کنترل سرعت در موتور های DC, ac به منظور تغییر دادن سرعت برای هدفی خاص صورت می گیرد، تغییر سرعت به طور طبیعی می تواند توسط تغییر بار صورت گیرد که در این بخش منظور ا زکنترل سرعت شامل مواردی که در آن سرعت به طور طبیعی تغییر می کند، نیست بلکه این تغییر باید به صورت عمدی رخ دهد.
(فرمول ها در فایل اصلی موجود است.)
با توجه به رابطه 1 در بالا به سه روش می توان سرعت را کنترل کرد: تغییر Ra ، تغییر و تغییر vt
کنترل سرعت با تغییر Ra:
الف: در موتور شنت : در این روش ، رئوستای و R را به طور سری با مدار آرمیچر قرار می دهیم: به R, رئوستای کنترل کننده گویند. زمانی که Rg در مدار موجود نیست داریم
و زمان که Rg را در مدار آرمیچر قرار می دهیم اگر فرض کنیم تغییر سرعت رخ ندهد خواهیم داشت:
(فرمول ها در فایل اصلی موجود است.)
در یک موتور شنت شار میدان بدون تغییر باقی می ماند بنابارین با کاهش جریان آرمیچر به گشتاور الکترومغناطیسی از به کاهش می یابد. و در نتیجه جریان آرمیچر Ia افزایش می یابد . در نتیجه جریان آرمیچر Ia1 بطوری که گشتاور الکترومغناطیسی اولیه دوباره ایجاد گردد.
هنگامی که با شرایط پایدار جدیدی با در مدار آرمیچر می رسیم داریم:
رابطه بالا نشان می دهد که کمتر از می باشد.
در این روش کنترل سرعت Ia ثابت باقی می ماند توانی که منبع به موتور می دهد ثابت است یعنی مقدار ثابت بوده و ربطی به این ندارد که Rg در مدار باشد یا نباشد ودر مورد قدرت تحویلی به بار می توان گفت که
پس قدرت تحویلی به بار متناسب با سرعت است.
در این روش بازده برابر است با
(فرمول ها در فایل اصلی موجود است.)
پس هر چه Rg بیشتر باشد بازده ما کمتر خواهد شد، در نتیجه در مورد معایب این روش می توان گفت: بازده بسیار کم است و تنظیم سرعت با مقاومت کنترل کننده Rg ضعیف است. مزیت این روش نیز این است که امکان رسیدن به سرعت های زیر سرعت پایه را نیز میسر می سازد.
در آخر می توان گفت که این روش تنها موقعی به کار می رود که کار موتور کوتاه مدت یا با سرعت کم باشد
ب) موتور سری:
اگر بازه وسیع کنترل سرعت مورد نیاز باشد معمولاً از موتورهای DC سری استفاده می شود.
قبل از وارد کردن رئوستای Rg داریم:
اگر از اشباع مغناطیسی صرفنظر شود شار میدان متناسب با جریان آرمیچر می باشد.
اگر باشد خواهد بود و
بعد از اینکه رئوستای Rg بطور سری با مدار آرمیچر قرار گرفت،
برای گشتاور بار ثابت:
(فرمول ها در فایل اصلی موجود است.)
یا
(فرمول ها در فایل اصلی موجود است.)
و
(فرمول ها در فایل اصلی موجود است.)
رابطه بالا نشان می دهد که کمتر از است.
تنظیم ضعیف سرعت در موتورهای سری چندان مهم نیست. این روش کنترل سرعت برای کنترل سرعت محرکهایی نظیر جرثقیل، بالابرها، قطارها و غیره کاربردهای مهمی دارند. از رئوستای بکار رفته برای محدود کردن جریان راه اندازی آرمیچر نیز ممکن است برای کنترل سرعت استفاده کرد.
به منظور استفاده از ظرفیت کامل موتور در همه سرعتها جریان آرمیچر برابر جریان مجاز آرمیچر یعنی مقدار نامی نگه داشته می شود. واضح است که برای موتور شنت شار آرمیچر که برابر مقدار نامی است تولید می شود . از آنجائیکه شار میدان در هر دو نوع موتور ثابت باقی می ماند روش کنترل مقاومت مدار آرمیچر به روش گشتاور ثابت (شار میدان ثابت) (جریان نامی آرمیچر) نامیده می شود.
2- کنترل سرعت توسط تغییر :
نام دیگر این روش روش تضعیف میدان است و بر عکس حالات قبل فقط سرعت های بالاتر از سرعت پایه را ایجاد می کند.
الف: موتور شنت:
شار میدان و از اینرو سرعت موتور شنت می تواند با تغییر مقاومت تنظیم میدان به راحتی کنترل شود. این یکی از ساده ترین و اقتصادی ترین روش ها می باشد و بنابراین بطور گسترده در محرکه های الکتریکی میدان استفاده می‌شود.
تحت شرایط کار دائمی اگر مقاومت مدار میدان افزایش یابد جریان میدان If و شار میدان کاهش می یابد . از آنجائیکه به واسطه لختی روتور سرعت نمی تواند ناگهان تغییر کند، کاهش در شار میدان سبب کاهش نیروی ضد محرکه الکتریکی می گردد و در نتیجه آن جریان بیشتری در آرمیچر جاری می شود. درصد افزایش Ia خیلی بیشتر از درصد کاهش شار میدان است. بدین ترتیب گشتاور الکترومغناطیسی افزایش می یابد و بیش از گشتاور بار شده و موتور شتاب می گیرد. سپس نیروی ضد محرکه الکتریکی افزایش می یابد و Ia شروع به کاهش پیدا می کند تا گشتاور الکترومغناطیسی برابر گشتاور بار ثابت گردد. اگر جریان آرمیچر برابر Ia1 برابر شار و برابر Ia2 هنگامی که شار به تغییر می یابد باشد برای گشتاور بار ثابت داریم:
پدیده بالا که تغییرات سرعت و جریان آرمیچر در برابر تغییرات شار میدان را تشریح می کند.
در ادامه به بررسی معایب این روش می پردازیم که نسبتاً مفصل است.
سرعت بالا با میدان خیلی ضعیفی فراهم می شود . این میدان ضعیف درحداکثر سرعت باعث می شود که جریان آرمیچر برای ایجاد گشتاور بار مشخص افزایش یابد. با افزایش جریان آرمیچر در حالی که میدان اصلی ضعیف است منتجه شکل موج میدان بطور نامطلوبی معوج می شود که در شکل نشان داده شده است. حال پیچک که بازوهایش در معرض چگالی شار حداکثر قرار دارد را در نظر بگیرید. اگر ولتاژ گردشی القاء شده در پیچک از 30 ولت تجاوز کند، در هوای بین تیغه های مجاور که به پیچک وصل شده اند ممکن است شکست رخ داده و باعث ایجاد قوس یا جرقه شود . این قوس الکتریکی تا حدی بر روی سطح کموتاتور توسعه پیدا می کند که منجر به ایجاد جرقه بین جارویک مثبت و منفی و در نتیجه باعث بروز اتصال کوتاه در خط تغذیه موتور می گردد . این نشان می دهد در هنگامی که سرعت بالا با شار میدان خیلی ضعیف ایجاد می شود کموتاسیون خیلی بد می باشد.