دانلود تحقیق عوامل تأثیرگذار در پیدایش شهر یاسوج

1- طبیعی

2- اقتصادی

3- اجتماعی

4-  سیاسی

 چکیده :

 شهر ها در همه زمانها و در تمامی نقش‌ها و اشکالی که در طی زمان پذیرفته اند ، وجوه مشترکی کلی را به نمایش گذاشته‌اند.  بدین ترتیب در بیانی کلی می توان گفت که شهر موجودی است زنده و پویا و متحول ، در بستر زمان و در پهنه مکان و متأثر از عوامل و شرایط اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی ، تاریخی ، سیاسی و ....

در این میان پیدایش و شکل گیری شهر یاسوج‌، اتفاقی و تصادفی نبوده است . بلکه متأثر از فرآیندهای طبیعی،‌ا قتصادی ، اجتماعی و سیاسی بوده که در چند دهه اخیر مراحل گوناگونی را طی کرده است .

 سئوال اصلی این پژوهش این است که عوامل اصلی شکل گیری این شهر چه بوده است ؟

 هدف این پژوهش پاسخ گویی به این سئوال اساسی  میباشد .

 واژگان کلیدی : یاسوج ، توسعه شهری ، عوامل طبیعی ، اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی .

انسانها برای کار و زندگی در پهنه ‌محدود و کم و بیش متراکم گرد هم می آیند‌کم‌کم شهرها را پدید می‌آورند‌.بنابراین می‌توان گفت شهر عالیترین مکان تجمع زیستی انسان از ابتدا تا کنون بوده است. به عبارت دیگر شهر به عنوان محل سکونت و معیشت انسانی بیان کننده فعل و انفعالات سیاسی – اقتصادی – اجتماعی- فرهنگی بوده است که امروزه اهمیت زیادی پیدا کرده است. شهرها روند متفاوتی را در طول تاریخ طی کرداند. مرحله رو آوردن انسان به زندگی شهری ازمهمترین مقاطع تاریخی بشریت است(شاهی سوندی ،1384، صص (3-2))

عبدالرحمن بن خلدون (808-733ه .ق )‌در مورد تحول زندگی اجتماعی بشر از بادیه‌نشینی تا سکونت در شهرها و روستاها می گوید انسان به علت سرشت مدنی ناگزیر به گردهم آمدن با همنوعان خود و ایجاد تشکیلات اجتماعی که در آن هر عضو برای رفع نیازهای خود محتاج به همکاری با دیگران است شهرهای بزرگ نتیجه روند طولانی شهرنشینی در مقیاس کوچک بوده و شهر نشینی در مقیاس کوچک را نیز باید ناشی از بهبود در وضعیت زیر بنای روستا دانست . بررسی تاریخی شیوه ‌گسترش هر شهر دلایل گوناگونی دارد این دلایل در شناسایی الگوی شکل گیری و ساختار فضایی و کالبدی شهر در گذر زمان و بستر مکان حائز اهمیت است . کاربرد مهم این شناسایی ، به تشخیص درست نحوه توسعه کمک می کند . شهرها با تحولات اقتصادی ، اجتماعی ، و سیاسی و نوآوری و فن شناختی متحول و دگرگون می شوند .

شهرها حاوی مسائل اقتصادی و اجتماعی خاص خود دارند ، که طی مراحل تاریخی و توسعه فضایی شکل گیری مقیاسهای مختلف سرزمین نمود پیدا کرده‌اند و از این جهت چشم انداز مسأله ، شکل گیری هسته اصلی شهر ، موقعیت و نحوه استقرار اجزاء شهر در یک فضای گسترده با توجه به نقش منطقه ای و ملی شهر خود را نشان می دهد (‌مجید زاده ، 1367)

در این میان پیدایش و توسعه شهر یاسوج متأثر از فرایند های طبیعی ، اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی که در چند دهه اخیر مراحل گوناگونی را طی کرده است ( از این رو در این مقاله برآنیم تا به عوامل مهم و اساسی در پیدایش شهر یاسوج پی ببریم)

روش تحقیق :

روش تحقیق بکار رفته در تهیه و تدوین این مقاله از نوع توصیفی و تحلیلی است و در راستای فراهم نمودن اطلاعات مورد نیاز از دو روش کتابخانه ای – اسنادی و روش مطالعه میدانی استفاده شده است در ضمن از مصاحبه با مسئولان و کارشناسان سازمانهای مختلف نیز کمک گرفته ایم در پایان با تنظیم اطلاعات بدست آمده به جمع بندی آنها پرداخته شده و نتیجه گیری صورت پذیرفته است .

شناخت تاریخچه شهر یاسوج

 شهر مجموعه  پیچیده ای از روابط و مناسبات انسانی با محیط است ، در این مجموعه نه تنها روابط انسانی با محیط از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است بلکه روابط درونی انسانها و ویژگیهای فرهنگی اجتماعی از دیدگاه شهر‌سازی مورد بررسی قرار می‌گیرد . شهر یاسوج از این قاعده مستثنی نبوده است پیدایش و شکل گیری شهر ، نتیجه تعاملات اقتصادی ، اجتماعی ،فرهنگی ، سیاسی و طبیعی بوده است. نام این شهر واژه فارسی است که به تدریج ضمن تلفظ به لهجه محلی ( یاسیج ) بوده  به زمان به یاسوج مبدل گشته است ، و در فرهنگ معین یاسوج به معنای مرد پیکان‌دار آمده است ( طرح توسعه عمران و حوزه نفوذ شهر یاسوج، 1378)

در کتب تاریخی کهن به تمام نواحی عشایر نشین کهگیلویه و بویر احمد بلوک کهگیلویه می‌گفتند ، یکی از جامعترین و بزرگترین کتابهای که در مورد کهگیلویه بحث کرده است کتاب فارسنامه ناصری ، تألیف حاج میرزا حسن حسینی فسایی است ( غفاری ، 1378)

هسته تاریخی شهر یاسوج محدوده تل خسرو بوده است که آثار آن در 6کیلومتری جنوب شهر یاسوج به چشم می خورد . تل خسرو زمانی مرکز نفوذخوانین بویراحمد علیا بوده است و قدمتی دو هزار ساله دارد .

نخستین بار حدود سالهای (1307-1306) دولت وقت تصمیم گرفت در این منطقه نفوذ نماید، که به واسطه مقاومت مردم ودرگیرهای شدید ، هر دو طرف متحمل تلفات فراوانی گردید تا اینکه در سال 1309 قوای نظامی به منطقه وارد شد و مقدمات ایجاد شهری را در تل خسرو ایجاد کرد ولی بدلیل صلح آمیز بودن این شهر از لحاظ طبیعی کم کم توسعه پیدا کردتا اینکه به مرکز استان تبدیل شد ( بشارتی فر ، 1383)

مبانی نظری :

نظریه ابن خلدون؛ ابن خلدون منشأ پیدایش شهرها را خصوصیات تجمل خواهی بشر و زندگی در ناز و نعمت می داند او ابتدا نحوه زندگی بادیه نشین را بررسی می کند و می گوید که بادیه نشینان گروهی اند ، که به کارهای کشاورزی و دامپروری مشغولند ، از آنجا که برای پرورش حیوانات خود به زمینهای حاصلخیز نیازمندند مجبورند که در صحراها زندگی کنند ، که با بهتر شدن شرایط اقتصادی آنها خواسته های تجملی را مورد توجه قرار داده اند و درصدد توسعه خانه ها و بنیانگذاری شهرهای کوچک و بزرگ برآمدند ، از آنجایی که خواسته‌های ضروری مقدم بر نیازهای تجملی بشر است . بنابراین بادیه نشینی به منزله منشأ پیدایش شهرهاست و مقدم بر شهرشنینی است، (‌ابن خلدون ،  مقدمه ابن خلدون، 1353 ).

نظریه هیدرولیک یا مبنای محیط گرایی :

یک اصل مهم در تاریخ اقتصاد این است ، که تمدن واقعی بشر تنها در بخشهای از نواحی جغرافیایی که دارایی آب و هوایی مساعد و خاک حاصلخیز بوده ظاهر شده است ، در دوره  نئولیتک جدید شرایط مساعد طبیعی به بخشهای محدودی اختصاص نداشت ، بلکه گروههای انسانی زیادی را در بر می گرفت . این عده در همه جا با بهره گیری از اوضاع مساعد طبیعی به مازاد محصول دست یافتند ، به تدریج در میان آنها شغل های تخصصی بوجود آمد ، که پیامد آن ، شهرهای بوجود آمد و سیر مدنیت راه تکاملی را پیمود .

طرفدارن نظریه هیدرولیک در پیدایش شهرها معتقدند  گذر از کشت بارانی به سیستم آبیاری ، در تاریخ همواره با رشد سریع جمعیت ،تمرکز گرایی ، ساختن بناهای یاد بود و قشربندیهای اجتماعی همرا و بدین ترتیب سکونت گاههای شهری بوجود آمده است که مسأله آبیاری از عوامل اصلی پیدایش شهرها و توسعه شهر نشینی است. (شکوهی ، 1373،ص143-141)

 نظریه شهر به عنوان یک پایگاه نظامی و دفاعی :

در این نظریه عده‌ای از مردم برای دفاع از سکونت گاههای خود دور هم جمع می شوند و مسأله دفاع ، هسته اولیه شهر را به وجود می آورد. بدین سان اکثر شهرهای اولیه در داخل دیواره های شهری ایجاد می شوند و به برج و بارو مجهز بوده اند. به طور کلی لازم است ابتدا در یک مکان زمینه های مساعدی برای زندگی گروهی فراهم شود ، تا دفاع از آن نیز ضرورت یابد. ( شکوهی ، 1373، ص 145)

ویژگی های محیطی شهر یاسوج

عامل محیط یا اقلیم شامل آب وهوا ، همواری و ناهمواری و به طور کلی عناصر محیط طبیعی را شامل می شود. نقش این عناصر در شکل گیری کانون زیستی و شهر، نقشی اساسی است ، بگونه‌ای که پژوهشگران زیادی در جهان ، شکل گیری تمدنهای نخستین را وابسته به این عناصر دانسته و بر این باورند که بدون وجود این عناصر هیچ گونه شکل گیری کالبدی ممکن نبوده و نمی‌باشد. (‌حبیبی ، 1375)

رضوانی (1370) نقش عوامل طبیعی را در مکانیابی جغرافیایی شهرهای ایران مبرهن دانسته و عوامل مختلفی مانند: موقع جغرافیایی ، شکل ناهمواری ، شبکه آبها ، ارتفاع از سطح دریا ، آب و هوا ،‌خاک ، پوشش گیاهی ، را در پیدایش و شکل گیری ، توسعه و گسترش و تعیین نقش شهری ایران موثر دانسته است .

امروزه کلیه تفکرات طراحی شهری ، نقش طبیعت و عامل اکولوژیک را اساسی ترین عامل تعیین کننده فرآیند طراحی و برنامه ریزی شهری می دانند ( غفاری ، 1380)

از دیگر عوامل موثر در شکل گیری شهر به لحاظ طبیعی می توان به مباحث هیدرولوژیکی ، سیل خیزی ، جریان‌باد، و ... اشاره کرد که در فرآیند جهت یابی توسعه شهری و مکانیابی ساخت وسازهای شهری اهمیت قابل توجهی دارد .

 بنابراین شهر یاسوج با توجه به عناصر اقلیمی شهری است با اقلیم معتدل کوهستانی که به لحاظ آسایش محیط ، یکی از مناسبترین اقلیم های قابل زیست کشور را داراست. از آنجا که این عامل در بستر زمان ، موقعیت ، توسعه و گسترش شهر را بوجود آورده ، و در شکل دهی آن نقش موثری را بازی کرده ، لذا از عوامل مهم در پیدایش شهر به شمار آمده و لزوم مطالعات دقیق آنها در مسائل شهری بسیار مهم می باشد ( زنده دل ، 1380)

ویژگیهای اجتماعی شهر یاسوج :

ساخت اجتماعی منطقه مطالعاتی عشیره ای و قبیله ای است ، که از روزگار گذشته و بر اساس مقتضیات زمانی بر اقتصاد دامداری و کشاورزی در چهارچوب یک شبکه خویشاوندی نظم گرفته است. این سازمان اجتماعی و سیاسی در چهارچوب یک سلسله مراتب مبتنی بر پدر سالاری و آمریت رئیس طایفه شکل گرفته است .در دهه اخیر دگرگونیهای ساختی منطقه بسیار زیاد بوده است و ساختمان اجتماعی منطقه به کلی با نظام ایلی یکپارچه و ابتدایی قبلی تغییر نموده است ، هم اکنون در این منطقه شاهد از بین رفتن کامل ساخت قدرت سلسله مراتبی در نظام ایلی هستیم. (‌طرح جامع شهر یاسوج ، 1365)

 شهر یاسوج در سال 1345 با 931 نفر جمعیت جزء مکانهای بوده که نام شهر به خود گرفته است و جزء‌نقاط شهری به شمار آمده که دلیل عمده آن تصمیمات سیاسی است ( طرح جامع شهر یاسوج ، 1365)

این شهر در سال 1342 با سیمای دولتی و برای رسیدن به اهداف اولیه اجتماعی توسط دولت بنیان گذاری شده ، و به علت فقدان طرح از قبل اندیشیده شده فیزیکی در سالهای بنیان‌گذاری‌، دارای بالاترین سرانه کاربری و کم تراکم‌ترین نقاط‌شهری‌جهان است. (مشهدیزاده ‌دهاقانی‌ ، 525)

 جمعیت این شهر با نرخ رشدی معادل 1/17 درصد در سال 1355 به4524 نفر رسیده است. جمعیت شهر یاسوج پس از طی یک دوره چند ساله در سال 1365 به 29991 نفر رسید که متوسط نرخ رشد سالانه 8/20 درصدی را دارا بوده است .  و در سال 1370 با متوسط نرخ رشد سالانه 3/10درصد نسبت به سال 1365 به 48958 نفر رسید و در سال 1375 به 69133 نفر رسیده است . طبق برآورد جمعیت شهرهای کشورها در سال 1383 جمعیت شهر بالغ بر 11500 نفر می باشد .

با توجه به اطلاعات جمعیتی گردآوری شده چنین استنباط می شود که شهر یاسوج دوره اوج رشد جمعیت را طی کرده و به مرور به سمت ثبات وتعادل جمعیتی پیش می رود که بر مبنای این تعادل جمعیتی می توان به ارائه برنامه ریزی عقلایی پرداخت .

 اوج رشد جمعیت شهر یاسوج مربوط به دهه (1355 تا 1365) است که به طور متوسط سالانه ، جمعیتی 2550 نفر به آن اضافه گردیده است. که از علل آن می توان به عواملی مانند مهاجرت به شهر به علت وقوع جنگ تحمیلی ، تمرکز امکانات و خدمات و ارزش افزوده در شهر بی رقیب استان ها افزایش تعداد موالید ، عدم توجه کافی به سیاست های کنترلی و کاهش جمعیت را نام برد. (صارم ، نیک اقبال ، 1379)

ویژگیهای اقتصادی شهر یاسوج

 شهر یاسوج در ابتدای شکل گیری بیشتر جنبه اداری و نظامی داشته و مرکز تصمیم گیریهای سیاسی و کنترل منطقه بوده است ( مهندسین مشاور ، همسو ، جلد دوم ، ص326)

 لکن به مرور زمان با افزایش جمعیت انواع و اقسام خدمات تجاری و فنی در سطح شهر بوجود آمده است. با رشد گسترش شهر نشینی در یاسوج بویژه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، این شهر به عنوان یک مرکز تأمین کننده انواع اطلاعات تجاری و فنی برای اهالی منطقه شناخته شده که این مورد نیز به نوبه خود در جهت رشد شهر تاثیر بسزایی داشته است. در واقع نقش خدمات رسانی به روستاهای دور و نزدیک در طول سالیان گذشته ، به همراه نقش اداری در سطح منطقه ، باعث ایجاد یک بخش قوی خدمات اداری – تجاری برای این شهر شده است .

بعد از شکل گیری شهر ، در سال 1345 در محل فعلی شهر یاسوج جمعیتی حدود 1000 نفر وجود داشته که فعالیت اصلی ساکنین کشاورزی و دامداری بوده است ،  این شهر ، ابتدا به عنوان مرکز فرمانداری کل ، سپس مرکز استان مطرح شده و به دنبال افزایش جمعیت شهر ، اشتغال در سایر فعالیتهای تجاری ، خدماتی با صرفه تر از کار کشاورزی گردید. صنعت در استان ک و ب و در شهر یاسوج از رشد چندانی برخوردار نبوده و ایجاد کارگاههای صنعتی در سطح منطقه بیشتر در جهت رفع نیازهای اهالی انجام گرفته و طی سالهای پس از انقلاب ، به علت توجه به مناطق محروم حرکتهای در جهت ایجاد واحدهای تولیدی در این  شهر  انجام گرفته شد . کمبود راههای ارتباطی مناسب ، دور افتاده بودن استان از بازارهای مصرفی و مواد اولیه و محور بودن اقتصاد کشاورزی در سطح استان ، باعث شده که صنعت در استان و شهر از رشد چندانی برخوردار نباشد . به منظور رفع نیازهای مختلف جمعیت ساکن در شهر یاسوج ، انواع خدمات شامل خدمات تجاری (‌عمده فروشی و خرده فروشی ) خدمات اداری ، مالی ،بهداشتی ، درمانی ، حمل و نقل ، انبارداری ، آموزش،‌فعالیتهای عمومی به فعالیت مشغول بوده و بخش خدمات بیشترین جمعیت فعال و شاغل را به خود اختصاص داده است (‌مهندسین مشاور همسو، جلد دوم ، ص 326-327)