چگونه جهان بسوی جنگ و تسلیحات نظامی سوق میگردد؟
روسیه و ایالات متحده بزرگترین تأمینکنندگان تسلیحات برای مشتریان خریدهای تسلیحاتی در دوره پنجساله 2002 تا 2006 بودند .فروش اینگونه تسلیحات برخلاف سالهای پس از 1997 میلادی که در مقیاس با دوره جنگ سرد رو به افول گذاشته بود در این پنج سال شاهد رشدی 50 درصدی بود .براساس آخرین گزارش سالانه مؤسسه تحقیقاتی Sipris دو کشور ایالات متحده و روسیه در سالهای اخیر هر یک تأمینکننده حدود 03 درصد خریدهای تسلیحاتی بودهاند درحالیکه صادرات تسلیحات از کشورهای عضو اتحادیه اروپا به کشورهای غیرعضو در این دوره متضمن حدود 30 درصد از تمام معاملات تسلیحاتی جهان بود .صنایع تسلیحات سازی روسیه بهدلیل بازار محدود داخلی تا حدود زیادی متکی به صادرات است.
همین مسأله موجب شده حتی جدیدترین دستاوردهای این صنایع به خارج صادر شوند تا امکان ادامه حیات واحدهای مختلف دستاندرکار تولید سلاح و بودجه مورد نیاز برای تولید سلاحهای جدید و اکتساب تولیدهای نوین فراهم آید .این محدودیتها موجب شده انعطافپذیری روسها در زمینه صادرات تسلیحات بهشدت کاهش پیدا کند درحالیکه صنایع مشابه در ایالاتمتحده و اتحادیه اروپا اتکای به مراتب کمتری بر صادرات دارند.
در سال 2004 میلادی چین و هند جایگاه خود را بهعنوان بزرگترین خریداران سلاح جهان حفظ کردند.
در بین ده واردکننده بزرگ سلاح نام پنج کشور خاورمیانه به چشم میخورد و درحالیکه رسانهها توجه زیادی به معاملات تسلیحاتی روسیه با ایران و خریدهای تسلیحاتی اسرائیل از ایالاتمتحده و اتحادیهاروپا نشان دادند عربستانسعودی و امارات عربی متحده با وجود خریدهای بزرگی که انجام دادند از نگاه رسانهها دور ماندند. تحویل سیستمهای تهاجمی متعارف دوربرد به این دو کشور و تأثیری که این مسأله میتواند بر نظم و امنیت منطقه داشته باشد به غایت نگرانکننده است .
از آنجا که تولید سیستم های تسلیحاتی پیچیده و بزرگ روز به روز پرهزینه تر میشود تقریبا همه کشورها برای کسب تسلیحاتی جدید به چند کشور معدود متکی شدهاند یا در آینده ناچار به درپیش گرفتن چنین سیاستی خواهند شد .این شرایط میتواند به شکلگیری نیازها و وابستگیهای دوجانبه یا چندجانبه به سان آنچه در روابط اتحادیه اروپا و ایالات متحده وجود دارد، منجر شود یا میتواند اتکایی یکجانبه بهسان وضعیت اکثر کشورهای در حال توسعه را به دنبال داشته باشد .
برخی کشورها ممکن است رغبتی به قبول این وابستگی نداشته باشند یا امکان دسترسی آنها به سلاحهای پیشرفته یا کمکهای مرتبط با ساخت اینگونه سلاحها وجود نداشته باشد .این کشورها ممکن است با قبول هزینههای سنگین درصدد دستیابی به خوداتکایی در تولید سلاح برآیند یا روی تولید تسلیحات کشتار جمعی یا استراتژیهای جایگزین چون تروریسم و نبردهای الکترونیک و حوزه IT که هزینه تولید کمتری دارند، متمرکز شوند .مشکل کنترول ارسال کمکهای تسلیحاتی از سوی دولتها برای گروههای شورشی اگرچه بههیچ عنوان موضوع جدیدی نیست اما در سال 2006 میلادی بار دیگر در کانون توجه جهانیان قرار گرفت. ارسال سلاح برای سودان بهرغم تحریم تسلیحاتی این کشور از سوی سازمان ملل یکی از مواردی بود که توجه جهانیان را به این مسأله جلب کرد . شفاف کردن معادلات تسلیحاتی که در دهه 1990 میلادی بهدلیل انتشار گزارشهای ملی از سوی کشورهای صادرکننده سلاح شاهد پیشرفتهای چشمگیر بود طی چند سال گذشته دچار رکود شد .در دسامبر سال 2006 میلادی نمایندگان 153 کشور در مجمع عمومی سازمان ملل متحد به نفع تدوین معاهده بینالمللی تجارت تسلیحات رأی دادند. ایالات متحده تنها کشوری بود که به این پیشنهاد رأی منفی داد.
در ژوئیه همان سال کنفرانس بررسی وضعیت سلاحهای کوچک که توسط سازمان ملل متحد برگزار شد باز هم شاهد مخالفت آمریکا با گسترش برنامه اقدام در زمینه سلاحهای کوچک و سبک بود.
هر دو طرح ریشه در تلاشهای گروهها ی مدنی مستقل در کشورهای مختلف دارند که در مرحله بعد دولتها به پیگیری آنها رغبت نشان دادهاند . با وجود موانع و چالشهای متعددی که بر سر راه طرح تدوین معاهده بینالمللی تجارت تسلیحات وجود دارد، میتوان آن را جدیترین دستاورد جهان برای کنترول معاملات سلاحهای متعارف پس از پایان جنگ سرد تلقی کرد.
مصارفات نظامی جهان در سال 2006 میلادی برای اولین بار به رقم بیسابقه 1204 میلیارد دالر بالغ شد که در مقیاس با سال 2005 میلادی متضمن رشدی 5/3 درصدی و در مقیاس با یک دهه قبل شاهد 37 درصد رشد بود مؤسسه تحقیقاتی SIPRI اخیراً اقدام به انتشار نتایج بررسیهای خود پیرامون وضعیت تسلیحاتی جهان و موضوعاتی چون خلع سلاح و امنیت بینالمللی در گزارشی بیست پنج صفحهای کرد .در این گزارش تا آنجا که به بودجه نظامی مربوط میشود ایالاتمتحده کماکان حایز رتبه اول در بین کشورهای جهان معرفی شده است که در سال گذشته میلادی با اختصاص 528 میلیارد دالر درامور نظامی حدود 46 درصد تمام بودجه نظامی جهان را به تنهایی هزینه کرد .بر اساس گزارش اخیر مؤسسه تحقیقاتی SIPRI سرانه بودجه نظامی جهان از 173 دالر در سال 2005 به 184 در سال گذشته میلادی افزایش یافت.
این در حالی است که بودجه نظامی به شکلی ناهمگون بین کشورهای مختلف جهان توزیع شده است. در سال گذشته پانزده کشور برخوردار از بالاترین بودجه نظامی 83 درصد بودجه نظامی در جهان را انجام دادند.