این کشور در بیش از دو هزار سال قبل و در دوران سلسله هخامنشیان اولین بنیانگذار سیستم حکومتى گسترده امپراطورى مى باشد. از آنجا که هر حکومتى نیازمند به نظم و امنیت مىباشد در نتیجه کشور ما انواع سیستمهاى ایجاد نظم و امنیت را در طى تاریخ مورد آزمایش قرار داده است.
اما سیستم نوین ایجاد نظم و امنیت داخلى یعنى سازمان پلیس در ایران به حدود یکصد سال پیش مربوط مىباشد. شاه قاجار ناصرالدین شاه در سفرهاى سه گانه خود به اروپا و مشاهده پلیس نوین در آن کشورها و با استخدام یک مستشار بلژیکى به نام کنت دو بینو اولین سیستم پلیسى جدید را در ایران پایه گذارى نمود. این پلیس در طى یکصد سال گذشته و تا پیروزى انقلاب اسلامى در بهمن سال 1357 از فراز و نشیبهاى متفاوت برخوردار بوده است.
پلیس ایران براى مدت هاى طولانى از دو قسمت مهم پلیس شهرى و ژاندارمرى ( مرزى و روستایى ) تشکیل شده بوده، کمیته انقلاب اسلامى نیز به عنوان یکى از ارکان مهم حفظ نظم و امنیت داخلى و دفاع از ارزشهاى انقلاب در داخل کشور در بعد از پیروزى انقلاب به این مجموعه افزوده شد. کثرت نیروهاى پلیس در بعد از انقلاب و ضرورتهاى ادغام این نیروها باعث شد تا در سال 1370 با تصمیم مجلس شوراى اسلامى این سه نیرو در یکدیگر ادغام و سیستم پلیس واحد به وجود آید. براساس قانون جدید، پلیس ایران جزیى از ستاد نیروهاى مسلح و وابسته به وزارت کشور و در تبعیت از رهبرى معظم انقلاب قرار دارد.
پلیس جدید ایران در سه بخش تقریباً مستقل فرماندهی، حفاظت و اطلاعات و سازمان عقیدتى سیاسى تشکیل شده است. حوزه فرماندهى و حفاظت و اطلاعات تقریباً در ساختار سیستم پلیس کلیه کشورهاى جهان مشترک مى باشد. اما وجود سازمان عقیدتى سیاسى از ویژگیهاى سیستم پلیس ایران محسوب مى‌گردد. این سازمان موظف است تا در بعد اعتقادی، سیاسى نسبت به حفظ دستاوردهاى ارزشهاى انقلاب و ایجاد روحیه دیندارى و اخلاق متناسب با تعلیم دین اسلام که حفظ حرمت انسانها از جمله اصول اساسى است اقدام نماید.
پلیس در مقاطع مختلف :
دوره آریایى‌ها: شهریار ریش سفیدان و پیران
دوره مادها: واسطه
دوره هخامنشیان: خشترپاون، شهربان، نگهبان، کاراون، ارک پات، ارکبند، بازرسان شاهی، استخبارات
دوره سلوکى ها: به سبک دوره هخامنشیان
دوره اشکانیان: سازمان پولیس
دوره ساسانیان: شهریک، دیهیک، کوئپان، دیوان حراس، نیزه‌داران
دوره اسلام: محتسب، شرطه، شحنه، معاون، متوالیالشرطه، صاحب‌الجسر، امرالجسر(امرالجسرین)، درابون، عامله الشرطه، والى الحرب، عسس، عسش‌باشی، حاکم، حافظ، صاحب‌المدینه، صاحب‌اللیل، طواف‌اللیل، احداث
دوره افشاریه: داروغه، کدخدا، سرهنگ، خلیفه، نواب، پاسبان
دوره زندیه: داروغه،کلانتر، محتسب، نقیب، میرشب، گزمه
دوره صفوی: دیوان بیگى داروغه، میرشب گزمه، شبگرد، پاکار، کشیکچیان دربندها، محتسب‌الممالک، کلانتر، اداره‌احداث
دوره قاجاریه: نسقچی، فراشباشی، ده‌باشی، پنجاه‌باشی، یوزباشی، میرغضب (ماموراعدام)، گزمه، میرشب شبگرد، داروغه، کلانتر
تاریخچه پلیس اگاهی وکارکرد ان
به دنبال ایجاد و تاسیس نظمیه در سال1253 شمسی با کمک افسر اتریشی و پیش بینی دفتر ثبت مسروقات در این تشکیلات می توان ادعا نمود که اولین سنگ بنای آگاهی در آن زمان گذاشته شد.
زمان ریاست مختارالسلطنه در سال 1288 شمسی با ایجاد گسترش و تغییرات در سازمان نظمیه دایره ای به نام دایره تحقیق تاسیس که رسیدگی به اعمال بزهکاران جنایی ،سارقین و ...در این دایره انجام می شد .
در سال 1292 با آمدن چند نفر از افسران سوئدی یکی از آنان مسئول بررسی در مورد گسترش دایره تحقیق شد که ضمن گسترش این دایره سازمان آن را به 7 شعبه افزایش و نام آن را به تامینات تغییردادند که بعضی ادارات فعلی از جمله اداره کل تشخیص هویت جزئی از آن محسوب می شد .
اولین زنی که در پلیس ایران مشغول به کار شد خانمی بود که در همین دوره توسط افسر سوئدی موسس تامینات به سمت ر یاست حسابداری نظمیه گمارده شد.
اداره تشخیص هویت که شعبه هفتم تامینات محسوب می شد دارای 2 قسمت انگشت نگاری و تن پیمایی بود ، بنابراین اولین مستند قانونی تشکیل تشخیص هویت در زمان سوئدی ها بین سال 92-1291 می باشد .
اداره تامینات که دارای 7 شعبه بود به جرایمی از قبیل قتل , سرقت , جرح , حمل اسلحه , سکه تقلبی , هتک ناموس , منافیات عفت , فریب اطفال , جیب بری , امور قمارخانه ها و مهمانخانه ها , کاروانسراها رسیدگی و تشخیص هویت مجرمان نیز بوسیله انگشت نگاری و تن پیمایی انجام می شد .
سازمان و تشکیلات تامینات تا سال 1311 تغییری نیافت . لیکن بعد از رفتن سوئدیها و تصدی افسران ایرانی بر اداره تامینات شعبه هفتم تامینات (تشخیص هویت) از تشکیلات نظمیه جدا شده و به اداره محبس پیوست این اداره نیز دارای دو دایره به نامهای دایره محبس و دایره سجل احوال مجرمان بود .
سال 1317 شمسی به دستور سرپاس مختاری اداره محبس به اداره زندانها و تامینات به اداره آگاهی تغییر نام یافت و اداره تشخیص هویت مجدداً به اداره آگاهی ملحق گردید .
در سال 1326 زمان ریاست یوسف خان بهرامی اداره آگاهی متشکل از 8 دایره قضایی شد که هر دایره در 2 شعبه به جرایم مختلف رسیدگی می کرد و کادر افسری آن نیز گسترش یافت .
سال 1329 آگاهی تهران تقریباً به صورت کنونی و با 15 شعبه و تقسیم جرایم به صورت مستقل مشغول به کار گردید .
سال 1333 شمسی اداره تشخیص هویت بصورت واحدی مستقل در سازمان شهربانی وقت جای گرفت و قبل از آن در سال 1306 تعداد 10 نفر از کارکنان این اداره جهت آموزش امور پلیسی و جرم شناسی به خارج از کشور اعزام گردیدیند .
در سال 1337 یکی از مستشاران خارجی تغییراتی در اداره آگاهی ایجاد نمود ، ازجمله بایگانی نوین و شعب آگاهی در بعضی از کلانتریها را راه اندازی نمود .
سال 1340 شعبه 17 به شعب آگاهی اضافه و شعب آگاهی مستقر در کلانتریها به آگاهی تهران ضمیمه شدند.