طرح مسئله:
امروزه آموزش، نقش مهمی در بهبود سازمان ها و رفع نیازهای فردی و سازمانی دارد و محور اساسی در بهسازی منابع انسانی است؛ علی رغم نقش و جایگاه آموزش، دلایل زیادی وجود دارد که بسیاری از دوره های آموزشی، بهره وری لازم را به همراه ندارد.
چنین وضعیتی ممکن است، متأثر از عوامل و شرایط متفاوتی باشد، که یکی از این عوامل، نیازسنجی آموزش است، زیرا نیازسنجی یکی از مؤلفه های مهم بهره وری در آموزش است.
بنابراین، ورود افراد جدیدالورود در نیروی مقاومت، تغییرات شرایط سازمانی سپاه، روشهای نوین و توسعه فن آوری در سازمان؛ تغییرات و تحولات در عرصه سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و … نیازهای آموزشی گوناگونی را ایجاد می کند.
که شناخت این نیازها و برنامه ریزی برای رفع آن در طراحی آموزشی بسیار ضروری است که این امکان از طریق نیازسنجی آموزشی برای برنامه ریزان آموزشی فراهم خواهد شد.
از این رو نیازسنجی آموزشی جهت طراحی دوره های آموزشی و به منظور تغییر رفتار، و افزایش مهارت فراگیران در نمسا حائز توجه است ، تا با اجرای درست نیازسنجی آموزشی بستر مناسبی برای اثربخشی در آموزش پایوران نمسا فراهم گردد.
با عنایت به این ضرورت و اهمیت، در تحقیق حاضر سعی بر آن خواهد بود تا با بررسی و شناسائی نیازهای آموزشی کارکنان نیروی مقاومت بسیج و براساس الگوی مناسب ، عملیات نیازسجی آموزشی برای کلیه مشاغل کارکنان نمسا اقدام گردد.
اهمیت و ضرورت تحقیق:
در هر سازمان، نیروی انسانی از ارزشمندترین سرمایه های آن سازمان محسوب می شود که استفاده صحیح از این سرمایه، دست یابی به هدف های سازمانی را آسان نموده و باعث رشد و توسعه سازمان و کارکنان خواهد شد.
از جمله عوامل بسیار مهم که در رشد و توسعه سازمان و کارکنان مؤثر است، آموزش و بهسازی منابع انسانی است.
از این رو؛ هر چقدر متون آموزش و برنامه های آموزشی به واقعیت و نیازهای سازمان نزدیک تر باشد، سازمان و کارکنان از رشد بیشتری برخوردار خواهد شد.
بنابراین برای برآورده شدن نیازهای اساسی سازمان، پرداختن اصولی و عملی به نیازسنجی آموزش از اهمیت و ضرورت خاصی برخوردار می باشد که به نوبه خود از مراحل مهم برنامه ریزی آموزشی محسوب می گردد، ضمنا محدودیت منابع مادی، کالبدی و انسانی در نیروی مقاومت بسیج سپاه از یک سو و تحولات جامعه؛ دگرگونی در رویه ها؛ روش ها، قوانین و مقررات و سایر نرم افزارهای مورد عمل پایوران در نمسا از سوی دیگر بر این ضرورت و اهمیت افزوده و ایجاب نموده است تا آموزش پایوران براساس نیازهای واقعی و عینی و مهارتهای شغلی آنان استوار باشد تا از این طریق ، از هدر رفتن منابع مختلف جلوگیری به عمل آید و بهره وری در آموزش افزایش یابد.
بر این اساس؛ با توجه به ضرورت و اهمیت نیازسنجی آموزش، ضرورت انجام نیازسنجی آموزش مبتنی بر اصول علمی در نیروی مقاومت بسیج به چشم می خورد که از جمله موارد کاربرد این تحقیق به شرح ذیل بیان می گردد.
جلوگیری از اتلاف منابع در فرماندهی آموزش نمسا.
شناسائی مهارت ها و توانمندی های مورد نیاز در پایوران.
بهره گیری از نیازسنجی دقیق در فرآیند آموزش و برنامه درسی.
تطبیق نیازهای آموزشی پایوران با مهارتهای مورد نیاز در سازمان.
استفاده از مبانی علمی در عرصه نیازسنجی و افزایش بهره وری در آموزش پایوران نمسا.
اهداف تحقیق:
تهیه الگوی مناسب برای نیازسنجی دوره های آموزشی پایوران
احصاء نیازهای آموزشی پایوران نمسا.
اولویت بندی نیازهای آموزشی پایوران در نمسا.
تعیین و تدوین نیازهای آموزشی پایوران نمسا.
سئوالات تحقیق:
مناسب ترین الگوی نیازسنجی آموزشی پایوران نمسا کدام است؟
نیازهای آموزشی پایوران در نمسا چیست؟
اولویت های نیازهای آموزشی در نمسا به چه ترتیبی می باشد؟
بررسی تحقیقات پیشین:
مطالعاتی در مورد بررسی نیازهای آموزشی کارکنان در سطح ملی و بین المللی انجام پذیرفته است ولی با بررسی مراکز تحقیقاتی سپاه و نیروهای مسلح مطالعه ای تحت عنوان این پژوهش تا کنون انجام نشده است.
بنابراین پژوهش هایی که مرتبط با عنوان پژوهشی ما می باشند به شرح ذیل ارائه می شود.
الف- پژوهش های انجام شده در کشور:
از جمله پژوهش هایی که با موضوع فوق مرتبط است، پژوهشی است با عنوان، بررسی نیازهای آموزشی پنج سال آینده کارکنان صنعت نفت که توسط آقای مهدی رشیدی در سال 1378 صورت گرفت.
محقق در این تحقیق با بهره گیری از روش دلفی نزدیک به 300 عنوان دوره آموزشی که نیازهای اصلی آموزش کارکنان را نشان می دهد، شناسایی و اولویت بندی کرده است.
هم چنین پژوهش دیگری با عنوان نیازسنجی آموزشی مدیران صدا و سیما می باشد که در سال 1379 در سازمان صدا و سیما توسط آقای داود معصومی انجام شده است که هدف پژوهش تشخیص کمبودها و نیازهای آموزشی مدیران، اولویت بندی نیازهای آموزشی است که در این پژوهش، از دور روش تجزیه و تحلیل خطا و روش دلفی استفاده شد.
بنابراین، ماهیّت پژوهش های مذکور از حیث محتوای و هم از حیث روش با پژوهش حاضر متفاوت است و یافته های پژوهش نمی تواند برای پایوران نمسا کاربرد داشته باشد، زیرا ماهیت کار، فرهنگ سازمانی و کارکرد اجتماعی نمسا با سازمان های مورد پژوهش متفاوت می باشد.
ب- پژوهشهای انجام شده در خارج از کشور:
در سال 1990 میلادی پژوهشی با عنوان، بررسی نیازهای آموزشی برای مهارت های حرفه ای مدیران مدارس متوسطه در ایالت نیوجرسیتی آمریکا انجام شده است که هدف این پژوهش؛ تعیین مهارت های حرفه ای مدیران مدارس است در این پژوهش که بر روی 250 نفر از مدیران مدارس متوسطه با استفاده از پرسشنامه انجمن بین المللی مدیران مدارس متوسطه صورت گرفت، نتایج بدست آمده از این پژوهش نشان می دهد که انجام در تصمیم گیری، رهبری، ارزشیابی، انگیزش، قابلیت سازگاری، نوآوری و قضاوت از مهمترین مهارت های مورد نیاز مدیران مدارس متوسطه می باشد.
«بروکل 1990»
پژوهش دیگری توسط آقایان کریشین و مورفی در سال 1978 در سال 1978 میلادی در آمریکا با عنوان بررسی نیازهای آموزشی معلمان به اجراء در آمده است که هدف اساسی این تحقیق، شناخت نیازهای آموزش معلمان و آشناسازی آنها با روش های نوین تدریس می باشد.
روش تحقیق این پژوهش توصیفی از طریق ارائه فرم های مختلف و چک لیست ها به انجام رسیده است و پرسشنامه های این پژوهش از دو قسمت تشکیل شده است که قسمت اول آن به جنبه های مهارتی و دانش مورد نیاز معلمان اشاره دارد و قسمت دوم آن از معلمان می خواست که دانش و مهارت های مورد نیاز خود را مشخص نمایند.
نتایج پژوهش مشخص می ساخت که معلمان با نواقص و کاستی های خود آشنا شده اند و نیازهای آموزشی خود را نیز مشخص ساختند.
«کریشن و مورخی 1987»
پژوهش دیگری توسط آقایان کریشین و مورفی در سال 1978 در سال 1978 میلادی در آمریکا با عنوان بررسی نیازهای آموزشی معلمان به اجراء در آمده است که هدف اساسی این تحقیق، شناخت نیازهای آموزش معلمان و آشناسازی آنها با روش های نوین تدریس می باشد.
«کریشن و مورخی 1987» بنابراین، با بررسی پژوهش های مذکور نشان می دهد که در نیازسنجی آموزشی اغلب از روش های نظرسنجی و خودارزیابی بدست آمده، استفاده شده است.
با توجه به نتایج بدست آمده در پژوهش، از روش های فوق اکثراً انتزاعی و ذهنی می باشد و تحت تأثیر عوامل اجتماعی، فرهنگی و نظر شخصی آزمودنی های قرار می گیرد و از روایی و اعتبار مناسبی برخوردار نمی باشد.
لذا، در این پژوهش از روش تجزیه و تحلیل شغل، تجزیه و تحلیل سازمان و مصاحبه با صاحب نظران استفاده می شود که انتظار می رود یافته های آن، راه گشای مدیران در فرماندهی آموزش نمسا برای افزایش بهره وری در آموزش باشد.
چارچوب نظری تحقیق: اولین مرحله در فرآیند آموزش اثربخش، نیازسنجی آموزشی است که هدف نیازسنجی آموزشی، دستیابی به اطلاعاتی درباره وظایف اصلی و عملی لازم برای ایفای وظایف شغلی و دانش با مهارت ها و نگرشهای ضروری برای انجام وظایف است.
از این رو می توان گفت، نیازسنجی، عملاً یک ابزار گردآوری اطلاعات است که اگر به درستی انجام پذیرد.
بستر مناسبی برای بهره وری در آموزش فراهم خواهد شد.
نیازهای آموزشی کارکنان از منابع متعددی در سازمان سر چشمه می گیرد که مهم ترین منابع نیازسنجی آموزش در سازمان، عبارت است از: نیازهای شغلی، فردی و سازمانی.
نیازهای شغلی به آن دسته از نیازهایی گفته می شود که کارکنان را برای انجام وظایف و مسئولیت های شغلی خود آماده می سازد و یا به طور کلی آن دسته از دانش ها، مهارت ها و رفتارهای خاصی که سازمان به هر دلیل و علتی می خواهد در کارکنان خود ایجاد نماید.
نهایتاً نیازهای فردی آن دسته از نیازهایی است که مربوط به خود کارکنان است یا به عبارتی؛ این نیازها در واقع نیازهایی است که به شیوه انجام کار و سطح توانایی هر فرد در انجام وظایف شغلی مربوط می شود.
«ابطهی سید حسین 1360» روش ها و فنون متعددی برای نیازسنجی آموزشی وجود دارد که هر کدام هدف، کاربرد و شرایط خاص خود را دارد.
یکی از روش های نیازسنجی آموزشی در سازمان ها ، روش کارشکافی یا تجزیه و تحلیل شغل و وظیفه است که با توجه ماهیت کاری و عرصه فعالیت های نیروی مقاومت بسیج برای تعیین نیازهای آموزشی پایوران نمسا مناسب است.
در روش کارشکافی با استفاده از فنون دلفی، آلفا و بتا مجموعه وظایف و مشاغل به مراحل و اجزای کوچک تر تجزیه می شود و پس از تعیین اجزاء کار، دانش، نگرش و مهارت های مورد نیاز برای هر یک از مشاغل تعیین می شود که محصول نهایی این فرایند نیازهای آموزشی پایوران در نمسا خواهد بود.
از این رو با توجه به ماهیت کاری نمسا و کارکرد پایوران در نمسا روش تجزیه و تحلیل شغل و وظیفه برای پژوهش حاضر مناسب خواهد بود که مراحل این روش به شرح ذیل می باشد.
شناسایی دقیق شغل پایوران تهیه فهرست کلیه وظایف کلیدی یا اصل مشاغل تدوین پاره کارهای هر وظیفه اصلی تعیین میزان فراوانی تکرار هر وظیفه تعیین مؤلفه ها و شاخص های هر یک از وظایف تعیین میزان اهمیت هر یک از شاخص ها تجزیه و تحلیل نیازهای آموزشی تدوین نیازهای آموزشی پایوران فرضیات تحقیق: با توجه به موضوع تحقیق و هم چنین روشی که در انجام این تحقیق مد نظر می باشد، بجای استفاده از فرضیات تحقیق در این پژوهش، از سئوالات تحقیق که در صفحات قبل به ذکر آن پرداخته شده است؛ بهره گرفته می شود.
تعریف نظری و عملی متغیرها و مفاهیم کلیدی تحقیق: نیاز Need : مفهوم نیاز، یکی از وسیع ترین و پرکاربردترین واژه هایی است که در حوزه های مختلف متداول است.
تعاریفی که از این مفهوم ارائه شده است؛ نیاز را به معنای خواسته ها و نظرات افراد، نقص یا مشکل، فقدان یا ضرورت وجود چیزی مطرح کرده اند.
با این وجود، متداول ترین تعریف نیاز عبارت است از: تعریفی که حاکی از نوعی فاصله یا شکاف بین وضعیت مطلوب و موجود باشد.
(کافمن 1991) بنابراین، در پژوهش حاضر منظور از نیاز، کمبودهایی است که در پایوران نمسا برای انجام وظیفه و مأموریت سازمانی مشاهده می شود.
نیاز آموزشی Training need : عبارت است از تغییرات مطلوبی که باید در فرد یا افراد یک سازمان از نظر دانش و مهارت یا رفتار به وجود آید تا فرد یا افراد بتوانند وظایف و مسئولیت های مربوط به شغل خود را در حد مطلوب و قابل قبول انجام دهد.
به عبارت دیگر، نیازهای آموزشی به آن دسته از کاستی ها و کمبودهایی گفته می شود که از این طریق آموزش قابل رفع باشد.
بنابراین در این تحقیق نیاز آموزشی به احساس نیازی از دانش و مهارت ها گفته می شود که از طریق مواد مندرج در پرسشنامه و سئوالات مصاحبه در پژوهش به دست می آید.
نیازسنجی آموزش Need assessment : نیازسنجی آموزشی به یک فرآیند یا جریان منظم اشاره دارد که نتیجه آن عبارت است از شناسایی مجموعه ای از نیازها و احصاء و اولویت بندی آنها که لازم است با برنامه های آموزشی برای کاهش یا برطرف کردن آن اقدامات اساسی صورت بگیرد.
بنابراین در این پژوهش به فرآیندی اطلاق می شود که براساس فعالیت های منظم، نیازهای آموزشی پایوران نمسا شناسایی و اولویت بندی می گردد تا در برنامه ریزی فرماندهی آموزشی مورد استفاده قرار گیرد.
مهارت Skil : برای این که کارکنان در سازمان از عهده وظایف کاری و شغلی برآیند و فعالیت های جمعی خود را در جهت اهداف سازمانی سوق دهند، لازم است دارای مهارت هایی باشند.
به عبارت دیگر، مهارت به مجموعه ای از توانایی هایی گفته می شود که فرد باید برای انجام وظایف برخوردار باشد.
از این رو، در پژوهش حاضر منظور از مهارت پایوران، توانمندی و توانایی پایوران در انجام وظایف محوله سازمانی نمسا است.
پایوران: اصطلاح پایوران در این پژوهش؛ به مجموعه ای از کارکنان ثابت سازمانی که عضویت دائم در نیروی مقاومت بسیج سپاه دارند، اطلاق می شود.
الگوی بهینه: طرحی مدون که مراحل یا انجام کار در آن بیان می شود و براساس واقعیت های وضع مطلوب تدوین می گردد، به گونه ای که فرآیند اجرایی برنامه ها، مشخص و سیر رسیدن به وضع مطلوب در آن ترسیم و تعیین می گردد.
از این رو در این تحقیق، به مدلی که بتوان نیازهای آموزشی پایوران نمسا را شناسایی، تحلیل و الویت بندی نمود، اطلاق می شود.
شغل: مجموعه وظایف و مسئولیت های همگون، مرتبط، مستمر و مشخص است که توسط یک نفر انجام می شود، به عبارت دیگر شغل، ترکیب واقعی و منطقی وظایفی است که برای انجام یک پدیده و تولید فرآورده از روش ها و شیوه های علمی و عملی یکسان استفاده می کنند بنابراین تجزیه و تحلیل شغل یا وظیفه، شناخت دقیقی از نیازهای واقعی فراگیران را فراهم می سازد.
روش تحقیق: در هر پژوهش با توجه به ماهیت و هدف پژوهش از روش خاصی استفاده می شود.
در پژوهش حاضر چون قصد بر آن است در یک زمینه مشخص و در یک مقطع زمانی خاصی مطالعه ای انجام شود از روش زمینه یابی «پیمایشی» استفاده می شود.
ابزار سنجش متغیرها و اعتبار پایائی آنها: ابزار سنجش حاضر را یک پرسشنامه محقق ساخته، تشکیل خواهد داد که این پرسشنامه، پس از مطالعه عمیق مبانی نظری و یافته های پژوهشی، در سطح ملی و بین المللی استخراج و سپس بر روی گروه نمونه اجرا خواهد شد.
اعتبار پرسشنامه از طریق کرونباخ محاسبه خواهد شد و روایی آن نیز براساس تحلیل عاملی بدست خواهد آمد.
جامعه آماری، روش انتخاب نمونه و حجم نمونه: جامعه آماری مورد مطالعه در پژوهش حاضر را کلیه پایوران اعم از مدیران و کارشناسی مشتمل بر سه طبقه درجه داران، افسران جزء و افسران ارشد در نمسا تشکیل می دهد که برای تعیین نمونه معرف از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای خوشه ای استفاده خواهد شد.
از این رو با توجه تعداد و تنوع پایوران که در سه طیف درجه داری، افسران جزء و افسران ارشد توزیع شده است براساس فرمول ذیل نمونه مورد نظر انتخاب می شود.
حجم نمونه هر طیف پایوران × = تعداد حجم نمونه هر طبقه بنابراین با عنایت به اینکه در این پژوهش از تحلیل عاملی استفاده خواهد شد، «خورشیدی، عباسی 1381 ص 285» حجم نمونه کل آزمودنی ها ترجیحاً 1000 نفر می باشد که در جدول ذیل برای هر سه طیف پایوران نمسا تعداد آنها به تفکیک درجات تعیین شده است از طرفی برای توزیع استانی به روش تصادفی تصادفی ساده از سی منطقه مقاومت به تفکیک سه منطقه بزرگ، سه منطقه متوسط و سه منطقه مقاومت کوچک دسته بندی شده است که از میان ده استان بزرگ سه منطقه مقاومت اصفهان، مازندران و تهران بزرگ انتخاب شده است و هم چنین از میان ده استان متوسط سه منطقه مقاومت ایلام ، لرستان و هرمزگان تعیین گردیده است و سرانجام از میان ده استان کوچک سه منطقه قزوین، چهارمحال و قم برگزیده شده است که در جدول ذیل توزیع استانی به تفکیک هر سه طیف پایوران مشخص گردیده است.
روش گردآوری اطلاعات: داده های حاضر از طریق پرسشنامه محقق ساخته بدست خواهد آمد.
بر این اساس، محقق در نظر دارد پس از تهیه و تدوین پرسشنامه و احراز از اعتبار و روایی آن، بر روی حجم نمونه که به صورت نمونه برداری برگزیده می شود، به اجرا در آید.
البته؛ برای حصول اطمینان از فهم دقیق سئوالات در پرسشنامه تهیه شده که در اختیار گروه آزمودنی قرار می گیرد، بنابراین پس از اجرا و شمارش دقیق و تحلیل آن براساس بسته نرم افزاری (spss) انجام خواهد گرفت.
روش تجزیه و تحلیل اطلاعات: در پژوهش حاضر، علاوه بر توصیف داده ها به منظور تعمیم نتایج پژوهش حاضر که نمونه ای از آن استخراج شده است از آزمون آماری موسوم تحلیل عاملی استفاده خواهد شد.
این آزمون پاسخگویی سئوالات پژوهش بوده، بنحوی که نیازهای پایوران را به ترتیب اولویت مشخص در نهایت الگوی مناسب را ارایه می کند.
ردیفنام و نام خانوادگیمسئولیت در طرحدرجه علمیرشته تحصیلیشغلمحل امضاء1تقی کثیری نژادمدیرطرحکارشناسی ارشدمدیریت آموزشیپاسدار2عباس خورشیدیمشاور علمیدکتریمدیریت آموزشینظامی3امیر افراختههمکارکارشناسی ارشدبرنامه ریزی آموزشیپاسدار4حسن باباییهمکارکارشناسی ارشدبرنامه ریزی آموزشیپاسدار مناطق بزرگمناطق بزرگمناطق بزرگمناطق بزرگمناطق بزرگاصفهانمازندرانتهرانجمعدرجه داری404041121افسران جزء717171213افسران ارشد404040120کل45%45%45%454 مناطق متوسطمناطق متوسطمناطق متوسطمناطق متوسطایلاملرستانهرمزگانجمعدرجه داری 30303090افسران جزء 565656168افسران ارشد 3030309035%35%35%348 مناطق کوچکمناطق کوچکمناطق کوچکقزوینچهارمحالقمجمعدرجه داری17171751افسران جزء32323296افسران ارشد1717175120%20%20%198