارو در حشرات با دگردیسی کامل وجود دارند که به بعضی از آن‌ها اشاره می‌شود.

۱- لاروهایی (Eruci form) که در پروانه‌ها وجود دارند.

پاهای قفسه سینه‌ای و پاهای کاذب شکمی دارند در حالیکه در نوع دیگری از لارو بنام (Scarabaei form) که در سوسک‌ها دیده می‌شود پاهای قفسه سینه‌ای وجود دارد ولی پاهای کاذب شکمی وجود ندارد.

2- لاروهای ورمی فرم (Vermi form) هستند که در تعداد زیادی از دو بالان مخصوصاً زیر راسته (Brachycera) دیده می‌شود.

انواع شفیره در حشرات انواع مهم شفیره در حشرات عبارتند از : 1- شفیره ابتکت (Obtect) که پیوسته‌های بدن کاملاً به بدن چسبیده است که در پروانه‌ها عموماً دیده نمی‌شود.

2- شفیره (Exarate) است که پیوست‌های بدن آزاد است، عمدتاً در زنبورها دیده می‌شود.

3- کورکتات (Coarctate) است که شفیره‌ی اکسارات (Exarate) است و در داخل پوششی بنام پوپاریوم قرار دارد.